Page -22 of 297
PDF/HTML Page 2 of 321
single page version
svamikartikeyAnuprekShA
Page -21 of 297
PDF/HTML Page 3 of 321
single page version
pratham AvRuttivIr san. 2513vi. san. 2043prata 1000 dvitIyAvRuttivIr san. 2516vi. san. 2046prata 1000 tRutIyAvRuttivIr san. 2533vi. san. 2063prata 1000
Page -19 of 297
PDF/HTML Page 5 of 321
single page version
gnAnI sukAnI maLyA vinA e nAv paN tAre nahIn;
A kALamAn shuddhAtmagnAnI sukAnI bahu bahu dohyalo,
muj puNyarashi phaLyo aho! guru khAn tun navik maLyo.
ane gnaptimAnhI darav-guN-paryAy vilase;
nijAlambIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe,
nimitto vahevAro chidaghan viShe kAI na maLe.
je vajre sumumukShu sattva jhaLake; paradravya nAto tUTe;
UnDI UnDI, UnDethI sukhanidhi satanA vAyu nitye vahantI, vANI chinmUrti! tArI ur-anubhavanA sUkShma bhAve bharelI;
bhAvo UnDA vichArI, abhinav mahimA chittamAn lAvI lAvI, khoyelun ratna pAmun, — manarath manano; pUrajo shaktishALI!
Page -18 of 297
PDF/HTML Page 6 of 321
single page version
bhagavAnashrIkundakundakahAnajainashAstramALAnA 181mA puShparUpe gujarAtI bhAShAmAn svamikartikeyAnuprekShAnun A bIjun sanskaraN shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa, sonagaDh dvArA prakashit karatAn ati prasannatA anubhavIe chhIe. gujarAtI bhAShAnuvAd yukta A granthanun pratham sanskaraN ‘shrImad rAjachandra gnAnaprachArak TrasTa’ — amadAvAd taraphathI vi. san. 2007mAn prakashit karavAmAn Avyun hatun. tenA AdhAre A dvitIy sanskaraN mudrit karavAmAn Avyun chhe.
bALabrahmachArI adhyAtmayogI nirgranth digambar munivar shrI ‘svAmI kumAr’ aparanAm ‘svAmI kartikey’ praNit A ‘anuprekShAgranth’ samyaggnAn- vairAgyano anupam bodh ApanAr uchcha koTinun ek mahAn shAstra chhe. prAkRitabhAShAmAn rachAyel A pavitra shAstramAn, vairAgyajananI adhruvadi bAr bhAvanAnA ati bhAvavAhI temaj rahasyagambhIr varNananI sAthe sAthe, prakaraNanA prasang anusAr, vItarAg jainadarshananun prayojanabhUt tattvagnAn paN ati sundar rIte nirUpavAmAn Avyun chhe. ‘anuprekShA’nA A bhAvavAhI mahAn granth upar, adhyAtmarasAnubhavI bALabrahmachArI sanmArgaprakAshak paramapUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIe adhyAtmarasabharapUr sundar pravachano ApyAn chhe. pUjya gurudeve ‘svamikartikeyAnuprekShA’nAn pravachanomAn je arthagambhIr tem ja gnAn-vairAgyaprerak adbhut rahasyo kholyAn chhe temanAthI anek mumukShuhRudayo prabhavit thayAn chhe; ane tethI keTalAk mumukShu mahAnubhAvonI, ghaNA vakhatathI aprApya evA A mahAn granthanun navun sanskaraN chhapAvavAnI mAgaNI hatI.
adhyAtmayugapravartak param pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmInI pavitra sAdhanAbhUmi adhyAtmatIrthadhAm suvarNapurI (sonagaDh) mAn svAnubhavavibhUShit prashamamUrti pUjya bahenashrI champAbenanI, adhyAtma sAdhanA tem ja dev-guru- bhaktibhInI mangaL chhAyAtaLe pUrvavat je anekavidh dharmik gatividhi chAle chhe tenA ek angarUp satsahitya prakAshanavibhAg dvArA je ArShapraNIt mUL
Page -17 of 297
PDF/HTML Page 7 of 321
single page version
shAstro tathA pravachan grantho vagere prakashit karavAmAn Ave chhe te paikInun A ek nUtan prakAshan chhe.
A granthanun sundar mudraN karI ApavA badal ‘kahAn mudraNAlay’nA malik shrI gnAnachandajI jainano AbhAr mAnIe chhIe.
tattvagnAn temaj vairAgyarasathI bharapUr A pavitra granthanun AtmArthanA lakShe UnDun avagAhan karIne mumukShu jIvo gnAnavairAgyarasabhInI bhagavatI sAdhanA prApta karo! – e ja, prakAshananA shubhAvasare mangaL bhAvanA.
dIpAvalI-parva, vi. san. 2043 (mahAvIr-nirvAN din)
prathamAvRutti ane dvitIyAvRutti ati alpa samayamAn vechAN thaI jatAn, ApaNA param tAraNahAr pU. sadgurudevashrI kAnajIsvAmInA atishay prabhAvanA udaye ane pU. bhagavatImAtA champAbenanI pavitra chhatrachhAyAnA prabhAve AtmArthI jIvomAn jAgRut thayel AtmArthatAne lIdhe A vairAgyavardhak ane AtmArthapoShak shAstranI vadhu mAng thatAn A shAstra pharIthI prathamAvRutti pramANe ja chhApavAmAn Ave chhe.
