Tattvagyan Tarangini-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Adhyay-5 : Shuddh Chidrupni Prapti Kadi Purve Koi Var Thai Nathi; Adhyay-6 : Shuddh Chidrupna Smaranama Nishchalatano Bodh.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 9

 

Page 33 of 153
PDF/HTML Page 41 of 161
single page version

adhyāy-4 ][ 33
artha : — bhogabhūmi, svargalok, vidyādharonī bhūmi, nāgalokanī
pr̥ithvī prāpta thavī mushkel chhe. shuddha chaitanyarūp bhūmi (dashā) atyant sugam
chhe. 2.
तत्साधने सुखं ज्ञानं मोचनं जायते समं ।
निराकुलत्वमभयं सुगमा तेम हेतुना ।।३।।
te ātma sādhān karye sukh gnān thāye,
te sāth mukit ahinyān ja anubhavāye;
ākulatā rahit e sahajātma prāpti,
tethī gaṇī sugam te, rahī jyān na bhīti. 3.
artha : — tenā sādhanamān sukh, gnān, karmathī mukti, nirākuḷatā,
nirbhayatā ek sāthe utpanna thāy chhe, te kāraṇathī shuddha chidrūpanī prāpti
sugam chhe. 3.
अन्नाश्मागुरुनागफे नसदृशं स्पर्शेन तस्यांशतः
कौमाराम्रकसीसवारिसदृशं स्वादेन सर्वं वरं ।
गंधेनैव घृतादि वस्त्रसदृशं दृष्टया च शब्देन च
कर्कंर्यादि च मानसेन च यथा शास्त्रादि निश्चीयते ।।४।।
स्मृत्या दृष्टनगाब्धिभूरुहपुरीतिर्यंग्नराणां तथा
सिद्धांतोक्तसुराचलहृदनदीद्वीपादिलोकस्थितेः ।
खार्थानां कृतपूर्वंकार्यविततेः कालत्रयाणामपि
स्वात्मा केवलचिन्मयोंऽशकलनात् सर्वोऽस्य निश्चीयते ।।५।। युग्मं।।
pāṣhāṇ ādi parakho jyam ansh sparshe,
āmrādi sārī gaṇīe jyam svād anshe.
vastrādi draṣhṭithī, ghār̥utādi jaṇāy gandho,
shāstrādi nishchay mane, gīt ghāṇṭ shabde. 4.

Page 34 of 153
PDF/HTML Page 42 of 161
single page version

34 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
pūrve dīLel tyam vāridhiā vr̥ukṣhane je,
ke grām mānav pashu saghāḷān smare chhe;
shāstrothī sāmbhaḷī nadī Òda meru sarve,
dvīpādi lokasthiti je smr̥utimān dhāre chhe;
£ndriyanā viṣhay kārya karel pūrve,
jene trikāḷ uramān vaḷī yād āve;
anshe anubhavī smr̥uti thakī te kaḷāye,
sampūrṇa chinmay nijātma pratīt thāye. 5.
artha : — jem anna, paththar, arga, aphīṇ ane tevā bījā
padārthone te darekanā ānshik sparshathī te darek sampūrṇapaṇe oḷakhāy chhe.
kerī, kasīs, jaḷ jevā padārthone darekanā svādathī (chākhavāthī) sampūrṇapaṇe
oḷakhī shakāy chhe. ghī vagere padārthone gandh vaḍe ja, vastra jevā padārthone
draṣhṭi vaḍe (jovāthī) ane jhālar, ghaṇṭ, gīt ādine shabda sāmbhaḷavāthī
oḷakhī shakāy chhe tathā shāstrādino man vaḍe nishchay thāy chhe, vaḷī pūrve
joyelā parvat, samudra, vr̥ukṣha, nagar, pashu ane manuṣhyonī siddhānt
(shāstra)mān kahelā meru, sarovar, nadī, dvīp ādi lokasthitinī,
indriyonā viṣhayonī, pūrve karelā kāryonī paramparānī traṇe kāḷ sambandhī
oḷakhāṇ (nishchay) thaī shake chhe; tevī ja rīte shuddha chidrūpanī smr̥uti vaḍe,
anshe anubhavathī tenun sampūrṇapaṇun je potāno ātmā-kevaḷ gnānamay chhe,
teno nishchay karāy chhe. 4
– 5.
द्रव्यं क्षेत्रं च कालं च भावमिच्छेत् सुधीः शुभं ।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्ति हेतुभूतं निरंतरं ।।६।।
न द्रव्येन न कालेन न क्षेत्रेण प्रयोजनं ।
के नचिन्नैव भावेन लब्धे शुद्धचिदात्मके ।।७।।
to dravyakṣhetra shubh kāḷ svabhāv sarve,
chidrūp prāpti sadupāy sadāy seve;

