Tattvagyan Tarangini-Gujarati (English transliteration). Adhyay-17 : Shuddh Chidrupma Prem Vadhe Te Mate Vastavik Sukhnu Pratipadan; Adhyay-18 : Shuddh Chidrupni Praptino Kram.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 8 of 9

 

Page 133 of 153
PDF/HTML Page 141 of 161
single page version

adhyAy-16 ][ 133
संगत्यागो निर्जनस्थानकं च तत्त्वज्ञानं सर्वचिंताविमुक्तिः ।
निर्बाधत्वं योगरोधो मुनीनां मुक्त्यै ध्याने हेतवोऽमी निरुक्ताः ।।८।।
sang tyAg nirjan sthaL tattvagnAn sarva chintA dUr thAy;
nirbAdhAtva yogarodhA e dhayAn hetuthI muni shiv jAy. 8.
artha : — sangano tyAg, ekAntasthAn, tattvagnAn, sarva (prakAranI)
chintAno tyAg, upadravano abhAv, man, vachan, kAyArUp yogano sanyam
munione mATe dhyAnamAn A hetuo kahyA chhe. 8.
विकल्पपरिहाराय संगं मुंचंति धीधनाः ।
संगतिं च जनैः सार्द्धं कार्यं किंचित् स्मरंति न ।।९।।
vikalpane tajavAne mATe sang taje sau mati – samRuddha,
jan sangati ke kArya kAi paN tenAn smare nah{ te buddha. 9.
artha : — gnAn jemanun dhan chhe evA gnAnIo vikalpanA tyAg
mATe sangane chhoDe chhe, mANasonI sAthe temanA mArgone tathA koI paN
kAryane yAd karatA nathI. 9.
वृश्चिका युगपत्स्पृष्टाः पीडयंति यथांगिनः ।
विकल्पाश्च तथात्मानं तेषु सत्सु कथं सुखं ।।१०।।
बाह्यसंगतिसंगस्य त्यागे चेन्मे परं सुखं ।
अंतः संगतिसंगस्य भवेत् किं न ततोऽधिकं ।।११।।
ek sAth va{chhI bahu Mnkhe prANI pIMA lahe apAr,
tem vikalpo pIMe prANIne te hotAn sukh kAAnthI lagAr?
bAıAsangati sang tyAgathI mujane yadi param sukh thAy,
antarasangati sang tyAgathI tethI adhiAk sukh shun na pamAy? 10-11.
artha : — jem ek sAthe Dankh mAratA vInchhIo prANIone pIDA
Ape chhe, tem vikalpo AtmAne pIDe chhe tathA te vidyamAn hotAn sukh
kevI rIte thAy? 10.

Page 134 of 153
PDF/HTML Page 142 of 161
single page version

134 ][ tattvagnAn-tarangiNI
bAhya evA lokamArgo tathA sangaprasanganA tyAgamAn jo mane param
sukh thAy chhe, to antarasangati sanganA tyAgamAn tenAthI adhik sukh kem
na thAy? 11.
बाह्यसंगतिसंगेन सुखं मन्यते मूढधीः ।
तत्त्यागेन सुधीः शुद्धचिद्रूपध्यानहेतुना ।।१२।।
अवमौदर्यात्साध्यं विविक्तशय्यासनाद्विशेषेण ।
अध्ययनं साध्यानं मुमुक्षुमुख्याः परं तपः कुर्युः ।।१३।।
mUDh mati to bAıA sangati sang vaMe sukh gaNe pradhAAn;
teno tyAg vimal chidrUpano dhayAn hetu sukh gaNe dhAImAn. 12.
shreÌ mumukShu uNodarIne vivikat shayyAsanathI sAdhay;
dhayAn sahit svAdhayAy Adare uttam tap e to ArAdhay. 13.
artha : — agnAnI jIv bAhya sangatinA sangathI sukh mAne chhe,
(jyAre) samyakbuddhivALA – gnAnI shuddha chidrUpanA dhyAnano hetu (hovAthI)
te sanganA tyAgathI sukh mAne chhe. 12.
mumukShuomAn mukhyajano UnNodarI tapathI sAdhavA yogya, visheShe
karIne nirjan sthAnamAn (shuddhAtmAnA) dhyAn sahit svAdhyAyarUp param tap
kare chhe. 13.
ते वंद्याः गुणिनस्ते च ते धन्यास्ते विदांवराः ।
वसंति निर्जने स्थाने ये सदा शुद्धचिद्रताः ।।१४।।
निर्जनं सुखदं स्थानं ध्यानाध्ययनसाधनं ।
रागद्वेषविमोहानां शातनं सेवते सुधीः ।।१५।।
te guNavantA vandya gaNAtA dhAnya gnAnImAn pravar manAy,
nirjan sthAne ne jai vasatA chidrUpamAn ati rakat sadAy;
nirjanasthAn ati sukhadAyI dhayAn tathA svAdhayAy nidAn,
rAg dveSh vimoh vinAshak seve tene ati matimAn. 14-15.

