Page -6 of 444
PDF/HTML Page 21 of 471
single page version
dādīmāno temanā upar atishay prem hovo svābhāvik chhe. asādhāraṇ premane līdhe
vaḍīlono putra par jeṭalo bhay hovo joīe, eṭalo banārasīdāsajīne nahoto
tethī-
kādambarīnā ṭīkākār)nun āgaman thayun. yati mahāshay sadāchārī ane vidvān hatā.
temanī pāse seṅkaḍo shrāvak āvatā jatā hatā. ek divas banārasīdāsajī potānā
pitānī sāthe yatijīnī pāse gayā. yatijīe temane sārī rīte samajī shake tevā
joīne sneh batāvyo. banārasīdās pratidin āvavā javā lāgyā. pachhī eṭalo
sneh vadhī gayo ke ākho divas yatinī pāse ja pāṭhashāḷāmān rahetā, mātra rātre
dher jatā hatā. yatijīnī pāse, pañchasandhinī rachanā aṣhṭhaun, sāmāyik, pratikramaṇ,
chhandashāstra, shrutabodh, koṣh ane anek chhūṭak shloko vagere viṣhayo kaṇṭhastha karyā. āṭh
mūḷaguṇ paṇ dhāraṇ karyā. paṇ hajī shr̥uṅgāraras chhūṭayo nahoto.
divas teo potānī mitramaṇḍaḷī sāthe gomatīnā pul upar sandhyā samaye havā khāī
rahyā hatā ane nadīnā chañchaḷ mojānone chittavr̥uttinī upamā āpatān kāīk vichār
karī rahyā hatā, pāse ek pothī paḍī hatī. kavivar potānī meḷe ja gaṇagaṇavā
lāgyā, “loko pāsethī sāmbhaḷyun chhe ke je koī ekavār paṇ jūṭhun bole chhe, te narak-
nigodanā anek duḥkhomān paḍe chhe, paṇ mārī koṇ jāṇe kevī dashā thashe, jeṇe jūṭhano
ek samūh banāvyo chhe? men ā pustakamān strīonā kapolakalpit nakh-shikhanī
rachanā karī chhe. hāy! men e sārun nathī karyun. hun to pāpano bhāgīdār thaī ja gayo
ane have bījā māṇaso paṇ e vāñchīne pāpanā bhāgīdār thashe tathā lāmbā samay
sudhī pāpanī paramparā vadhashe.” bas, ā uchcha vichārathī temanun hr̥uday ḍagamagavā
māṇḍayun. teo bījun kāī vichārī shakayā nahi ane na to koīnī rajā līdhī,
chūpachāp te pustak gomatīnā athāh ane vegīlā pravāhavāḷā jaḷamān pheṅkī dīdhun. te
divasathī banārasīdāsajīe ek navīn avasthā dhāraṇ karī-
Page -5 of 444
PDF/HTML Page 22 of 471
single page version
jaise bālakakī dashā,
tāten turat banārasī, gahī dharmakī bāni.
jinamandiramān aṣhṭadravya laīne jatā jovā lāgyā. banārasīne jinadarshan vinā
bhojanatyāganī pratignā hatī. teo chaud niyam, vrat, sāmāyik pratikramaṇādi anek
āchār-vichāramān tanmay dekhāvā lāgyā.
kāvyashakti joīne ānandit thayā hatā, parantu temanī kavitāmān ādhyātmik-vidyāno
abhāv joīne koī koī vār duḥkhī paṇ thatā hatā. ek divas avasar pāmīne
temaṇe kavivarane pt..rājamallajīkr̥ut samayasār-ṭīkā āpīne kahyun ke āp ekavār
vāñcho ane satyanī khoj karo. temaṇe te granth keṭalīye vār vāñchyo, parantu guru vinā
temane adhyātmano yathārtha mārga sūjhayo nahi ane teo nishchayanayamān eṭalā
tallīn thaī gayā ke bāhya kriyāothī virakta thavā lāgyā-
bhaī banārasikī
Page -4 of 444
PDF/HTML Page 23 of 471
single page version
nahotī thaī paṇ temanā mitra chandrabhāṇ, udayakaraṇ ane thānamallajī ādi paṇ
ā ja andhārāmān paḍī gayā hatā ane nishchayanayanun eṭalā ekāntarūpe grahaṇ karī
līdhun hatun ke-
guṇasthān anusār gnān ane kriyāonun vidhān sārī rīte samajatān ja temanī
āṅkho khulī gaī-
suni suni rūpachandake bain, banārasī bhayo
aṣhṭak gīt, vachanikā ādi kavitāonī rachanā karī. ā badhī kavitāo
jināgamane anukūḷ ja thaī chhe-
pai kavīsurī sab bhaī,
sāhityamān ā granth advitīy ane anupam chhe. emān ghaṇī saraḷatāthī adhyātma
jevā kaṭhin viṣhayanun varṇan karyun chhe. samvat 1696mān emano ekano ek priy putra
paṇ ā asār sansāramānthī vidāy thaī gayo. ā putrashokano temanā hr̥uday upar
ghaṇo ūṇḍo āghāt thayo. temane ā sansār bhayānak dekhāvā lāgyo. kāraṇ ke-
Page -3 of 444
PDF/HTML Page 24 of 471
single page version
teo vichār
nāmathī prasiddha chhe. tene kavivare pote potānī kalamathī lakhyun chhe. lekhake granthamān
potānā guṇ ane doṣh bannenun niṣhpakṣhapaṇe varṇan karyun chhe. kavivaranā jīvananī
anek janashrutio prachalit chhe, temānthī keṭalīk ahīn aṅkit karavāmān āvī chhe.
