Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 170-213.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 17

 

Page 97 of 297
PDF/HTML Page 121 of 321
single page version

artha — bhavanavAsIomAn asurakumAronA dehanI UnchAI pachchIs dhanuSh ane tenA bAkInA nave kumAradevonI das dhanuSh, vyantaronA dehanI unchAI das dhanuSh tathA jyotiShI devonA dehanI unchAI sAt dhanuSh chhe

have svarganA devonA dehanI unchAI kahe chhe —

दुगदुगचदुचदुदुगदुगकप्पसुराणं सरीरपरिमाणं ।
सत्तछहपंचहत्था चउरो अद्धद्ध हीणा य ।।१७०।।
हिट्ठिममज्झिमउवरिमगेवज्जे तह विमाणचउदसए ।
अद्धजुदा बे हत्था हीणं अद्धद्धयं उवरिं ।।१७१।।
द्विकद्विचतुश्चतुर्द्विकद्विककल्पसुराणां शरीरपरिमाणम् ।
सप्तषट्पञ्चहस्ताः चत्वारः अर्धार्धहीनाः च ।।१७०।।
अधस्तनमध्यमोपरिमग्रैवेयकेषु तथा विमानचतुर्दशसु ।
अर्धयुतौ द्वौ हस्तौ हीनं अर्धार्धकं उपरि ।।१७१।।

artha — saudharma – aishAn yugalanA devono deh sAt hAth Uncho chhe, sanatkumAr-mAhendrayugalanA devono deh chha hAth Uncho chhe, brahma -brahmottar-lAvanta-kapiShTa e chAr svarganA devono deh pAnch hAth Uncho chhe, shukra-mahAshukra-satAr-sahasrAr e chAr svarganA devono deh chAr hAth Uncho chhe, Anat-prANatayugalanA devono deh sADAtraN hAth Uncho chhe, AraN-achyutayugalanA devono deh traN hAth Uncho chhe, adho graiveyakanA devono deh aDhI hAth Uncho chhe, madhyam graiveyakanA devono deh be hAth Uncho chhe, uparanA graiveyakanA devono deh doDh hAth Uncho chhe tathA nav anudish ane panch anuttaranA devono deh ek hAth Uncho chhe.

have bharat-airAvatakShetramAn kALanI apekShAe manuShyonA sharIranI UnchAI kahe chhe —

अवसप्पिणिए पढमे काले मणुया तिकोसउच्छेहा ।
छट्ठस्सवि अवसाणे हत्थपमाणा विवत्था य ।।१७२।।

Page 98 of 297
PDF/HTML Page 122 of 321
single page version

अवसर्प्पिण्याः प्रथमे काले मनुजाः त्रिकोशोत्सेधाः ।
षष्ठस्य अपि अवसाने हस्तप्रमाणाः विवस्त्राः च ।।१७२।।

artha — avasarpiNInA pahelA kALamAn manuShyono deh traN kosh Uncho chhe tathA chhaThThA kALanA antamAn manuShyono deh ek hAth Uncho chhe. vaLI chhaThThA kALanA manuShyo vastradithI rahit hoy chhe.

have ekendriy jIvono jaghanya deh kahe chhe —

सव्वजहण्णो देहो लद्धियपुण्णाण सव्वजीवाणं ।
अंगुलअसंखभागो अणेयभेओ हवे सो वि ।।१७३।।
सर्वजघन्यः देहः लब्ध्यपर्याप्तानां सर्वजीवानाम् ।
अङ्गुलाऽसंख्यातभागः अनेकभेदः भवेत् सः अपि ।।१७३।।

artha — labdhyaparyAptak sarva jIvono deh ghanaangulanA asankhyAtamA bhAg chhe ane te sarva jaghanya chhe tathA temAn paN anek bhed chhe.

bhAvArtha — ekendriy jIvono jaghanya deh paN nAno – moTo hoy chhe ane te ghanAngulanA asankhyAtamA bhAgamAn paN anek bhed chhe. gommaTasAramAn avagAhanAnA chosaTh bhedonun varNan chhe, tyAnthI te jANavun.

have be indriy adinI jaghanya avagAhanA kahe chhe —

बितिचउपंचक्खाणं जहण्णदेहो हवेइ पुण्णाणं ।
अंगुलअसंखभागो संखगुणो सो वि उवरुवरिं ।।१७४।।
द्वित्रिचतुःपञ्चाक्षाणां जघन्यदेहः भवति पर्याप्तानाम् ।
अंङ्गुलाऽसंख्यातभागः संख्यातगुणः सः अपि उपर्युपरि ।।१७४।।

artha — be indriy, traN indriy, chAr indriy ane panchendriy paryApta jIvono jaghanyadeh ghanAngulanA asankhyAtamA bhAge chhe ane te paN upar upar sankhyAt gaNo chhe.

Page 99 of 297
PDF/HTML Page 123 of 321
single page version

bhAvArtha — be indriyanA dehathI sankhyAtagaNo traN indriyano deh chhe, traN indriyanA dehathI sankhyAtagaNo chAr indriyano deh chhe ane tenAthI sankhyAtagaNo panchendriyano deh chhe.

have jaghanya avagAhanAnA dhArak be indriyadi jIv koN koN chhe te kahe chhe —

अणुद्धरीयं कुथो मच्छीकाणा य सलिसित्थो य ।
पज्जत्ताण तसाणं जहण्णदेहो विणिद्दिट्ठो ।।१७५।।
अनुद्धरीयकः कुन्थुः कायमक्षिका च शलिसिक्थः च ।
पर्याप्तानां त्रसानां जघन्यदेहः विनिर्द्दिष्टः ।।१७५।।

artha — be indriy to aNuddharIjIv, traN indriyamAn kunthujIv, chAr indriyamAn kAN-makShikA ane panchendriyamAn shAlIsiktha nAmano machchha — e trasaparyApta jIvono jaghanya deh kahyo chhe.

