Page 466 of 655
PDF/HTML Page 521 of 710
single page version
466 ] [ mokṣhashāstra
(ra) laukik satya bolavānā bhāv jīve ghaṇīvār karyā chhe, paṇ paramārtha satyanun svarūp samajyo nathī, tethī jīvanun bhavabhramaṇ maṭatun nathī. samyagdarshan pūrvakanā abhyāsathī paramārtha satya bolavānun thaī shake chhe, ane tenā visheṣh abhyāsathī sahaj upayog rahyā kare chhe. mithyādraṣhṭinā kathanamān kāraṇ viparītatā, svarūp viparītatā ane bhedābhed viparītatā hoy chhe tethī, laukik apekṣhāe te kathan satya hoy topaṇ, paramārthathī tenun sarva kathan asatya chhe.
(3) je vachan prāṇīone pīḍā āpavānā bhāv sahit hoy te paṇ aprashasta chhe, pachhī bhale vachano anusār vastusthiti vidyamān hoy topaṇ te asatya chhe.
(4) potānā dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāvathī astitvarūp vastune anyathā kahevī te asatya chhe. vastunā dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāvanun svarūp nīche pramāṇe chhe-
dravya–je sat chhe arthāt jenī sattā (hovāpaṇun) nitya ṭakī rahe chhe; dravyanun sat lakṣhaṇ chhe, te utpād-vyay-dhruvapaṇā sahit chhe. guṇ-paryāyanā samudāyanun nām dravya chhe.
kṣhetra–potānā je pradeshamān dravya sthit hoy te tenun kṣhetra chhe. kāḷ–je paryāyarūpe dravya pariṇame te teno kāḷ chhe. bhāv–dravyanī nijashakti-guṇ te teno bhāv chhe. ā chār prakārathī dravya je rīte chhe te rīte na mānatān anyathā mānavun eṭale ke-jīv pote sharīr vagere paradravyo paṇe thaī jāy, potānī avasthā karma ke sharīr vagere paradravya karāve ke karī shake ane potānā guṇ bījāthī thāy agar to dev- guru-shāstranā avalambane ughaḍe-ityādi prakāre mānavun tathā te mānyatānusār bolavun te asatyavachan chhe. potānān dravya-kṣhetra-kāḷ-bhāvamān par vastuo nāstirūp chhe, tenun pote kāī karī shake evī mānyatāpūrvak bolavun te paṇ asatya chhe.
(pa) ātmā koī svatantra padārtha nathī athavā paralok nathī em kahevun te asatya chheḥ te banne padārtho āgamathī, yuktithī temaj anubhavathī siddha thaī shake chhe, chhatān tenun astitva na mānavun te asatya chhe; ane je rīte ātmānun svarūp na hoy te rīte kahevun te paṇ asatyavachan chhe.
(6) badhā pāponun kāraṇ pramād chhe; pramād ahitanun mūḷ chhe. pramādathī bolavāvāḷā jīvanā sukh-chaitanyarūp bhāvaprāṇano ghāt thāy chhe, tethī pramādathī bolavun te asatyavachan chhe ane pāp chhe.
Page 467 of 655
PDF/HTML Page 522 of 710
single page version
a. 7 sūtra 14-1p ] [ 467
3. prashnaḥ– vachan te to pudgal dravyanī paryāy chhe, jīv tene karī shakato nathī, chhatān asatyavachanathī jīvane kem pāp lāge chhe?
eṭale ke pramādanā sanyogathī ja pāp lāge chhe ane bandhan thāy chhe. asatya vachan jaḍ chhe te to mātra nimitta chhe. jyāre jīv asatya bolavānā bhāv kare tyāre jo pudgal paramāṇuo vachanarūpe pariṇamavā lāyak hoy to asatya vachanarūpe ja pariṇame. jīv asatya bolavānā bhāv kare chhatān tyān pudgal paramāṇuo vachanarūpe na paṇ pariṇame; em thāy to paṇ jīvano vikārībhāv te ja pāp chhe ane te bandhanun kāraṇ chhe.
pramād bandhanun kāraṇ chhe em āṭhamā adhyāyanā pahelā sūtramān kaheshe. 4. samyagdraṣhṭi jīvone chothā guṇasthāne anantānubandhī kaṣhāy pūrvakano pramād ṭaḷī jāy chhe; pāñchamā guṇasthāne anantānubandhī tathā apratyākhyān kaṣhāy pūrvakano pramād ṭaḷī jāy chhe; chhaṭhṭhā guṇasthāne anantānubandhī, apratyākhyān ane pratyākhyān kaṣhāy pūrvakano pramād ṭaḷī jāy chhe, paṇ sañjvalananā tīvra kaṣhāy pūrvakano pramād hoy chhe. ām uttarottar pramād ṭaḷato jāy chhe, ane bāramā guṇasthāne sarva kaṣhāyano nāsh thāy chhe.
pa. ujjval vachan, vinay vachan ane priy vachanarūp bhāṣhāvargaṇā samasta lokamān bharelī chhe, tenun kāī kamīpaṇun nathī, kāī kimmat āpī lāvavī paḍatī nathī, vaḷī mīṭhān komaḷarūp vachano bolavāthī jībh duḥkhatī nathī, sharīramān kaṣhṭa upajatun nathī-ām samajīne, asatya vachanane duḥkhanun mūḷ jāṇī shīghra teno tyāg karavo joīe ane satya tathā priy vachananī ja pravr̥utti karavī joīe. ।। 14।।
karavī te [स्तेयम्] chorī chhe.
prashnaḥ– karmavargaṇā ane nokarmavargaṇāonun grahaṇ te chorī kahevāy ke nahi? uttaraḥ– te chorī na kahevāy; jyān levā-devāno sambhav hoy tyān chorīno vyavahār thāy chhe-e hetuthī ‘अदत्त’ shabda mūkyo chhe.