Page 35 of 153
PDF/HTML Page 43 of 161
single page version

adhyāy-4 ][ 35
te buddhimān sahajātmasvarup pāmye,
dravyādinun pachhī nahi kani kām nāme. 6 – 7.
artha : — samyaggnānī shuddha ātmadashānī akhaṇḍ prāptinā
kāraṇarūp shubh dravya, kṣhetra, kāḷ, bhāvane nirantar ichchhe. 6
shuddha chaitanya ātmadashā pāmyā pachhī dravyathī, kṣhetrathī, kāḷathī ane
bhāvathī (kāī) prayojan nathī ja. 7.
परमात्मा परंब्रह्म चिदात्मा सर्वदृक् शिवः ।
नामानीमान्यहो शुद्धचिद्रूपस्यैव केवलं ।।८।।
(jhūlaṇā)
sarva draṣhṭā parabraÙ paramātamā,
te chidātmā prabhu shiv kahāye;
shuddha chidrūp keval ahā ! jāṇīe,
nām tenān ja sau e gaṇāye. 8.
artha : — paramātmā, parambrahma, chidātmā, sarvadraṣhṭā, kalyāṇasvarūp,
ā (badhā) nāmo kharekhar phakta shuddha chidrūpanān ja chhe. 8.
मध्ये श्रुताब्धेः परमात्मनाम — रत्नव्रजं वीक्ष्य मया गृहीतं ।
सर्वोत्तमत्वादिदमेव शुद्धचिद्रूपनामातिमहार्घ्यरत्नं ।।९।।
nām paramātmanān, samūh ratno taṇo,
shāstra ratnākare shobhato hā !
shuddha chidrūp uttam mahāmūlya tyān,
bhāḷīne max graıāãn ratna to ā. 9.
artha : — vītarāg pravachanarūp samudranī madhyamān paramātmānā
nāmarūp ratnano samūh joīne je mātra ā shuddha chidrūp nāmanun
mahāmūlyavān ratna sarvottam hovāthī men tenun grahaṇ karyun chhe. 9

Page 36 of 153
PDF/HTML Page 44 of 161
single page version

36 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
नाहं किंचिन्न मे किंचिद् शुद्धचिद्रूपकं विना ।
तस्मादन्यत्र मे चिंता वृथा तत्र लयं भजे ।।१०।।
shuddha chidrūp viṇ anya te hun nah{,
te vinā anya kani mārun nānhī;
tethī anyatra chintā badhāī vyartha tyān,
thā. tallīn chidrūpamānhī. 10.
artha : — shuddha chidrūp vinā kāī paṇ hun nathī, kāī paṇ mārun
nathī, tenā sivāy bīje mārī chintā nakāmī chhe; tethī hun temān lay
pāmavāno prayatna karun chhun. 10.
अनुभूय मया ज्ञातं सर्व जानाति पश्यति ।
अयमात्मा यदा कर्मप्रतिसीरा न विद्यते ।।११।।
karma vādaḷ viṣhe ātmaravi jyān chhūpyo,
gnān darshan dyuti alpa bhāse;
anubhave jāṇyun max, karma paMdo khasye,
pūrṇa te gnān darshan prakāshe. 11.
artha : — jyāre karmarūp paḍado nathī hoto tyāre ā ātmā
sarvane jāṇe chhe ane dekhe chhe, em men anubhav karīne jāṇyun chhe. 11.
विकल्पजालजंबालान्निर्गतोऽयं सदा सुखी ।
आत्मा तत्र स्थितो दुःखीत्यनुभूय प्रतीयतां ।।१२।।
अनुभूत्या मया बुद्धमयमात्मा महाबली ।
लोकालोकं यतः सर्वमंतर्नयति केवलः ।।१३।।
kalpanā jāl sevālamānthī yadi,
ātmarup ā vibhu upar āve;
to sadā te sukhī, te vinā tyān duḥkhī,
anubhave sugna sau pratīt pāve.

Page 37 of 153
PDF/HTML Page 45 of 161
single page version

adhyāy-4 ][ 37
anubhave jāṇyun max ā chidātmā aho !
shun anupam mahā shakitadhāārī !
lok ne sau alokādi sarvasvane,
jāṇī nijamān shame, gnānabhārī ! 12 – 13.
artha : — vikalponī jāḷarūp sevāḷamānthī bahār nīkaḷelo ā
ātmā sadā sukhī (chhe) ane tyān rahelo duḥkhī chhe, em anubhavīne
nishchay karo.
men anubhavathī jāṇyun chhe ke ā ātmā mahān shaktishāḷī chhe,
kāraṇ ke pote ekalo ja, sarva lok-alokane antaramān (gnānamān) samāvī
de chhe. 12 – 13.
स्मृतिमेति यतो नादौ पश्चादायाति किंचिन ।
कर्मोदयविशेषोऽयं ज्ञायते हि चिदात्मनः ।।१४।।
विस्फु रेन्मानसे पूर्वं पश्चान्नायाति चेतसि ।
किंचिद्वस्तु विशेषोऽयं कर्मणः किं न बुध्यते ।।१५।।
pratham smaratān smr̥utimān na āve kani,
je dhāīmethī pachhī yād āve;
karmano uday tyān ā chidātmā taṇo,
spaṣhṭa te koi prakāre jaṇāye;
pratham manamān sphure smaraṇ kani vastunun,
pachhīthī sambhāratān sāmbhare nā;
e ja ko karmano bhed vidvajjano,
kem nishchay karo antare nā ? 14 – 15.
artha : — kem ke pratham smaraṇamān āvatun nathī, pachhīthī kanīk
āve chhe, kharekhar ā chidātmāno karmodayano prakār jaṇāy chhe. 14.
pahelān kanīk vastu manamān yād āve, pāchhaḷathī chittamān yād
āve nahi, ā karmanī visheṣhatā kem khyālamān āvatī nathī? 15.

