Purusharth Siddhi Upay-Gujarati (English transliteration). Shlok: 195-210 ; Sakal Charitra vyakhyan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 9 of 10

 

Page 149 of 186
PDF/HTML Page 161 of 198
single page version

rAkhavI, 3–AhAranI vastuo lIlA pAndaDAthI DhAnkavI, 4–muni mahArAjane AvavAno samay hoy tyAre ghare na maLavun ane pa–potAne gher muni mahArAjane mATe AhAranI vidhi na maLI shakavAne kAraNe athavA potAnA ghare na AvavAne kAraNe jo bIjA shrAvakane ghare munine AhAradAn thAy to te shrAvakapratye dveSh rAkhavo–A pAnch atichAr atithisamvibhAg shikShAvratanA chhe. 194.

sallekhanAnA pAnch atichAr

जीवितमरणाशंसे सुहृदनुरागः सुखानुबन्धश्च।
सनिदानः पञ्चैते भवन्ति
सल्लेखनाकाले।। १९५।।

anvayArtha– [जीवितमरणाशंसे] jIvananI AshansA, maraNanI AshansA, [सुहृदनुरागः] suhRud arthAt mitra prati anurAg, [सुखानुबन्धः] sukhano anubandha [च] ane [सनिदानः] nidAn sahit–[एते] A [पंच] pAnch atichAr [सल्लेखनाकाले] samAdhimaraNanA samaye [भवन्ति] hoy chhe.

TIkA– ‘जीविताशंसा मरणाशंसा सुहृदनुरागः सुखानुबन्धः च सनिदानः इति एते पंच सल्लेखनाकाले अतीचाराः सन्ति।’ artha–1. sallekhanA dhAraN karyA pachhI jIvavAnI ichchhA karavI, 2. sallekhanA dhAraN karyA pachhI jo kAI vedanA thatI hoy to evI ichchhA karavI ke hun jaladI maraN pAmun, 3. pUrvanA mitronun smaraN karavun ke te sAro mitra hato, hun tenI sAthe ramato hato vagere, 4. pUrve je shAtAnI sAmagrI bhogavI hatI tene yAd karavI, te bhog have kayAre maLashe evun smaraN karavun, pa. AgAmI kALamAn sArA sArA bhogonI prAptinI ichchhA karavI. – A pAnch sallekhanAnA atichAr chhe.

bhAvArtha– A rIte 1 samyagdarshan, pa aNuvrat, 3 guNavrat, 4 shikShAvrat, ane 1 sallekhanA–e chaudanA sitter atichAronun varNan karI chUkayA. tethI naiShThik shrAvake A badhAnun jyAnsudhI banI shake tyAnsudhI yathAshakti atichArarahit pAlan karavun, to ja manuShyabhav maLavo sArthak chhe.

A upar batAvelA chaud 1vrat traNe prakAranA shrAvak pALe chhe. 1. pAkShik _________________________________________________________________ 1. nishchayasamyagdarshan–gnAnapUrvak prathamanA be kaShAyanI chokaDInA abhAvarUp shuddhabhAvarUp (anshe

vItarAgI svAshrayarUp) nishchayavratanun pAlan kare chhe te jIvane sAchAn aNuvrat hoy chhe;
nishchayasamyagdarshan na hoy to tenAn vrat–tapane sarvagnadeve bALavrat (–agnAnavrat) ane agnAnatap
kahyAn chhe. em sarvatra samajavun.


Page 150 of 186
PDF/HTML Page 162 of 198
single page version

shrAvak samyagdarshanano dhArak hoy chhe, te sAt vyasanono tyAgI ane ATh mULaguNono pALanAr chhe. 2. naiShThik shrAvak uparanI vAto sahit bAr vratonun pAlan kare chhe. e naiShThik avasthA jIvanaparyant rahe chhe. 3. sAdhak–shrAvak jyAre maraNano samay nikaT AvI jAy chhe tyAre te naiShThik shrAvak sAdhak avasthAne prApta thaI shake chhe. –A rIte je manuShya A traNe avasthAone prApta kare chhe te avashya svargane pAmI shake chhe ane paramparAe mokSha prApta karI le chhe. e ja mokShaprAptino kram chhe. 19p.

atichArano tyAg karavAnun phaL

इत्येतानतिचारानपरानपि संप्रतर्क्य परिवर्ज्य।
सम्यक्त्वव्रतशीलैरमलैः पुरुषार्थसिद्धिमेत्यचिरात्।। १९६।।

anvayArtha– [इति] e prakAre gRuhastha [एतान्] A pUrve kahelA [अतिचारान्] atichAr ane [अपरान्] bIjA doSh utpanna karanAr atikram, vyatikram Adino [अपि] paN [संप्रतर्क्य] vichAr karIne [परिवर्ज्य] chhoDIne [अमलैः] nirmaL [सम्यक्त्वव्रतशीलैः] samyakatva, vrat ane shIl dvArA [अचिरात्] thoDA ja kALamAn [पुरुषार्थसिद्धिम्] puruShanA prayojananI siddhi [एति] pAme chhe.

TIkA– ‘इति एतान् अतिचारान् अपि अपरान् सम्प्रतर्क्य च परिवर्ज्य अमलैः सम्यक्त्वव्रतशीलैः अचिरात् पुरुषार्थसिद्धिम् एति।’ artha–A rIte A atichAr ane bIjA paN je doSh chhe tene sArI rIte vichArIne chhoDe chhe ane nirdoSh samyagdarshan, pa aNuvrat, 4 shikShAvrat, 3 guNavrat–e badhA vratonA pAlan dvArA jIv shIghra ja mokShane prApta karI shake chhe.

bhAvArtha– puruSh nAm AtmAnun chhe ane artha nAm mokShanun chhe. A rIte (svAshrit nishchayashuddhi sahit) vratonA pAlanathI samyakchAritranI prApti thAy chhe ane samyakchAritranI prApti thavAthI shIghra ja mokSha prApta thaI jAy chhe. 1tap vinA samyakchAritranI prApti thatI nathI.196. _________________________________________________________________ 1. samyaktapano artha shuddhopayogarUp munidharma athavA nijaparamAtmAnA Ashraye nishchayasamyagdarshan–

gnAn–chAritrarUp shuddhivaDe shubhAshubh ichchhAonA nirodhapUrvak AtmAmAn nirmaL–nirAkuL gnAn–
AnandanA anubhavathI akhanDit pratApavant rahevun; nistarang chaitanyarUpe shobhit thavun te tap chhe. Avun
nishchayatap bhUmikAnusAr sAdhakane hoy chhe. tyAn bAhyamAn 12 prakAranA tapamAnthI yathAyogya nimitta
hoy chhe, tenun gnAn karAvavA mATe tene vyavahAratap kahevAy chhe. (visheShapaNe samajavA mATe juo
mokShamArga prakAshak a
0 7, nirjarAtattvanI shraddhAnI ayathArthatA).


Page 151 of 186
PDF/HTML Page 163 of 198
single page version

चारित्रान्तर्भावात् तपोपि मोक्षाङ्गमागमे गदितम्।
अनिगूहितनिजवीर्यैस्तदपि निषेव्यं समाहितस्वान्तैः।।१९७।।

anvayArtha– [आगमे] jain AgamamAn [चारित्रान्तर्भावात्] chAritranun antarvartI hovAthI [तपः] tapane [अपि] paN [मोक्षाङ्गम्] mokShanun ang [गदितम्] kahevAmAn Avyun chhe, tethI [अनिगूहितनिजवीर्यैः] potAnun parAkram na chhupAvanAr tathA [समाहितस्वान्तैः] sAvadhAn chittavALA puruShoe [तदपि] te tapanun paN [निषेव्यम्] sevan karavA yogya chhe.