Page 468 of 655
PDF/HTML Page 523 of 710
single page version
468 ] [ mokṣhashāstra
prashnaḥ– munirājane gām-nagar vageremān paryaṭan karatān sherī-daravājā vageremān pravesh karavāthī adattādān thāy ke kem?
uttaraḥ– te adattādān na kahevāy, kem ke te jagyā badhāne āvavā javā māṭe khullī chhe. vaḷī sherī vageremān pravesh karatān munine pramattayog hoto nathī.
bāhya vastunun grahaṇ thāy ke na thāy, topaṇ chorī karavāno bhāv hoy te ja chorī chhe ane te ja bandhanun kāraṇ chhe. paravastune kharekhar koī grahaṇ karī shakatun ja nathī, potāne paravastu grahaṇ karavāno je pramādayukta bhāv chhe te ja doṣh chhe. ।। 1p।।
1. maithunaḥ– chāritramohanīyanā udayamān joḍāvāthī rāg-pariṇām sahit strī- puruṣhonī paraspar sparsha karavānī īchchhā te maithun chhe. (ā vyākhyā vyavahār maithunanī chhe.)
maithun be prakāranun chhe-nishchay ane vyavahār. ātmā pote brahmasvarūp chhe; ātmānī potānā brahmasvarūpamān līnatā te kharun brahmacharya chhe ane rāg ke kaṣhāy sāthe joḍāṇ thavun te abrahmacharya chhe. ā ja nishchay maithun chhe. vyavahār maithunanī vyākhyā upar āpī chhe.
āve chhe; tethī, strī-puruṣhanā yugalasambandhī ratisukhane māṭe je cheṣhṭā (pramād pariṇām) karavāmān āve te maithun chhe-em samajavun.
3. jenā pālanathī ahinsādik guṇo vr̥uddhi pāme te brahma chhe ane je brahmathī viruddha chhe te abrahma chhe. abrahma (maithun) mān hinsādik doṣh puṣhṭa thāy chhe; vaḷī temān tras-sthāvar jīvo paṇ haṇāy chhe, mithyāvachan bolāy chhe, vinā dīdhelī vastune grahaṇ karavānun bane chhe ane chetan tathā achetan parigrahanun grahaṇ paṇ thāy chhe-māṭe te abrahma chhoḍavā lāyak chhe. ।। 16।।
Page 469 of 655
PDF/HTML Page 524 of 710
single page version
a. 7 sūtra 17-18 ] [ 469
1. antaraṅg parigrah chaud prakāranā chhe-ek mithyātva, chār kaṣhāy ane nav nokaṣhāy.
bāhya parigrah das prakāranā chhe-kṣhetra, makān, chāndī, sonun, dhan, dhānya, dāsī, dās, kapaḍān ane vāsaṇ.
ra. paradravyamān mamatvabuddhi te mūrchhā chhe. bāhya sanyog vidyamān na hovā chhatān paṇ ‘ā mārun chhe’ evo saṅkalpa je jīv kare chhe te parigrah sahit chhe; bāhya dravya to nimittamātra chhe.
3. prashnaḥ– ‘ā mārun chhe’ evī buddhine jo tame mūrchhā kahesho to samyaggnān vagere paṇ parigrah ṭharashe, kem ke te mārān chhe evī buddhi gnānīne paṇ thāy chhe?
uttaraḥ– paradravyamān mamatvabuddhi te parigrah chhe. svadravyane potānun mānavun te parigrah nathī. samyaggnānādi to ātmāno svabhāv hovāthī teno tyāg hoī shake nahi māṭe tene potānān mānavā te aparigrahapaṇun chhe.
rāgādimān ‘ā mārān chhe’ evo saṅkalpa karavo te parigrah chhe kem ke rāgādithī ja sarva doṣh utpanna thāy chhe.
samyagdarshan-gnān-chāritravān jīvane jeṭalā anshe pramād-bhāv na hoy teṭalā anshe aparigrahīpaṇun chhe. ।। 17।।
1. shalya–sharīramān bhoṅkāyelā bāṇ, kāṇṭā vagere shastranī māphak je manamān bādhā kare te shalya chhe athavā ātmāne kāṇṭānī māphak je duḥkh āpe te shalya chhe.
mithyādarshanashalya–ātmānā svarūpanī shraddhāno abhāv te mithyādarshanashalya chhe.
Page 470 of 655
PDF/HTML Page 525 of 710
single page version
470 ] [ mokṣhashāstra
nidānashalya–āgāmī viṣhay-bhoganī vāñchhā te nidānashalya chhe. ra. mithyādraṣhṭi jīv shalya sahit ja chhe tethī tene sāchān vrat hoy nahi, bāhyavrat hoy. dravyaliṅgī mithyādraṣhṭi chhe tethī te paṇ kharo vratī nathī. māyāvī- kapaṭīnā badhān vrat juṭhṭhān chhe. indriyajanit viṣhayabhogonī vāñchhā te to ātmagnānarahit rāg chhe; te rāgasahitanā vrat te paṇ agnānīnān vrat chhe, te dharma māṭe niṣhphaḷ chhe. sansār māṭe saphaḷ chhe. māṭe shalyarahit paramārthathī ja vratī thaī shakāy chhe.
prashnaḥ– dravyaliṅgī muni jinapraṇīt tattvone to māne chhe, chhatān tene mithyādraṣhṭi kem kaho chho?
uttaraḥ– tene viparīt abhinivesh hovāthī sharīrāshrit kriyākāṇḍane te potānā māne chhe (te ajīvatattvamān jīvatattvanī shraddhā thaī). āsrav-bandharūp shīl-sanyamādi pariṇāmone te samvar-nirjarārūp māne chhe. te jo ke pāpathī virakta thāy chhe. parantu puṇyamān upādeyabuddhi rākhe chhe tethī tene tattvārthanī yathārtha shraddhā nathī; māṭe te mithyādraṣhṭi chhe.
prashnaḥ– dravyaliṅgīnā dharma sādhanamān anyathāpaṇun shun chhe? uttaraḥ– (1) sansāramān narakādikanān duḥkh jāṇī tathā svargādimān paṇ janma- maraṇādinā duḥkh jāṇī sansārathī udās thaī te mokṣhane ichchhe chhe; have, e duḥkhone to badhāy duḥkh jāṇe chhe. paṇ indra ahamindrādik viṣhayānurāgathī indriyajanit sukh bhogave chhe tene paṇ duḥkh jāṇī nirākuḷ avasthāne oḷakhī tene je mokṣha jāṇe chhe te samyagdraṣhṭi chhe.