Page 38 of 153
PDF/HTML Page 46 of 161
single page version

38 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
सर्वेषामपि कार्याणां शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।
सुखसाध्यं निजाधीनत्वादीहामुत्र सौख्यकृत् ।।१६।।
प्रोद्यन्मोहाद् थया लक्ष्म्यां कामिन्यां रमते च हृत् ।
तथा यदि स्वचिद्रूपे किं न मुक्तिः समीपगा ।।१७।।
sarva kāryo viṣhe sādhay sugam dīse,
shuddhachidrūp chintan vichāro.
avar paratantra, svādhāīn nij dhayān to,
lok paralok sukhakar svīkāro. 16.
moh udaye mahāmatta hā ! chitta ā,
kāminī kanakamān rakat nitye;
tem jo chitta nij chidsvarupamān dhāro,
kem to mukitanā samīp varte ! 17.
artha : — badhā kāryomān shuddha ātmasvarūpanun chintan ā lok ane
paralokamān sukh āpanār, potane ādhīn hovāthī saraḷatāthī sadhāy tevun
chhe. 16.
jem mohathī matta man kañchan ane kāminīmān rame chhe, tem jo
potānā shuddha ātmāmān rame, to shun mokṣha samīp na āve? 17.
विमुच्य शुद्धचिद्रूपचिंतनं ये प्रमादिनः ।
अन्यत् कार्यं च कुर्वंति ते पिबंति सुधां विषं ।।१८।।
विषयानुभवे दुःखं व्याकुलत्वात् सतां भवेत् ।
निराकुलत्वतः शुद्धचिद्रूपानुभवे सुखं ।।१९।।
shuddha chidrūp chintan tajī anya je,
kārya karavā pramādī pravarte;
te jano pān pīyūṣhanun chhoMīne,
viṣhapāne aho kem varte ?

Page 39 of 153
PDF/HTML Page 47 of 161
single page version

adhyāy-4 ][ 39
viṣhayasukh anubhave vyākulit man bane,
duḥkh tyān tethī tattvagna māne;
shuddha chidrūp anubhave sukh mahā !
tyān nirākulatā nitya māṇe. 18-19.
artha : — je pramādīo shuddha chidrūpanun chintan chhoḍīne anya kārya
kare chhe, teo amr̥ut chhoḍīne viṣhanun pān kare chhe. 18.
viṣhayonā anubhavamān vyākuḷatā hovāthī santone duḥkh thāy chhe,
shuddha ātmānā anubhavamān nirākuḷatā hovāthī sukh thāy chhe. 19.
रागद्वेषादिजं दुःखं शुद्धचिद्रूपचिंतनात् ।
याति तच्चिंतनं न स्याद् यतस्तद्गमनं विना ।।२०।।
आनन्दो जायतेत्यंतः शुद्धचिद्रूपचिंतने ।
निराकुलत्वरूपो हि सतां यत्तन्मयोऽस्त्यसौ ।।२१।।
rāgadveṣhādithī upaje duḥkh je,
shuddha chidrūp chintanathī jāye;
kem ke te gayā viṇ chintan kadī,
shuddha chidrūpanun nā pamāye;
shuddha chidrūpanā chintane santane,
koi atyant ānand āve;
te nirākuḷatārup ānand chhe,
ek tanmayapaṇe chid – svabhāve. 20-21.
artha : — rāg-dveṣhādithī utpanna thatun duḥkh shuddha – ātmasvarūpanā
chintanathī dūr thaī jāy chhe, kāraṇ ke tenā dūr thayā vinā tenun (chidrūpanun)
chintan thatun nathī.
kharekhar santone shuddha ātmānun chintan karatān nirākuḷatārūp atyant
ānand pragaṭe chhe, kāraṇ ke te chidrūp ānandamay chhe. 21.

