Tattvagyan Tarangini-Gujarati (English transliteration). Adhyay-5 : Shuddh Chidrupni Prapti Kadi Purve Koi Var Thai Nathi; Adhyay-6 : Shuddh Chidrupna Smaranama Nishchalatano Bodh.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 9

 

Page 33 of 153
PDF/HTML Page 41 of 161
single page version

adhyAy-4 ][ 33
artha : — bhogabhUmi, svargalok, vidyAdharonI bhUmi, nAgalokanI
pRithvI prApta thavI mushkel chhe. shuddha chaitanyarUp bhUmi (dashA) atyant sugam
chhe. 2.
तत्साधने सुखं ज्ञानं मोचनं जायते समं ।
निराकुलत्वमभयं सुगमा तेम हेतुना ।।३।।
te Atma sAdhAn karye sukh gnAn thAye,
te sAth mukit ahinyAn ja anubhavAye;
AkulatA rahit e sahajAtma prApti,
tethI gaNI sugam te, rahI jyAn na bhIti. 3.
artha : — tenA sAdhanamAn sukh, gnAn, karmathI mukti, nirAkuLatA,
nirbhayatA ek sAthe utpanna thAy chhe, te kAraNathI shuddha chidrUpanI prApti
sugam chhe. 3.
अन्नाश्मागुरुनागफे नसदृशं स्पर्शेन तस्यांशतः
कौमाराम्रकसीसवारिसदृशं स्वादेन सर्वं वरं ।
गंधेनैव घृतादि वस्त्रसदृशं दृष्टया च शब्देन च
कर्कंर्यादि च मानसेन च यथा शास्त्रादि निश्चीयते ।।४।।
स्मृत्या दृष्टनगाब्धिभूरुहपुरीतिर्यंग्नराणां तथा
सिद्धांतोक्तसुराचलहृदनदीद्वीपादिलोकस्थितेः ।
खार्थानां कृतपूर्वंकार्यविततेः कालत्रयाणामपि
स्वात्मा केवलचिन्मयोंऽशकलनात् सर्वोऽस्य निश्चीयते ।।५।। युग्मं।।
pAShAN Adi parakho jyam ansh sparshe,
AmrAdi sArI gaNIe jyam svAd anshe.
vastrAdi draShTithI, ghARutAdi jaNAy gandho,
shAstrAdi nishchay mane, gIt ghAnT shabde. 4.

Page 34 of 153
PDF/HTML Page 42 of 161
single page version

34 ][ tattvagnAn-tarangiNI
pUrve dILel tyam vAridhiA vRukShane je,
ke grAm mAnav pashu saghALAn smare chhe;
shAstrothI sAmbhaLI nadI Òda meru sarve,
dvIpAdi lokasthiti je smRutimAn dhAre chhe;
£ndriyanA viShay kArya karel pUrve,
jene trikAL uramAn vaLI yAd Ave;
anshe anubhavI smRuti thakI te kaLAye,
sampUrNa chinmay nijAtma pratIt thAye. 5.
artha : — jem anna, paththar, arga, aphIN ane tevA bIjA
padArthone te darekanA Anshik sparshathI te darek sampUrNapaNe oLakhAy chhe.
kerI, kasIs, jaL jevA padArthone darekanA svAdathI (chAkhavAthI) sampUrNapaNe
oLakhI shakAy chhe. ghI vagere padArthone gandh vaDe ja, vastra jevA padArthone
draShTi vaDe (jovAthI) ane jhAlar, ghanT, gIt Adine shabda sAmbhaLavAthI
oLakhI shakAy chhe tathA shAstrAdino man vaDe nishchay thAy chhe, vaLI pUrve
joyelA parvat, samudra, vRukSha, nagar, pashu ane manuShyonI siddhAnt
(shAstra)mAn kahelA meru, sarovar, nadI, dvIp Adi lokasthitinI,
indriyonA viShayonI, pUrve karelA kAryonI paramparAnI traNe kAL sambandhI
oLakhAN (nishchay) thaI shake chhe; tevI ja rIte shuddha chidrUpanI smRuti vaDe,
anshe anubhavathI tenun sampUrNapaNun je potAno AtmA-kevaL gnAnamay chhe,
teno nishchay karAy chhe. 4
– 5.
द्रव्यं क्षेत्रं च कालं च भावमिच्छेत् सुधीः शुभं ।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्ति हेतुभूतं निरंतरं ।।६।।
न द्रव्येन न कालेन न क्षेत्रेण प्रयोजनं ।
के नचिन्नैव भावेन लब्धे शुद्धचिदात्मके ।।७।।
to dravyakShetra shubh kAL svabhAv sarve,
chidrUp prApti sadupAy sadAy seve;