have jIvanun lokapramANapaNun ane dehapramANapaNun kahe chhe —

लोयपमाणो जीवो देहपमाणो वि अच्छदे खेत्ते ।
उग्गाहणसत्तीदो संहरणविसप्पधम्मादो ।।१७६।।
लोकप्रमाणः जीवः देहप्रमाणः अपि आस्ते क्षेत्रे ।
अवगाहनशक्तितः संहरणविसर्पधर्मात् ।।१७६।।

artha — jIv lokapramAN chhe. vaLI dehapramAN paN chhe; kAraN ke temAn sankoch-vistAradharma hovAthI evI avagAhanashakti temAn chhe.

bhAvArtha — lokAkAshanA asankhyAtapradesh chhe tethI jIvanA paN teTalA ja pradesh chhe. kevalasamudghAt kare te veLA te lokapUraN thAy chhe. vaLI sankoch-vistArashakti temAn chhe tethI jevo deh pAme teTalA ja pramAN te rahe chhe ane samudghAt kare tyAre tenA pradesh dehathI bahAr paN nIkaLe chhe.

Page 100 of 297
PDF/HTML Page 124 of 321
single page version

have koI anyamatI jIvane sarvathA sarvagat ja kahe chhe teno niShedh kare chhe —

सव्वगओ जदि जीवो सव्वत्थ वि दुक्खसुक्खसंपत्ती ।
जाइज्ज ण सा दिट्ठी णियतणुमाणो तदो जीवो ।।१७७।।
सर्वगतः यदि जीवः सर्वत्र अपि दुःखसुखसम्प्रप्तिः ।
जायते न सा दृष्टिः निजतनुमानः ततः जीवः ।।१७७।।

artha — jo jIv sarvagat ja hoy to sarva kShetrasambandhI sukh -dukhanI prapti tene ja hoy paN em jovAmAn Avatun nathI. potAnA sharIramAn ja sukh-dukhanI prapti joIe chhIe, tethI potAnA sharIrapramAN ja jIv chhe.

जीवो णाणसहावो जह अग्गी उण्हओ सहावेण ।
अत्थंतरभूदेण हि णाणेण ण सो हवे णाणी ।।१७८।।
जीवः ज्ञानस्वभावः यथा अग्निः उष्णः स्वभावेन ।
अर्थान्तरभूतेन हि ज्ञानेन न सः भवेत् ज्ञानी ।।१७८।।

artha — jem agni svabhAvathI ja uShNa chhe tem jIv chhe te gnAnasvabhAv chhe; tethI arthAntarabhUt eTale potAthI judA pradesharUp gnAnathI gnAnI nathI.

bhAvArtha — naiyayik adi chhe teo jIvano ane gnAnano pradeshabhed mAnI kahe chhe ke ‘‘AtmAthI gnAn bhinna chhe ane te samavAy tathA sansargathI ek thayun chhe tethI tene gnAnI kahIe chhIe; jem dhanathI dhanavAn kahIe chhIe tem.’’ paN Am mAnavun te asatya chhe. AtmA ane gnAnane, agni ane uShNatAmAn jevo abhedabhAv chhe tevo, tAdAtmyabhAv chhe.

have (guN-guNIne) bhinna mAnavAmAn dUShaN darshAve chhe —

Page 101 of 297
PDF/HTML Page 125 of 321
single page version

जदि जीवादो भिण्णं सव्वपयारेण हवदि ते णाणं ।
गुणगुणिभावो य तदा दूरेण पणस्सदे दुण्हं ।।१७९।।
यदि जीवतः भिन्नं सर्वप्रकारेण भवति तत् ज्ञानं ।
गुणगुणिभावः च तदा दूरेण प्रणश्यते द्वयोः ।।१७९।।

artha — jo jIvathI gnAn sarvathA bhinna ja mAnIe to te bannemAn guNaguNIbhAv dUrathI ja (atyant) nAsh pAme, arthAt A jIvadravya (guNI) chhe ane gnAn teno guN chhe evo bhAv Tharashe nahi.

have koI pUchhe ke ‘guN ane guNInA bhed vinA be nAm kem kahevAy?’ tenun samAdhAn karavAmAn Ave chhe —

जीवस्स वि णाणस्स वि गुणगुणिभावेण कीरए भेओ ।
जं जाणदि तं णाणं एवं भेओ कहं होदि ।।१८०।।
जीवस्य अपि ज्ञानस्य अपि गुणगुणिभावेन क्रियते भेदः ।
यत् जानति तत् ज्ञानं एवं भेदः कथं भवति ।।१८०।।

artha — jIv ane gnAnamAn guNaguNIbhAvathI kathanchit bhed karavAmAn Ave chhe. jo em na hoy to ‘je jANe te ja AtmAnun gnAn chhe’ evo bhed kem hoy?

bhAvArtha — jo sarvathA bhed hoy to ‘jANe te gnAn chhe’ evo abhed kem kahevAy? mATe kathanchit guNaguNIbhAvathI bhed kahevAmAn Ave chhe parantu temAn pradeshabhed nathI. e pramANe koI anyamatI guN-guNImAn sarvathA bhed mAnI jIv ane gnAnane sarvathA arthAntarabhed (padAtharabhinnatArUp bhed) mAne chhe tenA matane niShedhyo.

have, chArvAkamatI gnAnane pRithvI adino vikAr mAne chhe tene niShedhe chhe —

णाणं भूयबियारं जो मण्णदि सो वि भूदगहिदव्वो ।
जीवेण विणा णाणं किं केणवि दीसदे कत्थ ? ।।१८१।।

