Page -22 of 297
PDF/HTML Page 2 of 321
single page version
svamikartikeyānuprekṣhā
Page -21 of 297
PDF/HTML Page 3 of 321
single page version
pratham āvr̥uttivīr san. 2513vi. san. 2043prataḥ 1000 dvitīyāvr̥uttivīr san. 2516vi. san. 2046prataḥ 1000 tr̥utīyāvr̥uttivīr san. 2533vi. san. 2063prataḥ 1000
Page -19 of 297
PDF/HTML Page 5 of 321
single page version
gnānī sukānī maḷyā vinā e nāv paṇ tāre nahīn;
ā kāḷamān shuddhātmagnānī sukānī bahu bahu dohyalo,
muj puṇyarashi phaḷyo aho! guru khān tun navik maḷyo.
ane gnaptimānhī darav-guṇ-paryāy vilase;
nijālambībhāve pariṇati svarūpe jaī bhaḷe,
nimitto vahevāro chidaghan viṣhe kāī na maḷe.
je vajre sumumukṣhu sattva jhaḷake; paradravya nāto tūṭe;
ūṇḍī ūṇḍī, ūṇḍethī sukhanidhi satanā vāyu nitye vahantī, vāṇī chinmūrti! tārī ur-anubhavanā sūkṣhma bhāve bharelī;
bhāvo ūṇḍā vichārī, abhinav mahimā chittamān lāvī lāvī, khoyelun ratna pāmun, — manarath manano; pūrajo shaktishāḷī!
Page -18 of 297
PDF/HTML Page 6 of 321
single page version
bhagavānashrīkundakundakahānajainashāstramāḷānā 181mā puṣhparūpe gujarātī bhāṣhāmān svamikartikeyānuprekṣhānun ā bījun sanskaraṇ shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa, sonagaḍh dvārā prakashit karatān ati prasannatā anubhavīe chhīe. gujarātī bhāṣhānuvād yukta ā granthanun pratham sanskaraṇ ‘shrīmad rājachandra gnānaprachārak ṭrasṭa’ — amadāvād taraphathī vi. san. 2007mān prakashit karavāmān āvyun hatun. tenā ādhāre ā dvitīy sanskaraṇ mudrit karavāmān āvyun chhe.
bāḷabrahmachārī adhyātmayogī nirgranth digambar munivar shrī ‘svāmī kumār’ aparanām ‘svāmī kartikey’ praṇit ā ‘anuprekṣhāgranth’ samyaggnān- vairāgyano anupam bodh āpanār uchcha koṭinun ek mahān shāstra chhe. prākr̥itabhāṣhāmān rachāyel ā pavitra shāstramān, vairāgyajananī adhruvadi bār bhāvanānā ati bhāvavāhī temaj rahasyagambhīr varṇananī sāthe sāthe, prakaraṇanā prasaṅg anusār, vītarāg jainadarshananun prayojanabhūt tattvagnān paṇ ati sundar rīte nirūpavāmān āvyun chhe. ‘anuprekṣhā’nā ā bhāvavāhī mahān granth upar, adhyātmarasānubhavī bāḷabrahmachārī sanmārgaprakāshak paramapūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīe adhyātmarasabharapūr sundar pravachano āpyān chhe. pūjya gurudeve ‘svamikartikeyānuprekṣhā’nān pravachanomān je arthagambhīr tem ja gnān-vairāgyaprerak adbhut rahasyo kholyān chhe temanāthī anek mumukṣhuhr̥udayo prabhavit thayān chhe; ane tethī keṭalāk mumukṣhu mahānubhāvonī, ghaṇā vakhatathī aprāpya evā ā mahān granthanun navun sanskaraṇ chhapāvavānī māgaṇī hatī.
adhyātmayugapravartak param pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīnī pavitra sādhanābhūmi adhyātmatīrthadhām suvarṇapurī (sonagaḍh) mān svānubhavavibhūṣhit prashamamūrti pūjya bahenashrī champābenanī, adhyātma sādhanā tem ja dev-guru- bhaktibhīnī maṅgaḷ chhāyātaḷe pūrvavat je anekavidh dharmik gatividhi chāle chhe tenā ek aṅgarūp satsahitya prakāshanavibhāg dvārā je ārṣhapraṇīt mūḷ
Page -17 of 297
PDF/HTML Page 7 of 321
single page version
shāstro tathā pravachan grantho vagere prakashit karavāmān āve chhe te paikīnun ā ek nūtan prakāshan chhe.
ā granthanun sundar mudraṇ karī āpavā badal ‘kahān mudraṇālay’nā malik shrī gnānachandajī jainano ābhār mānīe chhīe.
tattvagnān temaj vairāgyarasathī bharapūr ā pavitra granthanun ātmārthanā lakṣhe ūṇḍun avagāhan karīne mumukṣhu jīvo gnānavairāgyarasabhīnī bhagavatī sādhanā prāpta karo! – e ja, prakāshananā shubhāvasare maṅgaḷ bhāvanā.
dīpāvalī-parva, vi. san. 2043 (mahāvīr-nirvāṇ din)
prathamāvr̥utti ane dvitīyāvr̥utti ati alpa samayamān vechāṇ thaī jatān, āpaṇā param tāraṇahār pū. sadgurudevashrī kānajīsvāmīnā atishay prabhāvanā udaye ane pū. bhagavatīmātā champābenanī pavitra chhatrachhāyānā prabhāve ātmārthī jīvomān jāgr̥ut thayel ātmārthatāne līdhe ā vairāgyavardhak ane ātmārthapoṣhak shāstranī vadhu māṅg thatān ā shāstra pharīthī prathamāvr̥utti pramāṇe ja chhāpavāmān āve chhe.