(ra) viṣhay sukhādikanā phaḷ narakādik chhe, sharīr ashuchimay ane vināshik chhe, te poṣhaṇ karavā yogya nathī, tathā kuṭumbādik svārthanān sagān chhe-ityādi par dravyonā doṣh vichārī teno tyāg kare chhe. par dravyonā doṣh jovā te to mithyātva sahit dveṣh chhe.
(3) vratādinun phaḷ svarga-mokṣha chhe, tapashcharaṇādik pavitra phaḷ āpanār chhe, e vaḍe sharīr shoṣhavā yogya chhe tathā dev-guru-shāstrādi hitakārī chhe-ityādi paradravyonā guṇ vichārī tene aṅgīkār kare chhe. paradravyane hitakārī mānavun te mithyātva sahit rāg chhe.
(4) e vagere prakāre koī paradravyone būrān jāṇī aniṣhṭarūp shraddhā kare chhe tathā koī paradravyone bhalān jāṇī iṣhṭarūp shraddhā kare chhe; paradravyamān iṣhṭa-aniṣhṭarūp shraddhān karavun te mithyātva chhe. vaḷī e ja shraddhānathī tenī udāsīnatā paṇ dveṣharūp hoy chhe, kem ke koī paradravyone būrān jāṇavān tenun nām dveṣh chhe.
Page 471 of 655
PDF/HTML Page 526 of 710
single page version
a. 7 sūtra 18 ] [ 471
(pa) vaḷī jem pahelān sharīrāshrit pāp kāryomān te kartāpaṇun mānato hato te ja pramāṇe have te sharīrāshrit puṇyakāryomān potānun kartāpaṇun māne chhe. e pramāṇe paryāyāshrit (-sharīrāshrit) kāryomān ahambuddhi mānavānī samānatā thaī; jem ke-hun jīvane mārun chhun, parigrahadhārī chhun-ityādirūp mānyatā pahelān hatī, te ja pramāṇe hun jīvonī rakṣhā karun chhun, hun parigraharahit nagna chhun-evī mānyatā have thaī, te mithyā chhe.
(1) agnān andhakārathī āchchhādit thayā thakā jeo ātmāne (parano) kartā māne chhe teo mokṣhane ichchhanārā hoy topaṇ laukikajanonī māphak temano paṇ mokṣha thato nathī; evā jīvo bhale muni thayā hoy topaṇ teo laukikajan jevā ja chhe. lok ishvarane kartā māne chhe ane te munioe ātmāne paradravyano kartā (paryāyāshrit kriyāno-sharīrano ane tenī kriyāno kartā) mānyo, em bannenī mānyatā samān thaī. tattvane jāṇanār puruṣh ‘saghaḷuy paradravya mārun nathī’ em jāṇīne, lok ane shramaṇ (dravyaliṅgī muni) e bannene je ā paradravyamān kartr̥utvano vyavasāy chhe te temanā samyagdarshanarahitapaṇāne līdhe ja chhe em sunishchitapaṇe jāṇe chhe. je paradravyanun kartāpaṇun māne chhe te, laukikajan ho ke munijan ho, -mithyādraṣhṭi ja chhe.
(ra) prashnaḥ– samyagdraṣhṭi paṇ paradravyone būrān jāṇīne tyāg kare chhe? uttaraḥ– samyagdraṣhṭi paradravyone būrān jāṇatān nathī; paradravyanun grahaṇ-tyāg thaī shakatun nathī em te jāṇe chhe. potānā rāgabhāvane te būro jāṇe chhe tethī sarāgabhāvane chhoḍe chhe ane tenā nimittarūp paradravyono paṇ sahaj tyāg thāy chhe. vastu vichāratān koī paradravya to bhalān-būrān chhe ja nahi. mithyātvabhāv sauthī būro chhe te mithyābhāv to samyagdraṣhṭie pratham chhoḍayo ja hoy chhe.
(3) prashnaḥ– vrat hoy tene ja vratī kahevā joīe, tene badale ‘niḥshalya hoy te vratī thāy’ em shā māṭe kaho chho?
uttaraḥ– shalyano abhāv thayā vinā, hinsādik pāpabhāvonā ṭaḷavā mātrathī koī jīv vratī thaī shake nahi. shalyano abhāv thatān vratanā sambandhathī vratīpaṇun āve chhe tethī sūtramān ‘निःशल्यो’ shabda vāparyo chhe. ।। 18।।
Page 472 of 655
PDF/HTML Page 527 of 710
single page version
472 ] [ mokṣhashāstra
aṇagār (gr̥uhatyāgī bhāvamuni)-e pramāṇe vratīnā be bhed chhe.
nondhaḥ– mahāvratone pāḷanārā muni aṇagārī kahevāy chhe ane deshavratane pāḷanārā shrāvak sāgārī kahevāy chhe. ।। 19।।
[अगारी] sāgār kahevāy chhe.
ahīnthī aṇuvratadhārīonun visheṣh varṇan sharū thāy chhe, ane ā adhyāy pūro thatān sudhī te ja varṇan chhe. aṇuvratanā pāñch bhed chhe. 1. ahinsā aṇuvrat ra. satya aṇuvrat 3. achaurya aṇuvrat 4 brahmacharya ane pa. parigrah parimāṇ aṇuvrat. ।। 20।।
tathā anarthadaṇḍavrat e traṇ guṇavrat ane [सामायिक प्रौषधोपवास उपभोगपरिभोगपरिमाण अतिथिसंविभागव्रत] sāmāyik, prauṣhadh upavās, upabhog- paribhoganun parimāṇ (-maryādā) tathā atithisamvibhāg vrat-e chār shikṣhāvrat [संपन्नः] sahit hoy chhe arthāt vratadhārī shrāvak pāñch aṇuvrat, traṇ guṇavrat ane chār shikṣhāvrat e rīte bār vrato sahit hoy chhe.