shrutapanchamI parva vIr. ni.san. 2533
Page -16 of 297
PDF/HTML Page 8 of 321
single page version
‘dvAdash anuprekShA’ arthAt ‘bAr bhAvanA’ vItarAg jainadharmamAn Adhyatmik sAdhanAnun ek mahattvapUrNa uttam ang chhe. jinAgamamAn teno, ‘स गुप्तिसमितिधर्मानुप्रेक्षापरीषहजयचरित्रैः ।’ — e rIte, samvaranA upAyamAn antarbhAv karavAmAn Avyo chhe. tenI ek mahattvapUrNa visheShatA e chhe ke – aDhI dvIpanI, — pAnch bharat, pAnch airAvat ane pAnch videh — e pandarey karmabhUmimAn thanArA traNe kALanA sarva tIrthankaro, gRuhasthadashAmAn nirapavAd niyamathI, A ‘bAr bhAvanA’nA chintavanapUrvak ja vairAgyanI satishay vRuddhi pAmIne, laukAntik devo dvArA niyogajanit anumodanA thatAn, svayam dIkShit thAy chhe.
anuprekShA eTale bhAvanA, chintavan, manogat abhyAs, parishIlan, vairAgyabhAvanA, sansAr, sharIr tem ja bhog vagerenA anitya, asharaN, ashuchi adi svabhAvanun — antaramAn nitya, sharaN ane param shuchisvarUp nij trikALashuddha gnAyak AtmAnA lakSha tem ja sAdhanA sahit – samveg tem ja vairAgya arthe pharI pharI chintavan karavun te anuprekShA chhe. (1) anitya-anuprekShA, (2) asharaN-anuprekShA, (3) sansAr-anuprekShA, (4) ekatva-anuprekShA, (5) anyatva- anuprekShA, (6) ashuchitva-anuprekShA, (7) Asrav-anuprekShA, (8) samvar- anuprekShA, (9) nirjarA-anuprekShA, (10) lok-anuprekShA, (11) bodhidurlabh- anuprekShA, ane dharma-anuprekShA — e pramANe anuprekShAnA bAr bhed chhe. A bAreyanA svarUpanun, bhavadukhashAmak gnAnavairAgyanI vRuddhi arthe, vAramvAr anuchintan avashya kartavya chhe.
‘anuprekShA’ viShe prAchIn AchAryoe tem ja madhyakAlIn vidvAnoe paN ghaNun lakhyun chhe. vItarAg digambar santo, bhagavAn shrI kundakundAchAryadeve tem ja munivar shrI kartikeyasvAmIe (aparanAm ‘svAmI kumAre’) to A viShay upar svatantra grantho lakhyA chhe. shrI kundakundAchAryadevanI kRuti ‘bAras-aNuvekkhA’ ane shrI kartikey munivaranI kRuti ‘svamikartikeyAnuprekShA’ nAmathI prasiddha chhe. te banne anuprekShA-granthonI anek AvRuttio mudrit thaIne prakashit thaI gaI chhe.
Page -15 of 297
PDF/HTML Page 9 of 321
single page version
bAr anuprekShAomAn pratyek anuprekShA dravya-anuprekShA ane bhAv-anuprekShAnA bhedathI be prakAre chhe. sAdhakabhAvarUp shuddhapariNatimay antarang viraktinI puShTi arthe bhav-tan-bhoganAn adhruv, asharaN ane ashuchipaNAnun tem ja sansAr vagerenun vikalpayukta chintan te dravya-anuprekShA chhe ane vikalpayukta chintan sAthe gnAnIne antaramAn gnAnAnandasvabhAvI AtmAnA avalambane vartatI je vikalpAtIt vItarAg shuddha pariNati te bhAv-anuprekShA chhe. A shuddha pariNatimay bhAv-anuprekShA ja sAdhak jIvane samvar-nirjarAnun kAraN chhe; vikalpayukta chintanamay dravya-anuprekShA to shubh rAg chhe; te to Asrav-bandhanun kAraN chhe, samvar-nirjarAnun nahi. sAdhak jIvane jeTale anshe samyagdarshan-gnAn-charitramay shuddha pariNati pragaT thaI chhe teTale anshe tene Asrav – bandh thato nathI, parantu jeTale anshe shubhAshubh rAg chhe teTale anshe tene niyamathI Asrav-bandh thAy chhe. gnAnIne antarang shuddha pariNati sAthe vartatA ‘anitya’ adi chintananA shubh rAgane vyavahAre ‘anuprekShA’ kahevAy chhe, parantu ‘anuprekShA’ to samvaranun kAraN hovAthI, te shubharAgayukta chintan paramArthe ‘anuprekShA’ nathI, ‘anitya’ adinA chintanakALe vartatI antarang shuddha pariNati ja nishchay-anuprekShA chhe.