shrutapañchamī parva vīr. ni.san. 2533
Page -16 of 297
PDF/HTML Page 8 of 321
single page version
‘dvādash anuprekṣhā’ arthāt ‘bār bhāvanā’ vītarāg jainadharmamān ādhyatmik sādhanānun ek mahattvapūrṇa uttam aṅg chhe. jināgamamān teno, ‘स गुप्तिसमितिधर्मानुप्रेक्षापरीषहजयचरित्रैः ।’ — e rīte, samvaranā upāyamān antarbhāv karavāmān āvyo chhe. tenī ek mahattvapūrṇa visheṣhatā e chhe ke – aḍhī dvīpanī, — pāñch bharat, pāñch airāvat ane pāñch videh — e pandarey karmabhūmimān thanārā traṇe kāḷanā sarva tīrthaṅkaro, gr̥uhasthadashāmān nirapavād niyamathī, ā ‘bār bhāvanā’nā chintavanapūrvak ja vairāgyanī satishay vr̥uddhi pāmīne, laukāntik devo dvārā niyogajanit anumodanā thatān, svayam dīkṣhit thāy chhe.
anuprekṣhā eṭale bhāvanā, chintavan, manogat abhyās, parishīlan, vairāgyabhāvanā, sansār, sharīr tem ja bhog vagerenā anitya, asharaṇ, ashuchi adi svabhāvanun — antaramān nitya, sharaṇ ane param shuchisvarūp nij trikāḷashuddha gnāyak ātmānā lakṣha tem ja sādhanā sahit – samveg tem ja vairāgya arthe pharī pharī chintavan karavun te anuprekṣhā chhe. (1) anitya-anuprekṣhā, (2) asharaṇ-anuprekṣhā, (3) sansār-anuprekṣhā, (4) ekatva-anuprekṣhā, (5) anyatva- anuprekṣhā, (6) ashuchitva-anuprekṣhā, (7) āsrav-anuprekṣhā, (8) samvar- anuprekṣhā, (9) nirjarā-anuprekṣhā, (10) lok-anuprekṣhā, (11) bodhidurlabh- anuprekṣhā, ane dharma-anuprekṣhā — e pramāṇe anuprekṣhānā bār bhed chhe. ā bāreyanā svarūpanun, bhavaduḥkhashāmak gnānavairāgyanī vr̥uddhi arthe, vāramvār anuchintan avashya kartavya chhe.
‘anuprekṣhā’ viṣhe prāchīn āchāryoe tem ja madhyakālīn vidvānoe paṇ ghaṇun lakhyun chhe. vītarāg digambar santo, bhagavān shrī kundakundāchāryadeve tem ja munivar shrī kartikeyasvāmīe (aparanām ‘svāmī kumāre’) to ā viṣhay upar svatantra grantho lakhyā chhe. shrī kundakundāchāryadevanī kr̥uti ‘bāras-aṇuvekkhā’ ane shrī kartikey munivaranī kr̥uti ‘svamikartikeyānuprekṣhā’ nāmathī prasiddha chhe. te banne anuprekṣhā-granthonī anek āvr̥uttio mudrit thaīne prakashit thaī gaī chhe.
Page -15 of 297
PDF/HTML Page 9 of 321
single page version
bār anuprekṣhāomān pratyek anuprekṣhā dravya-anuprekṣhā ane bhāv-anuprekṣhānā bhedathī be prakāre chhe. sādhakabhāvarūp shuddhapariṇatimay antaraṅg viraktinī puṣhṭi arthe bhav-tan-bhoganān adhruv, asharaṇ ane ashuchipaṇānun tem ja sansār vagerenun vikalpayukta chintan te dravya-anuprekṣhā chhe ane vikalpayukta chintan sāthe gnānīne antaramān gnānānandasvabhāvī ātmānā avalambane vartatī je vikalpātīt vītarāg shuddha pariṇati te bhāv-anuprekṣhā chhe. ā shuddha pariṇatimay bhāv-anuprekṣhā ja sādhak jīvane samvar-nirjarānun kāraṇ chhe; vikalpayukta chintanamay dravya-anuprekṣhā to shubh rāg chhe; te to āsrav-bandhanun kāraṇ chhe, samvar-nirjarānun nahi. sādhak jīvane jeṭale anshe samyagdarshan-gnān-charitramay shuddha pariṇati pragaṭ thaī chhe teṭale anshe tene āsrav – bandh thato nathī, parantu jeṭale anshe shubhāshubh rāg chhe teṭale anshe tene niyamathī āsrav-bandh thāy chhe. gnānīne antaraṅg shuddha pariṇati sāthe vartatā ‘anitya’ adi chintananā shubh rāgane vyavahāre ‘anuprekṣhā’ kahevāy chhe, parantu ‘anuprekṣhā’ to samvaranun kāraṇ hovāthī, te shubharāgayukta chintan paramārthe ‘anuprekṣhā’ nathī, ‘anitya’ adinā chintanakāḷe vartatī antaraṅg shuddha pariṇati ja nishchay-anuprekṣhā chhe.