TIkA– ‘चारित्रान्तर्भावात् तपः अपि आगमे मोक्षाङ्गम् गदितम् अतः एव अनिगूहितनिजवीर्यैः समाहितस्वान्तैः तदपि निषेव्यम्।’ artha–samyakchAritramAn samAvesh pAmatun hovAthI tapane paN shAstromAn mokShanun kAraN kahyun chhe, tethI potAnI shakti chhupAvyA vinA potAnun man vash rAkhI te tapanun paN AcharaN karavun joIe.

bhAvArtha– tap ek prakAre vyavahArachAritra chhe. (bhUtArthano Ashray karanArane) vyavahArachAritrathI nishchayachAritra ke je samyakchAritra chhe tenI prApti thAy chhe arthAt e niyam chhe ke tapashcharaN vinA nishchay samyakchAritranI prApti thatI ja nathI tethI mokSha ichchhanAr puruShoe avashya tap dhAraN karavun joIe. 197.

[nondha– chAritra to vItarAgatA chhe ane te nij shuddhAtmAnA Ashraye ja pragaTe chhe. paN tyAn te kALe vyavahAracharaN kevun hoy te batAvavA tene vyavahAranayathI kAraN kahyun chhe. rAg chhe te bAdhak ja chhe paN te te bhUmikAne yogya rAg te guNasthAnano nAshak nathI eTalo meL batAvavA mATe upachAr–vyavahAr nirUpaNanI e rIt chhe. rAg karatAn karatAn nishchayachAritra thAy nahi em prathamathI ja nisandehapaNe pratIti karavI joIe.]

bAhya ane antarang evA bhedathI tap be prakAranun chhe. pahelAn bAhya tapanA bhed batAve chhe–

अनशनमवमौदर्यं विविक्तशय्यासनं रसत्यागः।
कायक्लेशो वृत्तेः सङ्खया च निषेव्यमिति तपो बाह्यम्।। १९८।।


Page 152 of 186
PDF/HTML Page 164 of 198
single page version

anvayArtha– [अनशनम्] anashan, [अवमौदर्यं] UNodar, [विविक्त शय्यासनं] vivikta shayyAsan, [रसत्यागः] ras parityAg, [कायक्लेशः] kAyaklesh [च] ane [वृत्तेः संख्या] vRuttinI sankhyA–[इति] e rIte [बाह्यं तपः] bAhyatapanun [निषेव्यम्] sevan karavA yogya chhe.

TIkA– ‘अनशनं अवमौदर्यं विविक्तशय्यासनं रसत्यागः कायक्लेशः च वृत्तेः संख्याः बाह्यं तपः इति निषेव्यम्।’ artha–1–anashan tap–arthAt upavAs dvArA chAre prakAranA AhArano tyAg karavo. khAdya, svAdya, lehya ane pey e–rIte AhAr chAr prakArano chhe. 2– avamaudrarya tap–eTale ekAshan karavun, bhUkhathI ochhun khAvun, e beu prakAranA tap dvArA karmonI nirjarA thAy chhe ane dhyAnanI prApti thAy chhe. nidrA maTe chhe, doSh ghaTe chhe, santoSh thAy chhe, svAdhyAy karavAmAn man lAge chhe. 3–vivikta shayyAsan–jyAn manuShyonun AvAgaman na hoy evA ekAnt sthAnamAn vAs karavo. 4–rasatyAg–dUdh, dahIn, ghI, sAkar ane tel–A pAnch rasano tyAg ane mIThAno tem ja lIlotarIno paN tyAg karavo tene rasatyAg kahe chhe. joke ras to pAnch ja chhe topaN indriyasanyamanI apekShAe sAteno tyAg karavo joIe. enA tyAgano kram mIThun, lIlotarI, sAkar, ghI, dUdh, dahIn ane tel e pramANe chhe. ane te ravivAranA divasathI sharU karavun joIe. pa–kAyaklesh–sharIrane pariShah upajAvIne pIDA sahan karavI tenun nAm kAyaklesh chhe A kAyakleshano abhyAs karavAthI anek kaThor upasarga sahan karavAnI shakti utpanna thAy chhe, sharIr sAtheno mamatvabhAv ghaTe chhe ane rAgano abhAv thAy chhe. 6– vRuttisankhyA–vRuttinI maryAdA karI levI. jem ke Aje mane Avun bhojan maLe to hun AhAr karIsh athavA ATalAn ghare bhojan mATe jaIsh vagere prakArathI niyam karI levo. A rIte chha prakAranAn bAhyatapanun nirUpaN karyun. 198.

have antarang taponun nirUpaN kare chhe–

antarang tapanA chha bhed

विनयो वैयावृत्त्यं प्रायश्चित्तं तथैव चोत्सर्गः।
स्वाध्यायोऽथ ध्यानं भवति निषेव्यं तपोऽन्तरङ्गमिति।।१९९।।

anvayArtha– [विनयः] vinay, [वैयावृत्त्यं] vaiyAvRutya, [प्रायश्चितं] prAyashchitta [तथैव च] ane evI ja rIte [उत्सर्गः] utsarga, [स्वाध्यायः] svAdhyAy [अथ]


Page 153 of 186
PDF/HTML Page 165 of 198
single page version

ane [ध्यानं] dhyAn–[इति] e rIte [अन्तरङ्गम्] antarang [तपः] tap [निषेव्यं] sevan karavA yogya [भवति] chhe.

TIkA– ‘विनयः वैयावृत्त्यं प्रायश्चित्तं च उत्सर्गः तथैव स्वाध्यायः ध्यानं इति अन्तरंगतपः निषेव्यम्।’ artha–1–vinay–vinay antarangatap chAr prakAranun chhe. 1. darshan vinay, 2. gnAn vinay, 3. chAritra vinay ane 4. upachAr vinay.

1. samyagadarshananI prAptino upAy karavo, samyagdarshananA mahAtmyano prachAr karavo, samyagdraShTi jIvonI vRuddhi thAy tevA prayatno karavA tathA potAnun samyagdarshan sadA nirdoSh rAkhavun– e darshanavinay chhe. 2. gnAnanI prApti karavI, gnAnano prachAr karavo, svAdhyAyashALA, vidyAlay kholAvavAn, shAstro vahenchavA–e badho gnAnavinay chhe. 3. chAritra prApta karavun, chAritrano upadesh devo vagere chAritravinay chhe. 4. ratnatrayadhArakono ane bIjA dharmAtmA bhAIono shArIrik vinay karavo, te Ave tyAre UbhA thavun, namaskAr karavA, hAth joDavA, page paDavun vagere–e badho upachAravinay chhe. tIrthakShetranI vandanA karavI e paN upachAravinay chhe, pUjA–bhakti karavI e paN upachAravinay chhe. ratnatrayanI prApti karavI e ja sAcho vinay chhe. A rIte vinayatapanun varNan pUrNa karyun.

2–vaiyAvRuttyapotAnA guru vagere AchArya, upAdhyAy, sarva sAdhu, arjikA, shrAvak, shrAvikA, tyAgI ityAdi dharmAtmA sajjnonI sevA–sushrUShA karavI ene vaiyAvRuttya kahe chhe. koI vAr koI vratadhArIne rog thaI jatAn shuddha prAsuk auShadhathI temano rog dUr karavo, jangalomAn vasatikA, kuTI vagere banAvavAn, e badhun vaiyAvRuttya ja chhe.

3–prAyashchitta–pramAdathI je kAI doSh thaI gayo hoy tene potAnA guru sAme pragaT karavo, temanA kahevA pramANe te doShane doSh mAnIne tathA AgAmI kALamAn te pramANe na karavAnI pratignA karIne je kAI danD de te danDano svIkAr karavo tene prAyashchitta antarangatap kahe chhe. enAthI vrat–chAritranI shuddhi thAy chhe. 1. Alochan, 2. pratikramaN, 3. Alochan pratikramaN, 4. vivek, pa. vyutsarga, 6. tap, 7. chhed, 8. parihAr ane 9. upasthApanA–e rIte prAyashchittanA nav bhed chhe.

