Swami Kartikeyanupreksha-Gujarati (English transliteration). Gatha: 293-322 ; 12. Dharmanupreksha.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 17

 

Page 157 of 297
PDF/HTML Page 181 of 321
single page version

अह णीरोओ होदि हु तह वि ण पावेदि जीवियं सुइरं
अह चिरकालं जीवदि तो सीलं णेव पावेदि ।।२९३।।
अथ नीरोगः भवति स्फु टं तथपि न प्राप्नोति जीवितं सुचिरम्
अथ चिरकालं जीवति तत् शीलं नैव प्राप्नोति ।।२९३।।

arthaathavA kadachit nIrog paN thAy to tyAn dIrgha jIvan athavA dIrghAyu na pAme; e pAmavun durlabh chhe; athavA kadachit dIrgha Ayu paN pAme to tyAn shIl arthAt uttam prakRiti-bhadra-pariNAm na pAme; tethI suShThu (uttambhadrasaraL) svabhAv pAmavo durlabh chhe.

अह होदि सीलजुत्तो तह वि ण पावेइ साहुसंसग्गं
अह तं पि कह वि पावदि सम्मत्तं तह वि अइदुलहं ।।२९४।।
अथ भवति शीलयुक्तः तथपि न प्राप्नोति साधुसंसर्गम्
अथ तमपि कथं अपि प्राप्नोति सम्यक्त्वं तथा अपि अतिदुर्लभम् ।।२९४।।

arthakadachit uttamasvabhAv paN pAme to tyAn sAdhu puruShonI sangati pAme nahi, ane te paN kadachit pAme to tyAn samyagdarshan pAmavunsatshraddhAn thavun ati durlabh chhe.

सम्मत्ते वि य लद्धे चरित्तं णेव गिह्णदे जीवो
अह कह वि तं पि गिह्णदि तो पालेदुं ण सक्केदि ।।२९५।।
सम्यक्त्वे अपि च लब्धे चरित्रं नैव गृह्णति जीवः
अथ कथमपि तत् अपि गृह्णति तत् पालयितुं न शक्नोति ।।२९५।।

arthakadachit samyaktva paN pAme to tyAn A jIv charitra grahaN kare nahIn, kadachit charitra paN grahaN kare to tene nirdoShapaNe pAlan karI shake nahi.

रयणत्तये वि लद्धे तिव्वकसायं करेदि जइ जीवो
तो दुग्गईसु गच्छदि पणट्ठरयणत्तओ होउं ।।२९६।।

Page 158 of 297
PDF/HTML Page 182 of 321
single page version

रत्नत्रये अपि लब्धे तीव्रकषायं करोति यदि जीवः
तहिं दुगरतिषु गच्छति प्रणष्टरत्नत्रयः भूत्वा ।।२९६।।

arthaA jIv kadachit ratnatray paN pAme ane tyAn tIvra kaShAy kare to, nAshane prApta thayun chhe ratnatray jenun evo banI, dugaratimAn gaman kare chhe.

evun manuShyapaNun durlabh chhe eTalA mATe (jIvane) ratnatrayanI prapti thAo! em kahe chhe

रयणु व्व जलहिपडियं मणुयत्तं तं पि होदि अइदुलहं
एवं सुणिच्छइत्ता मिच्छकसाए य वज्जेह ।।२९७।।
रत्नं इव जलधिपतितं मनुजत्वं तत् अपि भवति अतिदुर्ल्लभम्
एवं सुनिश्चित्य मिथ्यात्वकषायान् च वर्जयत ।।२९७।।

arthajem mahAn samudramAn paDI gayelun ratna pharI pAmavun durlabh chhe tem A manuShyapaNun pAmavun durlabh chhe.evo nishchay karI he bhavyajIvo! A mithyAtva ane kaShAyane chhoDo. evo shrIguruono upadesh chhe.

have kahe chhe kejo kadachit evun durlabh manuShyapaNun pAmI jIv shubhabhAvothI devapaNun pAme to tyAn charitra pAmato nathI

अहवा देवो होदि हु तत्थ वि पावेदि कह वि सम्मत्तं
तो तवचरणं ण लहदि देसजमं सीललेसं पि ।।२९८।।
अथवा देवः भवति स्फु टं तत्र अपि प्राप्नोति कथमपि सम्यक्त्वम्
ततः तपश्चरणं न लभते देशयमं शीललेशं अपि ।।२९८।।

arthaathavA manuShyapaNAmAn kadachit shubhapariNAmothI dev paN thAy ane kadachit tyAn samyaktva paN pAme to tyAn tapashcharaN charitra pAmato nathI. deshavratshrAvakavrat tathA shIlavrat eTale brahmacharya athavA saptashIlano lavalesh paN pAmato nathI.


Page 159 of 297
PDF/HTML Page 183 of 321
single page version

have kahe chhe keA manuShyagatimAn ja tapashcharaNadik chhe evo niyam chhe

मणुवगईए वि तओ मणुवगईए महव्वदं सयलं
मणुवगदीए झाणं मणुवगदीए वि णिव्वाणं ।।२९९।।
मनुजगतौ अपि तपः मनुजगतौ महाव्रतं सक लम्
मनुजगतौ ध्यानं मनुजगतौ अपि निर्वाणम् ।।२९९।।

arthahe bhavyajIv! A manuShyagatimAn ja tapanun AcharaN hoy chhe, A manuShyagatimAn ja sakal mahAvrat hoy chhe, A manuShyagatimAn ja dharmashukladhyAn hoy chhe tathA A manuShyagatimAn ja nirvAN arthAt mokShanI prapti hoy chhe.