1. pūrve 13 thī 17 sudhīnā sūtromān hinsādi pāñch pāponun je varṇan karyun chhe temano ekadesh tyāg te pāñch aṇuvrat chhe. aṇuvratone je puṣhṭi kare te guṇavrat chhe ane jenāthī munivrat pālan karavāno abhyās thāy te shikṣhāvrat chhe.
Page 473 of 655
PDF/HTML Page 528 of 710
single page version
a. 7 sūtra 21 ] [ 473
digvrataḥ– maraṇaparyant sūkṣhma pāponī nivr̥uttine māṭe dashe dishāomān āvavā-
sudhī javā-āvavānī maryādā karavī te deshavrat chhe.
karavo te); ra. hinsādān (talavār vagere hinsānā upakaraṇo āpavā
te); 3. apadhyān (bījunun būrun vichāravun te); 4. duḥshruti (rāg-
dveṣhane vadhāranārān khoṭān shāstronun shravaṇ karavun te) ane pa. pramādacharyā
(prayojan vagar jyān-tyān javun tathā pr̥ithvī vagere khodavun te).
shikār, jay, parājay, yuddha, parastrīgaman, chorī vagerenun koīpaṇ vakhate chintavan karavun nahi, kem ke te māṭhān dhyānonun phaḷ pāp ja chhe.
sāmāyikaḥ– man, vachan, kāyā vaḍe kr̥ut kārit anumodanāthī hinsādi pāñch
(sāmāyikachāritranun svarūp navamā adhyāyamān āpavāmān āvashe.)
sāvadyayogane chhoḍī, sarva indriyonā viṣhayothī virakta thaī
dharmadhyānamān rahevun te prauṣhadhopavās chhe.
potānī shakti anusār bhogaupabhogane chhoḍavā te
upabhogaparibhogaparimāṇavrat chhe.
Page 474 of 655
PDF/HTML Page 529 of 710
single page version
474 ] [ mokṣhashāstra
anarthadaṇḍavrat nāme āṭhamā vratamān duḥshrutino tyāg kahyo chhe, te sūchave chhe ke- jīvoe duḥshrutirūp shāstra kyā chhe ane sushrutirūp shāstro kyā chhe teno vivek karavo joīe. je jīvane dharmanā nimitta tarīke dushruti hoy tene samyagdarshan pragaṭe ja nahi; ane dharmanā nimitta tarīke jene sushruti (satshāstro) hoy teṇe paṇ teno marma jāṇavo joīe; jo teno marma samaje to ja samyagdarshan pragaṭ karī shake, ane jo samyagdarshan pragaṭ kare to ja aṇuvratadhārī shrāvak ke mahāvratadhārī muni thaī shake. je sushāstrano marma jāṇe te ja jīv, ā adhyāyanā pāñchamā sūtramān satyavrat sambandhī kahelī anuvichī bhāṣhaṇ eṭale ke shāstranī āgnānusār nirdoṣh vachan bolavānī bhāvanā karī shake. sushāstra ane kushāstrano vivek karī shakavā māṭe darek manuṣhya lāyak chhe; māṭe mumukṣhu jīvoe te vivek barābar karavo joīe. jo sat-asatno vivek jīv nahi samaje to sācho vratadhārī thaī shake nahi. ।। 21।।
sallekhanānun [जोषिता] prītipūrvak sevan kare chhe.
1. ā lok ke paralok sambandhī kānīpaṇ prayojananī apekṣhā karyā vagar sharīr ane kaṣhāyane kr̥ush karavān (-samyak prakāre pātaḷān pāḍavā) te sallekhanā chhe.
2. prashnaḥ– sharīr to par vastu chhe, jīv tene kr̥ush karī shake nahi, chhatān ahīn sharīrane kr̥ush karavānun kem kahyun?
uttaraḥ– kaṣhāyane kr̥ush karatān sharīr tenā potānā kāraṇe ghaṇe bhāge kr̥ush thāy chhe evo nimitta-naimittikasambandh batāvavā māṭe upachārathī tem kahyun chhe. vāt-pītta- kaph vagerenā prakopathī maraṇ avasare pariṇāmamān ākuḷatā āvavā na devī ane ārādhanāthī chalāyamān na thavun te ja kharī kāy sallekhanā chhe; moh-rāg-dveṣhādithī potānā samyagdarshan-gnān pariṇām maraṇ avasare malin na thavā devā te kaṣhāy sallekhanā chhe.
Page 475 of 655
PDF/HTML Page 530 of 710
single page version
a. 7 sūtra 23 ] [ 47p
uttaraḥ– rāg-dveṣh-mohathī lepāyel jīv jher, shastra vagerethī ghāt kare te ātmaghāt chhe, paṇ samādhipūrvak sallekhanā maraṇ kare temān rāgādik nathī ane ārādhanā chhe tethī tene ātmaghāt nathī. pramattayog rahit ane ātmagnān sahit je jīv, kalevar avashya vināshik chhe em jāṇīne te pratyeno rāg ochho kare chhe tene hinsā nathī. ।। 22।।
संस्तवाः] anyadraṣhṭinī prashansā ane anyadraṣhṭinun sanstav-e pāñch [सम्यग्द्रष्टेः अतीचाराः] samyagdarshananā atichāro chhe.