Page 40 of 153
PDF/HTML Page 48 of 161
single page version

40 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
तं स्मरन् लभते ना तमन्यदन्यच्च केवलं ।
याति यस्य पथा पांथस्तदेव लभते पुरं ।।२२।।
शुद्धचिद्रूपसंप्राप्तिर्दुर्गमा मोहतोंऽगिनां ।
तज्जयेऽत्यंत सुगमा क्रियाकांडविमोचनात् ।।२३।।
je smare svarup, te ja prāpti kare,
anya smaraṇe jano anya pāme;
pathik je nagarano mārga lai sañchare,
tyān ja pahāxche, nah{ anya grāme.
shuddha chidrūpanī prāpti durgam ahā !
mohavash prāṇīne sugam kāānthī ?
mohanā vijayathī, viṇ kriyākānM paṇ,
prāpti tenī ati sugamatāthī. 22 – 23.
artha : — manuṣhya tenun smaraṇ karatān tene pāme chhe ane anyanun
smaraṇ karatān kevaḷ anyane pāme chhe; jem vaṭemārgu je nagaranā mārge
jāy chhe, te ja nagaramān te pahoñche chhe. 22.
prāṇīone mohathī shuddha ātmasvarūpanī yathārtha prāpti mushkel chhe
ane teno (mohano) jay karavāthī (anya) kriyākāṇḍ karyā vagar paṇ
(tenī prāpti) atyant sugam chhe. 23.

Page 41 of 153
PDF/HTML Page 49 of 161
single page version

adhayāy 5 mo
[ shuddha chidrūpanī prāpti kadī pūrve koī vār thaī nathī ]
रत्नानामौषधीनां वसनरसरुजामन्नधातूपलानां
स्त्रीभाश्वानां नराणां जलचरवयसां गोमहिष्यादिकानां ।
नामोत्पत्त्यर्घतार्थान् विशदमतितया ज्ञातवान् प्रायशोऽहं
शुद्धचिद्रूपमात्रं कथमहह निजं नैव पूर्वं कदाचित् ।।१।।
(jhūlaṇā)
ratna auṣhadhiā bahu vastra ras vyādhiāo,
anna paththar ane dhāātuonān;
puruṣh strī ashva gaj pakṣhī jalachar tathā,
gāy bhaxsādi par vastuonān;
nām, utpatti, kimmat, prayojan badhāun,
tīkṣhṇa buddhi karī bahuy jāṇyun;
kintu nij shuddha chidrūpane max aho !
pūrva kāle kadī nā pichhāṇyun ! 1.
artha : — ratnonān, auṣhadhonān, vastra, ras, roganān, anna, dhātu,
paththaronān, strī, hāthī ne ashvonān, manuṣhyonān, jaḷachar ane nabhachar
(pakṣhīo)nān, gāy, bhens ādinān nām, utpatti, mūlya, prayojan tīkṣhṇa
buddhi vaḍe karī men ghaṇun karīne jāṇyā chhe. aho! khed chhe ke koī rīte
mātra potānā shuddha chidrūpane pūrve kadī paṇ jāṇyun nathī? 1.
पूर्वं मया कृतान्येव चिंतनान्यप्यनेकशः ।
न कदाचिन्महामोहात् शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।।२।।

Page 42 of 153
PDF/HTML Page 50 of 161
single page version

42 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
अनंतानि कृतान्येव मरणानि मयापि न ।
कुत्रचिन्मरणे शुद्धचिद्रूपोऽहमिति स्मृतं ।।३।।
anya paṇ bahu bahuvidhā chintan karyān,
pūrvamān ātmahit shreṇī kāpī;
shuddha chidrūpanun paṇ na chintan karyun,
max mahāmohavash thai kadāpi;
maraṇ paṇ pūrvamān max anantān karyān,
svarupane bhūlī parane hun mānī;
ek paṇ maraṇ kāḷe smaraṇanā karyun,
shuddha chidrūp hun em jāṇī. 2 – 3.
artha : — pūrve men anek vār chintan paṇ karyān chhe, parantu
mahāmohathī shuddha ātmānun chintan kadāpi thayun nathī. 2.
anantavār maraṇ paṇ men karyān chhe, parantu koī paṇ maraṇ vakhate
men ‘hun shuddha chidrūp chhun’ em smaraṇ karyun nathī. 3.
सुरद्रुमा निधानानि चिंतारत्नं द्युसद्गवी ।
लब्धा च न परं पूर्वं शुद्धचिद्रूपसंपदा ।।४।।
द्रव्यादिपंचथा पूर्वं परावर्त्ता अनंतशः ।
कुतास्तेष्वेकशो न स्वं स्वरूपं लब्धवानहं ।।५।।
kalpataru kāmadhonu, nidhāāno vaḷī,
ratnachintāmaṇi divya vibhūti;
max lahī pūrvamān, shuddha chidrūp rup,
anup sampattinī kadī na prāpti;
dravya ādi parāvarttano pañch te,
max anantān karyān pūrvakāḷe;