इय दुलहं मणुयत्तं लहिऊणं जे रमंति विसएसु
ते लहिय दिव्वरयणं भूइणिमित्तं पजालंति ।।३००।।
इति दुर्लभं मनुजत्वं लब्ध्वा ये रमन्ते विषयेषु
ते लब्ध्वा दिव्यरत्नं भूतिनिमित्तं प्रज्वालयन्ति ।।३००।।

arthaevun A manuShyapaNun pAmI je indriyaviShayomAn rame chhe te divya amUlya ratnane pAmI, tene bhasmane mATe dagdha kare chhe.

bhAvArthaati kaThaNatAthI prApta thavA yogya evo A manuShyaparyAy ek amUlya ratna tulya chhe; tene viShaykaShAyomAn ramI vRuthA gumAvavo yogya nathI.

have kahe chhe keA manuShyapaNAmAn ratnatrayane pAmI teno mahAn Adar karo

इय सव्वदुलहदुलहं दंसणणाणं तहा चरित्तं च
मुणिऊण य संसारे महायरं कुणह तिह्णं पि ।।३०१।।

1-2 ahIn ‘अपि’ shabda nishchayArtha mATe chhe.


Page 160 of 297
PDF/HTML Page 184 of 321
single page version

इति सर्वदुर्ल्लभदुर्ल्लभं दर्शनज्ञानं तथा चरित्रं च
ज्ञात्वा च संसारे महादरं कुरुत त्रयाणां अपि ।।३०१।।

arthaA badhun durlabhamAn paN durlabh jANI tathA darshan-gnAn -charitra sansAramAn durlabhathI paN durlabh jANI, e darshan-gnAn-charitrano he bhavyajIvo! tame mahAn Adar karo!

bhAvArthanigodamAnthI nIkaLI upar kahel anukramathI sarva durlabhathI paN durlabh jANo! vaLI temAn paN samyagdarshan-gnAn-charitranI prapti to atyant durlabh samajo! tene pAmIne bhavyajIvoe teno mahAn Adar karavo yogya chhe.

iti bodhidurlabh anuprekShA samApta.
r

Page 161 of 297
PDF/HTML Page 185 of 321
single page version

12. dhArmAnuprekShA

have dharmAnuprekShAnun nirUpaN kare chhe. tyAn ‘dharmanun mUL sarvagnadev chhe’em pragaT kare chhe

जो जाणदि पच्चक्खं तियालगुणपज्जएहिं संजुत्तं
लोयालोयं सयलं सो सव्वह्णू हवे देवो ।।३०२।।
यः जानति प्रत्यक्षं त्रिकालगुणपर्ययैः संयुक्तम्
लोकालोकं सकलं सः सर्वज्ञः भवेत् देवः ।।३०२।।

arthatrikAl gochar samasta guN-paryAyo sahit sampUrNa lok -alokane je pratyakSha jANe chhe te sarvagnadev chhe.

bhAvArthaA lokamAn jIvadravya anantAnant chhe, tenAthI anantAnantagaNAn pudgaladravyo chhe, AkAsh, dharma ane adharmadravya ek-ek chhe tathA asankhyAt kAlANudravyo chhe, lokAkAshanI pAr (AsapAs) anantapradeshI AkAshadravya chhe te alok chhe. te sarva dravyono anant samayarUp bhUtakAL tathA tenAthI anantagaNA samayarUp bhaviShyakAL chhe.1 te kALanA samay-samayavartI ek dravyanA anant anant paryAy chhe. te badhay dravyaparyAyone, yugapat (ekasAthe) ek samayamAn pratyakSha spaShTa bhinna-bhinna jem chhe tem, jenun gnAn jANe chhe te sarvagnadev chhe. e ja dev chhe, bAkI bIjAne dev kahevAmAn Ave chhe te kahevAmAtra chhe. ahIn kahevAnun tAtparya e chhe ke dharmanun svarUp kahevAmAn Avashe. te dharmanun yathArtha svarUp indriyagochar nathI paN atIndriy chhe ane tenun phaL svarga-mokSha chhe te paN atIndriy chhe. chhadmasthane indriyagnAn chhe te parokSha tene gnAnagochar nathI. je sarva padArthone pratyakSha dekhe te dharmanun svarUp paN pratyakSha dekhe. eTalA mATe e dharmanun svarUp shrI sarvagnadevanAn vachanathI 1 juo pAchhaL gAthA 221


Page 162 of 297
PDF/HTML Page 186 of 321
single page version

ja pramAN chhe, anya chhadmasthanun kahelun pramAN nathI. parantu sarvagnanA vachananI paramparApUrvak chhadmastha kahe te pramAN chhe. tethI dharmanA svarUpakathanamAn mULakAraNarUp sarvagnanun ahIn sthApan karyun.

have je sarvagnane mAnato nathI tene kahe chhe

जदि ण हवदि सव्वह्णू ता को जाणदि अदिंदियं अत्थं
इंदियणाणं ण मुणदि थूलं पि असेसपज्जायं ।।३०३।।
यदि न भवति सर्वज्ञः ततः कः जानति अतीन्द्रियं अर्थम्
इन्द्रियज्ञानं न जानति स्थूलं अपि अशेषपर्यायम् ।।३०३।।

arthahe sarvagnanA abhAvavAdI? jo sarvagna na hoy to atIndriy padArthoindriyagochar nathI evA padArthonekoN jANe? indriyagnAn to indriyonA sambandhamAn AvelA vartamAn sthUl padArthone jANe chhe. tenA paN samasta paryAyone te jANatun nathI.

bhAvArthasarvagnano abhAv mImAnsak tathA nastik kahe chhe. temane ahIn niShedhyA chhe ke jo sarvagna na hoy to atIndriy padArthone koN jANe? kAraN ke dharmaadharmanun phaL to atIndriy chhe, tene sarvagna vinA (yathArthapUrNa) koI jANI shakatun nathI. eTalA mATe dharma-adharmanA phaLane chAhato je puruSh chhe te to sarvagnane mAnya karI temanA vachanAnusAr dharmanA svarUpano nishchay karI angIkAr karo!

तेणुवइट्ठो धम्मो संगासत्ताण तह असंगाणं
पढमो बारहभेओ दहभेओ भसिओ बिदिओ ।।३०४।।
तेन उपदिष्टः धर्मः सङ्गासक्तानां तथा असङ्गानां
प्रथमः द्वादशभेदः दशभेदः भषित द्वितीयः ।।३०४।।

arthae sarvagnadevathI upadeshit dharma be prakArathI chhe ek to sangathI Asakta gRuhasthano ane bIjo asang munino. tyAn pratham gRuhasthano dharma to bAr bhedarUp chhe tathA bIjo munino dharma dash bhedarUp chhe.