4–utsarga–sharIramAn mamatvano tyAg karavo tathA krodhAdi kaShAyono tyAg karavo ane sansAranI vastuone potAnI na mAnavI ityAdi mamatva–ahankArabuddhino tyAg karavo tene ja utsarga nAmanun antarangatap kahe chhe.


Page 154 of 186
PDF/HTML Page 166 of 198
single page version

pa. svAdhyAy–prathamAnuyog, charaNAnuyog, karaNAnuyog ane dravyAnuyog, e chAre prakAranA shAstronu svAdhyAy karavun, shIkhavun, shIkhavavun, vichAravun, manan karavun. e svAdhyAy karavAthI samyaggnAnanI prApti thAy chhe. anya jIvone samyaggnAnano bodh thAy chhe, pariNAm sthir rahe chhe, sansArathI vairAgya thAy chhe, dharmanI vRuddhi thAy chhe vagere anek guN pragaT thAy chhe, tethI svAdhyAy karavI joIe.

6. dhyAn–ekAgrachitta thaIne samasta Arambh–parigrahathI mukta thaI panchaparameShThI ane AtmAnun dhyAn karavun tene ja dhyAn kahe chhe. te ArtadhyAn, raudradhyAn, dharmadhyAn ane shukaladhyAn–e rIte chAr prakAranun chhe. temAn ArtadhyAn ane raudradhyAn sansAranAn kAraN chhe tathA dharmadhyAn ane shukaladhyAn mokShanAn kAraN chhe.

dhyAnanA sAmAnya rIte traN bhed thaI shake chhe–ashubhadhyAn, shubhadhyAn ane shuddhadhyAn. tethI ArtadhyAn ane raudradhyAn e be ashubhadhyAn chhe, dharmadhyAn shubhadhyAn chhe ane shukaladhyAn shuddhadhyAn chhe. mATe mokShArthI jIvoe dharmadhyAn ane shukaladhyAn avashya apanAvavun joIe. dhyAnanA avalambanarUpe pinDastha, padastha, rUpastha ane rUpAtIt–e chAr bhed chhe. enun visheSh varNan paN gnAnArNav granthamAnthI jANI levun. ahIn lakhavAthI ghaNo vistAr thaI jashe.

bhAvArtha– ahIn e vAt jANI levI bahu jarUrI chhe ke bAhyatap ane antarang tapamAn shun taphAvat chhe. bAhyatapamAn kevaL bAhyapadArtha tathA sharIranI kriyA ja pradhAn kAraN hoy chhe ane antarang tapamAn AtmIy bhAv tathA mananun avalamban ja pradhAn kAraN paDe chhe. jem agni sonAne shuddha banAve chhe tem A banne prakAranA tap AtmAne shuddha banAve chhe. kAraN ke tap vinA chAritra hotun nathI ane chAritra vinA karmonI nirjarA thatI nathI, mATe A banne prakAranA tapanun AcharaN avashya karavun joIe. ahIn sudhI gRuhasthanA vratonun varNan karyun. have tyArapachhI shrI amRutachandrasvAmI munionA chAritranun varNan kare chhe. munipad dhAraN karyA vinA mokShanI prApti kadI thatI nathI mATe mokShArthI bhavyAtmAoe jyAnsudhI banI shake tyAnsudhI samasta Arambh–parigrahano tyAg karIne munipad dhAraN karI, ATh karmono kShay karI mokShanI prApti karavI joIe. 199.

munivrat dhAraN karavAno upadesh

जिनपुङ्गवप्रवचने मुनीश्वराणां यदुक्तमाचरणम्।
सुनिरूप्य निजां पदवीं शक्तिं च निषेव्यमेतदपि।। २००।।


Page 155 of 186
PDF/HTML Page 167 of 198
single page version

anvayArtha– [जिनपुङ्गवप्रवचने] jineshvaranA siddhAntamAn [मुनीश्वराणां] munIshvar arthAt sakalavratadhArIonun [यत्] je [आचरणम्] AcharaN [उक्तम्] kahyun chhe, [एतत्] e [अपि] paN gRuhasthoe [निजां] potAnAn [पदवीं] pad [च] ane [शक्ति] shaktino [सुनिरूप्य] sArI rIte vichAr karIne [निषेव्यम्] sevan karavA yogya chhe.

TIkA– ‘जिनपुङ्गवप्रवचने मुनीश्वराणां यत् आचरणं उक्तम् एतत् अपि निजां पदवीं सुनिरूप्य शक्तिं च सुनिरूप्य निषेव्यम्।’ artha–arhant bhagavAn tathA gaNadharAdie kahelAn jinashAstromAn je muni–mahAtmAonun sarvadesh tyAgarUp AcharaN kahyun chhe te AcharaN potAnA padanI yogyatA ane potAnI shakti joIne avashya Acharavun joIe.

bhAvArtha– jyAnsudhI banI shake tyAnsudhI pratyek AtmakalyANArthIe munipadano svIkAr karIne potAnA AtmAnun kalyAN karavun joIe. jo te koI paN rIte sarvadeshavratanun pUrNapaNe pAlan na karI shake to pahelAn aNuvrat pALavAn joIe ane pachhI mahAvrat dhAraN karavAn joIe. 200.

chha Avashyakanun varNan

इदमावश्यकषट्कं समतास्तववन्दनाप्रतिक्रमणम्।
प्रत्याख्यानं वपुषो व्युत्सर्गश्चेति कर्त्तव्यम्।। २०१।।

anvayArtha– [समतास्तववन्दनाप्रतिक्रमणम्] samatA, stavan, vandanA, pratikramaN, [प्रत्याख्यानं] pratyAkhyAn [च] ane [वपुषो व्युत्सर्गः] kAyotsarga–[इति] e rIte [इदम्] A [आवश्यकषट्कं] chha Avashyak [कर्त्तव्यम्] karavAn joIe.

TIkA– ‘समता स्तव वन्दना प्रतिक्रमणं प्रत्याख्यानं वपुषो व्युत्सर्गः इति इदं आवश्यक षट्कम्।’

1. samatA–samasta jIvo par samatAbhAv rAkhavo athavA sAmAyik karavI.

2. stav–shrI bhagavAn arhantadev–tIrthankar bhagavAnanA guNonun kIrtan karavun arthAt stuti karavI. e stav vyavahArastav ane nishchayastav–em be prakAre chhe.

3. vandanA–pAnch parameShThIne pratyakSha athavA parokSharUpe sAShTAng namaskAr karavA.


Page 156 of 186
PDF/HTML Page 168 of 198
single page version

4. pratikramaN–pote karelA doShono pashchAttAp karavo. arthAt jyAre potAnAthI koI doSh ke bhUl thaI jAy tyAre te potAnA guru samakSha pragaT karI te bhUl mAnI levI e ja pratikramaN chhe.

pa. pratyAkhyAn–je ratnatrayamAn vighna utpanna karanAr chhe tene man, vachan ane kAyAthI rokavA ane temano tyAg karavo tene ja pratyAkhyAn kahe chhe. A pratyAkhyAn 1. akhanDit, 2. sAkAr, 3. nirAkAr, 4. parimAn, pa. itarat, 6. vartanIpAt, 7. sahetuk ityAdi bhedathI 10 prakAranun chhe.