bAr anuprekShAnun mAhAtmya tem ja phaL achintya chhe. anadi kALathI Aj sudhI je koI bhavya jIvo pUrNAnandamay muktadashAne pAmyA chhe te badhA A anitya adi bAr bhAvanAonun — ek, anek athavA badhIyanun — tattvata antarang shuddhiyukta chintan ke dhyAn karIne ja pAmyA chhe. visheSh kahevAnI AvashyakatA nathI, eTalun ja kahevun paryApta chhe ke je bhUtakAlamAn tIrthankaro, chakravartIo, baLadevo, gaNadharo vagere shreShTha puruSho siddhine varyA ane jeo bhaviShyamAn varashe te badhun A bhAvanAonA tattvik shuddhiyukta chintavananun ja achintya phaL chhe. kharekhar, e badhun gnAnavairAgyavardhak bhAvanAonun ja mAhAtmya chhe. A bAr bhAvanAonA chintanano nirantar abhyAs karavAthI AtmArthI jIvonAn hRudayamAn rahelo kaShAyarUp agni bujhAI jAy chhe, paradravyo pratyeno rAgabhAv kShIN thaI jAy chhe ane agnAnarUp andhakArano vilay thaIne gnAnarUp dIpakano prakAsh thAy chhe. mATe mokShechchhu AtmAe bAr bhAvanAonun tattvik chintavan nirantar karavun joIe, kemake antarang shuddhiyukta A bAr bhAvanA samasta vibhAvo tem ja karmonA kShayanun kAraN thAy chhe.
Page -14 of 297
PDF/HTML Page 10 of 321
single page version
anityadi bAr bhAvanAnA tattvagnAnapUrvak chintavananun sAmAnyapaNe prayojan e chhe ke – dharmadhyAnamAn je pravRutti kare chhe tene A dvAdashAnuprekShA AdhArarUp chhe, anuprekShAnA baLe dhyAtApuruSh dharmadhyAnamAn sthir rahe chhe; vastusvarUpamAn je ekAgrachitta thAy chhe te, tenun vismaraN thatAn tenAthI chalit thaI jAy chhe, parantu vAramvAr tene ekAgratA mATe jo bhAvanAnun Alamban maLI jAy to te chalit nahi thAy. mATe AtmahitanA ichchhuk jIvoe A bAr bhAvanA bhAvavI joIe.
pratyek bhAvanAnun vyavahAr-nishchay chintavan nimna prakAre mokShechchhu bhavya jIvoe karavun joIe.
adhruv-anuprekShAuttam bhavan, savArI, vAhan, shayan, Asan, dev, manuShya, rAjA, mAtA, pitA, kuTumbI ane sevak adi badhAy sanyogo anitya arthAt chhUTA paDI janAr chhe. badhA prakAranI sAmagrI — parigrah, indriyo, rUp, nIrogatA, yauvan, baL, tej, saubhAgya ane saundarya vagere badhuy meghadhanuShanI jem nashvar chhe. ahamindranAn pad, chakravartI ane baLadev adinI paryAyo — pANInA parapoTA, indradhanuSh, vijaLI ane vAdaLAnnI shobhA samAn – kShaNabhangur chhe. jyAn, dUdh ane pANInI jem jIvo sAthe nibaddha, deh paN shIghra naShTa thaI jAy chhe tyAn bhogopabhoganAn sAdhanabhUt pRuthakvartI padArtho — strI adi parikarano sanyog shAshvat kem hoI shake? na ja hoI shake. adhruvabhAvanAnun nishchayathI chintan A pramANe karavun ke – paramArthathI gnAnAnandasvarUp AtmA dev, asur ane narendranA vaibhavothI ne sharIradi parapadArthothI taddan bhinna trikALashuddha tem ja shAshvat param padArtha chhe. tattvagnAnapUrvak tenun anuprekShaN karavAthI shAshvat siddhagati prApta thAy chhe.
asharaN-anuprekShAmaraN samaye traNe lokamAn jIvane maraNathI bachAvanAr koI nathI. maNi, mantra, auShadh, rakShak sAmagrI, hAthI, ghoDA, rath ane samasta vidyAo vagere koI sharaN ApanAr nathI. svarga jeno killo chhe, devo sevak chhe, vajra shastra chhe ane airAvat gajarAj chhe evA indrane paN koI sharaN nathI — tene paN mRutyuthI bachAvanAr koI nathI. nav nidhi, chaud ratna, ghoDA, matta gajendro ane chaturangiNI senA vagere kAI paN chakravartIne sharaNarUp nathI, jotajotAmAn kAL tene koLiyo karI jAy chhe. to pachhI jIvane
Page -13 of 297
PDF/HTML Page 11 of 321
single page version
nishchaye sharaN koN chhe? janma, jarA, maraN, rog ane bhay ityadithI AtmAnun rakShaN karavAvALo sarva dravyakarma-bhAvakarma-nokarmathI bhinna trikAL shuddha nij gnAyak AtmA ja sharaN chhe. AtmA svayam panchaparameShThIrUp pariNaman kare chhe tethI AtmA ja AtmAnun sharaN chhe.
sansAr-anuprekShAjinendradevapraNIt adhyAtmamArganI antaramAn samyak pratIti tem ja pariNati vinA jIv anadikALathI janma, jarA, maraN, rog ane bhayathI prachur evA panch paravartanarUp sansAramAn paribhramaN kare chhe. karmonA nimitte A jIv sansArarUpI bhayAnak vanamAn bhramaN kare chhe; parantu nishchayanaye jIv sadA karmothI rahit chhe tethI tene sansAr ja nathI. sansArathI atikrAnta nij nitya shuddha AtmA upAdey chhe ane sansAradukhothI AkrAnt kShaNik dashA hey chhe
— evun chintavan karavun te sansAr-anuprekShA chhe.