Page 102 of 297
PDF/HTML Page 126 of 321
single page version

ज्ञानं भूतविकारं यः मन्यते सः अपि भूतगृहीतव्यः ।
जीवेन विना ज्ञानं किं केनपि दृश्यते कुत्र ? ।।१८१।।

artha — gnAnane pRithvI adi pAnch bhUtono vikAr mAne chhe te chArvAk bhUtathI arthAt pishAchathI grahAyo chhe – ghelo chhe; kAraN ke jIv vinA gnAn kyAy koIne koI ThekANe jovAmAn Ave chhe? kyAy paN jovAmAn Avatun nathI.

have, emAn dUShaN darshAve chhe —

सच्चेयणपच्चक्खं जो जीवं णेव मण्णदे मूढो ।
सो जीवं ण मुणंतो जीवाभावं कहं कुणदि ।।१८२।।
सच्चेतनप्रत्यक्षं यः जीवं नैव मन्यते मूढः ।
सः जीवं न जानन् जीवाभावं कथं करोति ।।१८२।।

artha — A jIv, satrUp ane chaitanyarUp svasamvedan pratyakShapramANathI prasiddha chhe tene chArvAk mAnato nathI, paN te mUrkha chhe. jo jIvane jANato – mAnato nathI to te jIvano abhAv kevI rIte kare chhe?

bhAvArtha — je jIvane jANato ja nathI te teno abhAv paN kahI shake nahIn. abhAvane kahevAvALo paN jIv chhe, kem ke sadbhAv vinA abhAv paN kahyo jAy nahi.

have tene ja yuktipUrvak jIvano sadbhAv darshAve chhe —

जदि ण य हवेदि जीओ तो को वेदेदि सुक्खदुक्खणि ।
इंदियविसया सव्वे को वा जाणदि विसेसेण ।।१८३।।
यदि न च भवति जीवः तत् कः वेत्ति सुखदुःखनि ।
इन्द्रियविषयान् सर्वान् कः वा जानति विशेषेण ।।१८३।।

artha — jo jIv na hoy to potAne thatAn sukh-dukhane koN jANe? tathA indriyonA spashAradik viShayo chhe te badhAne visheShatAthI koN jANe?

Page 103 of 297
PDF/HTML Page 127 of 321
single page version

bhAvArtha — chArvAk (mAtra ek) pratyakShapramANane mAne chhe. tyAn, potAne thatAn sukh-dukhane tathA indrionA viShayone jANe chhe te pratyakSha chhe. have jIv vinA pratyakShapramAN kone hoy? mATe jIvano sadbhAv (astitva) avashya siddha thAy chhe.

have AtmAno sadbhAv jem siddha thAy tem kahe chhe —

संकप्पमओ जीवो सुहदुक्खमयं हवेइ संकप्पो ।
तं चिय वेददि जीवो देहे मिलिदो वि सव्वत्थ ।।१८४।।
संकल्पमयः जीवः सुखदुःखमयः भवति संकल्पः ।
तदेव वेत्ति जीवः देहे मिलितः अपि सर्वत्र ।।१८४।।

artha — jIv chhe te sankalpamay chhe, ane sankalpa chhe te sukh -dukhamay chhe. te sukh-dukhamay sankalpane je jANe chhe te ja jIv chhe. je deh sAthe sarvatra maLI rahyo chhe to paN, jANavAvALo chhe te ja jIv chhe.

have jIv, deh sAthe maLyo thako, sarva kAryone kare chhe te kahe chhe —

देहमिलिदो वि जीवो सव्वकम्मणि कुव्वदे जम्हा ।
तम्हा पयट्टमाणो एयत्तं बुज्झदे दोह्णं ।।१८५।।
देहमिलितः अपि जीवः सर्वकमारणि करोति यस्मात् ।
तस्मात् प्रवर्तमानः एकत्वं बुध्यते द्वयोः ।।१८५।।

artha — kAraN ke jIv chhe te dehathI maLyo thako ja sarva karma -nokarmarUp badhay kAryone kare chhe; tethI te kAryomAn pravartato thako je lok tene deh ane jIvanun ekapaNun bhAse chhe.

bhAvArtha — lokone deh ane jIv judA to dekhAtA nathI paN banne maLelA ja dekhAy chhe – sanyogathI kAryonI pravRutti dekhAy chhe tethI te bannene ek ja mAne chhe.

Page 104 of 297
PDF/HTML Page 128 of 321
single page version

have jIvane dehathI bhinna jANavAnun lakShaN darshAve chhe —

देहमिलिदो वि पिच्छदि देहमिलिदो वि णिसुण्णदे सद्दं ।
देहमिलिदो वि भुंजदि देहमिलिदो वि गच्छेदि ।।१८६।।
देहमिलितः अपि पश्यति देहमिलितः अपि निशृणोति शब्दम् ।
देहमिलितः अपि भुंक्ते देहमिलितः अपि गच्छति ।।१८६।।

artha — jIv dehathI maLyo thako ja netrothI padArthone dekhe chhe, dehathI maLyo thako ja kAnothI shabdone sAmbhaLe chhe, dehathI maLyo thako ja mukhathI khAy chhe, jIbhathI svAd le chhe tathA dehathI maLyo thako ja pagathI gaman kare chhe.

bhAvArtha — dehamAn jIv na hoy to jaDarUp evA mAtra dehane ja dekhavun, svAd levo, sAmbhaLavun ane gaman karavun ityadi kriyA na hoy; tethI jANavAmAn Ave chhe ke dehamAn (dehathI) judo jIv chhe ane te ja A kriyAo kare chhe.

have e pramANe jIvane (dehathI) maLelo ja mAnavAvALA loko tenA bhedane jANatA nathI em kahe chhe —