6. vyutsarga–sharIranun mamatva chhoDIne visheSh prakAranA AsanapUrvak dhyAn karavun e vyutsarga nAmanun chhaThThun Avashyak chhe.

bhAvArtha– A rIte chha Avashyakonun varNan karyun ke je munioe ane shrAvakoe paN pALavun joIe. muni ane shrAvakoe temanun pAlan pratidin jarUr karavun joIe tethI ja emanun nAm Avashyak chhe. mATe munioe tenun pAlan sarvadesh karavun joIe ane shrAvakoe potAnI yogyatA anusAr ekadesh karavun joIe. 201.

traN guptionun varNan

सम्यग्दण्डो वपुषः सम्यग्दण्डस्तथा च वचनस्य।
मनसः सम्यग्दण्डो गुप्तीनां त्रितयमवगम्यम्।। २०२।।

anvayArtha– [वपुषः] sharIrane [सम्यग्दण्डः] sArI rIte–shAstrokta vidhithI vash karavun, [तथा] tathA [वचनस्य] vachananun [सम्यग्दण्डः] sArI rIte avarodhan karavun [च] ane [मनसः] manano [सम्यग्दण्डः] samyakpaNe nirodh karavo–A rIte [गुप्तीनां त्रितयम्] traN guptione [अवगम्यम्] jANavI joIe.

TIkA– ‘वपुषः सम्यग्दण्डः तथा वचनस्य सम्यग्दण्डः च मनसः सम्यग्दण्डः इति गुप्तीनां त्रितयं समनुगम्यम्।’ artha–sharIrane vash karavun, vachanane vash karavAn ane manane vash karavun–A traNe gupti jANavI joIe.

bhAvArtha– gupti nAm gopavavAnun athavA chhupAvavAnun chhe. jem ke mananI kriyA rokavI eTale mananI chanchaLatA rokI ekAgratA karI levI te managupti chhe tathA vachanane na bolavA te vachanagupti chhe ane sharIranI kriyA rokavI arthAt sthir thaI javun te kAyagupti chhe. A traNe guptiomAnthI manoguptinun pAlan ja ghaNun kaThin chhe.


Page 157 of 186
PDF/HTML Page 169 of 198
single page version

je munine managupti hoy chhe temane avadhignAn avashya niyamathI hoy chhe. jyAre traNe gupti thaI jAy chhe tyAre AtmadhyAn hoy chhe. 202.

pAnch samiti

सम्यग्गमनागमनं सम्यग्भाषा तथैषणा सम्यक्।
सम्यग्ग्रहनिक्षेपौ
व्युत्सर्गः सम्यगिति समितिः।। २०३।।

anvayArtha– [सम्यग्गमनागमनं] sAvadhAnIthI sArI rIte gaman ane Agaman, [सम्यग्भाषा] uttam hitamitarUp vachan, [सम्यक् एषणा] yogya AhAranun grahaN, [सम्यग्ग्रहनिक्षेपौ] padArthanun yatnapUrvak grahaN ane yatnapUrvak kShepaN karavun [तथा] ane [सम्यग्व्युत्सर्गः] prAsuk bhUmi joIne maL–mUtrAdino tyAg karavo–[इति] e rIte A pAnch [समितिः] samiti chhe.

TIkA– ‘सम्यग्गमनागमनं सम्यग्भाषा तथा सम्यक् एषणा च सम्यग्ग्रहनिक्षेपः सम्यक् व्युत्सर्गः इति् (पंच) समितिः।’ artha–1–IryAsamiti–be ghaDI sUrya UgyA pachhI rasto prAsuk thaI gayA pachhI yatnAchArapUrvak chAr hAth pramAN jamIn joI sambhALIne Avavun–javun.

2–bhAShAsamiti–hitakArI ane thoDAn evAn vachan bolavAn ke je sAmbhaLatAn koI paN prANIne dukh na thAy.

3–eShaNAsamiti–chhentALIs doSh, batrIs antarAy TALIne uttam kulIn shrAvakane gher AchArasahit vidhipUrvak shuddha prAsuk AhAr ekavAr levo.

4–AdAnanikShepaNasamiti–yatnAchArapUrvak joI sambhALIne pustak, pInchhI, kamanDaL vagere levun–mUkavun.

pa–pratiShThApanAsamiti–joI sambhALIne nirjIv sthAnamAn kaph, maL, mUtra vagereno tyAg karavo, lIlotarI upar athavA bhInI jamIn par maLatyAg na karavo. –A rIte samitinun varNan karyun. A pAnche samiti guptinA pAlanamAn sahAyak thAy chhe ane jevI rIte samitinun kathan karyun chhe te prakAre pAlan to munimahArAj ja kare chhe, topaN jeTalun banI shake teTalun shrAvake paN pAlan karavun joIe. jem ke shrAvake joI sambhALIne chAlavun joIe, ochhun ane hitakArI vachan bolavun joIe, shuddha prAsuk AhAr levo, badhI vastuo joI sambhALIne levI–mUkavI ane joI


Page 158 of 186
PDF/HTML Page 170 of 198
single page version

sambhALIne jIvarahit sthAnamAn maL–mUtra vagerenun kShepaN karavun. e rIte yathAshakti shrAvakoe pAlan karavun joIe. 203.

dash dharmo

धर्मः सेव्यः क्षान्तिर्मृदुत्वमृजुता च शौचमथ सत्यम्।
आकिञ्चन्यं ब्रह्म त्यागश्च तपश्च संयमश्चेति।। २०४।।

anvayArtha– [क्षान्तिः] kShamA, [मृदुत्वम्] mArdav, [ऋजुता] saraLapaNun arthAt Arjav, [शौचम्] shauch, [अथ] pachhI [सत्यम्] satya, [च] tathA [आकिंञ्चन्यं] Akinchan, [ब्रह्म] brahmacharya, [च] ane [त्यागः] tyAg, [च] ane [तपः] tap, [च] ane [संयमः] sanyam–[इति] e rIte [धर्मः] dash prakArano dharma [सेव्यः] sevan karavA yogya chhe.

TIkA– क्षान्तिः मृदुत्वं ऋजुता च शौचम् अथ सत्यम् आकिञ्चन्यं ब्रह्म च त्यागः च तपः च संयमः इति धर्मः सेव्यः। artha–1–krodhano tyAg karI kShamA dhAraN karavI te uttamakShamA pahelo dharma chhe. 2–mAn kaShAyano tyAg karIne komaLatA dhAraN karavI te uttam mArdav nAmano bIjo dharma chhe. 3–mAyAchAr (kapaT)no tyAg karIne saraLatA dhAraN karavI te Arjav nAmano trIjo dharma chhe. 4–lobhano tyAg karI santoSh dhAraN karavo te shauch nAmano chotho dharma chhe. shauch nAm shuddhinun chhe. A shuddhi be prakAranI chhe. 1 bAhyashuddhi, 2 antarangashuddhi. snAn vagerethI sharIrane pavitra rAkhavun e bAhyashuddhi chhe ane lobhakaShAyano tyAg karavo e antarangashuddhi chhe. A banne prakAranI shuddhi karavI ene ja shauchadharma kahe chhe. ahIn A ek vAt vichAravA jevI chhe ke A banne shuddhi gRuhastha–shrAvakanI apekShAe ja chhe, muninI apekShAe nathI; kAraN ke munimahArAjane to antarangashuddhinI ja mukhyatA chhe.

pa–bIjAne dukh utpanna karanAr, nindanIy kapaTI vachano na bolavAn tene satya kahe chhe ane e ja pAnchamo uttam satyadharma chhe. 6–pAnch indriyanA viShayone tathA mananA viShayane rokavA ane chha kAyanA jIvonI hinsA na karavI ene ja sanyam kahe chhe. vratonun dhyAn karavAthI, samitionun pAlan karavAthI, kaShAyono nigrah karavAthI ane man–vachan–kAyAne vash rAkhavAthI A sanyamanun pAlan thAy chhe. e ja chhaThTho sanyam dharma chhe. 7–jevI rIte sonAno mel dUr karavA mATe agnino tAp devAmAn Ave chhe tevI ja rIte AtmA sAthe lAgelAn karmo dUr karavAne mATe (sarvagna–vItarAg kathit)


Page 159 of 186
PDF/HTML Page 171 of 198
single page version

tap karavAmAn Ave chhe. A tap bAr prakAranA chhe. e sAtamo tapadharma chhe. 8–lokamAn AhAr, auShadh, abhay ane gnAnadAn Apavun tene tyAgadharma kahe chhe, parantu e tyAg paN sAcho tyAg nathI. krodhAdi kaShAyono tyAg karavo te ja sAcho tyAg chhe. mATe pratyakShapaNe munimahArAj kAI dAn karatA nathI topaN vAstavamAn kaShAyono tyAg karanAr teo ja sAchA dAnI chhe ane je vakhate je jIvane lobhakaShAyano tyAg thaI gayo tene bAhya padArthono to tyAg thaI ja gayo, kemake lobhakaShAy chhoDayA vinA bAhya vastuno tyAg thato nathI. tethI em siddha thayun ke (tattvagnAnanA baL vaDe) lobhAdi kaShAyono tyAg karavo e ja sAcho tyAg chhe, te ja dAn chhe.