ekatva-anuprekShAjIv ekalo ja karma kare chhe, ekalo ja dIrgha sansAramAn bhaTake chhe, ekalo ja janme-mare chhe ane ekalo ja uparjit karmonAn phaL bhogave chhe. jIv ekalo ja puNya-pAp kare chhe ane ekalo ja tenA phaLamAn Unch-nIch gati bhogave chhe. nishchayanaye ekatvanun anuprekShaN karanAr em bhAve chhe ke — hun traNe kALe ekalo ja chhun, mamatvathI rahit chhun, shuddha chhun tathA sahaj gnAn-darshan svabhAvathI paripUrNa chhun. A shuddha ekatvabhAv ja sadA upAdey chhe. AtmArthI jIve sadA A pramANe ekatvanI vichAraNA – bhAvanA kartavya chhe.
anyatva-anuprekShAmAtA-pitA, bhAI, putra tathA strI vagere kuTumbIono A jIv sAthe paramArthe koI sambandh nathI, badhAn potAnA svArtha vash sAthe rahe chhe. iShTa janano viyog thatAn A jIv shok kare chhe parantu Ashcharya chhe ke pote sansArarUpI mahAsAgaramAn gaLakAn khAI rahyo chhe teno to shok karato nathI! nishchayanaye anyatvabhAvanAno chintak em chintave chhe ke A je sharIradi bAhya dravyo chhe te badhAn mArAthI anya chhe. mAro to, mArI sAthe trikAL-anyabhUt sahajashuddha gnAnadarshanamay nij AtmA ja chhe.
ashuchitva-anuprekShAashuchimay evun A sharIr hADakAnonun banelun, mAnsathI lapeTAyelun, chAmaDAthI Achchhadit kITasamUhathI bharapUr ane sadA
Page -12 of 297
PDF/HTML Page 12 of 321
single page version
malin chhe. vaLI te durgandhathI yukta, ghRuNit, gandA maLathI bharelun, achetan, mUrtik, saDaN-gaLaN svabhAvavALun chhe, nashvar chhe. nishchayanaye A AtmA ashuchimay sharIrathI bhinna, karmanokarmathI rahit, anant sukhano bhanDAr paramashuchimay tathA shreShTha chhe. A rIte sAdhak jIve ashuchitvabhAvanA nirantar bhAvavI joIe.
Asrav-anuprekShAmithyAtva, avirati, kaShAy ane yog — e Asravo chhe ne karmabandhanun kAraN chhe. pratyek bhed-prabhed tathA svarUp jinAgamamAn kahel chhe. bhAv tem ja dravya karmAsravane kAraNe ja jIv sansAr-aTavImAn paribhramaN kare chhe. shubhAshubh Asravane lIdhe jIv sansArasAgaramAn DUbI jAy chhe, mATe AsravarUp kriyA mokShanun kAraN nathI; je shubhAsravarUp kriyA gnAnIne heyabuddhie hoy chhe te paramparAe mokShanun kAraN vyavahAre kahevAy chhe. ashubhAsravarUp kriyA to mokShanun kAraN chhe ja nahi, parantu shubhAsravarUp kriyA paN mokShanun kAraN nathI. AsravarUp kriyA dvArA nirvAN thatun nathI. Asrav sansAragamananun ja kAraN chhe, mATe nindanIy chhe. nishchayanaye jIvane koI paN Asrav nathI. tethI AtmAne sadaiv shubhAshubh banne prakAranA AsravothI rahit bhAvavo joIe.
samvar-anuprekShAchal, malin ane agADh doSh TaLatAn nirmaL samyaktvarUpI draDh kamAD dvArA mithyAtvarUpI Asrav bandh thaI jAy chhe; panchamahAvratayukta shuddha pariNatithI aviratirUp Asravano niyamathI nirodh thAy chhe; akaShAyarUp shuddha pariNatithI kaShAyarUp Asravono abhAv thAy chhe ane antarang shuddhi sahit shubhayoganI pravRutti ashubhayogano samvar kare chhe tathA shuddhopayog dvArA shubhayogano nirodh thaI jAy chhe; shuddhopayogathI jIvane dharmadhyAn ane shukladhyAn thAy chhe, tethI dhyAn samvaranun kAraN chhe.
nirantar samvaranA svarUpano vichAr karavo joIe. param nishchayanaye jIvane samvar nathI, kem ke te to dravyasvabhAve sadA shuddha chhe. tethI dravyadraShTie AtmAne sadA samvarabhAvathI rahit sadA paripUrNa shuddha vichAravo joIe.
nirjarA-anuprekShApUrve bAndhelAn karmonun ekadesh kharI javun te nirjarA chhe. je kAraNo samvaranAn chhe te ja nirjarAnAn chhe. nirjarAnA be bhed chhe (1) savipAk ane (2) avipAk. savipAk nirjarA, arthAt udayakAL AvatAn
Page -11 of 297
PDF/HTML Page 13 of 321
single page version
svayam pAkIne karmo kharI jAy te, chArey gationA jIvone hoy chhe; ane avipAk nirjarA andar shuddha pariNatiyukta gnAnIne visheShata vratI jIvone tap dvArA, thAy chhe. paramArthanaye trikALashuddha jIvane nirjarA paN nathI, tethI dravyadraShTie AtmAne sadA nirjarAbhAvathI rahit ekarUp pUrNa shuddha chintavavo joIe.