1. je jīvanun samyagdarshan nirdoṣh hoy te vrat barābar pāḷī shake chhe tethī ahīn pratham samyagdarshananā atichāro jaṇāvyā chhe, ke jethī te atichār ṭāḷī shakāy. aupashamikasamyaktva ane kṣhāyik samyaktva to nirmaḷ hoy chhe, temān atichār hotā nathī. kṣhāyopashamik samyaktva chaḷ, maḷ ane agāḍh e doṣh sahit hoy chhe eṭale temān atichār lāge chhe.
ra. samyagdraṣhṭine āṭh guṇ (-aṅg, lakṣhaṇ arthāt āchār) hoy chhe, tenān nām-niḥshaṅkā, niḥkāṅkṣhā, nirvichikitsā, amūḍhadraṣhṭi, upagūhan, sthitikaraṇ, vātsalya ane prabhāvanā.
3. samyagdarshananā pāñch atichār kahyā temānthī pahelā traṇ to niḥshaṅkitādi pahelā traṇ guṇomān āvatā doṣho chhe. ane bākīnā be atichārono samāvesh chhellā pāñch guṇonā doṣhamān thāy chhe. ā atichāro chothāthī sātamā guṇasthānavāḷā kṣhāyopashamik samyagdraṣhṭine hoy chhe eṭale ke kṣhāyopashamik samyagdarshanavāḷā muni, shrāvak ke samyagdraṣhṭi-e traṇane ā atichār hoī shake chhe. ā atichāramān samyaktvamohanīyano uday nimitta chhe. anshe bhaṅg thāy (arthāt doṣh lāge) tene atichār kahe chhe, tenā pariṇāme samyagdarshan nirmūḷ thatun nathī, mātra malin thāy chhe.
Page 476 of 655
PDF/HTML Page 531 of 710
single page version
476 ] [ mokṣhashāstra sambandhī vyavahār doṣho hovā chhatān tyān mithyātvaprakr̥itionun bandhan thatun nathī. vaḷī bījā guṇasthāne paṇ samyagdarshan sambandhī vyavahār doṣho hovā chhatān tyān paṇ mithyātva prakr̥itinun bandhan nathī.
pa. samyagdarshan e dharmarūpī vr̥ukṣhanī jaḍ chhe, mokṣha mahelanun pahelun pagathiyun chhe; tenā vinā gnān ane chāritra samyakpaṇāne pāmatā nathī. māṭe lāyak jīvone māṭe e uchit chhe ke, je prakāre bane te rīte arthāt game tem karīne ātmānā vāstavik svarūpane samajīne samyagdarshanarūpī ratnathī potānā ātmāne bhūṣhit kare ane te samyagdarshanane atichār rahit banāve. dharmarūpī kamaḷanī madhyamān samyagdarshanarūpī kaḷī shobhāyamān chhe, nishchay vrat, shīl vagere te kaḷīnān pāndaḍān chhe. māṭe gr̥uhasthoe ane munioe te samyagdarshanarūpī kaḷīmān atichār āvavā na devo.
shaṅkāḥ– potānā ātmāne gnātā-draṣhṭā, akhaṇḍ, avināshī, ane pudgalathī bhinna jāṇīne paṇ ālok, paralok, maraṇ, vedanā, arakṣhā, agupti ane akasmāt-e sāt bhayane prāpta thavun athavā to arhant sarvagna vītarāgadeve kahelā tattvanā svarūpamān sandeh thavo te shaṅkā nāmano atichār chhe.
kāṅkṣhā– ā lok ke paralok sambandhī bhogomān tathā mithyādraṣhṭionā gnān ke ācharaṇādimān vāñchhā thaī āvavī te vāñchhā-atichār chhe. ā rāg chhe.
vichikitsā– ratnatray vaḍe pavitra paṇ bāhyamān malin sharīr-evā dharmātmā munione dekhīne temanā pratye athavā dharmātmānā guṇo pratye ke duḥkhī-dāridrī jīvone dekhīne temanā pratye glāni thaī āvavī te vichikitsā-atichār chhe. ā dveṣh chhe.
anyadraṣhṭi prashansāḥ– ātmasvarūpanā ajāṇ jīvonān gnān, tap, shīl, chāritra, dān vagerene potāmān pragaṭ karavāno manamān vichār thavo agar to tene sārān jāṇavān te anyadraṣhṭi prashansā-atichār chhe. (anyadraṣhṭi eṭale mithyādraṣhṭi.)
anyadraṣhṭi sanstav– ātmasvarūpanā ajāṇ jīvonān gnān, tap, shīl, chāritra, dānādikanān phaḷane sārun jāṇīne vachan dvārā tenī stuti thaī javī te anyadraṣhṭi sanstavaatichār chhe.
7. ā badhān doṣho chhatān samyagdraṣhṭi jīv tene doṣh tarīke gaṇe chhe ane te doṣhono tene khed chhe, māṭe te atichār chhe, paṇ je jīv te doṣhone doṣh tarīke na jāṇe ane upādey gaṇe tene to te anāchār chhe eṭale ke te to mithyādraṣhṭi ja chhe.
Page 477 of 655
PDF/HTML Page 532 of 710
single page version
a. 7 sūtra 24-2p ] [ 477 nathī paṇ āshaṅkā chhe; atichāromān je shaṅkā doṣh kahyo chhe temān teno samāvesh thato nathī.
prashansā ane sanstavamān eṭalo bhed chhe ke, prashansā man dvārā thāy chhe ane sanstav vachan dvārā thāy chhe. ।। 23।।
[पंच पंच] pāñch pāñch atichāro chhe.
nondhaḥ– vrat kahetān ahinsādi pāñch aṇuvrat samajavā ane shīl kahetān traṇ guṇavrat tathā chār shikṣhāvrat e sāt samajavā. ā darekanā pāñch atichāronun varṇan havenā sūtromān kare chhe. ।। 24।।
बंधवधच्छेदातिभारारोपणान्नपाननिरोधाः।। २५।।
lādavo ane [अन्नपाननिरोधाः] annapānano nirodh karavo-e pāñch ahinsā- aṇuvratanā atichār chhe.