9–mamatvabuddhino tyAg karavo te Akinchanya dharma chhe. chaud prakAranA antarang parigrah ane das prakAranA bAhya parigrah–e banne prakAranA parigrahano tyAg karI devo te ja uttam Akinchanya dharma chhe. 10–sansAranA sarva padArtho pratyethI mananI vRutti khaseDIne kevaL ek AtmAmAn ja ramaN karI shake te brahmacharya.

e dashA te vakhate thaI shake chhe ke jyAre AtmA pAnche indriyonA viShayone rokavA mATe samartha hoy tathA khAs karIne sparshendriyanA viShay arthAt kAyavAsanAne jItavA mATe samartha thaI jAy, ane te kAyavAsanAno tyAg tyAre ja thAy chhe ke jyAre strI mAtrano tyAgI thAy arthAt sansAranI strI mAtrane man–vachan–kAyAthI tyAge. paN evo tyAg to kevaL ek munimahArAj ja karI shake chhe; shrAvak to ekadesh tyAg karI shake chhe arthAt potAnI strImAn santoSh rAkhIne potAnI strI sivAy bAkInI sansAranI samasta strIone mAtA, ben ke putrI samAn ja jANe chhe–e ja ekadesh brahmacharyanun pAlan chhe.

bhAvArtha– A rIte A dash dharmonun varNan karyun. te dharmonun pAlan karavun e pratyek prANInun mukhya kartavya chhe, kAraN ke A ja dash dharma mokShamArganun sAdhan karavA mATe mukhya kAraN chhe. 204.

bAr bhAvanAonun nirUpaN

अध्रुवमशरणमेकत्वमन्यताऽशौचमास्रवो जन्मः।
लोकवृषबोधिसंवरनिर्जराः
सततमनुप्रेक्ष्याः।। २०५।।

anvayArtha– [अध्रुवम्] adhruv, [अशरणम्] asharaN, [एकत्वम्] ekatva, [अन्यता] anyatva, [अशौचम्] ashuchi, [आस्रवः] Asrav, [जन्म] sansAr,


Page 160 of 186
PDF/HTML Page 172 of 198
single page version

[लोकवृषबोधिसंवरनिर्जराः] lok, dharma, bodhidurlabh, samvar ane nirjarA [एता द्वादशभावना] e bAr bhAvanAonun [सततम्] nirantar [अनुप्रेक्ष्याः] vAramvAr chintavan ane manan karavun joIe.

TIkA– ‘अध्रुवं अशरणं जन्म एकत्वं अन्यता अशौचं आस्रवः संवरः निर्जरा लोक बोधि वृषः इति द्वादश अनुप्रेक्ष्याः सततं भावनीयाः।’

artha– 1. anitya bhAvanA–sansAranI samasta vastuo sharIr, bhogAdi badhun nAshavAn chhe, AtmA nitya chhe, dhruv chhe, mATe adhruv vastune chhoDIne dhruv vastumAn chitta lagAvavun ene ja anitya bhAvanA kahe chhe.

2. asharaN bhAvanA–A jagatamAn koI koIne sharaN nathI, badhA prANI kALane vash chhe, kALathI bachAvanAr koI nathI. vyavahAranayathI chAr sharaN chhe–arhantanun sharaN, siddhanun sharaN, sAdhunun sharaN ane jainadharmanun sharaN, ane vAstavamAn nishchayanayathI kevaL potAno AtmA ja sharaN chhe, bIjun nahi. evo (svasanmukhatA–sahit) vichAr karavo te A bIjI asharaN bhAvanA chhe.

3. sansAr bhAvanA–sansAr bahu dukharUp chhe, chAre gatimAn kayAny paN sukh nathI. narak gatimAn to pragaTarUp tADan, bhedan–chhedan, ityAdi ghaNAn dukh chhe, tiryanch gatimAn bhUkh, taras, ghaNo bhAr lAdavo vagere dukh chhe. manuShya gatimAn paN anek chintA, vyAkuLatA vagere ghaNAn dukh chhe, devagatimAn paN viShay–vAsanA chhe ane nAnA devo moTA devono vaibhav joIne dukhI thAy chhe, devonun AyuShya lAmbun ane devAnganAonun AyuShya TUnkun hovAthI viyogamAn avashya dukh thAy chhe. maraNanA chha mAs agAu jyAre mALA karamAvA lAge chhe tyAre atyant khed ane dukh thAy chhe vagere prakAre devagatimAn paN ghaNAn dukh chhe. ek sukh mAtra panchamagati arthAt mokShamAn chhe tethI pratyek prANIe chAr gatirUp sansArathI udAsIn thaIne panchamagati prApta karavAno upAy karavo joIe. Avun hammeshAn chintan karatA rahevun te trIjI sansAr bhAvanA chhe.

4. ekatva bhAvanA–A AtmA sadA ekalo ja chhe. janmamAn tathA maraNamAn ekalo chhe, teno koI sangI nathI. te sukh bhogavavAmAn ekalo, sansArabhramaN karavAmAn ekalo, nirvAN thavAmAn paN ekalo. sadA AtmA ekalo ja rahe chhe, teno sAthI koI nathI evun hammeshAn vichAravun tene ekatva bhAvanA kahe chhe.

pa. anyatva bhAvanA–sansAranA jeTalA padArtho chhe te badhA judA judA chhe, koI padArtha koI padArthamAn maLelo nathI, man, vachan, kAyA e badhAn AtmAthI judAn chhe.


Page 161 of 186
PDF/HTML Page 173 of 198
single page version

jyAre A sharIr, man ane vachan paN AtmAthI judAn chhe to A pragaTarUpe judAn evAn ghar, makAn vagere ek kevI rIte hoI shake? A jAtanun vAramvAr chintavan karavun te anyatva bhAvanA chhe.

6. ashuchi bhAvanA–A sharIr sadaiv navadvArathI vahetA maL–mUtrano khajAno mahA ashuchirUp chhe ane AtmA gnAnamay mahA pavitra chhe, to AtmAno sharIrAdithI sambandh kevI rIte hoI shake? em vAramvAr chintavan karavun te chhaThThI ashuchi bhAvanA chhe.

7. Asrav bhAvanA–pa mithyAtva, 12 avirati, 2p kaShAy, 1p yog–e AsravanA pa7 bhed chhe. A bhedo vaDe A jIv hammeshAn karmono Asrav karyA kare chhe. jyAnsudhI (shuddhabhAvarUp samvar vaDe) te Asravono tyAg na thAy tyAnsudhI A jIv sansAramAnthI chhUTI shakato nathI. arthAt jIvane A Asrav ja dukhadAyak padArtha chhe –em vAramvAr chintavan karavun tene ja AsravabhAvanA kahe chhe.