Page 35 of 153
PDF/HTML Page 43 of 161
single page version

adhyAy-4 ][ 35
te buddhimAn sahajAtmasvarup pAmye,
dravyAdinun pachhI nahi kai kAm nAme. 6 – 7.
artha : — samyaggnAnI shuddha AtmadashAnI akhanD prAptinA
kAraNarUp shubh dravya, kShetra, kAL, bhAvane nirantar ichchhe. 6
shuddha chaitanya AtmadashA pAmyA pachhI dravyathI, kShetrathI, kALathI ane
bhAvathI (kAI) prayojan nathI ja. 7.
परमात्मा परंब्रह्म चिदात्मा सर्वदृक् शिवः ।
नामानीमान्यहो शुद्धचिद्रूपस्यैव केवलं ।।८।।
(jhUlaNA)
sarva draShTA parabraÙ paramAtamA,
te chidAtmA prabhu shiv kahAye;
shuddha chidrUp keval ahA ! jANIe,
nAm tenAn ja sau e gaNAye. 8.
artha : — paramAtmA, parambrahma, chidAtmA, sarvadraShTA, kalyANasvarUp,
A (badhA) nAmo kharekhar phakta shuddha chidrUpanAn ja chhe. 8.
मध्ये श्रुताब्धेः परमात्मनाम — रत्नव्रजं वीक्ष्य मया गृहीतं ।
सर्वोत्तमत्वादिदमेव शुद्धचिद्रूपनामातिमहार्घ्यरत्नं ।।९।।
nAm paramAtmanAn, samUh ratno taNo,
shAstra ratnAkare shobhato hA !
shuddha chidrUp uttam mahAmUlya tyAn,
bhALIne max graıAãn ratna to A. 9.
artha : — vItarAg pravachanarUp samudranI madhyamAn paramAtmAnA
nAmarUp ratnano samUh joIne je mAtra A shuddha chidrUp nAmanun
mahAmUlyavAn ratna sarvottam hovAthI men tenun grahaN karyun chhe. 9

Page 36 of 153
PDF/HTML Page 44 of 161
single page version

36 ][ tattvagnAn-tarangiNI
नाहं किंचिन्न मे किंचिद् शुद्धचिद्रूपकं विना ।
तस्मादन्यत्र मे चिंता वृथा तत्र लयं भजे ।।१०।।
shuddha chidrUp viN anya te hun nah{,
te vinA anya kai mArun nAnhI;
tethI anyatra chintA badhAI vyartha tyAn,
thA. tallIn chidrUpamAnhI. 10.
artha : — shuddha chidrUp vinA kAI paN hun nathI, kaI paN mArun
nathI, tenA sivAy bIje mArI chintA nakAmI chhe; tethI hun temAn lay
pAmavAno prayatna karun chhun. 10.
अनुभूय मया ज्ञातं सर्व जानाति पश्यति ।
अयमात्मा यदा कर्मप्रतिसीरा न विद्यते ।।११।।
karma vAdaL viShe Atmaravi jyAn chhUpyo,
gnAn darshan dyuti alpa bhAse;
anubhave jANyun max, karma paMdo khasye,
pUrNa te gnAn darshan prakAshe. 11.
artha : — jyAre karmarUp paDado nathI hoto tyAre A AtmA
sarvane jANe chhe ane dekhe chhe, em men anubhav karIne jANyun chhe. 11.
विकल्पजालजंबालान्निर्गतोऽयं सदा सुखी ।
आत्मा तत्र स्थितो दुःखीत्यनुभूय प्रतीयतां ।।१२।।
अनुभूत्या मया बुद्धमयमात्मा महाबली ।
लोकालोकं यतः सर्वमंतर्नयति केवलः ।।१३।।
kalpanA jAl sevAlamAnthI yadi,
Atmarup A vibhu upar Ave;
to sadA te sukhI, te vinA tyAn dukhI,
anubhave sugna sau pratIt pAve.

Page 37 of 153
PDF/HTML Page 45 of 161
single page version

adhyAy-4 ][ 37
anubhave jANyun max A chidAtmA aho !
shun anupam mahA shakitadhAArI !
lok ne sau alokAdi sarvasvane,
jANI nijamAn shame, gnAnabhArI ! 12 – 13.
artha : — vikalponI jALarUp sevALamAnthI bahAr nIkaLelo A
AtmA sadA sukhI (chhe) ane tyAn rahelo dukhI chhe, em anubhavIne
nishchay karo.
men anubhavathI jANyun chhe ke A AtmA mahAn shaktishALI chhe,
kAraN ke pote ekalo ja, sarva lok-alokane antaramAn (gnAnamAn) samAvI
de chhe. 12 – 13.
स्मृतिमेति यतो नादौ पश्चादायाति किंचिन ।
कर्मोदयविशेषोऽयं ज्ञायते हि चिदात्मनः ।।१४।।
विस्फु रेन्मानसे पूर्वं पश्चान्नायाति चेतसि ।
किंचिद्वस्तु विशेषोऽयं कर्मणः किं न बुध्यते ।।१५।।
pratham smaratAn smRutimAn na Ave kai,
je dhAImethI pachhI yAd Ave;
karmano uday tyAn A chidAtmA taNo,
spaShTa te koi prakAre jaNAye;
pratham manamAn sphure smaraN kai vastunun,
pachhIthI sambhAratAn sAmbhare nA;
e ja ko karmano bhed vidvajjano,
kem nishchay karo antare nA ? 14 – 15.
artha : — kem ke pratham smaraNamAn Avatun nathI, pachhIthI k
Ave chhe, kharekhar A chidAtmAno karmodayano prakAr jaNAy chhe. 14.
pahelAn k kvastu manamAn yAd Ave, pAchhaLathI chittamAn yAd
Ave nahi, A karmanI visheShatA kem khyAlamAn AvatI nathI? 15.