Page 163 of 297
PDF/HTML Page 187 of 321
single page version

have gRuhasthadharmanA bAr bhedonAn nAm be gAthAmAn kahe chhe

सम्मद्दंसणसुद्धो रहिओ मज्जाइथूलदोसेहिं
वयधारी सामाइउ पव्ववई पासुयाहारी ।।३०५।।
राईभोयणविरओ मेहुणसारंभसंगचत्तो य
कज्जाणुमोयविरओ उद्दिट्ठाहारविरदो य ।।३०६।।
सम्यग्दर्शनशुद्धः रहितः मद्यदिस्थूलदोषैः
व्रतधारी सामयिकः पर्वव्रती प्रासुकाहारी ।।३०५।।
रत्रिभोजनविरतः मैथुनसारम्भसङ्गत्त्यक्तः च
कार्यानुमोदविरतः उद्दिष्टाहारविरतः च ।।३०६।।

arthasamyagdarshan shuddha chhe jene evA (1) madyadik sthUl doShothI rahit darshanapratimA dhArak, (2) pAnch aNuvrattraN guNavrat chAr shikShAvrat evA bAr vrato sahit vratapratimAdhArI, (3) sAmayik pratimAdhArI, (4) parvavratI (pauShadhopavAs pratimAdhArI), (5) prAsuk -AhArI, (6) ratribhojanatyAgI, (7) maithunatyAgI, (8) Arambh- tyAgI, (9) parigrahatyAgI, (10) kAryAnumodanA rahit, (11) udiShTAhAr-virat. e pramANe (agiyAr pratimA ane ek shuddha samyagdarshan mUL maLI) shrAvakadharmanA bAr bhed chhe. temAn pratham bhed to pachchIs maLadoSharahit shuddha aviratasamyagdarshan chhe tathA bAkInA agiyAr bhed pratimAonA vrato sahit hoy te vratI shrAvak chhe.

have e bAre dharmonAn svarUp vagerenun vyAkhyAn kare chhe. tyAn pratham ja aviratasamyagdraShTinun svarUp kahe chhe. temAn paN pahelAn samyaktva utpattinI yogyatAnun nirUpaN kare chhe

चदुगदिभव्वो सण्णी सुविसुद्धो जग्गमाणपज्जत्तो
संसारतडे णियडो णाणी पावेइ सम्मत्तं ।।३०७।।
चतुगरतिभव्यः संज्ञी सुविशुद्धः जाग्रत्पर्याप्तः
संसारतटे निकटः ज्ञानी प्राप्नोति सम्यक्त्वम् ।।३०७।।

Page 164 of 297
PDF/HTML Page 188 of 321
single page version

arthaAvo jIv samyaktvane pAme chhe ke je pratham to bhavyajIv hoy, kAraN ke abhavyane samyaktva thAy nahi. vaLI chAre gatimAn samyaktva Upaje chhe; tyAn paN man sahit sangnIne Upaje chhe paN asangnIne Upajatun nathI; temAn paN vishuddha (shubh) pariNAmI ane shubh leshyA sahit hoy; ashubh leshyAmAn paN shubh leshyA samAn kaShAyasthAnakomAn hoy tene paN upachArathI vishuddha kahevAmAn Ave chhe, parantu sanklesh pariNAmomAn samyaktva Upajatun nathI; jAgratAvasthAmAn thAy paN nidrAvasthAmAn thAy nahi. pUrNa payAraptivALAne thAy paN aparyAptaavasthAmAn thAy nahi; sansArakinAro jene najIk vartato hoy arthAt nikaTabhavya hoy, kAraN

arddhapudgalaparAvartan kAL pahelAn

samyaktva Upajatun nathI; tathA gnAnI hoy eTale sAkAr upayogavAn hoy, kAraN ke nirAkAr darshanopayogamAn samyaktva Upajatun nathI. AvA jIvane samyaktvanI utpatti thAy chhe.

have, samyaktvanA traN prakAr chhe temAn, aupashamik ane kShayik -samyaktvanI utpatti kevI rIte thAy chhe te kahe chhe

सत्तह्णं पयडीणं उवसमदो होदि उवसमं सम्मं
खयदो य होदि खइयं केवलिमूले मणूसस्स ।।३०८।।
सप्तानां प्रकृतीनां उपशमतः भवति उपशमं सम्यक्त्वम्
क्षयतः च भवति क्षयिकं केवलिमूले मनुष्यस्य ।।३०८।।

arthamithyAtva, samyagmithyAtva, samyakprakRitimithyAtva, anantAnubandhI krodh-mAn-mAyA-lobh e sAt mohakarmanI prakRitiono upasham thatAn aupashamik samyaktva utpanna thAy chhe tathA e sAte mohakarmanI prakRitiono kShay thatAn kShayik samyaktva utpanna thAy chhe. A kShayik samyaktva kevaLagnAnI vA shrutakevaLInA nikaTapaNAmAn karmabhUminA manuShyane ja Upaje chhe.

bhAvArthaahIn em jANavun ke kShayik samyaktvano prArambh to


Page 165 of 297
PDF/HTML Page 189 of 321
single page version

kevalI-shrutakevalInI nikaTatAmAn karmabhUminA manuShyane ja thAy chhe tathA tenI niShThApanA (pUrNatA) anya gatimAn (chAre gatimAnthI koI ekamAn) paN thAy chhe.1

have, kShAyopashamik samyaktva kevI rIte thAy chhe te kahe chhe

अणउदयादो छह्णं सजाइरूवेण उदयमाणाणं
सम्मत्तकम्मुउदए खयउवसमियं हवे सम्मं ।।३०९।।
अनुदयात् षण्णां स्वजतिरूपेण उदयमानानाम्
सम्यक्त्वकर्मोदये क्षायोपशमिकं भवेत् सम्यक्त्वम् ।।३०९।।

arthapUrvokta sAt prakRitiomAnthI chha prakRitiono uday na hoy, tathA sajatirUpe eTale samAnajAtIy prakRitirUpe uday hoy tathA samyakkarmaprakRitino uday thatAn kShAyopashamik samyaktva thAy chhe.