bandh–prāṇīone ichchhit sthānamān jatān rokavā māṭe rassī vagerethī bāndhavā te. vadh–prāṇīone lākaḍī vagerethī māravun te. chhed–prāṇīonā nāk-kān vagere aṅgo chhedavā te. atibhār–āropaṇ–prāṇīnī shaktithī adhik bhār lādavo te. annapānanirodh–prāṇīone vakhatasar khāvā-pīvā na devun te. ahīn ahinsā-aṇuvratanā atichār tarīke ‘prāṇavyaparopaṇ’ne gaṇavun nahi, kem ke prāṇavyaparopaṇ te hinsānun lakṣhaṇ chhe eṭale te atichār nathī paṇ anāchār chhe. te sambandhī pūrve sūtra 13 mān kahevāī gayun chhe. ।। 2p।।
Page 478 of 655
PDF/HTML Page 533 of 710
single page version
478 ] [ mokṣhashāstra
[कूटलेखक्रिया] kūṭalekhakriyā, [न्यास अपहार] nyās apahār ane [साकारमन्त्रभेदाः] sākār mantrabhed-e pāñch satya-aṇuvratanā atichāro chhe.
mithyā upadeshaḥ– koī jīvane abhyuday agar mokṣha sāthe sambandh rākhavāvāḷī kriyāmān sandeh utpanna thayo ane teṇe āvīne pūchhayun ke ā viṣhayamān māre shun karavun? teno uttar āpatān samyagdraṣhṭi vratadhārīe potānī bhūlathī viparītamārgano upadesh āpyo, to te mithyā upadesh kahevāy chhe; ane te satya-aṇuvratano atichār chhe. jāṇavā chhatān jo mithyā upadesh kare to te anāchār chhe. vivād upasthit thatān sambandhane ulaṅghīne asambandharūp upadesh āpavo te paṇ atichārarūp mithyāupadesh chhe.
rahobhyākhyānaḥ– koī khānagī vāt pragaṭ karavī te. kūṭalekhakriyāḥ– par prayoganā vashe (ajāṇatān) koī khoṭo lekh lakhavo te. nyās apahāraḥ– koī māṇas kāī vastu mūkī gayo ane te pāchhī māgatī vakhate teṇe ochhī māṅgī tyāre e pramāṇe ochhun kahīne tamārun jeṭalun hoy teṭalun laī jāv e kahevun tathā ochhun pāchhun āpavun te nyās apahār chhe.
sākār mantrabhedaḥ– hāth vagerenī cheṣhṭā uparathī bījānā abhiprāyane jāṇīne te pragaṭ karī devo te sākār mantrabhed chhe.
vratadhārīne ā doṣho pratye khed hoy chhe tethī te atichār chhe. paṇ jīvane jo te pratye khed na hoy to te anāchār chhe eṭale ke tyān vratano abhāv ja chhe em samajavun. ।। 26।।
batāvavo [तत् आहृत आदान] chore chorelī vastune kharīdavī, [विरुद्ध राज्य अतिक्रम] rājyanī
Page 479 of 655
PDF/HTML Page 534 of 710
single page version
a. 7 sūtra 28-29 ] [ 479 āgnā viruddha chālavun, [हीनाधिकमानोन्मान] devā levānān māp ochhān vadhāre rākhavān ane [प्रतिरूपक व्यवहाराः] kimmatī vastumān halakī (-ochhī kimmatanī) vastu meḷavīne asalī bhāve vechavī-ā pāñch achaurya-aṇuvratanā atichāro chhe.
stenaprayogaḥ– chorane em kahevun ke-‘ājakāl dhandhā vagaranā kem chho? bhojan vagere na hoy to mārī pāsethī laī jajo; tamārī pāsenī chījano koī kharīdanār na maḷe to hun vechī daīsh’ ityādi vachanothī chorane chorīmān pravr̥utta kare, paṇ pote potānī kalpanāthī chorī karato nathī to tene achauryavrat ṭakī rahevāthī vratadhārī kahevāy chhe. chorīne māṭe chorane te sahāyak thāy chhe tethī tene stenaprayog atichār chhe.
[परिगृहीत इत्वरिकागमन] patisahit vyabhichāriṇī strīo pāse āvavun-javun, leṇadeṇ rākhavī, rāg-bhāvapūrvak vātachīt karavī, [अपरीगृहीत इत्वरिकागमन] patirahit vyabhichāriṇī strī (veshyādi) ne tyān āvavun-javun, leṇ deṇ vagereno vyavahār rākhavo, [अनंगक्रीडा] anaṅg krīḍā eṭale ke kāmasevan māṭe nishchit aṅgone chhoḍīne anya aṅgothī kāmasevan karavun ane [कामतीव्राभिनिवेशाः] kāmasevananī atyant abhilāṣhā-e pāñch brahmacharya-aṇuvratanā atichāro chhe. ।। 28।।
ullaṅghan karavun, [हिरण्यसुवर्णप्रमाणातिक्रमाः] chāndī ane sonānā parimāṇanun ullaṅghan karavun. [धनधान्यप्रमाणातिक्रमाः] dhan (pashu vagere) tathā dhānyanā parimāṇanun ullaṅghan karavun, [दासीदासप्रमाणातिक्रमाः] dāsī ane dāsanā parimāṇanun ullaṅghan karavun tathā [कृप्यप्रमाणातिक्रमाः] vastra, vāsaṇ, vagerenā parimāṇanun ullaṅghan karavun-e pāñch aparigrah-aṇuvratanā atichāro chhe. ।। 29।।
Page 480 of 655
PDF/HTML Page 535 of 710
single page version
480 ] [ mokṣhashāstra
ā rīte pāñch aṇuvratonā atichāronun varṇan karyun, have traṇ guṇavratonā atichāro varṇave chhe.