Page 38 of 153
PDF/HTML Page 46 of 161
single page version

38 ][ tattvagnAn-tarangiNI
सर्वेषामपि कार्याणां शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।
सुखसाध्यं निजाधीनत्वादीहामुत्र सौख्यकृत् ।।१६।।
प्रोद्यन्मोहाद् थया लक्ष्म्यां कामिन्यां रमते च हृत् ।
तथा यदि स्वचिद्रूपे किं न मुक्तिः समीपगा ।।१७।।
sarva kAryo viShe sAdhay sugam dIse,
shuddhachidrUp chintan vichAro.
avar paratantra, svAdhAIn nij dhayAn to,
lok paralok sukhakar svIkAro. 16.
moh udaye mahAmatta hA ! chitta A,
kAminI kanakamAn rakat nitye;
tem jo chitta nij chidsvarupamAn dhAro,
kem to mukitanA samIp varte ! 17.
artha : — badhA kAryomAn shuddha AtmasvarUpanun chintan A lok ane
paralokamAn sukh ApanAr, potane AdhIn hovAthI saraLatAthI sadhAy tevun
chhe. 16.
jem mohathI matta man kanchan ane kAminImAn rame chhe, tem jo
potAnA shuddha AtmAmAn rame, to shun mokSha samIp na Ave? 17.
विमुच्य शुद्धचिद्रूपचिंतनं ये प्रमादिनः ।
अन्यत् कार्यं च कुर्वंति ते पिबंति सुधां विषं ।।१८।।
विषयानुभवे दुःखं व्याकुलत्वात् सतां भवेत् ।
निराकुलत्वतः शुद्धचिद्रूपानुभवे सुखं ।।१९।।
shuddha chidrUp chintan tajI anya je,
kArya karavA pramAdI pravarte;
te jano pAn pIyUShanun chhoMIne,
viShapAne aho kem varte ?

Page 39 of 153
PDF/HTML Page 47 of 161
single page version

adhyAy-4 ][ 39
viShayasukh anubhave vyAkulit man bane,
dukh tyAn tethI tattvagna mAne;
shuddha chidrUp anubhave sukh mahA !
tyAn nirAkulatA nitya mANe. 18-19.
artha : — je pramAdIo shuddha chidrUpanun chintan chhoDIne anya kArya
kare chhe, teo amRut chhoDIne viShanun pAn kare chhe. 18.
viShayonA anubhavamAn vyAkuLatA hovAthI santone dukh thAy chhe,
shuddha AtmAnA anubhavamAn nirAkuLatA hovAthI sukh thAy chhe. 19.
रागद्वेषादिजं दुःखं शुद्धचिद्रूपचिंतनात् ।
याति तच्चिंतनं न स्याद् यतस्तद्गमनं विना ।।२०।।
आनन्दो जायतेत्यंतः शुद्धचिद्रूपचिंतने ।
निराकुलत्वरूपो हि सतां यत्तन्मयोऽस्त्यसौ ।।२१।।
rAgadveShAdithI upaje dukh je,
shuddha chidrUp chintanathI jAye;
kem ke te gayA viN chintan kadI,
shuddha chidrUpanun nA pamAye;
shuddha chidrUpanA chintane santane,
koi atyant Anand Ave;
te nirAkuLatArup Anand chhe,
ek tanmayapaNe chid – svabhAve. 20-21.
artha : — rAg-dveShAdithI utpanna thatun dukh shuddha – AtmasvarUpanA
chintanathI dUr thaI jAy chhe, kAraN ke tenA dUr thayA vinA tenun (chidrUpanun)
chintan thatun nathI.
kharekhar santone shuddha AtmAnun chintan karatAn nirAkuLatArUp atyant
Anand pragaTe chhe, kAraN ke te chidrUp Anandamay chhe. 21.