bhAvArthamithyAtva ane samyagmithyAtvanA udayano abhAv hoy samyakprakRitino uday hoy, anantAnubandhI krodh-mAn-mAyA-lobhanA udayano abhAv hoy tathA visanyojan2 karI apratyAkhyAnAvaraNadirUpathI udayamAn hoy, te veLA kShAyopashamik samyaktva Upaje chhe. A traNe samyaktvanI utpattinun visheSh kathan shrI gommaTasArlabdhisArathI jANavun.

have aupashamikkShAyopashamik samyaktva, anantAnubandhInun visanyojan tathA deshavrate traNenun prApta thavun tathA chhUTI javun utkRuShTatAthI kahe chhee 1juo gommaTasAr jIva0 gAthA 647 2je traN karaN vaDe anantAnubandhInA paramANuone anya charitramohanIyanI prakRitirUp pariNamAvI tenI (anantAnubandhInI) sattAno nAsh karavAmAn Ave tenun nAm visanyojan chhe.

(juo gujarAtI mokShamArgaprakAshak a0 9 pRuShTha 336)

Page 166 of 297
PDF/HTML Page 190 of 321
single page version

गिह्णदि मुंचदि जीवो बे सम्मत्ते असंखवाराओ
पढमकसायविणासं देसवयं कुणइ उक्किट्ठं ।।३१०।।
गृह्णति मुञ्चति जीवः द्वे सम्यक्त्वे असंख्यवारान्
प्रथमकषायविनाशं देशव्रतं करोति उत्कृष्टम् ।।३१०।।

arthaaupashamik-kShAyopashamik e banne samyaktva tathA anantAnubandhIno vinAsh arthAt visanyojan (eTale tene apratyAkhyAnadirUp pariNamAvavun ) ane deshavrat e chArene A jIv utkRuShTa asankhyAt vAr grahaN kare chhe tathA chhoDe chhe.

bhAvArthapalyanA asankhyAtamA bhAgapramAN je asankhyAt chhe teTalI vAr utkRuShTapaNe (uparanAn chArene) A jIv grahaN kare tathA chhoDe, te pachhI mukti prApta thAy chhe.

e pramANe sAt prakRitinA upasham, kShay ane kShayopashamathI utpanna thayelun samyaktva jenAthI jANI shakAy evA tattvArthashraddhAnane nav gAthAsUtro dvArA kahe chhe

जो तच्चमणेयंतं णियमा सद्दहदि सत्तभंगेहिं
लोयाण पह्णवसदो ववहारपवत्तणट्ठं च ।।३११।।
जो आयरेण मण्णदि जीवाजीवदि णवविहं अत्थं
सुदणाणेण णएहिं य सो सद्दिट्ठी हवे सुद्धो ।।३१२।।
यः तत्त्वं अनेकान्तं नियमात् श्रद्दधति सप्तभङ्गैः
लोकानां प्रश्नवशतः व्यवहारप्रवर्त्तनार्थं च ।।३११।।
यः आदरेण मन्यते जीवाजीवदि नवविधं अर्थम्
श्रुतज्ञानेन नयैः च सः सदृष्टिः भवेत् शुद्धः ।।३१२।।

arthaje puruSh sapta bhango dvArA anekAntatattvonun niyamathI shraddhAn kare chhe, [kAraN ke lokonA prashnavash vidhiniShedhathI vachananA sAt ja bhang thAy chhe. (yathA प्रश्नवशादेकस्मिन्वस्तुन्यविरोधेन


Page 167 of 297
PDF/HTML Page 191 of 321
single page version

विधिप्रतिषेधविकल्पना सप्तभंगीः shrI rAjavartiksUtra 5, karikA 5, pRuShTha 24) tethI vyavahArapravartanA arthe paN sAt bhangothI vachananI pravRutti thAy chhe.] vaLI je jIvajIvadi nav prakAranA padArthone shrutagnAnapramANathI ane tenA bhed je nay tenAthI potAnA Adar yatna-udyamathI mAne shraddhAn kare te shuddha samyagdraShTi chhe.

bhAvArthavastunun svarUp anekAnta chhe. jemAn anek ant arthAt dharma hoy tene anekAnta kahe chhe. te dharma astitva, nastitva, ekatva, anekatva, nityatva, anityatva, bhedatva, abhedatva, apekShAtva, daivasAdhyatva, pauruShasAdhyatva, hetusAdhyatva, AgamasAdhyatva, antarangatva, bahirangatva ityadi to sAmAnya dharma chhe tathA dravyatva, paryAyatva, jIvatva, ajIvatva, sparshatva, rasatva, gandhatva, varNatva, shabdatva, shuddhatva, ashuddhatva, mUrtatva, amUrtatva, sansaritva, siddhatva, avagAhatva, gatihetutva, sthitihetutva, vartanAhetutva ityadi visheSh dharma chhe.

have prashnakAranA prashnavashAt vidhi-niShedharUp vachananA sAt bhang thAy chhe. tene ‘syAt’ e pad lagAvavun. syAt eTale ‘kathanchit’‘koI prakArathI’ evA arthamAn chhe. e vaDe vastune anekAntarUp sAdhavI. tyAn (1) ‘vastu syAt astirUp chhe’ e pramANe koI prakArathIpotAnA dravya-kShetra -kAL-bhAvathIvastune astitvarUp kahe chhe, (2) ‘vastu syAt nastitvarUp chhe’ e pramANe par vastunA dravya-kShetra-kAL-bhAvathI nastitvarUp kahe chhe, (3) ‘vastu syAt astitvanastitvarUp chhe’ e pramANe vastumAn banne dharma hoy chhe ane vachan dvArA kramathI kahevAmAn Ave chhe, (4) ‘vastu syAt avaktavya chhe’ e pramANe vastumAn banne dharma ek kALamAn hoy chhe topaN vachan dvArA ek kALamAn te kahyA jatA nathI tethI te koI prakArathI avaktavya chhe, (5) ‘vastu syAt astiavaktavya chhe’ e pramANe astitvathI kahI jAy chhe ane banne dharma ek kALamAn chhe tethI kahI jatI nathI e rIte vaktavya paN chhe tathA avaktavya paN chhe, tethI syAt astiavaktavya’ chhe. (6) e ja pramANe ‘vastu syAt nasti-avaktavya chhe’ em kahevI, tathA (7) banne dharma kramapUrvak kahyA jAy paN ek sAthe kahyA