राओ हं भिच्चो हं सिठ्ठी हुं चेव दुब्बलो बलिओ ।
इदि एयत्तविट्ठो दोह्णं भेयं ण बुज्झेदि ।।१८७।।
राजा अहं भृत्यः अहं श्रेष्ठी अहं चैव दुर्बलः बली ।
इति एकत्वविष्टः द्वयोः भेदं न बुध्यति ।।१८७।।

artha — deh ane jIvanA ekapaNAnI mAnyatA sahit lok chhe te A pramANe mAne chhe ke — hun rAjA chhun, hun nokar chhun, hun sheTh chhun, hun daridra chhun, hun durbaL chhun, hun baLavAn chhun. e pramANe mAnatA thakA deh ane jIv bannenA taphAvatane jANatA nathI.

have jIvanA kartApaNadi sambandhI chAr gAthAo kahe chhe —

Page 105 of 297
PDF/HTML Page 129 of 321
single page version

जीवो हवेइ कत्ता सव्वं कम्मणि कुव्वदे जम्हा ।
कालाइलद्धिजुत्तो संसारं कुणदि मोक्खं च ।।१८८।।
जीवः भवति कर्त्ता सवारणि कमारणि कुर्वते यस्मात् ।
कालदिलब्धियुक्तः संसारं करोति मोक्षं च ।।१८८।।

artha — A jIv sarva karma nokarmane karato thako tene potAnun kartavya mAne chhe mATe te kartA chhe, ane te potAne sansArarUp kare chhe; vaLI kALadi labdhithI yukta thato thako potAne mokSharUp paN pote ja kare chhe.

bhAvArtha — koI jANe ke A jIvanAn sukh-dukh adi kAryone ishvar adi anya kare chhe paN em nathI. pote ja kartA chhe – sarva kAryo pote ja kare chhe, sansAr paN pote ja kare chhe, tathA kALalabdhi AvatAn mokSha paN pote ja kare chhe, ane e badhAn kAryo pratye dravya-kShetra-kAL -bhAvarUp sAmagrI nimitta chhe ja.

जीवो वि हवइ भुत्ता कम्मफलं सो वि भुंजदे जम्हा ।
कम्मविवायं विविहं सो चिय भुंजेदि संसारे ।।१८९।।
जीवः अपि भवति भोक्ता कर्मफलं सः अपि भुङ्क्ते यस्मात् ।
कम्मरविपाकं विविधं सः च एव भुनक्ति संसारे ।।१८९।।

artha — kAraN ke jIv karmanun phaL A sansAramAn bhogave chhe mATe bhoktA paN te ja chhe; vaLI sansAramAn sukh-dukharUp anek prakAranA karmanA vipAkone paN te ja bhogave chhe.

जीवो वि हवइ पावं अइतिव्वकसायपरिणदो णिच्चं ।
जीवो हवेइ पुण्णं उवसमभावेण संजुत्तो ।।१९०।।
जीवः अपि भवति पापं अतितीव्रकषायपरिणतः नित्यम् ।
जीवः भवति पुण्यं उपशमभावेन संयुक्तः ।।१९०।।

artha — A jIv, ati tIvra kaShAyayukta thAy tyAre te pote

Page 106 of 297
PDF/HTML Page 130 of 321
single page version

ja pAparUp thAy chhe tathA upashamabhAv — mand kaShAy — yukta thAy tyAre te pote ja puNyarUp thAy chhe.

bhAvArtha — krodh-mAn-mAyA-lobhanA ati tIvrapaNAthI to pApapariNAm thAy chhe tathA tenA mandapaNAthI puNyapariNAm thAy chhe; te pariNAmo sahit (jIvane) puNyajIv tathA pApajIv kahIe chhIe. vaLI ek ja jIv banne pariNAmayukta thatAn puNyajIv – pApajIv paN kahIe chhIe. siddhAntanI apekShAe to em ja chhe. kAraN ke samyaktva sahit jIvane to tIvra kaShAyanI jaD (mithyAshraddhAn) kapAvAthI puNyajIv kahIe chhIe tathA mithyAdraShTi jIvane bhedagnAn vinA kaShAyonI jaD kapAtI nathI tethI bahArathI kadachit upashamapariNAm dekhAy to paN tene pApajIv ja kahIe chhIe1 em jANavun.

रयणत्तयसंजुत्तो जीवो वि हवेइ उत्तमं तित्थं ।
संसारं तरइ जदो रयणत्तयदिव्वणावाए ।।१९१।।
रत्नत्रयसंयुक्तः जीवः अपि भवति उत्तमं तीर्थं ।
संसारं तरति यतः रत्नत्रयदिव्यनावा ।।१९१।।

artha — A jIv, ratnatrayarUp divya nAv vaDe, sansArathI tare chhe – pAr pAme chhe mATe A jIv ja ratnatrayathI yukta thato thako uttam tIrtha chhe. 1. A sambandhamAn shrI gommaTasAramAn paN kahyun chhe ke —

जीवदुगं उत्तट्ठं जीवा पुण्णा हु सम्मगुणसहिदा ।
वदसहिदवि य पावा तव्विवरीया हवंतित्ति ।।६२२।।
मिच्छाइट्ठी पावा णंताणंता य सासणगुणवि ।
पल्लासंखेज्जदिमा अणअण्णदरुदयमिच्छगुणा ।।६२३।।
artha — jIv ane ajIv padArtho to pUrve jIvasamAs adhikAramAn vA

ahIn chha dravya adhikAramAn kahyA chhe vaLI je samyaktvaguN sahit hoy tathA je vratayukta hoy tene puNyajIv kahIe chhIe, tethI viparIt eTale samyaktva ane vrat