Page 40 of 153
PDF/HTML Page 48 of 161
single page version

40 ][ tattvagnAn-tarangiNI
तं स्मरन् लभते ना तमन्यदन्यच्च केवलं ।
याति यस्य पथा पांथस्तदेव लभते पुरं ।।२२।।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्तिर्दुर्गमा मोहतोंऽगिनां ।
तज्जयेऽत्यंत सुगमा क्रियाकांडविमोचनात् ।।२३।।
je smare svarup, te ja prApti kare,
anya smaraNe jano anya pAme;
pathik je nagarano mArga lai sanchare,
tyAn ja pahAxche, nah{ anya grAme.
shuddha chidrUpanI prApti durgam ahA !
mohavash prANIne sugam kAAnthI ?
mohanA vijayathI, viN kriyAkAnM paN,
prApti tenI ati sugamatAthI. 22 – 23.
artha : — manuShya tenun smaraN karatAn tene pAme chhe ane anyanun
smaraN karatAn kevaL anyane pAme chhe; jem vaTemArgu je nagaranA mArge
jAy chhe, te ja nagaramAn te pahonche chhe. 22.
prANIone mohathI shuddha AtmasvarUpanI yathArtha prApti mushkel chhe
ane teno (mohano) jay karavAthI (anya) kriyAkAnD karyA vagar paN
(tenI prApti) atyant sugam chhe. 23.

Page 41 of 153
PDF/HTML Page 49 of 161
single page version

adhayAy 5 mo
[ shuddha chidrUpanI prApti kadI pUrve koI vAr thaI nathI ]
रत्नानामौषधीनां वसनरसरुजामन्नधातूपलानां
स्त्रीभाश्वानां नराणां जलचरवयसां गोमहिष्यादिकानां ।
नामोत्पत्त्यर्घतार्थान् विशदमतितया ज्ञातवान् प्रायशोऽहं
शुद्धचिद्रूपमात्रं कथमहह निजं नैव पूर्वं कदाचित् ।।१।।
(jhUlaNA)
ratna auShadhiA bahu vastra ras vyAdhiAo,
anna paththar ane dhAAtuonAn;
puruSh strI ashva gaj pakShI jalachar tathA,
gAy bhaxsAdi par vastuonAn;
nAm, utpatti, kimmat, prayojan badhAun,
tIkShNa buddhi karI bahuy jANyun;
kintu nij shuddha chidrUpane max aho !
pUrva kAle kadI nA pichhANyun ! 1.
artha : — ratnonAn, auShadhonAn, vastra, ras, roganAn, anna, dhAtu,
paththaronAn, strI, hAthI ne ashvonAn, manuShyonAn, jaLachar ane nabhachar
(pakShIo)nAn, gAy, bhens AdinAn nAm, utpatti, mUlya, prayojan tIkShNa
buddhi vaDe karI men ghaNun karIne jANyA chhe. aho! khed chhe ke koI rIte
mAtra potAnA shuddha chidrUpane pUrve kadI paN jANyun nathI? 1.
पूर्वं मया कृतान्येव चिंतनान्यप्यनेकशः ।
न कदाचिन्महामोहात् शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।।२।।

Page 42 of 153
PDF/HTML Page 50 of 161
single page version

42 ][ tattvagnAn-tarangiNI
अनंतानि कृतान्येव मरणानि मयापि न ।
कुत्रचिन्मरणे शुद्धचिद्रूपोऽहमिति स्मृतं ।।३।।
anya paN bahu bahuvidhA chintan karyAn,
pUrvamAn Atmahit shreNI kApI;
shuddha chidrUpanun paN na chintan karyun,
max mahAmohavash thai kadApi;
maraN paN pUrvamAn max anantAn karyAn,
svarupane bhUlI parane hun mAnI;
ek paN maraN kALe smaraNanA karyun,
shuddha chidrUp hun em jANI. 2 – 3.
artha : — pUrve men anek vAr chintan paN karyAn chhe, parantu
mahAmohathI shuddha AtmAnun chintan kadApi thayun nathI. 2.
anantavAr maraN paN men karyAn chhe, parantu koI paN maraN vakhate
men ‘hun shuddha chidrUp chhun’ em smaraN karyun nathI. 3.
सुरद्रुमा निधानानि चिंतारत्नं द्युसद्गवी ।
लब्धा च न परं पूर्वं शुद्धचिद्रूपसंपदा ।।४।।
द्रव्यादिपंचथा पूर्वं परावर्त्ता अनंतशः ।
कुतास्तेष्वेकशो न स्वं स्वरूपं लब्धवानहं ।।५।।
kalpataru kAmadhonu, nidhAAno vaLI,
ratnachintAmaNi divya vibhUti;
max lahI pUrvamAn, shuddha chidrUp rup,
anup sampattinI kadI na prApti;
dravya Adi parAvarttano panch te,
max anantAn karyAn pUrvakALe;