Page 168 of 297
PDF/HTML Page 192 of 321
single page version

na jAy mATe ‘vastu syAt astinasti-avaktavya chhe.’ e pramANe sAt ja bhang koI prakArathI sambhave chhe. ane e ja rIte ekatva, anekatva adi sAmAnya dharmo upar sAt bhang vidhiniShedhapUrvak lagAvavA. jyAn jevI apekShA sambhavit hoy tyAn tevI lagAvavI.

vaLI e ja pramANe jIvatva adi visheSh dharmomAn paN (sAt sAt bhang) lagAvavA. jem jIv nAmanI vastu upar ‘syAt jIvatva, syAt ajIvatva’ ityadi prakAre lagAvavA. tyAn apekShA A pramANe chhe ke potAno jIvatvadharma potAnAmAn chhe mATe jIvatva chhe, paN par ajIvano ajIvatva dharma temAn nathI, tathA anya dharmane mukhya karI kahIe to tenI apekShAe ajIvatva chhe ityadi prakArathI lagAvavA. tathA jIv anant chhe enI apekShAe potAnun jIvatva potAnAmAn chhe ane paranun jIvatva temAn nathI tethI e apekShAe ajIvatva chhe em paN sAdhI shakAy chhe. ityadi anadinidhan anant jIvajIv vastu chhe, te sarvamAn potapotAnA dravyatvaparyAyatva adi anant dharma chhe, te sarva sahit saptabhang sAdhavA. vaLI tenA sthUl paryAy chhe te paN chirakALasthAyI anek dharmarUp hoy chhe, jem ke jIv sansArIsiddha. sansArImAn tras ane sthAvar, temAn manuShya tiryanch adi, pudgalamAn paN aNu-skandh, ghaT-paT adi. have temAn paN kathanchit vastupaNun sambhave chhe; e paN upar pramANe saptabhangathI sAdhavA. vaLI e ja pramANe jIv-pudgalanA sanyogathI thayelA Asrav, bandh, samvar, nirjarA, puNya, pAp ane mokSha adi bhAvamAn paN bahudharmapaNAnI apekShAe tathA paraspar vidhiniShedhathI anek dharmarUp kathanchit vastupaNun sambhave chhe. e sarva paN saptabhangathI sAdhavA.

jem ek puruShamAn pitApaNun, putrapaNun, mAmApaNun, bhANejapaNun, kAkApaNun ane bhatrijApaNun adi dharma hoy chhe te potapotAnI apekShAe vidhi-niShedhapUrvak sAt bhang dvArA jANavA. A niyamathI jANavun ke vastumAtra anek dharmasvarUp chhe. te sarvane je anekAnta jANI shraddhAn kare tathA e ja pramANe lokamAn vyavahAr pravartAve te samyagdraShTi chhe. jIv, ajIv, Asrav, bandh, puNya, pAp, samvar, nirjarA ane mokSha e nav


Page 169 of 297
PDF/HTML Page 193 of 321
single page version

padArtha chhe, temane upar pramANe ja sAt bhangathI sAdhavA. tenun sAdhan shrutagnAnapramAN chhe, tenA bhed dravyarthikparyAyarthik chhe ane tenA paN bhed naigam, sangrah, vyavahAr, RUjusUtra, shabda, samabhirUDh ane evambhUtanay chhe. vaLI tenA paN uttarottar jeTalA vachananA prakAr chhe teTalA bhed chhe. tene pramANasaptabhangI tathA nayasaptabhangInA vidhAn dvArA sAdhI shakAy chhe. enun kathan pratham lokabhAvanAmAn karyun chhe, tathA tenun visheSh kathan shrI tattvArthasUtranI TIkAthI jANavun. e pramANe pramANnay dvArA jIvadi padArthone jANIne je shraddhAn kare te shuddha samyagdraShTi thAy chhe.

ahIn A visheSh jANavun kenay, vastunA ek ek dharmano grAhak chhe ane te potapotAnA viShayarUp dharmane grahaN karavAmAn samAn chhe, topaN puruSh potAnA prayojanavash tene mukhyagauN karIne kahe chhe. jem jIv nAmanI vastumAn anek dharma chhe topaN chetanapaNun adi prANadhAraNapaNun ajIvothI asAdhAraN joIe. ajIvothI (jIvane) judo batAvavA mATe prayojanavash mukhya karI chetanavastunun ‘jIv’ nAm rAkhyun. e ja pramANe sarva dharmonne prayojanavash mukhyagauN karavAnI vidhi jANavI.

ahIn e ja AshayathI adhyAtma kathanImAn mukhyane to nishchay kahyo chhe tathA gauNane vyavahAr kahyo chhe. tyAn abhedadharmane to pradhAnapaNe nishchayano viShay kahyo ane bhed-nayane gauN karI vyavahAr kahyo. vaLI dravya to abhed chhe tethI nishchayano Ashray dravya chhe, tathA paryAy bhedarUp chhe tethI vyavahArano Ashray paryAy chhe. tyAn prayojan A chhe kevastune bhedarUp to sarva lok jANe chheane je jANe chhe te ja prasiddha chhe, tenAthI to lok paryAyabuddhi chhe. jIvane naranArakadik paryAy chhe, rAgdveShkrodhmAn mAyAlobhadi paryAy chhe tathA gnAnanA bhedarUp matignAnadi paN paryAy chhe, e sarva paryAyone ja lok jIv mAne chhe, tethI e paryAyomAn abhedarUp anadi anant ekabhAvarUp chetanAdharmane grahaN karI tene nishchayanayano viShay kahI jIvadravyanun gnAn karAvyun, ane paryAyashrit bhedanayane gauN karyo. abhedadraShTimAn te (bhedanay) dekhAto nathI tethI abhedanayanun draDhashraddhAn karAvavA mATe kahyun keparyAyanay chhe te vyavahAr chheabhUtArtha chheasatyArtha