bār anuprekṣhānun māhātmya tem ja phaḷ achintya chhe. anadi kāḷathī āj sudhī je koī bhavya jīvo pūrṇānandamay muktadashāne pāmyā chhe te badhā ā anitya adi bār bhāvanāonun — ek, anek athavā badhīyanun — tattvataḥ antaraṅg shuddhiyukta chintan ke dhyān karīne ja pāmyā chhe. visheṣh kahevānī āvashyakatā nathī, eṭalun ja kahevun paryāpta chhe ke je bhūtakālamān tīrthaṅkaro, chakravartīo, baḷadevo, gaṇadharo vagere shreṣhṭha puruṣho siddhine varyā ane jeo bhaviṣhyamān varashe te badhun ā bhāvanāonā tattvik shuddhiyukta chintavananun ja achintya phaḷ chhe. kharekhar, e badhun gnānavairāgyavardhak bhāvanāonun ja māhātmya chhe. ā bār bhāvanāonā chintanano nirantar abhyās karavāthī ātmārthī jīvonān hr̥udayamān rahelo kaṣhāyarūp agni bujhāī jāy chhe, paradravyo pratyeno rāgabhāv kṣhīṇ thaī jāy chhe ane agnānarūp andhakārano vilay thaīne gnānarūp dīpakano prakāsh thāy chhe. māṭe mokṣhechchhu ātmāe bār bhāvanāonun tattvik chintavan nirantar karavun joīe, kemake antaraṅg shuddhiyukta ā bār bhāvanā samasta vibhāvo tem ja karmonā kṣhayanun kāraṇ thāy chhe.
Page -14 of 297
PDF/HTML Page 10 of 321
single page version
anityadi bār bhāvanānā tattvagnānapūrvak chintavananun sāmānyapaṇe prayojan e chhe ke – dharmadhyānamān je pravr̥utti kare chhe tene ā dvādashānuprekṣhā ādhārarūp chhe, anuprekṣhānā baḷe dhyātāpuruṣh dharmadhyānamān sthir rahe chhe; vastusvarūpamān je ekāgrachitta thāy chhe te, tenun vismaraṇ thatān tenāthī chalit thaī jāy chhe, parantu vāramvār tene ekāgratā māṭe jo bhāvanānun ālamban maḷī jāy to te chalit nahi thāy. māṭe ātmahitanā ichchhuk jīvoe ā bār bhāvanā bhāvavī joīe.
pratyek bhāvanānun vyavahār-nishchay chintavan nimna prakāre mokṣhechchhu bhavya jīvoe karavun joīe.
adhruv-anuprekṣhāḥuttam bhavan, savārī, vāhan, shayan, āsan, dev, manuṣhya, rājā, mātā, pitā, kuṭumbī ane sevak adi badhāy sanyogo anitya arthāt chhūṭā paḍī janār chhe. badhā prakāranī sāmagrī — parigrah, indriyo, rūp, nīrogatā, yauvan, baḷ, tej, saubhāgya ane saundarya vagere badhuy meghadhanuṣhanī jem nashvar chhe. ahamindranān pad, chakravartī ane baḷadev adinī paryāyo — pāṇīnā parapoṭā, indradhanuṣh, vijaḷī ane vādaḷānnī shobhā samān – kṣhaṇabhaṅgur chhe. jyān, dūdh ane pāṇīnī jem jīvo sāthe nibaddha, deh paṇ shīghra naṣhṭa thaī jāy chhe tyān bhogopabhoganān sādhanabhūt pr̥uthakvartī padārtho — strī adi parikarano sanyog shāshvat kem hoī shake? na ja hoī shake. adhruvabhāvanānun nishchayathī chintan ā pramāṇe karavun ke – paramārthathī gnānānandasvarūp ātmā dev, asur ane narendranā vaibhavothī ne sharīradi parapadārthothī taddan bhinna trikāḷashuddha tem ja shāshvat param padārtha chhe. tattvagnānapūrvak tenun anuprekṣhaṇ karavāthī shāshvat siddhagati prāpta thāy chhe.
asharaṇ-anuprekṣhāḥmaraṇ samaye traṇe lokamān jīvane maraṇathī bachāvanār koī nathī. maṇi, mantra, auṣhadh, rakṣhak sāmagrī, hāthī, ghoḍā, rath ane samasta vidyāo vagere koī sharaṇ āpanār nathī. svarga jeno killo chhe, devo sevak chhe, vajra shastra chhe ane airāvat gajarāj chhe evā indrane paṇ koī sharaṇ nathī — tene paṇ mr̥utyuthī bachāvanār koī nathī. nav nidhi, chaud ratna, ghoḍā, matta gajendro ane chaturaṅgiṇī senā vagere kāī paṇ chakravartīne sharaṇarūp nathī, jotajotāmān kāḷ tene koḷiyo karī jāy chhe. to pachhī jīvane
Page -13 of 297
PDF/HTML Page 11 of 321
single page version
nishchaye sharaṇ koṇ chhe? janma, jarā, maraṇ, rog ane bhay ityadithī ātmānun rakṣhaṇ karavāvāḷo sarva dravyakarma-bhāvakarma-nokarmathī bhinna trikāḷ shuddha nij gnāyak ātmā ja sharaṇ chhe. ātmā svayam pañchaparameṣhṭhīrūp pariṇaman kare chhe tethī ātmā ja ātmānun sharaṇ chhe.