Page 107 of 297
PDF/HTML Page 131 of 321
single page version

bhAvArtha — je tare te tIrtha vA jenAthI tarIe te tIrtha chhe. samyagdarshan-gnAn-charitrarUp ratnatrayanAv (naukA) vaDe A jIv tare chhe tathA anyane taravA mATe nimitta thAy chhe, tethI A jIv ja tIrtha chhe.

have anya prakArathI jIvanA bhed kahe chhe —

जीवा हवंति तिविहा बहिरप्पा तह य अंतरप्पा य ।
परमप्पा वि य दुविहा अरहंता तह य सिद्धा य ।।१९२।।
जीवाः भवन्ति त्रिविधाः बहिरात्मा तथा च अन्तरात्मा च ।
परमात्मानः अपि च द्विविधाः अर्हतः तथा च सिद्धाः च ।।१९२।।

artha — bahirAtmA, antarAtmA ane paramAtmA evA traN prakAranA jIvo chhe; vaLI paramAtmA paN arahant tathA siddha em be prakArathI chhe.

have temanun svarUp kahe chhe. tyAn bahirAtmA kevA chhe te kahe chhe —

मिच्छत्तपरिणदप्पा तिव्वकसाएण सुट्ठु अविट्ठो ।
जीवं देहं एक्कं मण्णंतो होदि बहिरप्पा ।।१९३।।
मिथ्यात्वपरिणतात्मा तीव्रकषायेण सुष्ठु अविष्टः ।
जीवं देहं एकं मन्यमानः भवति बहिरात्मा ।।१९३।।

artha — je jIv mithyAtvakarmanA udayarUpe pariNamyo hoy, tIvra kaShAy (anantAnubandhI)thI suShThu eTale atishay yukta hoy ane e rahit jIv niyamathI pApajIv jANavA. vaLI mithyAdraShTi pApajIv chhe te anantAnant chhe, sarva sansArarashimAnthI anya guNasthAnavALAnun pramAN bAd karatAn mithyAdraShTi jIvonun pramAN Ave chhe. bIjun sAsAdanaguNasthAnavALA jIvo paN pApajIv chhe kAraN ke teo anantAnubandhI chokaDImAnthI koI ek prakRitino uday thatAn mithyAtva sadrash guNane prApta thAy chhe, ane teo palyanA asankhyAtabhAg pramAN chhe.

gommaTasAr-jIvakAnD

Page 108 of 297
PDF/HTML Page 132 of 321
single page version

nimittathI jIvane tathA dehane ek mAnato hoy te jIvane bahirAtmA kahIe chhIe.

bhAvArtha — bAhya paradravyane je AtmA (svarUp) mAne te bahirAtmA chhe ane em mAnavun mithyAtva – anantAnubandhIkaShAyanA udayathI thAy chhe. mATe bhedavignAn rahit thato thako dehadithI mAnDI samasta paradravyamAn ahankAr-mamakAr yukta banelo (jIv) bahirAtmA kahevAy chhe.

have antarAtmAnun svarUp traN gAthAthI kahe chhe —

जे जिणवयणे कुसला भेदं जाणंति जीवदेहाणं ।
णिज्जियदुट्ठट्ठमया अंतरअप्पा य ते तिविहा ।।१९४।।
ये जिनवचने कुशलाः भेदं जानन्ति जीवदेहयोः ।
निर्जितदुष्ठाष्ठमदाः अन्तरात्मानः च ते त्रिविधाः ।।१९४।।

artha — jeo jinavachanamAn pravIN chhe, jIv ane dehamAn bhed (bhinnatA) jANe chhe ane jemaNe ATh duShTa mad jItyA chhe te antarAtmA chhe; ane te utkRuShTa, madhyam tathA jaghanya bhedathI traN prakAranA chhe.

bhAvArtha — je jIv jinavANIno sArI rIte abhyAs karI jIv ane dehanA svarUpane bhinna-bhinna jANe chhe te antarAtmA chhe; tene jati, lAbh, kuL, rUp, tap, baL, vidyA ane aishvarya e ATh madanAn kAraNo chhe temAn ahankAr – mamakAr UpajatA nathI. kAraN ke, e badhA paradravyanA sanyogajanit chhe; tethI temAn garva karatA nathI. e antarAtmA traN prakAranA chhe.

have e traNe prakAromAn utkRuShTa antarAtmAnun svarUp kahe chhe —

पंचमहव्वयजुत्ता धम्मे सुक्के वि संठिदा णिच्चं ।
णिज्जियसयलपमाया उक्किट्ठा अंतरा होंति ।।१९५।।
पञ्चमहाव्रतयुक्ताः धर्मे शुक्ले अपि संस्थिताः नित्यम् ।
निर्जितसकलप्रमादाः उत्कृष्टाः अन्तराः भवन्ति ।।१९५।।

Page 109 of 297
PDF/HTML Page 133 of 321
single page version

artha — je jIv panchamahAvratathI yukta hoy, nitya dharmadhyAn – shukladhyAnamAn ramato hoy ane jItyA chhe nidrA adi pramAdo jeNe te utkRuShTa antarAtmA chhe.

have madhyam antarAtmAnun svarUp kahe chhe —

सावयगुणेहिं जुत्ता पमत्तविरदा य मज्झिमा होंति ।
जिणवयणे अणुरत्ता उवसमसीला महासत्ता ।।१९६।।
श्रावकगुणैः युक्ताः प्रमत्तविरताः च मध्यमाः भवन्ति ।
जिनवचने अनुरक्ताः उपशमशीलाः महासत्त्वाः ।।१९६।।

artha — je jIv shrAvakanA vratothI sanyukta hoy vA pramattaguNasthAnathI yukta je muni hoy te madhya antarAtmA chhe. kevA chhe teo? shrI jinendravachanamAn anurakta – lIn chhe, AgnA sivAy pravartan karatA nathI, mandakaShAy-upashamabhAvarUp chhe svabhAv jemano, mahA parAkramI chhe, pariShahadi sahan karavAmAn draDh chhe ane upasarga AvatAn pratignAthI je chalit thatA nathI.