व्यतिक्रम] māpathī nīchā (kūvo, khāṇ vagere) sthaḷoe utaravun, [तिर्यक् व्यतिक्रम] trānsā arthāt samān sthānanā māpathī vadhāre dūr javun, [क्षेत्रवृद्धि] maryādā karelā kṣhretrane vadhāravun ane [स्मृति अन्तराधानानि] maryādā karelā kṣhetrane bhūlī javun-e pāñch digvratanā atichāro chhe. ।। 30।।
bahār nokar vagerene mokalavā, [शब्द अनुपात] khānsī, shabda vagerethī maryādā bahāranā jīvone potāno abhiprāy samajāvī devo, [रूपानुपात] potānun rūp vagere dekhāḍīne maryādā bahāranā jīvone isārā karavā ane [पुद्गल क्षेपाः] maryādā bahār kāṅkarā vagere pheṅkavā-e pāñch deshavratanā atichāro chhe. ।। 31।।
sharīranī kucheṣhṭā karīne ashīṣhṭa vachan bolavān [मौखर्य] duṣhṭatāpūrvak jarūr karatān vadhāre bolavun, [असमीक्ष्याधिकरण] prayojan vagar man-vachan-kāyānī pravr̥utti karavī ane [उपभोग परिभोग अनर्थक्यानि] bhog-upabhoganā padārthono jarūr karatān vadhāre saṅgrah karavo-e pāñch anarthadaṇḍavratanā atichāro chhe. ।। 32।।
ā rīte traṇ guṇavratanā atichāronun varṇan karyun, have chār shikṣhāvratanā atichāro varṇave chhe.
Page 481 of 655
PDF/HTML Page 536 of 710
single page version
a. 7 sūtra 33-34-3p ] [ 481
योगदुष्प्रणिधानानादरस्मृत्यनुपस्थानानि।। ३३।।
anyathā pravr̥utti karavī, vachan sambandhī pariṇāmonī anyathā pravr̥utti karavī, kāyā sambandhī pariṇāmonī anyathā pravr̥utti karavī, [अनादर] sāmāyik pratye utsāharahit thavun ane [स्मृति अनुपस्थानानि] ekāgratānā abhāvane līdhe sāmāyikanā pāṭh vagere bhūlī javā-e pāñch sāmāyik-shikṣhāvratanā atichāro chhe.
pāḍīne te traṇ prakārane traṇ atichār gaṇavāmān āvyā chhe.
jamīnamān [उत्सर्ग] maḷ-mūtrādinun kṣhepaṇ karavun, [आदान] pūjan vagerenān upakaraṇo levān, [संस्तर उपक्रमण] vastra, chaṭāī vagere bichhāvavī, [अनादर] bhūkh vagerethī vyākuḷ thaī āvashyak dharmakāryo utsāharahit thaīne karavān ane [स्मृति अनुपस्थानानि] āvashyak dharmakāryo bhūlī javān-e pāñch prauṣhadhopavās- shikṣhāvratanā atichāro chhe. ।। 34।।
सचित्तसंबंधसंमिश्राभिषवदुःपक्काहाराः।। ३५।।
sachitta padārthanī sāthe sambandhavāḷā padārtho, [संमिश्र] sachitta padārthanī sāthe maḷelā padārtho, [अभिषव] gariṣhṭa padārtho ane [दुःपक्व] duḥpakva arthāt ardha pākel ke māṭhī rīte pākel padārtho-[आहाराः] temano āhār karavo-e pāñch upabhog paribhog shikṣhāvratanā atichāro chhe.
Page 482 of 655
PDF/HTML Page 537 of 710
single page version
482 ] [ mokṣhashāstra
bhog–je vastu ek ja vakhat vaparāy te bhog, jem ke anna; tene paribhog paṇ kahevāy chhe.
[अपिधान] sachitta vastuthī ḍhāṅkel bhojan devun, [परव्यपदेश] bījā dātāranī vastune devī, [मात्सर्य] anādarapūrvak devun athavā bījā dātāranī īrṣhāpūrvak devun ane [कालातिक्रमाः] yogyakāḷanun ullaṅghan karīne devun-e pāñch atithisamvibhāg- shikṣhāvratanā atichāro chhe.
karavī ke vedanāthī vyākuḷ thaīne shīghra maravānī ichchhā karavī, [मित्रानुराग] anurāg vaḍe mitronun smaraṇ karavun, [सुखानुबंध] pūrve bhogavelā sukhonun smaraṇ karavun ane [निदानानि] nidān karavun eṭale ke bhaviṣhyamān viṣhayo maḷe evī ichchhā karavī-e pāñch sallekhanā vratanā atichāro chhe.
ā pramāṇe shrāvakanā atichāronun varṇan pūrun thayun. upar kahyā pramāṇe samyagdarshananā pa, bār vratanā 60 ane sallekhanānā pa e rīte kul 70 atichārono je tyāg kare te ja nirdoṣh vratī chhe. ।। 37।।
potānī vastuno tyāg karavo te [दानम्] dān chhe.
Page 483 of 655
PDF/HTML Page 538 of 710
single page version
a. 7 sūtra 38 ] [ 483
1. anugrah–potānā ātmāne anusarīne thato upakārano lābh-em anugrahano artha chhe. potānā ātmāne lābh thāy tevā bhāvathī karavāmān āvatun koī kārya bījāne lābhamān nimitta thāy tyāre te parano anugrah thayo em kahevāy chhe; kharekhar anugrah svano chhe, par to nimittamātra chhe.
dhan vagerenā tyāgathī kharī rīte potāne shubhabhāvano anugrah chhe, kem ke tethī ashubhabhāv aṭake chhe ane potānā lobhakaṣhāyano anshe tyāg thāy chhe. jo te vastu (dhan vagere) bījāne lābhanun nimitta thāy to bījāne anugrah (upakār) thayo em upachārathī kahevāy chhe, paṇ kharekhar bījāne je upakār thayo chhe te tenā bhāvano thayo chhe. teṇe potānī ākuḷatā mand karī tethī tene upakār thayo, paṇ jo ākuḷatā mand na kare ane nārājī kare athavā to lolupatā karī ākuḷatā vadhāre to tene upakār thāy nahi. darek jīvane potānā bhāvano upakār thāy chhe. paradravyathī ke par manuṣhyathī koī jīvane upakār thato nathī.