sansār-anuprekṣhāḥjinendradevapraṇīt adhyātmamārganī antaramān samyak pratīti tem ja pariṇati vinā jīv anadikāḷathī janma, jarā, maraṇ, rog ane bhayathī prachur evā pañch paravartanarūp sansāramān paribhramaṇ kare chhe. karmonā nimitte ā jīv sansārarūpī bhayānak vanamān bhramaṇ kare chhe; parantu nishchayanaye jīv sadā karmothī rahit chhe tethī tene sansār ja nathī. sansārathī atikrānta nij nitya shuddha ātmā upādey chhe ane sansāraduḥkhothī ākrānt kṣhaṇik dashā hey chhe
— evun chintavan karavun te sansār-anuprekṣhā chhe.
ekatva-anuprekṣhāḥjīv ekalo ja karma kare chhe, ekalo ja dīrgha sansāramān bhaṭake chhe, ekalo ja janme-mare chhe ane ekalo ja uparjit karmonān phaḷ bhogave chhe. jīv ekalo ja puṇya-pāp kare chhe ane ekalo ja tenā phaḷamān ūñch-nīch gati bhogave chhe. nishchayanaye ekatvanun anuprekṣhaṇ karanār em bhāve chhe ke — hun traṇe kāḷe ekalo ja chhun, mamatvathī rahit chhun, shuddha chhun tathā sahaj gnān-darshan svabhāvathī paripūrṇa chhun. ā shuddha ekatvabhāv ja sadā upādey chhe. ātmārthī jīve sadā ā pramāṇe ekatvanī vichāraṇā – bhāvanā kartavya chhe.
anyatva-anuprekṣhāḥmātā-pitā, bhāī, putra tathā strī vagere kuṭumbīono ā jīv sāthe paramārthe koī sambandh nathī, badhān potānā svārtha vash sāthe rahe chhe. iṣhṭa janano viyog thatān ā jīv shok kare chhe parantu āshcharya chhe ke pote sansārarūpī mahāsāgaramān gaḷakān khāī rahyo chhe teno to shok karato nathī! nishchayanaye anyatvabhāvanāno chintak em chintave chhe ke ā je sharīradi bāhya dravyo chhe te badhān mārāthī anya chhe. māro to, mārī sāthe trikāḷ-anyabhūt sahajashuddha gnānadarshanamay nij ātmā ja chhe.
ashuchitva-anuprekṣhāḥashuchimay evun ā sharīr hāḍakānonun banelun, mānsathī lapeṭāyelun, chāmaḍāthī āchchhadit kīṭasamūhathī bharapūr ane sadā
Page -12 of 297
PDF/HTML Page 12 of 321
single page version
malin chhe. vaḷī te durgandhathī yukta, ghr̥uṇit, gandā maḷathī bharelun, achetan, mūrtik, saḍaṇ-gaḷaṇ svabhāvavāḷun chhe, nashvar chhe. nishchayanaye ā ātmā ashuchimay sharīrathī bhinna, karmanokarmathī rahit, anant sukhano bhaṇḍār paramashuchimay tathā shreṣhṭha chhe. ā rīte sādhak jīve ashuchitvabhāvanā nirantar bhāvavī joīe.
āsrav-anuprekṣhāḥmithyātva, avirati, kaṣhāy ane yog — e āsravo chhe ne karmabandhanun kāraṇ chhe. pratyek bhed-prabhed tathā svarūp jināgamamān kahel chhe. bhāv tem ja dravya karmāsravane kāraṇe ja jīv sansār-aṭavīmān paribhramaṇ kare chhe. shubhāshubh āsravane līdhe jīv sansārasāgaramān ḍūbī jāy chhe, māṭe āsravarūp kriyā mokṣhanun kāraṇ nathī; je shubhāsravarūp kriyā gnānīne heyabuddhie hoy chhe te paramparāe mokṣhanun kāraṇ vyavahāre kahevāy chhe. ashubhāsravarūp kriyā to mokṣhanun kāraṇ chhe ja nahi, parantu shubhāsravarūp kriyā paṇ mokṣhanun kāraṇ nathī. āsravarūp kriyā dvārā nirvāṇ thatun nathī. āsrav sansāragamananun ja kāraṇ chhe, māṭe nindanīy chhe. nishchayanaye jīvane koī paṇ āsrav nathī. tethī ātmāne sadaiv shubhāshubh banne prakāranā āsravothī rahit bhāvavo joīe.
samvar-anuprekṣhāḥchal, malin ane agāḍh doṣh ṭaḷatān nirmaḷ samyaktvarūpī draḍh kamāḍ dvārā mithyātvarūpī āsrav bandh thaī jāy chhe; pañchamahāvratayukta shuddha pariṇatithī aviratirūp āsravano niyamathī nirodh thāy chhe; akaṣhāyarūp shuddha pariṇatithī kaṣhāyarūp āsravono abhāv thāy chhe ane antaraṅg shuddhi sahit shubhayoganī pravr̥utti ashubhayogano samvar kare chhe tathā shuddhopayog dvārā shubhayogano nirodh thaī jāy chhe; shuddhopayogathī jīvane dharmadhyān ane shukladhyān thāy chhe, tethī dhyān samvaranun kāraṇ chhe.
nirantar samvaranā svarūpano vichār karavo joīe. param nishchayanaye jīvane samvar nathī, kem ke te to dravyasvabhāve sadā shuddha chhe. tethī dravyadraṣhṭie ātmāne sadā samvarabhāvathī rahit sadā paripūrṇa shuddha vichāravo joīe.