8. samvar bhAvanA–karmonA Agamanane rokavun tene ja samvar kahe chhe. A samvar ja sansArathI chhoDAvanAr ane mokShamAn pahonchADanAr chhe. pAnch mahAvrat, pAnch samiti, traN gupti, dash dharma, bAr bhAvanA, bAvIs pariShah, pAnch prakAranA chAritra –e badhAn samvaranAn kAraN chhe. badhA prANIoe A badhAn kAraNone dhAraN karI samvaranI prApti karavI joIe. –evun vAramvAr chintavan karavun tene ja samvar bhAvanA kahe chhe.

9. nirjarA bhAvanA–karmono ekadesh kShay thavo tene nirjarA kahe chhe. A nirjarA be prakAranI chhe savipAk nirjarA ane avipAk nirjarA. savipAk nirjarA to sansAranA samasta jIvone sadaiv thayA ja kare chhe paN avipAk nirjarA tap vagere karavAthI ja thAy chhe ane avipAk nirjarA vinA jIv sansArathI mukta thaI shakato nathI. mATe mokShArthI jIvoe A avipAk nirjarA avashya karavI joIe. –evun vAramvAr chintavan karavun tene ja nirjarA bhAvanA kahe chhe.

10. lok bhAvanA–A anAdinidhan lok koIe banAvyo nathI, koI eno rakShak nathI ke koI eno nAsh karanAr nathI. e svayamsiddha avinAshI–kadI paN nAsh na pAmanAr chhe. A lokanA traN bhAg chhe. adholok, madhyalok ane Urdhvalok. A jIv anAdikALathI A traNe lokamAn bhramaN karI rahyo chhe. A traNe lokamAn sukhano ansh paN nathI, e mahAn dukhanI khAN chhe. A lokano nivAs kayAre TUTe evo vAramvAr vichAr karavo ene ja lokabhAvanA kahe chhe.


Page 162 of 186
PDF/HTML Page 174 of 198
single page version

11. bodhidurlabh bhAvanA–sansAramAn badhI ja vastuo sulabh chhe arthAt shIghra ja badhAne prApta thaI shake chhe, paN jo kAI durlabh ane kaThin hoy to te ek kevaLagnAn chhe. ane kevaLagnAn vinA A jIvane mokSha maLI shakato nathI, mATe pratyek prANIe te ja kevaLagnAnanI prApti karavAmAn tatpar ane prayatnashIl thavun joIe. jyAnsudhI kevaLagnAnanI prApti nahi thAy tyAnsudhI A AtmA sansAramAn bhramaN karato ja raheshe. tethI he AtmA! jo tAre vAstavik sukhanI prApti karavI hoy to tun shIghra chAr ghAtikarmono nAsh karI shIghra ja kevaLagnAnane prApta kar. –A prakAranun vAramvAr chintavan karatA rahevun tene ja bodhidurlabh bhAvanA kahe chhe.

12. dharmabhAvanA–vAstavamAn jIvane sukh ApanArI vastu ek dharma chhe, kemake dharma nAm svabhAvanun chhe. pratyek vastuno je svabhAv chhe tene ja dharma kahe chhe. jyAre te dravya potAnA svabhAvamAn pariNaman kare chhe tyAre te sukhI ane shuddha kahevAy chhe. A AtmAno je gnAnaguN chhe te ja eno dharma chhe. jyAnsudhI te gnAnadharmano athavA samyagdarshan, samyaggnAn, samyakchAritra e traNe dharmono pUrNa vikAs nahi thAy tyAnsudhI A AtmA sansAranA bandhanamAnthI chhUTI shakato nathI.

uttam kShamA, mArdav vagere paN AtmAnA ja dharma chhe tathA dayA karavI e paN AtmAno dharma chhe. joke A dharma pratyek sansArI AtmAmAn virAjamAn chhe topaN jyAnsudhI eno AtmAmAn vikAs na thAy tyAnsudhI A AtmA sansArarUpI jelamAnthI chhUTI shakato nathI arthAt mokSha pAmI shakato nathI, mATe A pramANe vAramvAr chintavan karatA rahevun ene ja dharmabhAvanA kahe chhe.–A rIte bAr bhAvanAonun varNan karyun kemake sansArathI vairAgya utpanna karavAmAn e pradhAn sahAyak chhe. bAr bhAvanAonun chintavan karavAthI A vairAgyanI puShTi thAy chhe mATe enun sadaiv chintavan karavun joIe. 20p.

bAvIsh pariShaho

क्षुत्तृष्णा हिममुष्णं नग्नत्वं याचनारतिरलाभः।
दंशो मशकादीनामाक्रोशो व्याधिदुःखमङ्गमलम्।। २०६।।

स्पर्शश्च तृणादीनामज्ञानमदर्शनं तथा प्रज्ञा।
सत्कारपुरस्कारः शय्या चर्या वधो निषद्या स्त्री।। २०७।।


Page 163 of 186
PDF/HTML Page 175 of 198
single page version

द्वाविंशतिरप्येते परिषोढव्याः परीषहाः सततम्।
संक्लेशमुक्तमनसा
संक्लेशनिमित्तभीतेन।। २०८।।

anvayArtha– [संक्लेश मुक्तमनसा] sanklesharahit chittavALA ane [संक्लेश– निमित्तभीतेन] sankleshanA nimittathI arthAt sansArathI bhayabhIt sAdhue [सततम्] nirantar [क्षुत्] kShudhA, [तृष्णा] tRuShA, [हिमम्] shIt, [उष्णं] uShNa, [नग्नत्वं] nagnapaNun, [याचना] prArthanA, [अरतिः] arati, [अलाभः] alAbh, [मशकादीनां दंशः] machchharAdinun karaDavun, [आक्रोशः] kuvachan, [व्याधिदुःखम्] roganun dukh, [अङ्गमलम्] sharIrano maL, [तृणादीनां स्पर्शः] tRuNAdikano sparsha, [अज्ञानम्] agnAn, [अदर्शनम्] adarshan, [तथा प्रज्ञा] e ja rIte pragnA, [सत्कारपुरस्कारः] satkAr–puraskAr, [शय्या] shayan, [चर्य्या] gaman, [वधः] vadh, [निषद्या] besavun te, [च] ane [स्त्री] strI–[एते] A [द्वाविंशतिः] bAvIs [परीषहाः] parIShah [अपि] paN [परिषोढव्याः] sahan karavA yogya chhe.

TIkA– ‘क्षुत् तृष्णा हिमं उष्णं नग्नत्वं याचना अरतिः अलाभः मशकादीनां दंशः आक्रोशः व्याधिदुःखं अङ्गमलं तृणादीनां स्पर्शः अज्ञानं अदर्शनं तथा प्रज्ञा सत्कारपुरस्कारः शय्या चर्या वधः निषद्या स्त्री एते द्वाविंशतिः अपि परीषहाः संक्लेशमुक्तमनसा संक्लेशनिमित्तभीतेन सततं परिषोढव्याः।’ artha–bhUkh, taras, ThanDI, garamI, nagnapaNun, yAchanA, arati, alAbh, machchhar vagerenA Dansh, nindA, roganu dukh, sharIrano maL, kAnTA vagere lAgavA, agnAn, adarshan, gnAn, AdarasatkAr, shayan, chAlavun, vadh, Asan ane strI – e bAvIs parIShahone munio sanklesh dUr karIne ane sankleshabhAvathI DaratA sadaiv sahan kare chhe. have ahIn bAvIs pariShahonun sankShepamAn varNan kare chhe–

1. kShudhA pariShah–badhA jIvo bhUkhanA kAraNe ghaNA dukhI thAy chhe paN munimahArAjane jyAre bhUkhanI pIDA hoy tyAre temaNe em vichAravun joIe ke he jIv! tun anAdikALathI sansAramAn bhaTakI rahyo chhe, ten anek prakAranI vastuonun bhakShaN karyun chhe paN Aj sudhI tArI bhUkh shAnta thaI nathI tathA narakagatimAn paN khUb bhUkh sahan karI. have tun atyAre mokShanI prApti mATe taiyAr thaI rahyo chhe, A tArun sharIr ahIn ja rahI jashe tethI (shAnta gnAnAnand svarUpamAn lInatA vaDe) bhUkhano nAsh karI de ke jethI shIghra ja mokShanI prApti thaI jAy. A prakArano vichAr karatAn muni bhUkhane jIte.