Page 170 of 297
PDF/HTML Page 194 of 321
single page version

chhe. bhedabuddhinA ekAntanun nirAkaraN karavA mATe Am kahevAmAn Ave chhe. parantu tyAn em nathI ke A bhed chhe tene asatyArtha kahyo chhevastunun svarUp nathI. jo e pramANe koI sarvathArUp mAne to te anekAntamAn samajyo nathI paN sarvathA ekAntashraddhAnathI mithyAdraShTi ja rahe chhe. adhyAtmashAstramAn jyAn nishchay-vyavahAranay kahyA chhe tyAn paN e bannenA paraspar vidhiniShedhapUrvak saptabhangathI vastune sAdhavI. jo ekane sarvathA satyArtha mAnavAmAn Ave ane ekane sarvathA asatyArtha mAnavAmAn Ave to tyAn mithyAshraddhAn thAy chhe mATe tyAn paN ‘kathanchit’ samajavun.

vaLI anya vastune anyamAn AropaN karI prayojan sAdhavAmAn Ave chhe tene upachAranay kahevAmAn Ave chhe ane te paN vyavahAranayamAn garbhit chhe em kahyun chhe. jyAn prayojan ke nimitta hoy tyAn upachAr pravarte chhe. jem ‘ghIno ghaDo’ kahIe tyAn mATInA ghaDAnA Ashraye ghI bharyun hoy tyAn vyavahArIjanone AdhArAdheyabhAv dekhAy chhe tene pradhAn karIne kahevAmAn Ave chhe ke ‘ghIno ghaDo chhe’. lok paN em ja kahevAthI samaje ane ghIno ghaDo mangAve to tene lAve. tethI upachAramAn paN prayojan sambhave chhe. e ja pramANe abhedanayane mukhya karavAmAn Ave tyAn abhedadraShTimAn bhed dekhAto nathI tyAre temAn ja bhed kahe te asatyArtha chhe eTale tyAn paN upachAr siddha thAy chhe. A mukhya gauNanA bhedane (rahasyane) samyagdraShTi jANe chhe.

mithyAdraShTi anekAntavastune jANato nathI paN sarvathA ek dharma upar draShTi paDatAn tene ja sarvathArUp vastu mAnI anya dharmone kAn to sarvathA gauN karI asatyArtha mAne chhe ane kAn to anya dharmono sarvathA abhAv ja mAne chhemithyAshraddhAnane draDh kare chhe. ane te mithyAtva nAmanI karma-prakRitinA udayathI yathArtha shraddhA thatI nathI tethI e prakRitinA kAryane paN mithyAtva ja kahevAmAn Ave chhe. e prakRitino abhAv thatAn tattvArthonun yathArtha shraddhAn thAy chhe te A anekAntavastumAn pramAN nayathI sAtabhang dvArA sAdhavAmAn Ave te samyaktvanun kArya chhe. tethI tene paN samyaktva ja kahevAmAn Ave chhe em jANavun.

jainadarshananI kathanI anek prakArathI chhe tene anekAntarUp samajavI


Page 171 of 297
PDF/HTML Page 195 of 321
single page version

ane tenun phaL agnAnano nAsh thaI upAdeyanI buddhi tathA vItarAgatAnI prapti chhe. A kathanano marma (rahasya) pAmavo mahAbhAgyathI bane chhe. A pancham kALamAn hAl A kathanInA vaktA gurunun nimitta sulabh nathI. tethI shAstrane samajavAno nirantar udyam rAkhI (shAstrane yathArtha) samajavun yogya chhe; kAraN ke mukhyapaNe tenA Ashraye samyagdarshananI prapti thAy chhe. joke jinendra-pratimAnAn darshan tathA prabhAvanAanganun dekhavun ityadi samyaktvanI praptinAn kAraNo chhe to paN shAstrashravaN karavun, bhaNavun, tenun chintavan karavun, dhAraN karavun tathA hetu

yuktipUrvak svamat-paramatanA bhedane (taphAvatane)

jANI, nayavivakShA samajI, vastunA anekAntasvarUpano nishchay karavo e mukhya kAraN chhe. tethI bhavyajIvoe teno (AgamanA abhyAsano) upAy nirantar rAkhavo yogya chhe.

have samyagdraShTi thatAn anantAnubandhIkaShAyano abhAv thaI tenA kevA pariNAm thAy chhe te kahe chhe

जो ण य कुव्वदि गव्वं पुत्तकलत्ताइसव्वअत्थेसु
उवसमभावे भावदि अप्पाणं मुणदि तिणमेत्तं ।।३१३।।
यः न च कुर्वते गर्वं पुत्रकलत्रदिसर्वार्थेषु
उपशमभावान् भावयति आत्मानं मन्यते तृणमात्रम् ।।३१३।।

arthaje samyagdraShTi chhe te putra-kalatra adi sarva paradravyo tathA paradravyonA bhAvomAn garva karato nathI, (jo paradravyothI potAne moTo mAne to tene samyaktva shAnun?) upashamabhAvone chintave chhe. anantAnubandhI sambandhI tIvra rAg-dveSh pariNAmonA abhAvathI upashamabhAvonI nirantar bhAvanA rAkhe chhe tathA potAnA AtmAne tRuNasamAn halako mAne chhe, kAraN ke potAnun svarUp to anant gnAnadirUp chhe eTale jyAn sudhI tenI prapti na thAy tyAn sudhI te potAne tRuN barAbar mAne chhe, koI padArthamAn garva karato nathI.