Page 43 of 153
PDF/HTML Page 51 of 161
single page version

adhyāy-5 ][ 43
te viṣhe ek paṇ vār nij svarupane,
hun na pāmyo bhamyo bhrāntijāḷe. 4 – 5.
artha : — (mane) pūrve kalpavr̥ukṣha, dhananā bhaṇḍār, chintāmaṇi ratna,
kāmadhenu vagere maḷyā, parantu shuddhachidrūp sampatti maḷī nathī. 4.
(men) pūrve dravya, kṣhetra, kāḷ, bhāv ane bhav e nāmanā pāñch
parāvartan (sansār bhramaṇ) anantavār karyā chhe, temān ekavār paṇ mane
mārun svarūp maḷyun nathī. 5.
इन्द्रादीनां पदं लब्धं पूर्वं विद्याधरेशिनां ।
अनंतशोऽहमिंद्रस्य स्वस्वरूपं न केवलं ।।६।।
मध्ये चतुर्गतीनां च बहुशो रिपवो जिताः ।
पूर्वं न मोहप्रत्यर्थी स्वस्वरूपोपलब्धये ।।७।।
max anantī aho ! vār vaḷī pūrvamān,
indra, vidyādhār svāmī dhāāyo;
tem ahamindranān pad mahā bhogavyān,
mātra svasvarupane kadī na pāmyo,
chār gati bhramaṇamān bahu bahu shatruo,
bahu bahu vār jītyā tathāpi;
shuddha chidrūpanī prāptimān vighanarup,
moh shatru na jītyo kadāpi. 6-7.
artha : — (mane) pūrve indrādinān, anantavār vidyādharonā
adhipatinān (ane) ahamindranun pad paṇ maḷyun (chhe) mātra svasvarūp
maḷyun nathī. pūrve chāragatimān (men) anekavār shatruone jītyā
(paṇ) svasvarūpanī prāpti māṭe (bādhārūp evā) moh shatrune jītyo
nathī. 6-7

Page 44 of 153
PDF/HTML Page 52 of 161
single page version

44 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
मया निःशेषशास्त्राणि व्याकृतानि श्रुतानि च ।
तेभ्यो न शुद्धचिद्रूपं स्वीकृतं तीव्रमोहिना ।।८।।
वृद्धसेवा कृता विद्वन्महतां सदसि स्थितः ।
न लब्धं शुद्धचिद्रूपं तत्रापि भ्रमतो निजं ।।९।।
sarva shāstro bhaṇyo, shravaṇ ati ati karyun;
bodhā paṇ anyane khūb dīdhāo;
tīvra mohe chhatān te mah{thī nah{,
shuddha chidrūp nij grahaṇ kīdhāo.
vr̥uddhasevā karī, sādhāusaṅge pharyo,
gnānī pāse sabhāmadhay beLo;
te chhatān tyānthī paṇ shuddha chidrūpane,
nā laıāãn, bhram anādi na nāLo. 8-9.
artha : — men sansāramān sarva shāstro sāmbhaḷyā ane temanā viṣhe
vyākhyān karyā, parantu tīvra mohī evā men te shāstromānthī shuddha chidrūpanun
grahaṇ karyun nahi. 8.
(men) vr̥uddhonī sevā karī, (hun) vidvān, mahātmāonī sabhāmān
beṭho, (chhatān) tyān bhamīne paṇ men potānā shuddha ātmasvarūpanī prāpti
karī nahi. 9.
मानुष्यं बहुशो लब्धमार्ये खंडे च सत्कुलं ।
आदिसंहननं शुद्धचिद्रूपं न कदाचन ।।१०।।
शौचसंयमशीलानि दुर्धराणि तपांसि च ।
शुद्धचिद्रूपसद्ध्यानमंतरा धृतवानहं ।।११।।
āryakhanMe bahu vār nar bhav laıāo,
janma uttam kule paṇ hun pāmyo;

Page 45 of 153
PDF/HTML Page 53 of 161
single page version

adhyāy-5 ][ 45
pratham sanhanan paṇ vār bahu max laıāãn,
shuddha chidrūp nā kadīy pāmyo.
shauch sanyam tathā shīl tap ādaryān,
sarva duṣhkar vrato paṇ dhāryān max;
ek nij shuddha chidrūpanā dhayān viṇ,
sarva sādhān nirarthak karyān max. 10-11.
artha : — āryadeshamān manuṣhyapaṇun, vajrarṣhabhanārāchasanhanan, uttam
phaḷ. e badhu mane anekavār maḷyun chhe, parantu shuddha chidrūp kadī maḷyun
nathī. 10.
shuddha chidrūpanā uttam dhyān vinānā shauch, shīl, sanyam tathā durdhar
tap men dhāraṇ karyān chhe. 11.
एकेंद्रियादिजीवेषु पर्यायाः सकला धृताः ।
अजानता स्वचिद्रूपं परस्पर्शादिजानता ।।१२।।
ज्ञातं दृष्टं मया सर्वं सचेतनमचेतनं ।
स्वकीयं शुद्धचिद्रूपं न कदाचिच्च केवलं ।।१३।।
sarva ekendriyādi viṣhe bahu bhamyo,
bahu dhāryā sarva paryāy tyān max;
sparsha ras ādi paranā bahu jāṇatān,
nij chidrūp jāṇyun na tyān max.
anya chetan achetan padārtho vaḷī,
sarva jāṇyā dīLā bāıādraṣhṭi;
mātra nij shuddha chidrūpane jāṇavā,
dekhavā nā khulī ātmadraṣhṭi. 12-13.
artha : — potānā ātmasvarūpane jāṇyā vinā ane paranā sparsha,
ras, rūp ādine jāṇatān men ekendriyādimān sarva avasthāo dhāraṇ karī
chhe. 12.