2. shrī munirājane dān āpavānā anusandhānamān ā sūtra kahevāyun chhe. munine āhāranun ane dharmanā upakaraṇonun dān bhaktibhāvapūrvak āpavāmān āve chhe. dān devāmān potāno anugrah (-upakār) to e chhe ke potāne ashubh rāg ṭaḷīne shubh thāy chhe ane dharmānurāg vadhe chhe; ane parano anugrah e chhe ke dān lenārā munine samyaggnān vagere guṇonī vr̥uddhinun nimitta thāy chhe. koī jīv vaḍe parano upakār thayo em kahevun te kathan mātra chhe.
3. ā vāt lakṣhamān rākhavī ke ā dān shubharāgarūp chhe, tenāthī puṇyano bandh thāy chhe tethī te dharma nathī; potāne potānā shuddhasvabhāvanun dān te ja dharma chhe. jevo shuddhasvabhāv chhe tevī shuddhatā paryāyamān pragaṭ karavī tenun nām shuddhasvabhāvanun dān chhe.
bījāo dvārā potānī khyāti, lābh ke pūjā thāy evā hetuthī je kāī āpavāmān āve te dān nathī, paṇ potānā ātmakalyāṇ māṭe tathā pātra jīvone ratnatrayīnī prāpti māṭe, rakṣhā māṭe ke puṣhṭi māṭe shubhabhāv pūrvak je kāī devāmān āve te dān chhe; āmān shubhabhāv te dān chhe, vastu devā-levānī kriyā te to paradravyanī kriyā chhe.
4. jenāthī potāne tathā parane ātmadharmanī vr̥uddhi thāy evun dān te gr̥uhasthonun ek mukhya vrat chhe; e vratane atithisamvibhāg vrat kahevāy chhe. shrāvakoe pratidin karavā yogya chha kartavyomān paṇ dānano samāvesh thāy chhe.
Page 484 of 655
PDF/HTML Page 539 of 710
single page version
484 ] [ mokṣhashāstra
pa. ā adhikāramān shubhāsravanun varṇan chhe. samyagdraṣhṭi jīvone shuddhatānā lakṣhe shubhabhāvarūp dān kevun hoy te ā sūtramān jaṇāvyun chhe. shubhabhāvathī dharma thāy em samyagdraṣhṭio kadī mānatā nathī, paṇ potānā svarūpamān sthir rahī shakatā nathī tethī shuddhatānā lakṣhe ashubhabhāv ṭāḷīne shubhabhāv kare chhe. tyān jeṭalo ashubharāg ṭaḷyo teṭalo lābh chhe em samaje ane je shubharāg rahyo te āsrav chhe em samajīne tene paṇ ṭāḷavānī bhāvanā varte chhe; tethī temane anshe shuddhatāno lābh thāy chhe. mithyādraṣhṭi jīvo ā prakāranun dān karī shake nahi; samyagdraṣhṭinā jevī dānanī bāhya kriyā teo kare paṇ ā sūtramān kahelun ‘dān’ teone lāgu paḍe nahi kem ke shuddhatānun tene bhān nathī ane shubhane te potānun svarūp māne chhe. ā sūtramān kahelun dān samyagdraṣhṭine ja lāgu paḍe chhe.
6. ā sūtrano sāmānya artha karavāmān āve to te badhā jīvone lāgu paḍe; āhār, pātra, dharma-upakaraṇ ke dhan vagere āpavānī je bāhya kriyā te dān nathī parantu te vakhate jīvano shubhabhāv te dān chhe. shrī pūjyapādasvāmī sarvārthasiddhimān ā sūtranun mathāḷun bāndhatān dānanī vyākhyā nīche pramāṇe kare chhe.
‘shīlavidhānamān arthāt shikṣhāvratonā varṇanamān atithisamvibhāgavrat kahevāmān āvyun, paṇ temān dānanun lakṣhaṇ jāṇavāmān na āvyun māṭe te kahevun joīe, tethī āchārya dānanā lakṣhaṇanun sūtra kahe chhe.’
uparanā kathanathī jaṇāy chhe ke ā sūtramān kahelun dān samyagdraṣhṭi jīvanā shubhabhāvarūp chhe.
‘potānī mālikīnī vastu’ em thāy chhe.
karuṇādān samyagdraṣhṭi ane mithyādraṣhṭi banne karī shake chhe, paṇ teonā bhāvamān mahān antar hoy chhe. ā dānanā chār prakār chhe-1. āhāradān, ra. auṣhadhidān, 3. abhayadān ane 4. gnānadān. jarūrīātavāḷā jain, ajain, manuṣhya ke tiryañch vagere koīpaṇ prāṇī pratye anukampābuddhithī ā dān thaī shake chhe. munine je āhāradān devāmān āve chhe te karuṇādān nathī paṇ bhaktidān chhe. potāthī mahān guṇo dharāvanār hoy temanā pratye bhaktidān hoy chhe. ā sambandhamān visheṣh hakīkat have pachhīnā sūtranī ṭīkāmān jaṇāvī chhe. ।। 38।।
Page 485 of 655
PDF/HTML Page 540 of 710
single page version
a. 7 sūtra 39 ] [ 48p
visheṣhatāthī [तत् विशेषः] dānamān visheṣhatā hoy chhe.
dravyavisheṣhaḥ– tap, svādhyāy vagerenī vr̥uddhimān kāraṇ evā āhārādine dravya
āvakār āpavo te.
(ra) uchchasthān–temane ūñchā sthān upar besāḍavā te. (3) pādodak–garam karelā shuddha jaḷ vaḍe temanā charaṇ dhovā. (4) archan–temanī bhakti-pūjā karavī. (pa) praṇām– temane namaskār karavo. (6–7–8) manaḥshuddhi vachanashuddhi ane kāyashuddhi (9) eṣhaṇāshuddhi āhāranī shuddhi ā nave kriyāo kramasar hovī joīe; āvo kram na hoy to muni āhār laī shake nahi.
uttaraḥ– hā, strīno karelo ane strīnā hāthathī paṇ sādhuo āhār le chhe.