lok-anuprekShAjIvadi padArthono samUh te lok chhe. lokanA traN vibhAg chhe. adholok, madhyalok ane Urdhvalok. nIche sAt narak, madhyamAn asankhyAt dvIp-samudra ane upar tresaTh bhed sahit svarga chhe. ane sauthI upar mokSha chhe. ashubhopayogathI narak ane tiryanch gati prApta thAy chhe, shubhopayogathI dev ane manuShya gatinAn sukh maLe chhe ane shuddhopayogathI jIvane mokSha prApta thAy chhe.
gahan vAt chhe shiShya A, kahI sankShepe sAv.’
— A rIte lokanA svarUpano vichAr karavo joIe.
bodhidurlabh-anuprekShAsamyagdarshan, samyaggnAn ne samyakcharitranI ekatArUp shuddha pariNati ‘bodhi’ chhe; tenI prapti atyant durlabh chhe. tenI durlabhatAno vAramvAr vichAr karavo te bodhidurlabh-anuprekShA chhe. karmodayajanya paryAyo tem ja kShAyopashamik gnAn hey chhe ane kamaranirapekSha trikALashuddha nij Atmadravya upAdey chhe – evo antaramAn draDh nirNay te samyaggnAn chhe. gnAyakasvabhAvI nij Atmadravya ‘sva’ chhe ane bAkI badhun – dravyakarma, bhAvakarma ne nokarma – ‘par’ chhe. A rIte sva-paranA ne svabhAv-vibhAvanA svarUpanun chintavan karavAthI hey-upAdeyanun gnAn thAy chhe, arthAt samasta paradravya ne parabhAv hey chhe ane svadravya upAdey chhe. nishchayanaye hey-upAdeyanA vikalpa paN AtmAnun svarUp nathI. munirAj bhavano ant lAvavA mATe samyagdarshan-gnAn-charitrAtmak ‘bodhi’nun vAramvAr anuprekShaN kare chhe.
dharma-anuprekShAmoh ane kShobh rahit AtmAnI nirmaL pariNati ‘dharma’ chhe. dharmanun mUL samyagdarshan chhe. svAnubhUtiyukta nij shuddhAtmadarshan vinA shrAvakadharma ke munidharma – koI dharma sambhavI shakato nathI. shrAvakadharmanA darshanapratimA
Page -10 of 297
PDF/HTML Page 14 of 321
single page version
adi agiyAr bhed chhe ane munidharmanA uttam kShamA adi das bhed chhe. shrAvakadharma mokShanun paramparAe kAraN chhe ane munidharma sAkShAt kAraN chhe. mATe shuddhapariNatimAn shrAvakadharmathI AgaL vadhI je munidharmamAn pravRutta thAy te atyAsannabhavyajIv shIghra mokSha prApta kare chhe. samyagdraShTi shrAvak ke munino je vratadi shubhapravRuttirUp AchAradharma chhe te paramArthe ‘dharma’ nathI. parantu nIchalI dashAmAn nirmaL pariNati sAthe te haTh vinA sahaj vartato hovAthI tene upachArathI ‘dharma’ kahevAmAn Ave chhe. mATe shubhAsravarUp vratadimay shrAvakadharma ke munidharma
chintan karavun.
aho! param vairAgyanI jananI evI A bAr anuprekShAono mahimA shun kathI shakAy! A bAr anuprekShAo ja kharekhar pratyAkhyAn, pratikramaN, AlochanA ane samadhi vagere chhe. mATe A anuprekShAonun nirantar chintan karavun joIe. bhagavAn shrI kundakundAchAryadeve kahyun chhe ke nishchay ane vyavahArathI kathavAmAn AvelI A anuprekShAonun je shuddha manathI chintavan kare chhe te param nirvANane pAme chhe.
prAkRitabhAShAmAn nibaddha 491 gAthA dvArA ‘svAmI kumAr’ munirAje A kartikeyAnuprekShAmAn anityadi bAr bhAvanAonI sAthe sAthe, temanI sAthe bandhabesatA anek viShayonun ghaNI ja sundar ane sugam rIte nirUpaN karyun chhe. te te viShayanun nirUpaN karanArI gAthAonI bhAShA eTalI saraL, spaShTa, madhur ane talasparshI chhe ke ekAgrachitte adhyayan karanArane temAn bharelA, gnAn- vairAgyane sInchanArA, bhAvothI hRuday Ahladit thaI jAy chhe. adhruv adi pratyek anuprekShAnun te te prakAranI shuddhie pariNat Atmadravyanun vairAgyaprerak tem ja upashAntarasayukta hRudayagrAhI chitraN ApIne te te anuprekShAnI prAya antim ek
evun mIThun ane karuNArasabhInun sambodhan karyun chhe ke jenAthI bhavya jIvone romAnch khaDA thaI jAy. he bhavyajIv! tun samasta viShayone kShaNabhangur sAmbhaLI tem ja mahAmoh chhoDI, tArA antakaraNane nirviShay – viShay rahit – kar, jethI tun uttam sukhane prApta thaIsh....he bhavya! tun paramashraddhApUrvak darshanagnAnacharitrasvarUp AtmAnA sharaNanun sevan kar! A sansAramAn paribhramaN
Page -9 of 297
PDF/HTML Page 15 of 321
single page version
karatA jIvone nij AtmA sivAy anya koI sharaN nathI.....he bhavyAtmA! sarvaprakAre udyam karI moh chhoDI tun e AtmasvabhAvanun chintavan kar ke jethI sansAraparibhramaNano sarvathA nAsh thAy......he bhavyAtmA! tun udyam karIne jIvane sharIrathI sarva prakAre bhinna jAN! tene jANatAn bAkInAn sarva paradravyo tatkShaN chhoDavA yogya bhAsashe...ityadi.