Page 43 of 153
PDF/HTML Page 51 of 161
single page version

adhyAy-5 ][ 43
te viShe ek paN vAr nij svarupane,
hun na pAmyo bhamyo bhrAntijALe. 4 – 5.
artha : — (mane) pUrve kalpavRukSha, dhananA bhanDAr, chintAmaNi ratna,
kAmadhenu vagere maLyA, parantu shuddhachidrUp sampatti maLI nathI. 4.
(men) pUrve dravya, kShetra, kAL, bhAv ane bhav e nAmanA pAnch
parAvartan (sansAr bhramaN) anantavAr karyA chhe, temAn ekavAr paN mane
mArun svarUp maLyun nathI. 5.
इन्द्रादीनां पदं लब्धं पूर्वं विद्याधरेशिनां ।
अनंतशोऽहमिंद्रस्य स्वस्वरूपं न केवलं ।।६।।
मध्ये चतुर्गतीनां च बहुशो रिपवो जिताः ।
पूर्वं न मोहप्रत्यर्थी स्वस्वरूपोपलब्धये ।।७।।
max anantI aho ! vAr vaLI pUrvamAn,
indra, vidyAdhAr svAmI dhAAyo;
tem ahamindranAn pad mahA bhogavyAn,
mAtra svasvarupane kadI na pAmyo,
chAr gati bhramaNamAn bahu bahu shatruo,
bahu bahu vAr jItyA tathApi;
shuddha chidrUpanI prAptimAn vighanarup,
moh shatru na jItyo kadApi. 6-7.
artha : — (mane) pUrve indrAdinAn, anantavAr vidyAdharonA
adhipatinAn (ane) ahamindranun pad paN maLyun (chhe) mAtra svasvarUp
maLyun nathI. pUrve chAragatimAn (men) anekavAr shatruone jItyA
(paN) svasvarUpanI prApti mATe (bAdhArUp evA) moh shatrune jItyo
nathI. 6-7

Page 44 of 153
PDF/HTML Page 52 of 161
single page version

44 ][ tattvagnAn-tarangiNI
मया निःशेषशास्त्राणि व्याकृतानि श्रुतानि च ।
तेभ्यो न शुद्धचिद्रूपं स्वीकृतं तीव्रमोहिना ।।८।।
वृद्धसेवा कृता विद्वन्महतां सदसि स्थितः ।
न लब्धं शुद्धचिद्रूपं तत्रापि भ्रमतो निजं ।।९।।
sarva shAstro bhaNyo, shravaN ati ati karyun;
bodhA paN anyane khUb dIdhAo;
tIvra mohe chhatAn te mah{thI nah{,
shuddha chidrUp nij grahaN kIdhAo.
vRuddhasevA karI, sAdhAusange pharyo,
gnAnI pAse sabhAmadhay beLo;
te chhatAn tyAnthI paN shuddha chidrUpane,
nA laıAãn, bhram anAdi na nALo. 8-9.
artha : — men sansAramAn sarva shAstro sAmbhaLyA ane temanA viShe
vyAkhyAn karyA, parantu tIvra mohI evA men te shAstromAnthI shuddha chidrUpanun
grahaN karyun nahi. 8.
(men) vRuddhonI sevA karI, (hun) vidvAn, mahAtmAonI sabhAmAn
beTho, (chhatAn) tyAn bhamIne paN men potAnA shuddha AtmasvarUpanI prApti
karI nahi. 9.
मानुष्यं बहुशो लब्धमार्ये खंडे च सत्कुलं ।
आदिसंहननं शुद्धचिद्रूपं न कदाचन ।।१०।।
शौचसंयमशीलानि दुर्धराणि तपांसि च ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानमंतरा धृतवानहं ।।११।।
AryakhanMe bahu vAr nar bhav laıAo,
janma uttam kule paN hun pAmyo;

Page 45 of 153
PDF/HTML Page 53 of 161
single page version

adhyAy-5 ][ 45
pratham sanhanan paN vAr bahu max laıAãn,
shuddha chidrUp nA kadIy pAmyo.
shauch sanyam tathA shIl tap AdaryAn,
sarva duShkar vrato paN dhAryAn max;
ek nij shuddha chidrUpanA dhayAn viN,
sarva sAdhAn nirarthak karyAn max. 10-11.
artha : — AryadeshamAn manuShyapaNun, vajrarShabhanArAchasanhanan, uttam
phaL. e badhu mane anekavAr maLyun chhe, parantu shuddha chidrUp kadI maLyun
nathI. 10.
shuddha chidrUpanA uttam dhyAn vinAnA shauch, shIl, sanyam tathA durdhar
tap men dhAraN karyAn chhe. 11.
एकेंद्रियादिजीवेषु पर्यायाः सकला धृताः ।
अजानता स्वचिद्रूपं परस्पर्शादिजानता ।।१२।।
ज्ञातं दृष्टं मया सर्वं सचेतनमचेतनं ।
स्वकीयं शुद्धचिद्रूपं न कदाचिच्च केवलं ।।१३।।
sarva ekendriyAdi viShe bahu bhamyo,
bahu dhAryA sarva paryAy tyAn max;
sparsha ras Adi paranA bahu jANatAn,
nij chidrUp jANyun na tyAn max.
anya chetan achetan padArtho vaLI,
sarva jANyA dILA bAıAdraShTi;
mAtra nij shuddha chidrUpane jANavA,
dekhavA nA khulI AtmadraShTi. 12-13.
artha : — potAnA AtmasvarUpane jANyA vinA ane paranA sparsha,
ras, rUp Adine jANatAn men ekendriyAdimAn sarva avasthAo dhAraN karI
chhe. 12.