Page 164 of 186
PDF/HTML Page 176 of 198
single page version

2. tRuShA pariShah–badhA jIvo tarasathI khUb dukhI thAy chhe. jyAre munimahArAj unALAnA vakhate parvatanI Toch upar beThA hoy chhe ane temane taras lAge chhe te vakhate temaNe em vichAravun joIe ke he jIv! ten sansAramAn bhaTakatAn AkhA sansAranun pANI pIdhun chhe topaN A taras chhIpI nathI. narakagati ane tiryanchagatimAn ten ghaNI taras sahaj karI chhe ane tyAn thoDun paN pANI pIvA mATe maL‌yun nathI, tethI have tun taras sahan kar ane AtmadhyAnamAn man lagAv ke jethI A taras kAyamane mATe maTI jAy. A rIte chintavan karIne tarasanI pIDA sahan karavI–ene ja tRuShA pariShah kahe chhe.

3. shIt pariShah–ThanDIthI sansAranA prANIo khUb dukhI thAy chhe. lIlAnchham vRukSho paN baLI jAy chhe evI poSh ane mAh mahinAnI ThanDImAn paN munimahArAj sarovar ke nadIne kinAre besIne dhyAn kare chhe. te vakhate jyAre ThanDInI pIDA thAy chhe to te munimahArAj evo vichAr kare chhe ke he jIv! ten anAdikALathI ghaNI ThanDI sahan karI chhe ane te ThanDI dUr karavAne ghaNA upAy paN karyA parantu Aj sudhI ThanDI maTI nathI. have ten munivrat dhAraN karyAn chhe, A ja padathI mokShanI prApti thashe, tethI he jIv! tun A ThanDInI bAdhA–pIDA sArI rIte sahan kar. Am chintavan–vichAr karIne AtmadhyAnamAn lIn thavun tene ja shIt pariShah kahe chhe.

4. uShNa pariShah–unALAnI RutumAn sUrya khUb tapI rahyo chhe, AkhI duniyAnA prANIo garamInI pIDAthI vyAkuL thaI rahyA chhe. nadI, sarovaranun jaL sUkAI gayun chhe evA vakhate munimahArAj paththaranI shilA par besIne em vichAr kare chhe ke he AtmA! ten agniparyAy dhAraN karIne khUb garamI sahan karI chhe, narakagatimAn khUb garamI sahan karI chhe, to atyAre kaI vadhAre garamI chhe? A vakhate to ten munivrat dhAraN karyAn chhe, ATalI thoDIk garamInI bAdhA AnandathI sahan kar –Am chintavan karatAn uShNa pariShahane jIte chhe–ene uShNa pariShah kahe chhe.

pa. nagna pariShah–munirAj samasta prakAranAn vastrono tyAg karIne nagnadigambarapaNe rahetAn akhanD brahmacharyanun pAlan karIne potAnA AtmadhyAnamAn lIn rahe chhe. nagna rahevAthI ranchamAtra dukh mAnatA nathI paN hammeshAn potAnA AtmAmAn lIn rahe chhe–ene ja nagna pariShah kahe chhe.

6. yAchanA pariShah–munirAjane bhale mahinAo sudhI AhAr na maLe, varSho sudhI paN na maLe chhatAn te munirAj kadI koI shrAvak pAse AhAranI yAchanA karatA


Page 165 of 186
PDF/HTML Page 177 of 198
single page version

nathI, tethI ja muninI vRuttine sinhavRutti kahI chhe. –A rIte yAchanA pariShahane jIte chhe.

7. arati pariShah–jagatanA jIvo iShTa padArtha maLatAn rati mAne chhe ane aniShTa padArtha maLatAn arati–khed mAne chhe, paN te paramayogI bhale jangalamAn rahe, koI temane bhalA (sArA) kahe, koI temane bUrA (kharAb) kahe topaN kadI potAnA chittamAn khed karatA nathI. A rIte arati pariShahane jIte chhe.

8. alAbh pariShah–jem AhAr vagere na maLavAthI tenI yAchanA karatA nathI tem mahinAo sudhI AhAranI prApti na thavA chhatAn paN potAnA manamAn ranchamAtra paN khed lAvatA nathI. e rIte alAbh pariShahano jay kare chhe.

9. danshamashak pariShah–DAns, machchhar, kIDI, makoDA vagerenA DankhanI pIDA sansAranA prANIo sahan karI shakatA nathI, yogI puruSho te badhAnI bAdhA–pIDA sahan kare chhe. kIDA vagere jantuo nagna sharIrane khUb bAdhA–pIDA utpanna kare chhe, paN munimahArAj manamAn khed karatA nathI. A rIte danshamashak pariShahane jIte chhe.

10. Akrosh pariShah–jo koI munirAjanI nindA kare, kuvachan kahe, gAL vagere de to tene sAmbhaLIne jarApaN khed karatA nathI paN uttamakShamA ja dhAraN kare chhe. e rIte yogIo Akrosh pariShah jIte chhe.

11. rog pariShah–pUrvanA ashAtAvedanIy karmanA udayathI jo sharIramAn koI pIDA thAy to munimahArAj te rogathI dukhI thatA nathI paN potAnA pUrvakarmanun phaL jANI AtmadhyAnamAn lIn rahe chhe. ene rog pariShah kahe chhe.

12. maL pariShah–munimahArAjane snAn vagere na karavAthI dhUL, parasevo Adi AvavAnA kAraNe mel jevun jAmI jAy chhe paN tenA taraph temanun dhyAn jatun nathI, kAraN ke potAnA AtmaguNomAn ja lIn rahe chhe. ene ja maL pariShah kahe chhe.

13. tRuNasparsha pariShah–chAlatI vakhate athavA besatI vakhate jIvonI rakShA karavAmAn tatpar te munimahArAjane jo kAnTA, kAnkarA vagere pesI jAy to te pIDA dUr karavA mATe kAI paN upAy karatA nathI parantu potAnA AtmadhyAnamAn ja lIn rahe chhe tene tRuNasparsha pariShah kahe chhe.

14. agnAn pariShah–sansAranA badhA prANIo agnAnathI dukhI thaI rahyA chhe. tevI ja rIte jo koI yogIne pUrva gnAnAvaraNIy karmano uday thavAthI tathA ghaNun


Page 166 of 186
PDF/HTML Page 178 of 198
single page version

tap karavA chhatAn paN tathA paThan–pAThanano udyam karavA chhatAn paN jo gnAnanI vRuddhi na thaI shake topaN te munirAj potAnA manamAn khed na kare ke mane hajI sudhI gnAn na thayun. ene agnAn pariShah kahe chhe.

1p. adarshan pariShah–jagatanA jIvo samasta kAryo potAnA prayojananI siddhi mATe kare chhe, tyAn jo puruShArtha karavA chhatAn paN prayojananI siddhi na thAy to klesh mAne chhe, paN te munirAj evo vichAr karatA nathI ke hun khUb tap karun chhun, svAdhyAy karun chhun, samasta kaShAyo upar vijay meLavI chUkayo chhun, sanyam pALun chhun, paN Aj sudhImAn mane koI Ruddhi pedA thaI nahi, gnAnAtishay thayo nahi, to shun A tap vagerenun kAI phaL hashe ke nahi?–e prakAre temanA manamAn kadI sanshay thato nathI ene adarshan pariShah kahe chhe.

16. pragnA pariShah–sansAranA jIvone jo thoDun paN gnAn thaI jAy to tenun abhimAn karavA lAgI jAy chhe, paN munimahArAjane avadhignAn ke manaparyayagnAn paN thaI jAy topaN temane potAnA gnAnanun abhimAn–ghamanD thatun nathI, ene ja pragnA pariShah kahe chhe.