nirjarā-anuprekṣhāḥpūrve bāndhelān karmonun ekadesh kharī javun te nirjarā chhe. je kāraṇo samvaranān chhe te ja nirjarānān chhe. nirjarānā be bhed chheḥ (1) savipāk ane (2) avipāk. savipāk nirjarā, arthāt udayakāḷ āvatān
Page -11 of 297
PDF/HTML Page 13 of 321
single page version
svayam pākīne karmo kharī jāy te, chārey gationā jīvone hoy chhe; ane avipāk nirjarā andar shuddha pariṇatiyukta gnānīne visheṣhataḥ vratī jīvone tap dvārā, thāy chhe. paramārthanaye trikāḷashuddha jīvane nirjarā paṇ nathī, tethī dravyadraṣhṭie ātmāne sadā nirjarābhāvathī rahit ekarūp pūrṇa shuddha chintavavo joīe.
lok-anuprekṣhāḥjīvadi padārthono samūh te lok chhe. lokanā traṇ vibhāg chhe. adholok, madhyalok ane ūrdhvalok. nīche sāt narak, madhyamān asaṅkhyāt dvīp-samudra ane upar tresaṭh bhed sahit svarga chhe. ane sauthī upar mokṣha chhe. ashubhopayogathī narak ane tiryañch gati prāpta thāy chhe, shubhopayogathī dev ane manuṣhya gatinān sukh maḷe chhe ane shuddhopayogathī jīvane mokṣha prāpta thāy chhe.
gahan vāt chhe shiṣhya ā, kahī saṅkṣhepe sāv.’
— ā rīte lokanā svarūpano vichār karavo joīe.
bodhidurlabh-anuprekṣhāḥsamyagdarshan, samyaggnān ne samyakcharitranī ekatārūp shuddha pariṇati ‘bodhi’ chhe; tenī prapti atyant durlabh chhe. tenī durlabhatāno vāramvār vichār karavo te bodhidurlabh-anuprekṣhā chhe. karmodayajanya paryāyo tem ja kṣhāyopashamik gnān hey chhe ane kamaranirapekṣha trikāḷashuddha nij ātmadravya upādey chhe – evo antaramān draḍh nirṇay te samyaggnān chhe. gnāyakasvabhāvī nij ātmadravya ‘sva’ chhe ane bākī badhun – dravyakarma, bhāvakarma ne nokarma – ‘par’ chhe. ā rīte sva-paranā ne svabhāv-vibhāvanā svarūpanun chintavan karavāthī hey-upādeyanun gnān thāy chhe, arthāt samasta paradravya ne parabhāv hey chhe ane svadravya upādey chhe. nishchayanaye hey-upādeyanā vikalpa paṇ ātmānun svarūp nathī. munirāj bhavano ant lāvavā māṭe samyagdarshan-gnān-charitrātmak ‘bodhi’nun vāramvār anuprekṣhaṇ kare chhe.
dharma-anuprekṣhāḥmoh ane kṣhobh rahit ātmānī nirmaḷ pariṇati ‘dharma’ chhe. dharmanun mūḷ samyagdarshan chhe. svānubhūtiyukta nij shuddhātmadarshan vinā shrāvakadharma ke munidharma – koī dharma sambhavī shakato nathī. shrāvakadharmanā darshanapratimā
Page -10 of 297
PDF/HTML Page 14 of 321
single page version
adi agiyār bhed chhe ane munidharmanā uttam kṣhamā adi das bhed chhe. shrāvakadharma mokṣhanun paramparāe kāraṇ chhe ane munidharma sākṣhāt kāraṇ chhe. māṭe shuddhapariṇatimān shrāvakadharmathī āgaḷ vadhī je munidharmamān pravr̥utta thāy te atyāsannabhavyajīv shīghra mokṣha prāpta kare chhe. samyagdraṣhṭi shrāvak ke munino je vratadi shubhapravr̥uttirūp āchāradharma chhe te paramārthe ‘dharma’ nathī. parantu nīchalī dashāmān nirmaḷ pariṇati sāthe te haṭh vinā sahaj vartato hovāthī tene upachārathī ‘dharma’ kahevāmān āve chhe. māṭe shubhāsravarūp vratadimay shrāvakadharma ke munidharma
chintan karavun.
aho! param vairāgyanī jananī evī ā bār anuprekṣhāono mahimā shun kathī shakāy! ā bār anuprekṣhāo ja kharekhar pratyākhyān, pratikramaṇ, ālochanā ane samadhi vagere chhe. māṭe ā anuprekṣhāonun nirantar chintan karavun joīe. bhagavān shrī kundakundāchāryadeve kahyun chhe ke nishchay ane vyavahārathī kathavāmān āvelī ā anuprekṣhāonun je shuddha manathī chintavan kare chhe te param nirvāṇane pāme chhe.