Page 46 of 153
PDF/HTML Page 54 of 161
single page version

46 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
men badhā chetan, achetan (padārtho)ne joyā ane jāṇyā; phakta
potānā shuddha ātmasvarūpane kadī jāṇyun nathī. 13.
लोकज्ञाति श्रुतसुरनृपति श्रेयसां भामिनीनां
यत्यादीनां व्यवहृतिमखिलां ज्ञातवान् प्रायशोऽहं ।
क्षेत्रादीनामशकलोजगतो वा स्वभावं च शुद्ध –
चिद्रूपोऽहं ध्रुवमिति न कदा संसृतौ तीव्रमोहात् ।।१४।।
lok gnāti tathā shāstra sur nr̥upataṇi,
nītirīti jāṇī max sarva prāye;
strī, muni ādinā akhil vyavahārane,
tem max jāṇyo mukhyatāye;
kṣhetra nadī ādi sau jagat sampūrṇanā,
jāṇavā bhāv hun bahu ya shāṇo;
tīvra mohe chhatān bhav viṣhe hā kadī,
shuddha chidrūp hun dhāruv na jāṇyo. 14.
artha : — sansāramān lok, gnāti, shāstra, dev rājā ādinī
sampati, shrey (kalyāṇ), strī ane munionā samasta vyavahāronun athavā
desh, nagar, nadī, parvat ādinā bhāgonun, jagatamān svabhāvanun men ghaṇun
karīne gnān karyun, (meḷavyun) parantu tīvra mohane līdhe ‘hun chetanasvarūp
ātmā chhun’ em kharekhar kadī jāṇyun nahi. 14.
शीतकाले नदीतीरे वर्षाकाले तरोरधः ।
ग्रीष्मे नगशिरोदेशे स्थितो न स्वे चिदात्मनि ।।१५।।
विहितो विविधोपायैः कायक्लेशो महत्तमः ।
स्वर्गादिकांक्षया शुद्धं स्वस्वरूपमजानता ।।१६।।
अधीतानि च शास्त्राणि बहुवारमनेकशः ।
मोहतो न कदा शुद्धचिद्रूपप्रतिपादकं ।।१७।।

Page 47 of 153
PDF/HTML Page 55 of 161
single page version

adhyāy-5 ][ 47
(shikhariṇī)
shiyāḷāmān ©bho saritātaṭamān shīt sahato,
vaḷī varṣhākāḷe taruvarataḷe sthiti dhārato;
unāḷe adrinā shikhar par tāpe tap tapyo,
chidātmāmān kintu nij sthiti karī hun na viramyo. 15.
tanu kaleshe, ichchhī surasukh, tapyo ghāor tap hun,
na jāṇyun, shuddhātmasvarup sukh to te kām chahun ?
ghāṇī rīte shāstro, pharī pharī ghāṇān hun bhaṇī gayo,
chhatān shāstro bodho svarup te mohe nahi gaṇyo. 16-17.
artha : — shiyāḷāmān hun nadīnā kinārā upar, varṣhā r̥̄utumān
vr̥ukṣhanī nīche, unāḷāmān parvatanā shikhar pradeshamān rahyo; parantu potānā
chaitanyasvarūp ātmāmān rahyo nahi. 15.
men shuddha svasvarūpane na jāṇatān, svargādinī ichchhāthī vividh
upāyo dvārā mahān kāyaklesh karyo. 16.
tathā ghaṇī vār anek prakāre shāstro bhaṇyā, parantu mohavash thaīne
shuddha ātmānā svarūpanun pratipādan karanār shāstra kadī bhaṇyo nahi. 17.
न गुरुः शुद्धचिद्रूपस्वरूपप्रतिपादकः ।
लब्धो मन्ये कदाचितं विनाऽसौ लभ्यते कथं ।।१८।।
सचेतने शुभे द्रव्ये कृता प्रीतिरचेतने ।
स्वकीये शुद्धचिद्रूपे न पूर्वं मोहिना मया ।।१९।।
guru gnānī shuddha svarup nij bodho pravīṇ je,
maªyā no to kāānthī svarup nij pāmun hun viṇ te ?
karī prīti sārā jīv ajīv dravye par chhatān,
karī nā mohe max, vimal nij rupe Lrī jatān. 18-19.