have jaghanya antarAtmAnun svarUp kahe chhe —

अविरयसम्मद्दिट्ठी होंति जहण्णा जिणिंदपयभत्ता ।
अप्पाणं णिंदंता गुणगहणे सुट्ठु अणुरत्ता ।।१९७।।
अविरतसम्यग्दृष्टयः भवन्ति जघन्याः जिनेन्द्रपदभक्ताः ।
आत्मानं निन्दन्तः गुणग्रहणे सुष्ठु अनुरक्ताः ।।१९७।।

artha — je jIv aviratasamyagdraShTi chhe arthAt samyagdarshan to jemane chhe paN charitramohanA udayathI vrat dhAraN karI shakatA nathI te jaghanya antarAtmA chhe. te kevA chhe? jinendranAn charaNonA upAsak chhe arthAt jinendra, temanI vANI tathA temane anusaranArA nirgranthagurunI bhaktimAn tatpar chhe, potAnA AtmAne sadAy nindatA rahe chhe, charitramohanA udayathI vrat dhAryAn jatAn nathI ane tenI bhAvanA nirantar

Page 110 of 297
PDF/HTML Page 134 of 321
single page version

rahe chhe, tethI potAnA vibhAvabhAvonI nindA karatA ja rahe chhe, guNonA grahaNamAn samyak prakArathI anurAgI chhe, jemanAmAn samyagdarshanadi guN dekhe temanA pratye atyant anurAgarUp pravarte chhe, guNo vaDe potAnun ane paranun hit jANyun chhe tethI guNo pratye anurAg ja thAy chhe. e pramANe traN prakAranA antarAtmA kahyA te guNasthAn apekShAe jANavA.

bhAvArtha — chothA guNasthAnavartI jaghanya antarAtmA chhe, pAnchamA ane chhaThThA guNasthAnavartI madhya antarAtmA chhe tathA sAtamAthI mAnDIne bAramA guNasthAn sudhInA (sAdhako) utkRuShTa antarAtmA jANavA.

have paramAtmAnun svarUp kahe chhe —

ससरीरा अरहंता केवलणाणेण मुणियसयलत्था ।
णाणसरीरा सिद्धा सव्वुत्तमसुक्खसंपत्ता ।।१९८।।
सशरीराः अर्हन्तः केवलज्ञानेन ज्ञातसकलार्थाः ।
ज्ञानशरीराः सिद्धाः सर्वोत्तमसौख्यसंप्राप्ताः ।।१९८।।

artha — sharIrasahit arahant chhe; te kevA chhe? kevalagnAn dvArA jeo sakal padArthone jANe chhe te paramAtmA chhe; tathA sharIrarahit arthAt gnAn ja chhe sharIr jeone te siddha chhe. kevA chhe te? te sharIrarahit paramAtmA sarva uttam sukhone prApta thayA chhe.

bhAvArtha — teramA ne chaudamA guNasthAnavartI arhant sharIrasahit paramAtmA chhe tathA siddhaparameShThI sharIrarahit paramAtmA chhe.

have ‘parA’ shabdano artha kahe chhe —

णिस्सेसकम्मणासे अप्पसहावेण जा समुप्पत्ती ।
कम्मजभावखए वि य सा वि य पत्ती परा होदि ।।१९९।।
निःशेषकर्मनाशे आत्मस्वभावेन या समुत्पत्तिः ।
कर्म्मजभावक्षये अपि च सा अपि च प्रप्तिः परा भवति ।।१९९।।

artha — je samasta karmono nAsh thatAn potAnA svabhAvathI Upaje

Page 111 of 297
PDF/HTML Page 135 of 321
single page version

tene ‘parA’ kahIe chhIe. vaLI karmathI UpajatA audayikadi bhAvono nAsh thatAn je Upaje tene paN ‘parA’ kahIe chhIe.

bhAvArtha — paramAtmA shabdano artha A pramANe chhe ‘parA’ eTale utkRuShTa tathA ‘mA’ eTale lakShmI; te jene hoy evA AtmAne paramAtmA kahIe chhIe. je samasta karmono nAsh karI svabhAvarUp lakShmIne prApta thayA chhe evA siddha, te paramAtmA chhe. vaLI ghatikarmonA nAshathI anantachatuShTayarUp lakShmIne jeo prApta thayA chhe evA arahant, te paN paramAtmA chhe. vaLI teone ja ‘audayikadi bhAvono nAsh karI paramAtmA thayA’ em paN kahIe chhIe.

have koI ‘jIvane sarvathA shuddha ja’ kahe chhe tenA matane niShedhe chhe —

जइ पुण सुद्धसहावा सव्वे जीवा अणाइकाले वि ।
तो तवचरणविहाणं सव्वेसिं णिप्फलं होदि ।।२००।।
यदि पुनः शुद्धस्वभावाः सर्वे जीवाः अनदिकाले अपि ।
तत् तपश्चरणविधानं सर्वेषां निष्फलं भवति ।।२००।।

artha — jo badhAy jIvo anadikALathI paN shuddhasvabhAvarUp chhe to badhAyane tapashcharaNadi vidhAn chhe te niShphaL thAy chhe.

ता किह गिह्णदि देहं णाणाकम्मणि ता कहं कुणदि ।
सुहिदा वि य दुहिदा वि य णाणारूवा कहं होंति ।।२०१।।
तत् कथं गृह्णति देहं नानाकमारणि तत् कथं करोति ।
सुखिताः अपि च दुःखिताः अपि च नानारूपाः कथं भवन्ति ।।२०१।।

artha — jo jIv sarvathA shuddha ja chhe to dehane kem grahaN kare chhe? nAnA prakAranAn karmone kem kare chhe? tathA ‘koI sukhI chhe – koI dukhI chhe’ evA nAnA prakAranA taphAvato kem hoy chhe? mATe te sarvathA shuddha nathI.