paṇ teo kavivarane sāthe rākhatā hatā. ā kathā samvat 1698 pachhīnī chhe jyāre
kavivaranun charitra nirmaḷ thaī rahyun hatun ane jyāre teo aṣhṭāṅg samyakatvane
pūrṇapaṇe dhāraṇ karī rahyā hatā. kahevāy chhe ke te vakhate kavivare ek durdhar pratignā
dhāraṇ karī hatī. hun jinendradev sivāy koīnī paṇ āgaḷ mastak namāvīsh nahi.
jyāre ā vāt phelātān phelātān bādashāhanā kāne pahoñchī tyāre teo āshcharya pāmyā
paṇ krodhāyamān na thayā. teo banārasīdāsajīnā svabhāvathī ane dharmashraddhāthī sārī
rīte parichit hatā, parantu te shraddhānī sīmā ahīn sudhī pahoñchī gaī chhe e teo
jāṇatā nahotā, tethī ja vismit thayā. ā pratignānī parīkṣhā karavā māṭe bādashāhane
ek majāk sūjhī. pote ekaevī jagyāe beṭhā jenun dvār bahu nānun hatun ane jemān
māthun nīchun karyā vinā koī pravesh karī shake tem nahotun. pachhī kavivarane ek nokar
dvārā bolāvavāmān āvyā. kavivar bāraṇā pāse āvīne aṭakī gayā ane
bādashāhanī chālākī samajī gayā ane jhaṭ daīne besī
Page -2 of 444
PDF/HTML Page 25 of 471
single page version
mastak namāvavun na paḍayun. bādashāh temanī ā buddhimattāthī khūb prasanna thayā ane
bolyāḥ kavirāj, shun īchchho chho? ā vakhate je māgo te maḷashe. kavivare traṇ vār
vachanabaddha karīne kahyun, jahāmpanāh! e īchchhun chhun āj pachhī pharī koī vār darabāramān
mane bolāvavāmān na āve. bādashāh vachanabaddha hovāthī bahu duḥkhī thayā ane udās
thaīne bolyā, kavivar āpe sārun na karyun. āṭalun kahīne te antaḥpuramān chālyā gayā
ane keṭalāy divaso sudhī darabāramān na āvyā. kavivar potānā ātmadhyānamān
lavalīn rahevā lāgyā.
samāgam pachhī teo potānī banāvelī rāmāyaṇanī ek prat bheṭ āpīne vidāy
thaī gayā ane pārshvanāth svāmīnī stuti be-traṇ kavitāo sahit je
banārasīdāsajīe bheṭ āpī hatī te sāthe letā gayā. tyār pachhī be-traṇ varṣhe
jyāre banne shreṣhṭha kaviono pharīthī meḷāp thayo, tyāre tulasīdāsajīe rāmāyaṇanā
saundarya viṣhe prashna karyo, jenā uttaramān kavivare ek kavitā te ja samaye banāvīne
sambhaḷāvī-
maramī hoy maram so jānai,
Page -1 of 444
PDF/HTML Page 26 of 471
single page version
mūrchhit mandodarī durāshā, sajag
nirakhi
242)
sambhaḷāvun? te divase āpanī pārshvanāth-stuti vāñchīne men paṇ ek pārshvanāth stotra
banāvyun hatun,
pachhī ghaṇā divaso sudhī banne sajjanono meḷāp vakhatovakhat thato rahyo.