prākr̥itabhāṣhāmān nibaddha 491 gāthā dvārā ‘svāmī kumār’ munirāje ā kartikeyānuprekṣhāmān anityadi bār bhāvanāonī sāthe sāthe, temanī sāthe bandhabesatā anek viṣhayonun ghaṇī ja sundar ane sugam rīte nirūpaṇ karyun chhe. te te viṣhayanun nirūpaṇ karanārī gāthāonī bhāṣhā eṭalī saraḷ, spaṣhṭa, madhur ane talasparshī chhe ke ekāgrachitte adhyayan karanārane temān bharelā, gnān- vairāgyane sīñchanārā, bhāvothī hr̥uday āhladit thaī jāy chhe. adhruv adi pratyek anuprekṣhānun te te prakāranī shuddhie pariṇat ātmadravyanun vairāgyaprerak tem ja upashāntarasayukta hr̥udayagrāhī chitraṇ āpīne te te anuprekṣhānī prāyaḥ antim ek
evun mīṭhun ane karuṇārasabhīnun sambodhan karyun chhe ke jenāthī bhavya jīvone romāñch khaḍā thaī jāy. he bhavyajīv! tun samasta viṣhayone kṣhaṇabhaṅgur sāmbhaḷī tem ja mahāmoh chhoḍī, tārā antaḥkaraṇane nirviṣhay – viṣhay rahit – kar, jethī tun uttam sukhane prāpta thaīsh....he bhavya! tun paramashraddhāpūrvak darshanagnānacharitrasvarūp ātmānā sharaṇanun sevan kar! ā sansāramān paribhramaṇ
Page -9 of 297
PDF/HTML Page 15 of 321
single page version
karatā jīvone nij ātmā sivāy anya koī sharaṇ nathī.....he bhavyātmā! sarvaprakāre udyam karī moh chhoḍī tun e ātmasvabhāvanun chintavan kar ke jethī sansāraparibhramaṇano sarvathā nāsh thāy......he bhavyātmā! tun udyam karīne jīvane sharīrathī sarva prakāre bhinna jāṇ! tene jāṇatān bākīnān sarva paradravyo tatkṣhaṇ chhoḍavā yogya bhāsashe...ityadi.
kartikeyānuprekṣhā ‘dvādash anuprekṣhā’ viṣhayano sambhavataḥ sauthī moṭo granth chhe temān granthakāre ‘lok-anuprekṣhā’ (gāthā 115 thī 283) ane dharma-anuprekṣhā’ (gāthā 302 thī 435) no ghaṇī gāthāomān vistār karīne dravyānuyoganā tem ja dharma-ārādhanānā anek viṣhayo āvarī līdhā chhe. dharmānuprekṣhānā varṇan pachhī tenī chūlikārūpe anashan adi bār taponun paṇ ekāvan gāthāomān (gāthā 438 thī 488) ghaṇun sundar varṇan karyun chhe.
‘lokabhāvanā’mān āvelī, dravyānuyoganā siddhāntonun nirūpaṇ karanārī (gāthā 176 thī 280) gāthāomānthī nimna gāthāo visheṣh anuprekṣhaṇīy chheḥ 178, 179, 180, 191, 200, 201, 202, 204, 205; vastumān kāraṇakāryanī vyavasthānun nirūpaṇ karanārī gāthāoḥ 222 thī 223; gāthā 237 thī 246mān dravya-guṇ-paryāyanā svarūpavarṇan viṣhe gāthā 243mān kahyun chhe ke – jo ‘dravyamān paryāyo chhe te paṇ vidyamān chhe ane tirohit eṭale ḍhaṅkāyelā chhe’ em mānīe to utpatti kahevī ja viphal (vyartha) chhe. gāthā 246mān kahyun chheḥ dravya ane paryāyamān (sarvathā) bhed māne chhe tene kahe chhe ke he – mūḍh! jo tun dravya ane paryāyamān vastutaḥ bhed māne chhe to dravya ane paryāy bannenī nirapekṣha siddhi niyamathī prāpta thāy chhe. em mānatān dravya ane paryāy judī vastu ṭhare chhe, paṇ temān dharmadharmīpaṇun ṭharatun nathī.
āgaḷ ‘dharma-anuprekṣhā’nā adhikāramān shrāvakadharma ane munidharmanā varṇan pahelān samyaktvanun māhātmya batāvatān gāthā 325mān kahyun chhe ke – sarva ratnomān paṇ mahāratna samyaktva chhe. vastunī siddhi karavānā upāyarūp sarva yog, mantra, dhyān adimān samyaktva uttam yog chhe, kāraṇ ke — samyaktvathī mokṣha sadhāy chhe. aṇimadi r̥̄iddhiomān paṇ samyaktva mahān r̥̄iddhi chhe. ghaṇun shun kahīe! sarva siddhi karavāvāḷun ā samyaktva ja chhe. gāthā 326mān kahyun chhe ke – samyaktvaguṇ sahit je puruṣh pradhān (shreṣhṭha) chhe te devonā indrothī tem ja
Page -8 of 297
PDF/HTML Page 16 of 321
single page version
manuṣhyonā indro chakravartī adithī vandanīy thāy chhe; ane vrat rahit hoy topaṇ nānā prakāranān svagāradikanān uttam sukh pāme chhe. gāthā 327mān kahyun chhe ke – samyagdraṣhṭi jīv dugaratinā kāraṇarūp ashubh karmone bāndhato nathī, parantu āgaḷanā ghaṇā bhavomān bāndhelān pāpakarmono paṇ nāsh kare chhe. aho! samyaktvano e anupam mahimā! māṭe shrīguruno upadesh chhe ke – sarva pratham potānā sarvasva upāy – udyam – yatnathī paṇ ek mithyātvano nāsh karī samyaktva avashya aṅgīkār karavun.
bhāṣhānuvādanā kartā pt.. jayachandrajī chhābaḍā, ā granthanī pīṭhikā lakhatān, lakhe chhe ke — ‘tyān pratham ek gāthāmān maṅgalācharaṇ karī be gāthāmān bār anuprekṣhānān nām kahyān chhe. ogaṇīs gāthāomān adhruvānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, nav gāthāomān asharaṇānuprekṣhānun varṇan karyun chhe , bentāḷīsh gāthāomān sansārānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, – temān chār gationān duḥkhonun, sansāranī vichitratānun ane pañchaparāvartanarūp paribhramaṇanun varṇan chhe, chha gāthāomān ekatvānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, traṇ gāthāomān anyatvānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, pāñch gāthāomān ashuchitvānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, sāt gāthāomān āsravānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, sāt gāthāomān samvarānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, ter gāthāomān nirjarānuprekṣhānun varṇan karyun chhe, ekaso ogaṇasītter gāthāomān lokānuprekṣhānun varṇan karyun chhe.