विसयासत्तो वि सया सव्वारंभेसु वट्टमाणो वि
मोहविलासो एसो इदि सव्वं मण्णदे हेयं ।।३१४।।

Page 172 of 297
PDF/HTML Page 196 of 321
single page version

विषयासक्तः अपि सदा सर्वारम्भेषु वर्त्तमानः अपि
मोहविलासः एषः इति सर्वं मन्यते हेयम् ।।३१४।।

arthajoke aviratasamyagdraShTi indriyaviShayomAn Asakta chhe, trassthAvarajIvono ghAt jemAn thAy evA sarva ArambhamAn vartI rahyo chhe, tathA apratyAkhyAnAvaraNadi kaShAyonA tIvra udayothI virakta thayo nathI to paN te em jANe chhe ke A mohakarmanA udayano vilAs chhe, mArA svabhAvamAn te nathI, upadhi chherogavat chhetajavA yogya chhe. vartamAn kaShAyonI pIDA sahan thatI nathI tethI asamartha banI A viShayonun sevan tathA ghaNA ArambhamAn pravartavun thAy chhe em te mAne chhe.1

णो इन्दियेसु विरदो णो जीवे थावरे तसे वपि
जो सद्दहदि जिणुत्तं सम्माइट्ठी अविरदो सो ।।
(gommaTasAr jI0 gA0 29)
जीवा चोद्दसभेया इंदियविसया तहठ्ठवीसं तु
जे तेसु णेव विरया असंजदा ते मुणेदव्वा ।।
(gommaTasAr jI0 gA0 477)

arthaje indriyonA viShayothI tathA tras-sthAvarajIvonI hinsAthI virakta nathI, parantu jinendradev dvArA kathit pravachananun shraddhAn kare chhe te aviratasamyagdraShTi chhe. sanyam be prakArano chhe ek indriyasanyam tathA bIjo prANasanyam. indriy viShayothI virakta thavAne indriyasanyam kahe chhe tathA svaparajIvanA prANonI rakShAne prANasanyam kahe chhe. A (chothA) guNasthAnamAn e banne sanyamomAnthI koI paN sanyam hoto nathI tethI tene aviratasamyagdraShTi kahe chhe. hA, eTalun kharun ke prayojan vinA koI paN hinsAmAn te pravRutta paN thato nathI.

arthachaud prakAranA jIvasamAsamAn ane aThThAvIs prakAranA indriy -viShayomAn je virakta na thavun tene asanyam kahe chhe. (gA0 477). pAnch ras, pAnch varNa, be gandh, ATh sparsha, sAt svar ane ek man e indriyonA aThThAvIs viShay chhe. (juogo0 jI0 gA0 478)


Page 173 of 297
PDF/HTML Page 197 of 321
single page version

उत्तमगुणगहणरओ उत्तमसाहूण विणयसंजुत्तो
साहम्मियअणुराई सो सद्दिट्ठी हवे परमो ।।३१५।।
उत्तमगुणग्रहणरतः उत्तमसाधूनां विनयसंयुक्तः
साधर्मिकानुरागी स सदृष्टिः भवेत् परमः ।।३१५।।

arthavaLI kevo chhe te samyagdraShTi? uttam guNo je samyagdarshan-gnAn-charitra-tap adinun grahaN karavAmAn to anurAgI (bhAvanAvant) hoy chhe, e guNo dhArak uttam sAdhujanonA vinayathI yukta hoy chhe tathA potA samAn samyagdraShTi sAdharmI janomAn anurAgI vAtsalyaguN sahit hoy evo te uttam samyagdraShTi hoy chhe. e traNe bhAv na hoy to jANavun ke tenAmAn samyaktvanun yathArthapaNun nathI.1

देहमिलियं पि जीवं णियणाणगुणेण मुणदि जो भिण्णं
जीवमिलियं पि देहं कंचुवसरिसं वियाणेइ ।।३१६।।
देहमिलितं अपि जीवं निजज्ञानगुणेन जानति यः भिन्नम्
जीवमिलितं अपि देहं कञ्चुकसदृशं विजानति ।।३१६।।

arthaA jIv, dehanI sAthe maLI rahyo chhe to paN, potAnA gnAnaguN vaDe potAne dehathI judo ja jANe chhe. vaLI deh jIvanI sAthe maLI rahyo chhe to paN, tene (dehane) te kanchuk eTale kapaDAnA jAmA jevo jANe chhe. jem dehathI jAmo judo chhe tem jIvathI deh judo chhe, em te jANe chhe.

णिज्जियदोसं देवं सव्वजिवाणं दयावरं धम्मं
वज्जियगंथं च गुरुं जो मण्णदि सो हु सद्दिट्ठी ।।३१७।।
निर्जितदोषं देवं सर्वजीवानां दयापरं धर्मम्
वर्जितग्रन्थं च गुरुं यः मन्यते सः स्फु टं सद्दृष्टिः ।।३१७।।
1sAdharmIthI adhik jas, parijan upar prem;
tAs na samakit mAnIe, Agam nIti em.

Page 174 of 297
PDF/HTML Page 198 of 321
single page version

arthaje jIv doSharahitane dev mAne chhe, sarva jIvonI dayAne shreShTha dharma mAne chhe tathA nirgranthagurune guru mAne chhe te pragaTapaNe samyagdraShTi chhe.

bhAvArthasarvagna vItarAg aDhAr doShothI rahit devane dev mAne chhe, paN anya doSharahit dev chhe tene ‘A sansArI chhe, paN mokShamArgI nathI’ em jANI vandatopUjato nathI, ahinsAmay dharmane dharma jANe chhe. vaLI devatAone arthe yagnadimAn pashune ghAt karI chaDhAvavAmAn (loko) dharma mAne chhe paN temAn pAp ja jANI pote temAn pravartato nathI tathA granthI (bAhyaantarang parigrahanI mUrchhApakaD) sahit anek anyamatI veShadhArIo chhe vA kALadoShathI jainamatamAn paN veShadhArI nipajyA chhe te sarvane veShadhArIpAkhanDI jANe paN tene vandepUje nahi, parantu sarvaparigraharahit hoy temane ja guru mAnI vandanpUjan kare; kAraN ke dev-guru-dharmanA AshrayathI to mithyA ke samyak upadesh pravarte chhe. e kudev -kuguru-kudharmanun vandanpUjan to dUr raho tenA sansargamAtrathI paN shraddhAn bagaDI jAy chhe mATe samyagdraShTi to teonI sangati paN karato nathI. svAmI samantabhadraAchArye ratnakaranDashrAvakAchAramAn em kahyun chhe kebhayathI, AshAthI, snehathI ke lobhathI e kudev, kuAgam tathA kulingIveShadhArIne praNAm ke temano vinay je samyagdraShTi chhe te karato nathI1, teonA sansargathI paN shraddhAn bagaDe chhedharmanI prapti to dUr ja rahI em jANavun.