Page 112 of 297
PDF/HTML Page 136 of 321
single page version

have ashuddhatA ane shuddhatAnun kAraN kahe chhe.

सव्वे कम्मणिबद्धा संसरमाणा अणाइकालम्हि ।
पच्छा तोडिय बंधं सिद्धा सुद्धा धुवा होंति ।।२०२।।
सर्वे कमरनिबद्धाः संसरमाणाः अनदिकाले ।
पश्चात् त्रोटयित्वा बन्धं सिद्धः शुद्धाः ध्रुवाः भवन्ति ।।२०२।।

artha — badhAy jIvo anadikALathI karmothI bandhAyelA chhe, tethI teo sansAramAn paribhramaN kare chhe ane pachhI e karmonA bandhanone toDI siddha thAy chhe tyAre teo shuddha ane nishchaL thAy chhe.

have je bandhanathI jIv bandhAyelo chhe te bandhananun svarUp kahe chhe —

जो अण्णोण्णपवेसो जीवपएसाण कम्मखंधाणं ।
सव्वबंधाणं वि लओ सो बंधो होदि जीवस्स ।।२०३।।
यः अन्योन्यप्रवेशः जीवप्रदेशानां कर्मस्कन्धानाम् ।
सर्वबन्धानां अपि लयः सः बन्धः भवति जीवस्य ।।२०३।।

artha — jIvanA pradeshono ane karmonA skandhono paraspar pravesh thavo arthAt ekakShetrAvagAh sambandh thavo te jIvane pradeshabandh chhe ane te ja prakRiti, sthiti tathA anubhAgarUp sarva bandhanun paN lay arthAt ekarUp hovun chhe.

have sarva dravyomAn jIv dravya ja uttam-param tattva chhe em kahe chhe —

उत्तमगुणाण धामं सव्वदव्वाण उत्तमं दव्वं ।
तच्चाण परमतच्चं जीवं जाणेह णिच्छयदो ।।२०४।।
उत्तमगुणानां धाम सर्वद्रव्याणां उत्तमं द्रव्यं ।
तत्त्वानां परमतत्त्वं जीवं जानीहि निश्चयतः ।।२०४।।

Page 113 of 297
PDF/HTML Page 137 of 321
single page version

arthajIvadravya uttam guNonun dhAm chhegnAnadi uttam guNo emAn ja chhe, sarva dravyomAn ek A ja dravya pradhAn chhe. kAraN ke, sarva dravyone jIv ja prakAshe chhe, sarva tattvomAn paramatattva jIv ja chhe ane anantagnAn-sukhadino bhoktA paN jIv ja chhe — em he bhavya! tun nishchayathI jAN.

have jIvane ja uttam tattvapaNun shAthI chhe? te kahe chhe —

अंतरतच्चं जीवो बहिरतच्चं हवंति सेसणि ।
णाणविहीणं दव्वं हियहियं णेव जाणदि ।।२०५।।
अन्तस्तत्त्वं जीवः बाह्यतत्त्वं भवन्ति शेषणि ।
ज्ञानविहीनं द्रव्यं हितहितं नैव जानति ।।२०५।।

artha — jIv chhe te antastattva chhe tathA bAkInAn badhay dravyo bAhyatattva chhe — gnAnadi rahit chhe, ane gnAnarahit je dravya chhe te hit -ahit arthAt hey-upAdey vastune kem jANe?

bhAvArtha — jIvatattva vinA badhun shUnya chhe mATe sarvane jANavAvALo tathA hit-ahitane eTale ke hey-upAdeyane samajavAvALo ek jIv ja param tattva chhe.

have pudgaladravyanun svarUp kahe chhe —

सव्वो लोयायासो पुग्गलदव्वेहिं सव्वदो भरिदो ।
सुहमेहिं बायरेहिं य णाणविहसत्तिजुत्तेहिं ।।२०६।।
सर्वः लोकाकाशः पुद्गलद्रव्यैः सर्वतः भृतः ।
सूक्ष्मैः बादरैः च नानविधशक्तियुक्तैः ।।२०६।।

artha — sarva lokAkAsh sUkShma-bAdar pudgaladravyothI sarva pradeshomAn bharelun chhe. kevAn chhe te pudgaladravyo? nAnA prakAranI shaktio sahit chhe.

Page 114 of 297
PDF/HTML Page 138 of 321
single page version

bhAvArtha — sharIradi anek prakAranI pariNamanashaktithI yukta sUkShma-bAdar pudgalothI sarva lokAkAsh bharelo chhe.

जं इंदिएहिं गिज्झं रूवरसगंधफासपरिणामं ।
तं चिय पुग्गलदव्वं अणंतगुणं जीवरासीदो ।।२०७।।
यत् इन्द्रियैः ग्राह्यं रूपरसगन्धस्पर्शपरिणामम् ।
तत् एव पुद्गलद्रव्यं अनन्तगुणं जीवरशितः ।।२०७।।

artha — rUp-ras-gandh-spashAradi pariNAmasvarUpe, je indriyo dvArA grahaN karavA yogya chhe te, sarva pudgal dravya chhe ane te sankhyA apekShAe jIvarashithI anant gaNAn dravya chhe.

have pudgaladravyane jIvanun upakArIpaNun kahe chhe —

जीवस्स बहुपयारं उवयारं कुणदि पुग्गलं दव्वं ।
देहं च इंदियणि य वाणी उस्सासणिस्सासं ।।२०८।।
जीवस्य बहुप्रकारं उपकारं करोति पुद्गलं द्रव्यं ।
देहं च इन्द्रियणि च वाणी उछ्वासनिःश्वासम् ।।२०८।।

artha — pudgaladravya jIvane ghaNA prakArano upakAr kare chhe; deh kare chhe, indriyo kare chhe, vachan kare chhe tathA uchchhvAs-nishvAs kare chhe.

bhAvArtha — sansArI jIvonA dehadik, pudgaladravyothI rachAyelA chhe ane e vaDe jIvanun jIvitavya chhe e upakAr chhe.