— temān, ā lok chha dravyono samūh chhe; anant ākāshadravyanā madhyamān je jīv-ajīv dravya chhe tene ‘lok’ kahe chhe, te ‘lok’ puruṣhākārarūp chaud rāju ūñcho chhe ane tenun ghanarūp kṣhetraphaḷ karatān traṇaso tentāḷīsh rāju thāy chhe; ane te jīv-ajīv dravyothī bharelo chhe. tyān pratham jīvadravyanun varṇan karyun chhe ane tenā aṭhṭhāṇun jīvasamās kahyā chhe, te pachhī payāraptionun varṇan karyun chhe, lokamān je jīv jyān jyān rahe chhe tenun varṇan karī tenī saṅkhyā tenun alpa- bahutva tathā tenān āyu-kāyanun pramāṇ kahyun chhe. vaḷī koī anyavādī jīvanun svarūp anyaprakārarūp māne chhe tenun yuktipūrvak nirākaraṇ karyun chhe. bahirātmā- antarātmā-paramātmānun varṇan karī kahyun chhe ke antaḥtattva to jīv chhe ane anya badhān bāhyatattva chhe;
nirūpaṇ chhe – tyān pudgaladravya, dharmadravya, adharmadravya, ākāshadravya tathā kāḷadravyanun
Page -7 of 297
PDF/HTML Page 17 of 321
single page version
varṇan karyun chhe. vaḷī dravyonā paraspar kārya-kāraṇabhāvanun nirūpaṇ karī kahyun chhe ke — badhān dravyo pariṇāmī, dravya-paryāyarūp, anekānta svarūp chhe, kāraṇ ke anekānta vinā kārya-kāraṇabhāv banato nathī ane kārya-kāraṇabhāv vinā dravya shānun? e pramāṇe dravya-paryāyanun svarūp kahī pachhī sarva padārthone jāṇavāvāḷā pratyakṣha-parokṣhasvarūp gnānanun varṇan karyun chhe. anekāntasvarūp vastune sādhavāvāḷun shrutagnān chhe, ane tenā bhed nay chhe. te vastune anek dharmasvarūp sādhe chhe, tenun varṇan chhe. vaḷī kahyun chhe ke – pramāṇ-nayothī vastune sādhī je mokṣhamārgane sādhe chhe evā, tattvane sāmbhaḷavāvāḷā, jāṇavāvāḷā, bhāvavāvāḷā tathā dhāraṇ karavāvāḷā viralā chhe, paṇ viṣhayone vash thavāvāḷā ghaṇā chhe. — em kahī lokabhāvanānun kathan karyun chhe.
tyār pachhī aḍhār gāthāomān ‘bodhidurlabhānuprekṣhā’nun varṇan karyun chhe. temān sansārī jīv nigodathī māṇḍīne anek paryāy sadā pāmyā kare chhe, je sarva sulabh chhe; parantu mātra ek samyagdarshan-gnān-charitrarūp mokṣhamārga pāmavo mahā durlabh chhe – em kahyun chhe.
tyār pachhī ekaso chhatrīs gāthāomān ‘dharmānuprekṣhā’nun varṇan karyun chhe. tyān nevun gāthāomān shrāvakadharmanun varṇan chhe. temān chhavvīs gāthāomān avirat- samyagdraṣhṭinun varṇan chhe, be gāthāomān darshanapratimānu, ekatālīs gāthāomān vratapratimānun (shrāvakanān bār vratonun), be gāthāomān sāmayikapratimānun, chha gāthāomān proṣhadhapratimānun, traṇ gāthāomān sachittatyāgapratimānun, be gāthāomān ratribhojanatyāgapratimānun, ek gāthāmān brahmacharyapratimānun, ek gāthāmān ārambhaviratipratimānun, be gāthāomān parigrahatyāgapratimānun, be gāthāomān anumatityāgapratimānun ane be gāthāomān uddiṣhṭaāhār- tyāgapratimānun varṇan chhe
bentāḷīsh gāthāomān munidharmanun varṇan chhe. tyān ratnatrayayukta thaī muni uttam kṣhamadi dashalakṣhaṇadharmanun pālan kare chhe te dashalakṣhaṇadharmanun bhinna bhinna varṇan karyun chhe. ahinsadi dharmanī mahattānun varṇan karyun chhe, tyān kahyun chhe ke — dharma sevavo, paṇ te puṇyaphaḷanā arthe na sevavo, parantu mātra mokṣha-arthe sevavo, dharmamān shaṅkadi āṭh dūṣhaṇ na rākhavān, paṇ niḥshaṅkitadi āṭh aṅg sahit dharma sevavo. — e vagere bhinna bhinna varṇan chhe. antamān dharmanā phaḷanun māhātmya varṇavīne dharmānuprekṣhānun kathan samāpta karyun chhe.