Page 135 of 153
PDF/HTML Page 143 of 161
single page version

adhyAy-16 ][ 135
artha : — jeo hammeshAn shuddha chidrUpamAn rakta nirjan sthAnamAn vase
chhe te vandavAyogya chhe, te guNavAn chhe, te dhanya chhe ane te tattvomAn shreShTha
chhe. 14.
gnAnI manuShya dhyAn ane svAdhyAyanA kAraNarUp rAg-dveSh-mohano
nAsh karanAr sukhadAyak nirjan sthAnanun sevan kare chhe. 15.
सुधाया लक्षणं लोका वदंति बहुधा मुधा ।
बाधाजंतुजनैर्मुक्तं स्थानमेव सतां सुधा ।।१६।।
भूमिगृहे समुद्रादितटे पितृवने वने ।
गुहादौ वसति प्राज्ञः शुद्धचिद्ध्यानसिद्धये ।।१७।।
lok sudhAAnun lakShaN bahudhAA bhAkhe te to vyartha tamAm,
santA – sudhAA to bAdhAA jantu jan viN nirjan sthAnanun nAm.
bhUmigRuh var sindhAu taT par, smashAn van giri – ga¯ramAny,
chidrUp dhayAnanI siddhi kAje prAgna vase nirjan sthaLamAny. 16-17.
artha : — loko sudhAnun lakShaN anek prakAre kahe chhe, parantu te vRuthA
chhe. satpuruShone to bAdhArahit, janturahit ane manuShya rahit evun sthAn
te ja amRut chhe. 16.
tattvagnAnI shuddha AtmAnA dhyAnanI siddhi karavA mATe bhonyarAmAn
samudra AdinA kAnThe, smashAnamAn; araNyamAn ke guphA AdimAn vase chhe. 17.
विविक्तस्थानकाभावात् योगिनां जनसंगमः ।
तेषामालोकनेनैव वचसा स्मरणेन च ।।१८।।
जायते मनसः स्पंदस्ततो रागादयोऽखिलाः ।
तेभ्यः क्लेशो भवेत्तस्मान्नाशं याति विशुद्धता ।।१९।।
तया विना न जायेत शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।
विना तेन न मुक्तिः स्यात् परमाखिलकर्मणां ।।२०।।

Page 136 of 153
PDF/HTML Page 144 of 161
single page version

136 ][ tattvagnAn-tarangiNI
तस्माद्विविक्तसुस्थानं ज्ञेयं क्लेशनाशनं ।
मुमुक्षुयोगिनां मुक्तेः कारणं भववारणं ।।२१।।
artha : — ekAnt sthAnakanA abhAvathI yogIone manuShyono sang
thAy, (tethI) temane jovAthI, (temanAn) vachanothI tathA smaraNathI tathA
mananI chanchaLatAthI thAy chhe, te (nA)thI rAgAdi samasta doSho thAy chhe,
tenAthI sanklesh thAy chhe, tenAthI vishuddhatA nAsh pAme chhe, vishuddhatA vinA
AtmasvarUpanun chintan thAy nahi ane Atmachintan vinA param akhil
karmathI chhUTavArUp mukti thatI nathI. 18-19-20.
mATe mokShArthI yogIoe ekAnt nirvikAr sthAnane sankleshano
nAsh karanArI sansArI bhramaNane aTakAvanAr mokShanun kAraN jANavun.

Page 137 of 153
PDF/HTML Page 145 of 161
single page version

adhayAy 17 mo
[shuddha chidrUpamAn prem vadhe te mATe vAstavik
sukhanun pratipAdan]
मुक्ताविद्रुमरत्नधातुरसभूवस्त्रान्नरुग्भूरुहां
स्त्रीभाश्वाहिगवां नृदेवविदुषां पक्षांबुगानामपि ।
प्रायः संतिपरीक्षकाः भुवि सुखस्यात्यल्पका हा यतो
दृश्यंते खभवे रताश्च बहुवः सौख्ये च नातींद्रिये ।।१।।
motI pravAl ratna dhAAtu ras bhUmi vastra suranar vyAdhiA,
anna vRukSha strI nAg ashva ke pashu pakShI vidvAnAdi;
bahu parIkShak enA jagamAn £ndriy sukh Asakat dise,
viralA mAtra parIkShak jagamAn rakat atIndriy saukhya viShe. 1.
artha : — motI, paravALAn, ratna, dhAtu, ras, pRithvI, vastra, anna,
rog ane vRukShonA strI, hAthI, ghoDA, sarpa, gAy, baLadanA, manuShya, dev
ane vidvAno, pakShIo tathA jaLachar jIvonA jagatamAn prAye ghaNA
parIkShako chhe paN khedanI vAt chhe, ke satsukhanA ati alpa parIkShako chhe,
kAraN ke indriyajanya sukhamAn mukhyatve saghaLA rakta chhe, atIndriyasukhamAn
rakta dekhAtA nathI. 1.
निर्द्रव्यं स्ववशं निजस्थमभयं नित्यं निरीहं शुभं
निर्द्वंदं निरुपद्रवं निरुपमं निर्बंधमूहातिगं ।
उत्कृष्टं शिवहेत्वदोषममलं यद्दुर्लभं केवलं
स्वात्मोत्थं सुखमीदृशं च स्वभवं तस्माद्विरुद्धं भवेत् ।।२।।