अण्णं पि एवमाई उवयारं कुणदि जाव संसारं ।
मोह-अणाणमयं पि य परिणामं कुणदि जीवस्स ।।२०९।।
अन्यमपि एवमदि उपकारं करोति यावत् संसारम् ।
मोहाज्ञानमयं अपि च परिणामं करोति जीवस्य ।।२०९।।

artha — upar kahyA uparAnt pudgal dravya jIvane anya paN upakAr kare chhe. jyAn sudhI A jIvane sansAr chhe tyAn sudhI ghaNA

Page 115 of 297
PDF/HTML Page 139 of 321
single page version

pariNAm kare chhe. jem ke — mohapariNAm, paradravya sAthe mamatvapariNAm, agnAnamay pariNAm tathA e ja pramANe sukh-dukh, jIvan-maraN adi anek prakAranA (pariNAm) kare chhe. ahIn ‘upakAr’ shabdano artha ‘jyAre upAdAn kArya kare tyAre nimittakAraNamAn kartApaNAno Arop karavAmAn Ave chhe.’ evo artha sarvatra samajavo.

have ‘jIv paN jIvane upakAr kare chhe’ em kahe chhe —

जीवा वि दु जीवाणं उवयारं कुणदि सव्वपच्चक्खं ।
तत्थ वि पहाणहेऊ पुण्णं पावं च णियमेण ।।२१०।।
जीवाः अपि तु जीवानां उपकारं कुवरन्ति सर्वप्रत्यक्षम् ।
तत्र अपि प्रधानहेतुः पुण्यं पापं च नियमेन ।।२१०।।

artha — jIvo paN jIvone paraspar upakAr kare chhe ane te sarvane pratyakSha ja chhe. saradAr chAkarane, chAkar saradArane, AchArya shiShyane – shiShya AchAryane, mAtapitA putrane, putra mAtapitAne, mitra mitrane, strI bharathArane ityadi pratyakSha jovAmAn Ave chhe. tyAn e paraspar upakAramAn puNya-pApakarma niyamathI pradhAn kAraN chhe.

have ‘pudgalanI paN moTI shakti chhe’ em kahe chhe —

का वि अपुव्वा दीसदि पुग्गलदव्वस्स एरिसी सत्ती ।
केवलणाणसहाओ विणसिदो जाइ जीवस्स ।।२११।।
का अपि अपूर्वा दृश्यते पुद्गलद्रव्यस्य ईदृशी शक्तिः ।
केवलज्ञानस्वभावः विनशितः यति जीवस्य ।।२११।।

artha — pudgaladravyanI paN koI evI apUrva shakti jovAmAn Ave chhe ke jIvano kevaLagnAn svabhAv chhe te paN je shaktithI viNasI jAy chhe.

bhAvArtha — jIvanI anant shakti chhe temAn kevalagnAn shakti evI chhe ke jenI vyakti (prakAsh-pragaTatA) thatAn sarva padArthone te ek kALamAn jANe

Page 116 of 297
PDF/HTML Page 140 of 321
single page version

chhe. evI vyakti (pragaTatA)ne pudgal naShTa kare chhe — pragaT thavA detun nathI. e apUrva shakti chhe. e pramANe pudgaladravyanun nirUpaN karyun.

have dharma ane adharmadravyanun svarUp kahe chhe —

धम्ममधम्मं दव्वं गमणट्ठाणाण कारणं कमसो ।
जीवाण पुग्गलाणं बिण्णि वि लोगप्पमाणणि ।।२१२।।
धर्मं अधर्मं द्रव्यं गमनस्थानयोः कारणं क्रमशः ।
जीवानां पुद्गलानां द्वे अपि लोकप्रमाणे ।।२१२।।

artha — jIv ane pudgal e banne dravyone je anukrame gaman ane sthitinAn sahakArIkAraN chhe te dharma ane adharmadravya chhe, ane te banney lokAkAshapramAN pradeshane dhAraN kare chhe.

bhAvArtha — jIv-pudgalone gamanamAn sahakArIkAraN to dharmadravya chhe tathA sthitimAn sahakArIkAraN adharmadravya chhe; ane te banne lokAkAshapramAN chhe.

have AkAshadravyanun svarUp kahe chhe —

सयलाणं दव्वाणं जं दादुं सक्कदे हि अवगासं ।
तं आयासं दुविहं लोयालोयाण भेएण ।।२१३।।
सकलानां द्रव्याणां यत् दातुं शक्नोति हि अवकाशम् ।
तत् आकाशं द्विविधं लोकालोकयोः भेदेन ।।२१३।।

artha — je samasta dravyone avakAsh ApavAmAn samartha chhe te AkAshadravya chhe ane te lok tathA alokanA bhedathI be prakAranun chhe.

bhAvArtha — jemAn sarva dravyo rahe evA avagAhanaguNane je dhAre chhe te AkAshadravya chhe, jemAn (potAsahit bIjAn) pAnch dravyo rahe chhe te to lokAkAsh chhe tathA jemAn (AkAsh sivAy bIjAn) anya dravyo nathI te alokAkAsh chhe. e pramANe AkAshadravyanA be bhed chhe.