shakatā nahotā. ane potānā ant samayano nishchay karīne dhyānāvasthit thaī gayā
hatā. lokone khātarī thaī gaī hatī ke e have kalāk be kalākathī vadhāre jīvatā
nahi rahe. parantu jyāre kalāk be kalākamān kavivaranī dhyānāvasthā pūrī na thaī tyāre
loko jātajātanā vichār karavā lāgyā. mūrkha māṇaso kahevā lāgyā ke emanā prāṇ
māyā ane kuṭumbīomān aṭakī rahyā chhe, jyān sudhī kuṭumbījano emanī sāme nahi
āve ane paisānī poṭalī emanī samakṣha nahi mūkavāmān āve tyānsudhī prāṇ jashe
nahi. ā prastāvamān badhāe anumatī āpī, koīe paṇ virodh na karyo. parantu
lokonā ā mūrkhāī bharelā vichāro kavivar sahan na karī shakayā. temaṇe ā
lokamūḍhatā ṭāḷavā īchchhā karī. tethī ek pāṭī ane kalam lāvavā māṭe najīkanā
lokone īshāro karyo. mahāmahenate loko temano ā
Page 0 of 444
PDF/HTML Page 27 of 471
single page version
vāñchīne loko potānī bhūl samajī gayā ane kavivarane koī param vidvān ane
dharmātmā samajīne temanī sevāmān lāgī gayā.
Page 1 of 444
PDF/HTML Page 28 of 471
single page version
vandaun paramānandamay, samayasār avikār...1.
ātmarasī banārasī, bandaun pad aravinda...2.
Page 2 of 444
PDF/HTML Page 29 of 471
single page version
karavāthī bhavya jīvonān netromānthī ānandanā ānsu vahe chhe ane anek bhavyarūpī
sarovar prasanna thaī jāy chhe, jemaṇe kāmadevane yuddhamān harāvī dīdho chhe, je utkr̥uṣhṭa
jainadharmanā hitakārī chhe, jemanun smaraṇ karavāthī bhaktajanonā badhā bhayo dūr bhāge
chhe, jemanun sharīr pāṇīthī bharelā vādaḷā jevun nīl (raṅganun) chhe, jemano mugaṭ
jinarājane (paṇḍit) banārasīdāsajī namaskār kare chhe. 1.
Page 3 of 444
PDF/HTML Page 30 of 471
single page version
thanār nathī, nirvikār siddhapadamān ramaṇ kare chhe, sansārī jīvo rūp kamaḷone praphullit
karavā māṭe sūrya samān chhe, mithyāmatarūp vādaḷānne uḍāḍī mūkavā māṭe prachaṇḍ vāyurūp
chhe, jemanun sharīr pāṇīthī bharelā vādaḷā samān nīlavarṇanun chhe, je jīvone samatā
denār chhe, ashubh karmonī dhūḷ dhovā māṭe vādaḷ
rakṣhaṇ karyun hatu, te ja hetuthī ā bhagavānanī pratimā upar sāt pheṇonun chihna prachalit chhe ane
tethī ja kavie mugaṭanī upamā āpī chhe.
Page 4 of 444
PDF/HTML Page 31 of 471
single page version
jemaṇe mr̥utyune jītyun chhe, je narakagatithī bachāvanār chhe, je mahān ane gambhīr
sansār-sāgarathī tāranār chhe, atyant baḷavān kāmadevanā vanane bāḷavā māṭe
no jay ho! jay ho!! 2.
prasiddha chhe ke je loḍhāne sonun banāvī de chhe, jemanī janmabhūminā nāmanā prabhāvathī
ame amārun ātmasvarūp joyun chhe-jāṇe ke sūryanī jyoti ja pragaṭ thaī chhe, te
anubhav-rasano svād āpanār pārshvanāth jinarāj potānī priy draṣhṭithī amane
shānti āpo. 3.
pramāṇ chhe.
Page 5 of 444
PDF/HTML Page 32 of 471
single page version
vināsh karanār. naram = komaḷ arthāt kaṣhāyarahit. bhuv (bhū) =pr̥ithvī.
Page 6 of 444
PDF/HTML Page 33 of 471
single page version
mr̥utyuthī ḍaratā nathī, īndriy-viṣhayothī virakta thaīne chāritranun pālan kare chhe,
jemanāthī dharmanī shobhā chhe, je mithyātvano nāsh karanār chhe, je karmo sāthe atyant
shāntithī
mokṣhamārgamān moj kare chhe, je sansāramān arahantadevanā laghuputra chhe arthāt thoḍā ja
samayamān arahantapad prāpta karanār chhe, jemane mithyādarshanano nāsh karanār nirmaḷ
samyagdarshan pragaṭ thayun chhe; te samyagdraṣhṭi jīvonī ānandamay avasthāno nishchay karīne
pt.. banārasīdāsajī hāth joḍīne namaskār kare chhe. 6.