Page 46 of 153
PDF/HTML Page 54 of 161
single page version

46 ][ tattvagnAn-tarangiNI
men badhA chetan, achetan (padArtho)ne joyA ane jANyA; phakta
potAnA shuddha AtmasvarUpane kadI jANyun nathI. 13.
लोकज्ञाति श्रुतसुरनृपति श्रेयसां भामिनीनां
यत्यादीनां व्यवहृतिमखिलां ज्ञातवान् प्रायशोऽहं ।
क्षेत्रादीनामशकलोजगतो वा स्वभावं च शुद्ध –
चिद्रूपोऽहं ध्रुवमिति न कदा संसृतौ तीव्रमोहात् ।।१४।।
lok gnAti tathA shAstra sur nRupataNi,
nItirIti jANI max sarva prAye;
strI, muni AdinA akhil vyavahArane,
tem max jANyo mukhyatAye;
kShetra nadI Adi sau jagat sampUrNanA,
jANavA bhAv hun bahu ya shANo;
tIvra mohe chhatAn bhav viShe hA kadI,
shuddha chidrUp hun dhAruv na jANyo. 14.
artha : — sansAramAn lok, gnAti, shAstra, dev rAjA AdinI
sampati, shrey (kalyAN), strI ane munionA samasta vyavahAronun athavA
desh, nagar, nadI, parvat AdinA bhAgonun, jagatamAn svabhAvanun men ghaNun
karIne gnAn karyun, (meLavyun) parantu tIvra mohane lIdhe ‘hun chetanasvarUp
AtmA chhun’ em kharekhar kadI jANyun nahi. 14.
शीतकाले नदीतीरे वर्षाकाले तरोरधः ।
ग्रीष्मे नगशिरोदेशे स्थितो न स्वे चिदात्मनि ।।१५।।
विहितो विविधोपायैः कायक्लेशो महत्तमः ।
स्वर्गादिकांक्षया शुद्धं स्वस्वरूपमजानता ।।१६।।
अधीतानि च शास्त्राणि बहुवारमनेकशः ।
मोहतो न कदा शुद्धचिद्रूपप्रतिपादकं ।।१७।।

Page 47 of 153
PDF/HTML Page 55 of 161
single page version

adhyAy-5 ][ 47
(shikhariNI)
shiyALAmAn ©bho saritAtaTamAn shIt sahato,
vaLI varShAkALe taruvarataLe sthiti dhArato;
unALe adrinA shikhar par tApe tap tapyo,
chidAtmAmAn kintu nij sthiti karI hun na viramyo. 15.
tanu kaleshe, ichchhI surasukh, tapyo ghAor tap hun,
na jANyun, shuddhAtmasvarup sukh to te kAm chahun ?
ghANI rIte shAstro, pharI pharI ghANAn hun bhaNI gayo,
chhatAn shAstro bodho svarup te mohe nahi gaNyo. 16-17.
artha : — shiyALAmAn hun nadInA kinArA upar, varShA RUtumAn
vRukShanI nIche, unALAmAn parvatanA shikhar pradeshamAn rahyo; parantu potAnA
chaitanyasvarUp AtmAmAn rahyo nahi. 15.
men shuddha svasvarUpane na jANatAn, svargAdinI ichchhAthI vividh
upAyo dvArA mahAn kAyaklesh karyo. 16.
tathA ghaNI vAr anek prakAre shAstro bhaNyA, parantu mohavash thaIne
shuddha AtmAnA svarUpanun pratipAdan karanAr shAstra kadI bhaNyo nahi. 17.
न गुरुः शुद्धचिद्रूपस्वरूपप्रतिपादकः ।
लब्धो मन्ये कदाचितं विनाऽसौ लभ्यते कथं ।।१८।।
सचेतने शुभे द्रव्ये कृता प्रीतिरचेतने ।
स्वकीये शुद्धचिद्रूपे न पूर्वं मोहिना मया ।।१९।।
guru gnAnI shuddha svarup nij bodho pravIN je,
maªyA no to kAAnthI svarup nij pAmun hun viN te ?
karI prIti sArA jIv ajIv dravye par chhatAn,
karI nA mohe max, vimal nij rupe LrI jatAn. 18-19.