kartikeyAnuprekShA ‘dvAdash anuprekShA’ viShayano sambhavata sauthI moTo granth chhe temAn granthakAre ‘lok-anuprekShA’ (gAthA 115 thI 283) ane dharma-anuprekShA’ (gAthA 302 thI 435) no ghaNI gAthAomAn vistAr karIne dravyAnuyoganA tem ja dharma-ArAdhanAnA anek viShayo AvarI lIdhA chhe. dharmAnuprekShAnA varNan pachhI tenI chUlikArUpe anashan adi bAr taponun paN ekAvan gAthAomAn (gAthA 438 thI 488) ghaNun sundar varNan karyun chhe.
‘lokabhAvanA’mAn AvelI, dravyAnuyoganA siddhAntonun nirUpaN karanArI (gAthA 176 thI 280) gAthAomAnthI nimna gAthAo visheSh anuprekShaNIy chhe 178, 179, 180, 191, 200, 201, 202, 204, 205; vastumAn kAraNakAryanI vyavasthAnun nirUpaN karanArI gAthAo 222 thI 223; gAthA 237 thI 246mAn dravya-guN-paryAyanA svarUpavarNan viShe gAthA 243mAn kahyun chhe ke – jo ‘dravyamAn paryAyo chhe te paN vidyamAn chhe ane tirohit eTale DhankAyelA chhe’ em mAnIe to utpatti kahevI ja viphal (vyartha) chhe. gAthA 246mAn kahyun chhe dravya ane paryAyamAn (sarvathA) bhed mAne chhe tene kahe chhe ke he – mUDh! jo tun dravya ane paryAyamAn vastuta bhed mAne chhe to dravya ane paryAy bannenI nirapekSha siddhi niyamathI prApta thAy chhe. em mAnatAn dravya ane paryAy judI vastu Thare chhe, paN temAn dharmadharmIpaNun Tharatun nathI.
AgaL ‘dharma-anuprekShA’nA adhikAramAn shrAvakadharma ane munidharmanA varNan pahelAn samyaktvanun mAhAtmya batAvatAn gAthA 325mAn kahyun chhe ke – sarva ratnomAn paN mahAratna samyaktva chhe. vastunI siddhi karavAnA upAyarUp sarva yog, mantra, dhyAn adimAn samyaktva uttam yog chhe, kAraN ke — samyaktvathI mokSha sadhAy chhe. aNimadi RIddhiomAn paN samyaktva mahAn RIddhi chhe. ghaNun shun kahIe! sarva siddhi karavAvALun A samyaktva ja chhe. gAthA 326mAn kahyun chhe ke – samyaktvaguN sahit je puruSh pradhAn (shreShTha) chhe te devonA indrothI tem ja
Page -8 of 297
PDF/HTML Page 16 of 321
single page version
manuShyonA indro chakravartI adithI vandanIy thAy chhe; ane vrat rahit hoy topaN nAnA prakAranAn svagAradikanAn uttam sukh pAme chhe. gAthA 327mAn kahyun chhe ke – samyagdraShTi jIv dugaratinA kAraNarUp ashubh karmone bAndhato nathI, parantu AgaLanA ghaNA bhavomAn bAndhelAn pApakarmono paN nAsh kare chhe. aho! samyaktvano e anupam mahimA! mATe shrIguruno upadesh chhe ke – sarva pratham potAnA sarvasva upAy – udyam – yatnathI paN ek mithyAtvano nAsh karI samyaktva avashya angIkAr karavun.
bhAShAnuvAdanA kartA pt.. jayachandrajI chhAbaDA, A granthanI pIThikA lakhatAn, lakhe chhe ke — ‘tyAn pratham ek gAthAmAn mangalAcharaN karI be gAthAmAn bAr anuprekShAnAn nAm kahyAn chhe. ogaNIs gAthAomAn adhruvAnuprekShAnun varNan karyun chhe, nav gAthAomAn asharaNAnuprekShAnun varNan karyun chhe , bentALIsh gAthAomAn sansArAnuprekShAnun varNan karyun chhe, – temAn chAr gationAn dukhonun, sansAranI vichitratAnun ane panchaparAvartanarUp paribhramaNanun varNan chhe, chha gAthAomAn ekatvAnuprekShAnun varNan karyun chhe, traN gAthAomAn anyatvAnuprekShAnun varNan karyun chhe, pAnch gAthAomAn ashuchitvAnuprekShAnun varNan karyun chhe, sAt gAthAomAn AsravAnuprekShAnun varNan karyun chhe, sAt gAthAomAn samvarAnuprekShAnun varNan karyun chhe, ter gAthAomAn nirjarAnuprekShAnun varNan karyun chhe, ekaso ogaNasItter gAthAomAn lokAnuprekShAnun varNan karyun chhe.