17. satkArapuraskAr pariShah–dev, manuShya, tiryanch, sansAranA badhA jIvo AdarasatkArathI harShit thAy chhe, satkAr karanAr pratye maitrI rAkhe chhe ane anAdar karanAr pratye shatrutA rAkhe chhe. agnAnI jIv anek kuguruo ane kudevone pUjyA kare chhe, paN munimahArAjanA manamAn evI bhAvanA utpanna thatI nathI ke koI pUjA karatun nathI, arthAt teo koInI pAsethI Adar–sanmAn ichchhatA nathI. A rIte satkAr–puraskAr–pariShahavijayI kahevAy chhe.

18. shayyA pariShah–jagatanA jIv viShayanA abhilAShI thaIne komaL shayyA upar shayan kare chhe ane munimahArAj vanavAsI banIne kAnkarAvALI jamIn upar pAchhalI rAte ek paDakhe thoDI nidrA le chhe. kShIN sharIramAn jo kAnkarA ke paththar vAge topaN dukh mAnatA nathI, parantu evI bhAvanA bhAve chhe ke he AtmA! ten narakamAn tIvra vedanA sahan karI chhe, tyAnnA jevI bIjI koI viShabhUmi nathI, eno tun nakAmo khed kare chhe. ten trailokayapUjya jinamudrA dhAraN karI chhe, tun mokShane ichchhe chhe tethI moharUpI nidrAne jIt, sadA jAgrat thA, potAnA svarUpamAn magna thA. A rIte shayyA pariShahane jIte chhe.


Page 167 of 186
PDF/HTML Page 179 of 198
single page version

19. charyyA pariShah–gaman karatAn sansAranA jIvo ghoDA, hAthI, rath, pAlakhI vagere upar besIne gaman kare chhe tathA tiryanch paN gaman karavAmAn dukh mAne chhe, paN munimahArAj sadaiv mArga joIne chAle chhe. kAnkarA, paththar, kAnTA vagere khUnchatAn jarAy khed mAnatA nathI. A rIte charyyA pariShahane jIte chhe.

20. vadh pariShah–bhavavAsI jIv mAravA–pITavAthI sadA Dare chhe, paN munimahArAjane jo koI mAre, pITe, bAndhe, koI kAI paN kare, chhatAn ranchamAtra paN khed pAmatA nathI. teo evI bhAvanA rAkhe chhe ke he AtmA! tun to avinAshI chidAnandamay chho, tane dukh ApanAr koN chhe? tane koN mArI shake chhe? koN pITI shake chhe? Am vadh pariShahane jIte chhe.

21. niShadyA pariShah– sansAranA samasta jIv uttam manogna sthAnamAn besIne sukh mAne chhe, paN munimahArAj sakaL parigrahano tyAg karI nirjan vanamAn jyAn sinh vagere anek krUr jAnavaro vase chhe tyAn parvatanI guphAomAn, shikharo upar athavA smashAn bhUmimAn nivAs kare chhe parantu ranchamAtra paN dukh mAnatA nathI. A rIte niShadyA pariShahane jIte chhe.

22. strI pariShah– jagatanA jIv ghaNun karIne badhI strIo dvArA potAne sukhI mAne chhe ane tenI sAthe hAsya–kutUhalanI vAto karIne Anand mAne chhe. paN munimahArAj sArI sArI sundar strIonAn sundar vachano sAmbhaLavA chhatAn paN hAvabhAv–vilAs–vibhram–kautukanI kriyAo jovA chhatAn paN jarAy vichalit thatA nathI paN akhanD brahmacharyanun pAlan karI potAnA AtmadhyAnamAn lIn rahe chhe. A rIte strI pariShahane jIte chhe.–A rIte bAvIs pariShah nirantar sahan karavA joIe. je muni sansAraparibhramaNanA dukhathI kampAyamAn chhe te draDh chittavALA banIne bAvIs pariShaho sahan kare, kAyaratA na kare. je munirAj pariShah sahan karI shakatA nathI temanun chitta nishchal thaI shakatun nathI ane chittanI nishchalatA vinA dhyAn thaI shakatun nathI, dhyAn vinA karmono nAsh thaI shakato nathI ane karmono nAsh thayA vinA mokSha thaI shakato nathI; tethI mokShanA abhilAShIe avashya ja pariShah sahan karavA joIe. A rIte bAvIs pariShahonun varNan karyun. 208.

AgaL em batAve chhe ke mokShAbhilAShIe ratnatrayanun sevan karavun joIe.

इति रत्नत्रयमेतत्प्रतिसमयं विकलमपि गृहस्थेन।
परिपालनीयमनिशं
निरत्ययां मुक्तिमभिलषिता।। २०९।।


Page 168 of 186
PDF/HTML Page 180 of 198
single page version

anvayArtha– [इति] A rIte [एतत्] pUrvokta [रत्नत्रयम्] samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritrarUp ratnatray [विकलम्] ekadesh [अपि] paN [निरत्ययां] avinAshI [मुक्तिम्] muktine [अभिलषिता] chAhanAr [गृहस्थेन] gRuhasthe [अनिशं] nirantar [प्रतिसमयं] samaye samaye [परिपालनीयम्] sevavA yogya chhe.

TIkA– ‘इति एतत् रत्नत्रयं प्रतिसमयं विकलं अपि निरत्ययां मुक्तिं अभिलषिता गृहस्थेन अनिशं परिपालनीयम्।’ artha–A rIte A ratnatray arthAt samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritranun gRuhastha shrAvake paN ekadeshapaNe sadaiv mokShane ichchhato thako pAlan karavun joIe.

bhAvArtha– munine ratnatray pUrNarUpe chhe ane gRuhastha shrAvak sampUrNa ratnatrayanun pAlan karI shakato nathI tethI teNe ekadesh pAlan karavun joIe paN ratnatrayathI vimukh thavun na joIe, kemake ratnatray ja mokShanun kAraN chhe. munine ratnatray mahAvratanA yogathI sAkShAt mokShanun kAraN chhe ane shrAvakane aNuvratanA yogathI paramparA mokShanun kAraN chhe, arthAt je shrAvakane samyagdarshan thaI jashe tenun alpagnAn paN samyaggnAn ane aNuvrat paN samyakchAritra kahevAshe, tethI ratnatrayanun dhAraN karavun ghaNun jarUrI chhe.

sAt tattvonI shraddhA karavI te vyavahArasamyagdarshan ane nijasvarUpanI shraddhA arthAt svAnubhav thavo te nishchayasamyagdarshan chhe. jinAgamathI AgamapUrvak je sAte padArthone jANI levA te vyavahArasamyaggnAn ane nijasvarUpanun bhAn arthAt AtmagnAn thavun te nishchayasamyaggnAn chhe. ashubhakAryonI nivRuttipUrvak shubhakAryomAn pravRutti karavI te vyavahArasamyakchAritra ane shubhapravRuttithI paN nivRutta thaIne shuddhopayogarUp nijasvarUpamAn sthir thavun te nishchayasamyakchAritra chhe.–A rIte sankShepathI ratnatrayanun shrAvake ekadeshapaNe avashya ja pAlan karavun joIe. ratnatray vinA koInun paN kalyAN nathI. 209.

gRuhasthoe shIghra munivrat dhAraN karavun joIe, em batAve chhe–

बद्धोद्यमेन नित्यं लब्ध्वा समयं च बोधिलाभस्य।
पदमवलम्ब्य मुनीनां कर्त्तव्यं सपदि परिपूर्णम्।। २१०।।

anvayArtha– [च] ane A vikalaratnatray [नित्यं] nirantar [बद्धोद्यमेन] udyam karavAmAn tatpar evA mokShAbhilAShI gRuhasthe [बोधिलाभस्य] ratnatrayanA lAbhano