Page 48 of 153
PDF/HTML Page 56 of 161
single page version

48 ][ tattvagnAn-tarangiNI
artha : — mane lAge chhe ke shuddha chaitanyasvarUp AtmAnun nirUpaN
karanAr sadguru (mane) kadI maLyA nathI. te sadguru vinA A shuddha
chidrUpanI prApti kem karIne thAy? 18.
manane priy evA sachetan, achetan padArthomAn mohI evA men pUrve
prIti karI paN AtmAne priy evA shuddha chidrUpamAn prIti karI nahi. 19.
दुष्कराण्यपि कार्याणि हा शुभान्यशुभानि च ।
बहूनि विहितानीह नैव शुद्धात्मचिंतनं ।।२०।।
पूर्वं या विहिता क्रिया किल महामोहोदयेनाखिल
मूढत्वेन मयेह तत्र महतीं प्रीतिं समातन्वता ।
चिद्रूपाभिरतस्य भाति विषवत् सा मंदमोहस्य मे
सर्वस्मिन्नधुना निरीहमनसोऽतोधिग् विमोहोदयं ।।२१।।
व्यक्ताव्यक्तविकल्पानां वृंदैरापूरितो भृशं ।
लब्धस्तेनावकाशो न शुद्धचिद्रूप चिंतने ।।२२।।
ghANAn evAn kIdhAAn shubh ashubh kAryo kiLna hA !
chhatAn shuddhAtmAnun kadI nahi karyun chintan mahA.
kriyA pUrve je je sakal karI max moh udaye,
rati vistArI tyAn atishay mahA mUDh matiye;
have bhAse te sau viSh sam mane moh vidhAraye,
svarupe lAgyo hun nirIh paramAn, moh dhiAk e.
mane vyakatAvyakat pratipaL vikalpe pUraNane,
maLI nA nivRutti nij vimal chidrUp manane. 20-21-22.
artha : — ahA! men ahIn anek shubh ane ashubh duShkar kAryo
karyA chhe, paN shuddha AtmAnun chintan nathI ja karyun. 20.

Page 49 of 153
PDF/HTML Page 57 of 161
single page version

adhyAy-5 ][ 49
pUrve mahA mohanA udaye mUDhatAthI temAn atyant prIti karanAr evA
men je kriyA ahIn kharekhar karI chhe, te badhI kriyA moh jeno mand thayo
chhe ane chidrUpamAn rati thaI chhe evA mane sarvamAn nispRuhabuddhithI thavAthI
have jher jevI lAge chhe, tethI atyant mohanA udayane dhikkAr chhe. 21.
hun vyakta ane avyakta vikalponA samUhathI atyant bharelo chhun,
tethI mane shuddha chidrUpanA chintavanamAn avakAsh maLyo nathI. 22.

Page 50 of 153
PDF/HTML Page 58 of 161
single page version

adhayAy 6 Õo
[shuddha chidrUpanAn smaraNamAn nishchaLatAno bodh ]
जानंति ग्रहिलं हतं ग्रहगणैर्ग्रस्तं पिशाचैरुजा
मग्नं भूरि परीषहैर्विकलतां नीतं जराचेष्टितं ।
मृत्यासन्नतया गतं विकृतितां चेद् भ्रांतिमंतं परे
चिद्रूपोऽहमिति स्मृतिप्रवचनं जानंतु मामंगिनः ।।१।।
chidrUp chintan tatpar mujane durbhag bhramit bhale jan kahe,
ke unmatta, pishAche pIiMta, vyAdhiAgrasta viparIt grahe;
mand prabaL pariShahathI vikRut jarA maraN sanmukh gaNe,
chidrUp hun e smRuti vachanarup, re ! jan jANo tathyapaNe. 1.
artha : — jo anya prANIo mane graho vaDe grahAyelo, haNAyelo,
bhUt pishAch vaDe pakaDAyelo, rogathI pIDit, atyant pariShahothI vikal
thayelo ane vRuddhAvasthA pAmelo, mRutyunI najadIk pahonchelo, vikRut
avasthA pAmelo, bhrAntivALo mAne chhe to tame em samajo ke hun to
chaitanyasvarUp chhun — e smaraNamAn rAkhavA yogya uttam pravachanarUp – shuddha
chidrUp chhun. 1.
उन्मत्तं भ्रांतियुक्तं गतनयनयुगं दिग्विमूढं च सुप्तं
निश्चिंतं प्राप्तमूर्च्छं जलवहनगतं बालकावस्थमेतत् ।
स्वस्याधीनं कृतं वा ग्रहिलगतिगतं व्याकुलं मोहधूर्त्तैः
सर्वं शुद्धात्मदृग्भीरहितमपि जगद् भाति भेदज्ञचित्ते ।।२।।
shuddha Atmadarshan hIn jag A bhed gnAnIne chitta dIse,
hA ! unmatta bhramit netrahIN digmUDh gADh suShupti viShe;