Page 48 of 153
PDF/HTML Page 56 of 161
single page version

48 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
artha : — mane lāge chhe ke shuddha chaitanyasvarūp ātmānun nirūpaṇ
karanār sadguru (mane) kadī maḷyā nathī. te sadguru vinā ā shuddha
chidrūpanī prāpti kem karīne thāy? 18.
manane priy evā sachetan, achetan padārthomān mohī evā men pūrve
prīti karī paṇ ātmāne priy evā shuddha chidrūpamān prīti karī nahi. 19.
दुष्कराण्यपि कार्याणि हा शुभान्यशुभानि च ।
बहूनि विहितानीह नैव शुद्धात्मचिंतनं ।।२०।।
पूर्वं या विहिता क्रिया किल महामोहोदयेनाखिल
मूढत्वेन मयेह तत्र महतीं प्रीतिं समातन्वता ।
चिद्रूपाभिरतस्य भाति विषवत् सा मंदमोहस्य मे
सर्वस्मिन्नधुना निरीहमनसोऽतोधिग् विमोहोदयं ।।२१।।
व्यक्ताव्यक्तविकल्पानां वृंदैरापूरितो भृशं ।
लब्धस्तेनावकाशो न शुद्धचिद्रूप चिंतने ।।२२।।
ghāṇān evān kīdhāān shubh ashubh kāryo kiLna hā !
chhatān shuddhātmānun kadī nahi karyun chintan mahā.
kriyā pūrve je je sakal karī max moh udaye,
rati vistārī tyān atishay mahā mūḍh matiye;
have bhāse te sau viṣh sam mane moh vidhāraye,
svarupe lāgyo hun nirīh paramān, moh dhiāk e.
mane vyakatāvyakat pratipaḷ vikalpe pūraṇane,
maḷī nā nivr̥utti nij vimal chidrūp manane. 20-21-22.
artha : — ahā! men ahīn anek shubh ane ashubh duṣhkar kāryo
karyā chhe, paṇ shuddha ātmānun chintan nathī ja karyun. 20.

Page 49 of 153
PDF/HTML Page 57 of 161
single page version

adhyāy-5 ][ 49
pūrve mahā mohanā udaye mūḍhatāthī temān atyant prīti karanār evā
men je kriyā ahīn kharekhar karī chhe, te badhī kriyā moh jeno mand thayo
chhe ane chidrūpamān rati thaī chhe evā mane sarvamān nispr̥uhabuddhithī thavāthī
have jher jevī lāge chhe, tethī atyant mohanā udayane dhikkār chhe. 21.
hun vyakta ane avyakta vikalponā samūhathī atyant bharelo chhun,
tethī mane shuddha chidrūpanā chintavanamān avakāsh maḷyo nathī. 22.

Page 50 of 153
PDF/HTML Page 58 of 161
single page version

adhayāy 6 Õo
[shuddha chidrūpanān smaraṇamān nishchaḷatāno bodh ]
जानंति ग्रहिलं हतं ग्रहगणैर्ग्रस्तं पिशाचैरुजा
मग्नं भूरि परीषहैर्विकलतां नीतं जराचेष्टितं ।
मृत्यासन्नतया गतं विकृतितां चेद् भ्रांतिमंतं परे
चिद्रूपोऽहमिति स्मृतिप्रवचनं जानंतु मामंगिनः ।।१।।
chidrūp chintan tatpar mujane durbhag bhramit bhale jan kahe,
ke unmatta, pishāche pīiMta, vyādhiāgrasta viparīt grahe;
mand prabaḷ pariṣhahathī vikr̥ut jarā maraṇ sanmukh gaṇe,
chidrūp hun e smr̥uti vachanarup, re ! jan jāṇo tathyapaṇe. 1.
artha : — jo anya prāṇīo mane graho vaḍe grahāyelo, haṇāyelo,
bhūt pishāch vaḍe pakaḍāyelo, rogathī pīḍit, atyant pariṣhahothī vikal
thayelo ane vr̥uddhāvasthā pāmelo, mr̥utyunī najadīk pahoñchelo, vikr̥ut
avasthā pāmelo, bhrāntivāḷo māne chhe to tame em samajo ke hun to
chaitanyasvarūp chhun — e smaraṇamān rākhavā yogya uttam pravachanarūp – shuddha
chidrūp chhun. 1.
उन्मत्तं भ्रांतियुक्तं गतनयनयुगं दिग्विमूढं च सुप्तं
निश्चिंतं प्राप्तमूर्च्छं जलवहनगतं बालकावस्थमेतत् ।
स्वस्याधीनं कृतं वा ग्रहिलगतिगतं व्याकुलं मोहधूर्त्तैः
सर्वं शुद्धात्मदृग्भीरहितमपि जगद् भाति भेदज्ञचित्ते ।।२।।
shuddha ātmadarshan hīn jag ā bhed gnānīne chitta dīse,
hā ! unmatta bhramit netrahīṇ digmūḍh gāḍh suṣhupti viṣhe;