Page 7 of 444
PDF/HTML Page 34 of 471
single page version
lakṣhmīthī ayāchī lakṣhapati arthāt sampanna chhe, je jinarājanā sevak chhe, sansārathī
udāsīn chhe, je ātmik sukhathī sadā ānandarūp rahe chhe, e guṇonā dhārak
samyagdraṣhṭi jīv hoy chhe. 7.
2. jinavaranān vachano par jemano aṭal vishvās chhe.
3. samasta nayonā gnātā hovāthī emanā gnānamān koī paṇ samyak vivakṣhāno virodh bhāsato nathī.
4. ahīn asanyat samyagdraṣhṭine dhyānamān rākhīne kahyun chhe ke jemane “charitamohavash lesh na sanyam, pai
Page 8 of 444
PDF/HTML Page 35 of 471
single page version
sukh māne chhe. potānā gnānādi guṇonī avichaḷ shraddhā kare chhe, potānā
samyagdarshanādi svabhāvane potānāmān ja dhāraṇ kare chhe, je anādinā maḷel jīv
ane ajīvanun pr̥uththakaraṇ
sansār-samudrathī pār thāy chhe. 8.
Page 9 of 444
PDF/HTML Page 36 of 471
single page version
bhūlīne dharatī par pag ṭekavato nathī ane chittamān upadravano ja vichār kare chhe,
karmanān kallolothī sansāramān ḍāmāḍoḷ thaīne phare chhe arthāt vishrām pāmato nathī.
tethī tenī dashā vaṇṭoḷiyānān pāndaḍā jevī thaī rahī chhe, je hr̥udayamān (krodhathī) tapta
rahe chhe, (lobhathī) malin rahe chhe, (māyāthī) kuṭil chhe, (mānathī) bhāre kuvachan
bole chhe āvo ātmaghātī ane mahāpāpī mithyādraṣhṭi chhe. 9.
Page 10 of 444
PDF/HTML Page 37 of 471
single page version
have mane gnānanī jyoti pragaṭ thaī chhe tethī hun nāṭak samayasār granth kahun chhun, jenā
prasādathī mokṣhamārgathī siddhi thāy chhe ane jaladī sansārano nivās arthāt janma-
maraṇ chhūṭī jāy chhe. 11.
toḍavā māṭe jaladīthī ūchhaḷe, jevī rīte koī bāḷak pāṇīmān paḍelā chandranā
Page 11 of 444
PDF/HTML Page 38 of 471
single page version
no prārambh karyo chhe, vidvāno mashkarī karashe ane kaheshe ke koī pāgal hashe. 12
āchāryadeve ṭīkā karīne samayasār saral karī dīdhun chhe, tethī alpabuddhivāḷā mane
samajavāmān āvī gayun. athavā jevī rīte koī deshanā rahevāsī jevī bhāṣhā bole chhe
tevī tenā bālako shīkhī le chhe; tevī ja rīte mane guru-paramparāthī jevun arthagnān
thayun chhe tevun ja kahevā māṭe mārī buddhi tatpar thaī chhe. 13.
Page 12 of 444
PDF/HTML Page 39 of 471
single page version
āpe chhe, koī vār dayāḷu thaīne chittane dayāḷu banāve chhe, koī vār anubhavanī
pipāsārūp thaīne āṅkho sthir kare chhe, koī vār āratīrūp thaīne prabhunī sanmukh
āve chhe, koī vār sundar vachanothī stotra bole chhe, jyāre jevī avasthā thāy chhe
tyāre tevī kriyā kare chhe. 14.
Page 13 of 444
PDF/HTML Page 40 of 471
single page version
paṇ lajjit thāy chhe, jemane ā granthanā pakṣharūp pāṅkho prāpta thaī chhe teo gnānarūpī
ākāshamān vihār kare chhe, ane jene ā granthanā pakṣharūp pāṅkho nathī teo jagatanī
jañjāḷamān phasāy chhe. ā granth shuddha suvarṇa jevo nirmaḷ chhe, viṣhṇunā virāṭarūp jevo
vistr̥ut chhe, ā ganrath sāmbhaḷavāthī hr̥udayanān dvār khūlī jāy chhe. 1p.
मुकतिपंथकारन कहौं
17.