Page 51 of 153
PDF/HTML Page 59 of 161
single page version

adhyAy-6 ][ 51
pAgal mUrchhAgat avichArI, jalapravAhamAn vahI jatun,
agna bAlasam moh Lgone vash vyAkul visheSh thatun. 2.
artha : — shuddha AtmadarshanathI rahit, A sarva jagat paN
bhedagnAnInA chittamAn unmatta, bhrAntiyukta, banne netrarahit, dishA bhUlelun,
gADh nidrAmAn sUtelun, avichArI, mUrchchhA pAmelun, jaLanA pravAhamAn taNAtun,
bALakanA jevI agnAn avasthAvALun athavA moharUpI ThagothI pIDit dashA
pAmelun hoy tevun ane moh Thage potAne AdhIn karelun, vyAkuL thayelun
jaNAy chhe. 2.
स्त्रीणां भर्त्ता बलानां हरय इव धरा भूपतीनां स्ववत्सो
धेनूनां चक्रवाक्या दिनपतिरतुलश्चातकानां घनार्णः ।
कासाराद्यब्धराणाममृतमिव नृणां वा निजौकः सुराणां
वैद्यो रोगातुराणां प्रिय इव हृदि मे शुद्धचिद्रूपनामा ।।३।।
strInA chitta viShe priy bhartA, balabhadrone prAN hari,
bhUpane bhUmi, vatsa dhonune, chakravAkane timirAri;
chAtakane jaladhAr, devone svarga, janone priy sudhAA,
priy vimal chidrUp muj chitte, rogAturane vaidya yathA. 3.
artha : — strIonA chittane jem pati, baLabhadrone vAsudev,
rAjAone pRithvI, gAyone potAnA vAchharaDAn, chakravAkIne sUrya, chAtakone
meghanun pANI, jaLacharone taLAv Adi, manuShyone amRut athavA devone
svarga, rogathI pIDAyelAone vaidya anupam priy hoy chhe; tem mArA
hRudayamAn shuddhachidrUp jenun nAm chhe evo AtmA atyant priy chhe. 3.
शापं वा कलयंति वस्तुहरणं चूर्णं बधं ताडनं
छेदं भेदगदादिहास्यदहनं निदाऽऽपदापीडनं ।
पव्यग्न्यब्ध्यगपंककूपवनभूक्षेपापमानं भयं
केचिच्चेत् कलयंतु शुद्धपरमब्रह्मस्मृतावन्वहं ।।४।।

Page 52 of 153
PDF/HTML Page 60 of 161
single page version

52 ][ tattvagnAn-tarangiNI
param braÙ chintan tallIn hun mane koi bhay shAp dIe,
vastuharaN, chUraN, vadhA, tAMna, chhed, bhed, bahu dukh dIe;
giri agni abdhiA nav kUpe phaxke vajo haNe bhale,
bhale hAsya nindAdi karo, paN alpachitta muj nahi maLe. 4.
artha : — shuddha paramAtmAnI smRutimAn sarvadA lIn evA mane jo
koI shAp Ape athavA vastuonun haraN kare, chUrachUr kare, vadh kare,
tADan kare, chhede, bhede, gadAdithI mAre, bALe, mashkarI kare, ninde, pIDe,
vajra mArA upar phenke, agnimAn, samudramAn, parvat ke vRukSha uparathI nIche
phenke, kAdavamAn, kUvAmAn, vanamAn ke bhUmi upar phenke, apamAnit kare ke
bhay upajAve to bhale tem karo. 4.
चंद्रार्कभ्रमवत्सदा सुरनदीधारौधसंपातव –
ल्लोकेस्मिन् व्यवहारकालगतिवद् द्रव्यस्य पर्यायवत् ।
लोकाधस्तलवातसंगमनवत् पद्मादिकोद्भूतिवत्
चिद्रूपस्मरणं निरंतरमहो भूयाच्छिवाप्त्यैमम् ।।५।।
chandra sUrya gati jem nirantar, sur nadIvahan sadAy yathA,
pal pal kAl gati sam loke, dravya viShe paryAy sadA;
lok nIche ghAn Adi pavanavat jalamAn kamalotpatti yathA,
chidrUpasmaraN nirantar chitte shivadAyI muj bano tathA. 5.
artha : — A lokamAn sadAy sUrya chandranA bhramaNanI peThe, gangA
nadInA pravAhanA vahananI mAphak, vyavahArakALanI gatinI peThe, dravyanI
paryAyanI jem, lokanI nIche dhanavAt, tanavAt vagere pavanonA nirantar
gamananI mAphak, (sarovaromAn) kamaL AdinI nirantar utpatti thayA kare
chhe tem aho, mArA manamAn paN nirantar shuddha AtmAnun smaraN thayA karo
ke jethI mane mokSharUp param kalyANanI prApti thAy. 5.
इति हृत्कमले शुद्धचिद्रूपोऽहं हि तिष्ठतु ।
द्रव्यतो भावतस्तावद् यावदंगे स्थितिर्मम ।।६।।