have mithyAdraShTi kevo hoy chhe te kahe chhe

दोससहियं पि देवं जीवहिंसाइसंजुदं धम्मं
गंथासत्तं च गुरुं जो मण्णदि सो हु कुद्दिट्ठी ।।३१८।।
दोषसहितं अपि देवं जीवहिंसदिसंयुतं धर्मम्
ग्रन्थासक्तं च गुरुं यः मन्यते सः स्फु टं कुदृष्टिः ।।३१८।।
भयाशास्नेहलोभाच्च कुदेवागमलिंगिनाम्
प्रणामं विनयं चैव न कुर्युः शुद्धदृष्टयः ।। (shlok 30)

Page 175 of 297
PDF/HTML Page 199 of 321
single page version

arthaje jIv doShosahit devone to dev mAne chhe, jIvahinsA sahitamAn dharma mAne chhe tathA parigrahAsaktane guru mAne chhe te pragaTapaNe mithyAdraShTi chhe.

bhAvArthabhAvamithyAdraShTi to adraShTachhupo mithyAdraShTi chhe, parantu je rAg-dveSh-moh adi aDhAr doShosahit kudevone dev mAnI vandepUje chhe, hinsAjIvaghAtadimAn dharma mAne chhe tathA parigrahamAn Asakta evA veShadhArIne guru mAne chhe te to pragaTprasiddha mithyAdraShTi chhe.

have koI kahe chhe ke ‘‘vyantaradi dev lakShmI Ape chheupakAr kare chhe, to teonun pUjanvandan karavun ke nahi?’ teno uttar kahe chhe

ण य को वि देदि लच्छी ण को वि जीवस्स कुणदि उवयारं
उवयारं अवयारं कम्मं पि सुहासुहं कुणदि ।।३१९।।
न च कोऽपि ददति लक्ष्मीं न कः अपि जीवस्य करोति उपकारम्
उपकारं अपकारं कर्म अपि शुभाशुभं करोति ।।३१९।।

arthaA jIvane koI vyantaradi dev lakShmI Apato nathI, koI anya upakAr paN karato nathI, parantu mAtra jIvanAn pUrvasanchit shubhAshubh karmo ja upakAr ke apakAr kare chhe.

bhAvArthakoI em mAne chhe ke‘‘vyantaradi dev amane lakShmI Ape chheamAro upakAr kare chhe tethI teonun ame pUjanvandan karIe chhIe,’’ paN e ja mithyAbuddhi chhe. pratham to A kALamAn ‘koI vyantaradi Apato hoy’ evun pratyakSha pote dekhyun nathIupakAr karato dekhAto nathI. jo em hoy to tene pUjavAvALA ja daridrI-dukhIrogI shA mATe rahe? mATe te vyartha kalpanA kare chhe. vaLI parokSharUp paN evo niyamarUp sambandh dekhAto nathI ke je pUje temane avashya upakAradi thAy ja chhe; mAtra A mohI jIv nirarthak ja vikalpa upajAve chhe. pUrvasanchit shubhAshubhakarmo chhe te ja A jIvane sukh, dukh, dhan, daridratA, jIvan, maraN kare chhe.


Page 176 of 297
PDF/HTML Page 200 of 321
single page version

भत्तीए पुज्जमाणो विंतरदेवो वि देदि जदि लच्छी
तो किं धम्मं कीरदि एवं चिंतेइ सद्दिट्ठी ।।३२०।।
भक्त्या पूज्यमानः व्यन्तरदेवः अपि ददति यदि लक्ष्मीम्
तत् किं धर्मः क्रियते एवं चिन्तयति सद्दृष्टिः ।।३२०।।

arthavyantaradevane ja bhaktipUrvak pUjatAn jo te lakShmI Ape chhe to dharma karavAnun prayojan shun? em samyagdraShTi vichAre chhe.

bhAvArthaprayojan to lakShmInun chhe. vyantaradevane ja pUjatAn te lakShmI Ape chhe to dharma shA mATe sevavo? vaLI mokShamArganA prakaraNamAn sansAranI lakShmIno adhikAr paN nathI ane samyagdraShTi to mokShamArgI chhesansAranI lakShmIne hey (chhoDavA yogya) jANe chhe, tenI vAnchchhA ja karato nathI. jo puNyodayathI maLe to bhale maLo, na maLe to na maLo! te to mAtra mokSha sAdhavAnI ja bhAvanA bhAve chhe. tethI te sansArIdevadine shA mATe pUjevande? kadI paN temane vandepUje nahi.

have samyagdraShTino vichAr kahe chhe

जं जस्स जम्मि देसे जेण विहाणेण जम्मि कालम्मि
णादं जिणेण णियदं जम्मं वा अहव मरणं वा ।।३२१।।
तं तस्स तम्मि देसे तेण विहाणेण तम्मि कालम्मि
को सक्कदि वारेदुं इंदो वा तह जिणिंदो वा ।।३२२।।
यत् यस्य यस्मिन् देशे येन विधानेन यस्मिन् काले
ज्ञातं जिनेन नियतं जन्म वा अथवा मरणं वा ।।३२१।।
तत् तस्य तस्मिन् देशे तेन विधानेन तस्मिन् काले
कः शक्नोति वारयितुं इन्द्रः वा तथा जिनेन्द्रः वा ।।३२२।।

arthaje jIvane je deshamAn, je kALamAn, je vidhAnathI je janma maraN upalakShaNathI dukhsukhrogdaridratA adi thavun sarvagnadeve jANyun chhe, te e ja pramANe niyamathI thavAnun chhe ane te je pramANe thavA yogya