Page -6 of 297
PDF/HTML Page 18 of 321
single page version
tyār pachhī ā dharmānuprekṣhānī chūlikārūpe bār prakāranān tapanun ekāvan gāthāmān bhinnabhinnavarṇan karyun chhe. ane chhelle traṇ gāthāomān kartāe potānun kartavya pragaṭ karī antamaṅgaḷ dvārā ā granth samāpta karyo chhe. e pramāṇe badhīy maḷīne chāraso ekāṇun gāthāpramāṇ ā granth chhe.
ā prastut anuprekṣhāgranth ‘svamikartikeyānuprekṣhā’ nāmathī prasiddha chhe. tenā praṇetā vītarāg digambar jain sant bāḷabrahmachārī shrī ‘svāmī kumār’ (gāthā 489) aparanām svāmī kartikey chhe. temanā gurunun nām vinayasen hatun. ‘kumār’ nāmanā anek āchārya temaj vidvān thaī gayā chhe. temān ā anuprekṣhā-granthanā kartā ‘svāmī kumār’ lagabhag isavī san 1008mān dakṣhiṇ bhāratane viṣhe vicharatā hatā – evo vidvānono mat chhe. shrī shubhachandra āchārya dvārā vi. san. 1613mān rachit ‘svamikartikeyānuprekṣhā’nī (394mī gāthānī) sanskr̥it ṭīkāmān ‘svāmī kartikeyamuni kroñcharājākr̥ut upasargane jītī devalok gayā’ – em je ullekh āve chhe te anumānataḥ isavī sananā prārambhamān thayel koī bījā kartikeyamuni hashe. — em vidvānonun mānavun chhe.
‘svamikartikeyānuprekṣhā’ upar rachāyelī be ṭīkā upalabdha chhe. ek shrī shubhachandrāchāryakr̥ut sanskr̥it-ṭīkā ane bījī jayapuranivāsī paṇḍit jayachandrajī chhābaḍā (isavī san 1809) dvārā sanskr̥it ṭīkānā ādhāre rachit ḍhūṇḍhārī bhāṣhā ṭīkā. vīr san. 2447, i. sa. 1921mān ‘bhāratīy jain siddhānta prakashinī sansthā’ dvārā prakashit ā anuprekṣhā-granthanī dvitīyāvr̥uttinā ādhāre kalolanivāsī sva. shrī somachandabhāī amathālāl shāh dvārā vi. san. 2007mān ā gujarātī bhāṣhānuvād karavāmān āvyo chhe. ā gujarātī bhāṣhānuvādanun pratham sanskaraṇ ‘shrīmad rājachandra gnānaprasārak ṭrasṭa’, amadāvād taraphathī vi. san. 2007mān prakashit karavāmān āvyun hatun. te gujarātī sanskaraṇanā ādhāre, adhyātma gnānavairāgyano anupam bodh āpanār saurāṣhṭranā ādhyatmik sant param pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīe gnān, vairāgya ne bhaktirasathī taraboḷ potānān svānubhavasudhāsyandī adbhut pravachanomān ‘svamikartikeyānuprekṣhā’nān je gahan rahasyo kholyān chhe te shravaṇ karīne mumukṣhuhr̥udayone anubhav thayo ke ā granthamān, dravyasvabhāvane yathāvat lakṣhamān rākhīne, svāmī kumār (svāmī kartikey) munivarano vishuddha gnān-vairāgyaras,
Page -5 of 297
PDF/HTML Page 19 of 321
single page version
amr̥utarasanā akhaṇḍ jharaṇānī jem nītarī rahyo chhe. bhavabhīru mumukṣhu ātmāone ātyantik bhavanivr̥uttino sanmārga saraḷ ane sugam bhāṣhāmān chīndhato hovāthī, ā granth kharekhar ati-upayogī chhe. tethī ghaṇā samayathī aprāpya evā ā gujarātī bhāṣhānuvādanī trījī āvr̥utti shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa, sonagaḍh taraphathī prakashit karavāmān āvī chhe.
‘svamikartikeyānuprekṣhā’nā ā pāvan prakāshan dvārā mumukṣhujīvo temān kahelān ūṇḍā tattvik bhāvone samajī potāno gnānavairāgyamay sādhanāpath ujjvaḷ kare e ja maṅgaḷ bhāvanā. vi. san. 2063, shrāvaṇ vad 2, (bahenashrī champābenanī 94mī janmajayantī)
Page -4 of 297
PDF/HTML Page 20 of 321
single page version
gāthā
1
varṇan .............. 23 – 24
1 – 3
nām .................... 3 – 4
varṇan .............. 24 – 29
4 – 22
varṇan .............. 29 – 30
4 – 7
svarūp ................. 5 – 6
sukh nathī ............... 30
8 – 11
asthirapaṇun ........... 7 – 8
janme tyān sukh mānī
le chhe. ................... 31
12 – 18
karavun.................. 9 – 12
19 – 20
lakṣhmī sārthak ..... 12 – 13
sambandh (ek bhavamān 18
nātānī kathā) ..... 32-35
21 – 22
23 – 31 2. asharaṇānuprekṣhā 15-18
svarūp .............. 36-41
23
nathī ...................... 15
upadesh ................... 41
24 – 26
draṣhṭānta ............. 15 – 16
27
agnānī chhe. .............16
28 – 29
thāy chhe.................. 17
karavo agnān chhe 46 – 47
30 – 31
sharaṇ chhe ................ 18
ashuchibhāvanā saphaḷ chhe.48
32 – 73 3. sansārānuprekṣhā 19-41
32 – 33
yog ja āsrav chhe ... 49
34 – 39
varṇan .............. 20 – 22