— temAn, A lok chha dravyono samUh chhe; anant AkAshadravyanA madhyamAn je jIv-ajIv dravya chhe tene ‘lok’ kahe chhe, te ‘lok’ puruShAkArarUp chaud rAju Uncho chhe ane tenun ghanarUp kShetraphaL karatAn traNaso tentALIsh rAju thAy chhe; ane te jIv-ajIv dravyothI bharelo chhe. tyAn pratham jIvadravyanun varNan karyun chhe ane tenA aThThANun jIvasamAs kahyA chhe, te pachhI payAraptionun varNan karyun chhe, lokamAn je jIv jyAn jyAn rahe chhe tenun varNan karI tenI sankhyA tenun alpa- bahutva tathA tenAn Ayu-kAyanun pramAN kahyun chhe. vaLI koI anyavAdI jIvanun svarUp anyaprakArarUp mAne chhe tenun yuktipUrvak nirAkaraN karyun chhe. bahirAtmA- antarAtmA-paramAtmAnun varNan karI kahyun chhe ke antatattva to jIv chhe ane anya badhAn bAhyatattva chhe;
nirUpaN chhe – tyAn pudgaladravya, dharmadravya, adharmadravya, AkAshadravya tathA kALadravyanun
Page -7 of 297
PDF/HTML Page 17 of 321
single page version
varNan karyun chhe. vaLI dravyonA paraspar kArya-kAraNabhAvanun nirUpaN karI kahyun chhe ke — badhAn dravyo pariNAmI, dravya-paryAyarUp, anekAnta svarUp chhe, kAraN ke anekAnta vinA kArya-kAraNabhAv banato nathI ane kArya-kAraNabhAv vinA dravya shAnun? e pramANe dravya-paryAyanun svarUp kahI pachhI sarva padArthone jANavAvALA pratyakSha-parokShasvarUp gnAnanun varNan karyun chhe. anekAntasvarUp vastune sAdhavAvALun shrutagnAn chhe, ane tenA bhed nay chhe. te vastune anek dharmasvarUp sAdhe chhe, tenun varNan chhe. vaLI kahyun chhe ke – pramAN-nayothI vastune sAdhI je mokShamArgane sAdhe chhe evA, tattvane sAmbhaLavAvALA, jANavAvALA, bhAvavAvALA tathA dhAraN karavAvALA viralA chhe, paN viShayone vash thavAvALA ghaNA chhe. — em kahI lokabhAvanAnun kathan karyun chhe.
tyAr pachhI aDhAr gAthAomAn ‘bodhidurlabhAnuprekShA’nun varNan karyun chhe. temAn sansArI jIv nigodathI mAnDIne anek paryAy sadA pAmyA kare chhe, je sarva sulabh chhe; parantu mAtra ek samyagdarshan-gnAn-charitrarUp mokShamArga pAmavo mahA durlabh chhe – em kahyun chhe.
tyAr pachhI ekaso chhatrIs gAthAomAn ‘dharmAnuprekShA’nun varNan karyun chhe. tyAn nevun gAthAomAn shrAvakadharmanun varNan chhe. temAn chhavvIs gAthAomAn avirat- samyagdraShTinun varNan chhe, be gAthAomAn darshanapratimAnu, ekatAlIs gAthAomAn vratapratimAnun (shrAvakanAn bAr vratonun), be gAthAomAn sAmayikapratimAnun, chha gAthAomAn proShadhapratimAnun, traN gAthAomAn sachittatyAgapratimAnun, be gAthAomAn ratribhojanatyAgapratimAnun, ek gAthAmAn brahmacharyapratimAnun, ek gAthAmAn ArambhaviratipratimAnun, be gAthAomAn parigrahatyAgapratimAnun, be gAthAomAn anumatityAgapratimAnun ane be gAthAomAn uddiShTaAhAr- tyAgapratimAnun varNan chhe
bentALIsh gAthAomAn munidharmanun varNan chhe. tyAn ratnatrayayukta thaI muni uttam kShamadi dashalakShaNadharmanun pAlan kare chhe te dashalakShaNadharmanun bhinna bhinna varNan karyun chhe. ahinsadi dharmanI mahattAnun varNan karyun chhe, tyAn kahyun chhe ke — dharma sevavo, paN te puNyaphaLanA arthe na sevavo, parantu mAtra mokSha-arthe sevavo, dharmamAn shankadi ATh dUShaN na rAkhavAn, paN nishankitadi ATh ang sahit dharma sevavo. — e vagere bhinna bhinna varNan chhe. antamAn dharmanA phaLanun mAhAtmya varNavIne dharmAnuprekShAnun kathan samApta karyun chhe.