Page 51 of 153
PDF/HTML Page 59 of 161
single page version

adhyāy-6 ][ 51
pāgal mūrchhāgat avichārī, jalapravāhamān vahī jatun,
agna bālasam moh Lgone vash vyākul visheṣh thatun. 2.
artha : — shuddha ātmadarshanathī rahit, ā sarva jagat paṇ
bhedagnānīnā chittamān unmatta, bhrāntiyukta, banne netrarahit, dishā bhūlelun,
gāḍh nidrāmān sūtelun, avichārī, mūrchchhā pāmelun, jaḷanā pravāhamān taṇātun,
bāḷakanā jevī agnān avasthāvāḷun athavā moharūpī ṭhagothī pīḍit dashā
pāmelun hoy tevun ane moh ṭhage potāne ādhīn karelun, vyākuḷ thayelun
jaṇāy chhe. 2.
स्त्रीणां भर्त्ता बलानां हरय इव धरा भूपतीनां स्ववत्सो
धेनूनां चक्रवाक्या दिनपतिरतुलश्चातकानां घनार्णः ।
कासाराद्यब्धराणाममृतमिव नृणां वा निजौकः सुराणां
वैद्यो रोगातुराणां प्रिय इव हृदि मे शुद्धचिद्रूपनामा ।।३।।
strīnā chitta viṣhe priy bhartā, balabhadrone prāṇ hari,
bhūpane bhūmi, vatsa dhonune, chakravākane timirāri;
chātakane jaladhār, devone svarga, janone priy sudhāā,
priy vimal chidrūp muj chitte, rogāturane vaidya yathā. 3.
artha : — strīonā chittane jem pati, baḷabhadrone vāsudev,
rājāone pr̥ithvī, gāyone potānā vāchharaḍān, chakravākīne sūrya, chātakone
meghanun pāṇī, jaḷacharone taḷāv ādi, manuṣhyone amr̥ut athavā devone
svarga, rogathī pīḍāyelāone vaidya anupam priy hoy chhe; tem mārā
hr̥udayamān shuddhachidrūp jenun nām chhe evo ātmā atyant priy chhe. 3.
शापं वा कलयंति वस्तुहरणं चूर्णं बधं ताडनं
छेदं भेदगदादिहास्यदहनं निदाऽऽपदापीडनं ।
पव्यग्न्यब्ध्यगपंककूपवनभूक्षेपापमानं भयं
केचिच्चेत् कलयंतु शुद्धपरमब्रह्मस्मृतावन्वहं ।।४।।

Page 52 of 153
PDF/HTML Page 60 of 161
single page version

52 ][ tattvagnān-taraṅgiṇī
param braÙ chintan tallīn hun mane koi bhay shāp dīe,
vastuharaṇ, chūraṇ, vadhā, tāMna, chhed, bhed, bahu duḥkh dīe;
giri agni abdhiā nav kūpe phaxke vajo haṇe bhale,
bhale hāsya nindādi karo, paṇ alpachitta muj nahi maḷe. 4.
artha : — shuddha paramātmānī smr̥utimān sarvadā līn evā mane jo
koī shāp āpe athavā vastuonun haraṇ kare, chūrachūr kare, vadh kare,
tāḍan kare, chhede, bhede, gadādithī māre, bāḷe, mashkarī kare, ninde, pīḍe,
vajra mārā upar pheṅke, agnimān, samudramān, parvat ke vr̥ukṣha uparathī nīche
pheṅke, kādavamān, kūvāmān, vanamān ke bhūmi upar pheṅke, apamānit kare ke
bhay upajāve to bhale tem karo. 4.
चंद्रार्कभ्रमवत्सदा सुरनदीधारौधसंपातव –
ल्लोकेस्मिन् व्यवहारकालगतिवद् द्रव्यस्य पर्यायवत् ।
लोकाधस्तलवातसंगमनवत् पद्मादिकोद्भूतिवत्
चिद्रूपस्मरणं निरंतरमहो भूयाच्छिवाप्त्यैमम् ।।५।।
chandra sūrya gati jem nirantar, sur nadīvahan sadāy yathā,
pal pal kāl gati sam loke, dravya viṣhe paryāy sadā;
lok nīche ghān ādi pavanavat jalamān kamalotpatti yathā,
chidrūpasmaraṇ nirantar chitte shivadāyī muj bano tathā. 5.
artha : — ā lokamān sadāy sūrya chandranā bhramaṇanī peṭhe, gaṅgā
nadīnā pravāhanā vahananī māphak, vyavahārakāḷanī gatinī peṭhe, dravyanī
paryāyanī jem, lokanī nīche dhanavāt, tanavāt vagere pavanonā nirantar
gamananī māphak, (sarovaromān) kamaḷ ādinī nirantar utpatti thayā kare
chhe tem aho, mārā manamān paṇ nirantar shuddha ātmānun smaraṇ thayā karo
ke jethī mane mokṣharūp param kalyāṇanī prāpti thāy. 5.
इति हृत्कमले शुद्धचिद्रूपोऽहं हि तिष्ठतु ।
द्रव्यतो भावतस्तावद् यावदंगे स्थितिर्मम ।।६।।