Page -6 of 297
PDF/HTML Page 18 of 321
single page version
tyAr pachhI A dharmAnuprekShAnI chUlikArUpe bAr prakAranAn tapanun ekAvan gAthAmAn bhinnabhinnavarNan karyun chhe. ane chhelle traN gAthAomAn kartAe potAnun kartavya pragaT karI antamangaL dvArA A granth samApta karyo chhe. e pramANe badhIy maLIne chAraso ekANun gAthApramAN A granth chhe.
A prastut anuprekShAgranth ‘svamikartikeyAnuprekShA’ nAmathI prasiddha chhe. tenA praNetA vItarAg digambar jain sant bALabrahmachArI shrI ‘svAmI kumAr’ (gAthA 489) aparanAm svAmI kartikey chhe. temanA gurunun nAm vinayasen hatun. ‘kumAr’ nAmanA anek AchArya temaj vidvAn thaI gayA chhe. temAn A anuprekShA-granthanA kartA ‘svAmI kumAr’ lagabhag isavI san 1008mAn dakShiN bhAratane viShe vicharatA hatA – evo vidvAnono mat chhe. shrI shubhachandra AchArya dvArA vi. san. 1613mAn rachit ‘svamikartikeyAnuprekShA’nI (394mI gAthAnI) sanskRit TIkAmAn ‘svAmI kartikeyamuni kroncharAjAkRut upasargane jItI devalok gayA’ – em je ullekh Ave chhe te anumAnata isavI sananA prArambhamAn thayel koI bIjA kartikeyamuni hashe. — em vidvAnonun mAnavun chhe.
‘svamikartikeyAnuprekShA’ upar rachAyelI be TIkA upalabdha chhe. ek shrI shubhachandrAchAryakRut sanskRit-TIkA ane bIjI jayapuranivAsI panDit jayachandrajI chhAbaDA (isavI san 1809) dvArA sanskRit TIkAnA AdhAre rachit DhUnDhArI bhAShA TIkA. vIr san. 2447, i. sa. 1921mAn ‘bhAratIy jain siddhAnta prakashinI sansthA’ dvArA prakashit A anuprekShA-granthanI dvitIyAvRuttinA AdhAre kalolanivAsI sva. shrI somachandabhAI amathAlAl shAh dvArA vi. san. 2007mAn A gujarAtI bhAShAnuvAd karavAmAn Avyo chhe. A gujarAtI bhAShAnuvAdanun pratham sanskaraN ‘shrImad rAjachandra gnAnaprasArak TrasTa’, amadAvAd taraphathI vi. san. 2007mAn prakashit karavAmAn Avyun hatun. te gujarAtI sanskaraNanA AdhAre, adhyAtma gnAnavairAgyano anupam bodh ApanAr saurAShTranA Adhyatmik sant param pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIe gnAn, vairAgya ne bhaktirasathI taraboL potAnAn svAnubhavasudhAsyandI adbhut pravachanomAn ‘svamikartikeyAnuprekShA’nAn je gahan rahasyo kholyAn chhe te shravaN karIne mumukShuhRudayone anubhav thayo ke A granthamAn, dravyasvabhAvane yathAvat lakShamAn rAkhIne, svAmI kumAr (svAmI kartikey) munivarano vishuddha gnAn-vairAgyaras,
Page -5 of 297
PDF/HTML Page 19 of 321
single page version
amRutarasanA akhanD jharaNAnI jem nItarI rahyo chhe. bhavabhIru mumukShu AtmAone Atyantik bhavanivRuttino sanmArga saraL ane sugam bhAShAmAn chIndhato hovAthI, A granth kharekhar ati-upayogI chhe. tethI ghaNA samayathI aprApya evA A gujarAtI bhAShAnuvAdanI trIjI AvRutti shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa, sonagaDh taraphathI prakashit karavAmAn AvI chhe.
‘svamikartikeyAnuprekShA’nA A pAvan prakAshan dvArA mumukShujIvo temAn kahelAn UnDA tattvik bhAvone samajI potAno gnAnavairAgyamay sAdhanApath ujjvaL kare e ja mangaL bhAvanA. vi. san. 2063, shrAvaN vad 2, (bahenashrI champAbenanI 94mI janmajayantI)
Page -4 of 297
PDF/HTML Page 20 of 321
single page version
gAthA
1
varNan .............. 23 – 24
1 – 3
nAm .................... 3 – 4
varNan .............. 24 – 29
4 – 22
varNan .............. 29 – 30
4 – 7
svarUp ................. 5 – 6
sukh nathI ............... 30
8 – 11
asthirapaNun ........... 7 – 8
janme tyAn sukh mAnI
le chhe. ................... 31
12 – 18
karavun.................. 9 – 12
19 – 20
lakShmI sArthak ..... 12 – 13
sambandh (ek bhavamAn 18
nAtAnI kathA) ..... 32-35
21 – 22
23 – 31 2. asharaNAnuprekShA 15-18
svarUp .............. 36-41
23
nathI ...................... 15
upadesh ................... 41
24 – 26
draShTAnta ............. 15 – 16
27
agnAnI chhe. .............16
28 – 29
thAy chhe.................. 17
karavo agnAn chhe 46 – 47
30 – 31
sharaN chhe ................ 18
ashuchibhAvanA saphaL chhe.48
32 – 73 3. sansArAnuprekShA 19-41
32 – 33
yog ja Asrav chhe ... 49
34 – 39
varNan .............. 20 – 22