Page 138 of 153
PDF/HTML Page 146 of 161
single page version

138 ][ tattvagnAn-tarangiNI
Atmik sukh to nijavash nirupam nispRuh nitya nijastha aho!
nirupadrav nirdravya abandhAk viN bhay shubh atakarya laho;
shreÌ adoSh amal shivahetu durlabh dvandvAtIt graho,
Avun sukh svAtmottha laho, te viruddha £ndriy sukh na chaho. 2.
artha : — dhan (nI apekShA) rahit, svAdhIn, AtmAmAn rahelun,
bhayarahit, nitya, nispRuh, shubh, dvandvarahit, upadravarahit, upamA rahit,
bandharahit tarkathI par sarvottam, mokShanun kAraN, doSh rahit, maL rahit
je kevaL durlabh chhe; evun sva AtmAmAnthI utpanna thatun sukh chhe ane
indriyajanya sukh tenAthI viruddha chhe. 2.
वैराग्यं त्रिविधं निधाय हृदये हित्वा च संगे त्रिधा
श्रित्वा सद्गुरुमागमं च विमलं धृत्वा च रत्नत्रयं ।
त्यक्त्वान्यैः सह संगतिं च सकलं रागादिकं स्थानके
स्थातव्यं निरुपद्रवेऽपि विजने स्वात्मोत्थसौख्याप्तये ।।३।।
bhav tan bhog prati Òdaye vairAgya dhArI tajI sang tridhAA,
sadguru te nirmal shrut bhajatAn, ratnatrayane dhAArI mudA;
anya jIvonI sangati temaj rAgAdi tajI saghALAne,
sukh svAtmottha chahe te vasatA nirjan nirupadrav sthAne. 3.
artha : — potAnA AtmAmAnthI utpanna thatun sukh meLavavA mATe
hRudayamAn (sansAr, sharIr ane bhog pratye temaj man vachan kAyAthI)
trividh vairAgya dhAraN karIne chetan, achetan, mishra em traN prakArano
parigrah chhoDIne sadguruno ane nirdoSh satshAstrano Ashray karIne,
ratnatray dhAraN karIne, anya sAtheno sang tathA samasta rAgAdi bhAvo
tajIne upadravarahit nirjan sthAnamAn rahevun joIe. 3.
खसुखं न सुखं नृणां किंत्वभिलाषाग्निवेदनाप्रतीकारः ।
सुखमेव स्थितिरात्मनि निराकुलत्वाद्विशुद्धपरिणामात् ।।४।।

Page 139 of 153
PDF/HTML Page 147 of 161
single page version

adhyAy-17 ][ 139
£ndriyasukh sukh nahi paN £chchhA-agni-vyathA e shAnt kare,
shuddha pariNati nirAkuL je Atmasthiti sukh te ja khare. 4.
artha : — indriyasukh e manuShyonun sukh nathI, parantu ichchhArUp
agninI vedanAne shamAvavAno upAy chhe. AtmAmAn (je) sthiti chhe te,
nirAkuLatA hovAthI tathA vishuddha pariNAm hovAthI sukh ja chhe. 4.
नो द्रव्यात्कीर्तितः स्याच्छुभखविषयतः सौधतूर्यत्रिकाद्वा
रूपादिष्टागमाद्वा तदितरविगमात् क्रीडनाद्यादृतुभ्यः ।
राज्यात्संराजमानात् वलवसनसुतात्सत्कलत्रात्सुगीतात्
भूषाद् भूजागयानादिह जगति सुखं तात्त्विकं व्याकुलत्वात् ।।५।।
nah{ dravyathI te satsukh kAi, ke nahi te kIrtithI maLe,
£ndriyaramya viShayathI nahi, ke jalasAthI mahel taLe;
manogna £ShTa prAptithI te nahi, tem aniShTa viyoge nah{;
sundar rup krIMA ramaNIy ´tu rAjya rAj sanmAne nah{
vastra putra strI bhUShaN gIto tarugiri vAhan sevAmAn,
nah{ jagatamAn tAttvik sukh to maLe mAtra AkuLatA tyAn. 5.
artha : — dravyathI, kIrtithI, manogna indriyanA viShayothI athavA
rAjamahel, jalasA, nRitya, gIt, vAjintra e traNethI athavA sundar rUpathI,
iShTanI prAptithI ane aniShTanA tyAgathI, krIDA Adi karavAthI, anukUL
RUtuothI, rAjyathI, rAjasanmAnathI, senA, vastra ke putra-putrIthI, anukUL
strIthI, madhur gItathI, bhUShaNothI, vRukSha, parvat ke vAhanathI A jagatamAn
tAttvik sukh thatun nathI. kem? (kAraN ke) te sarvamAn vyAkuLatA rahelI
chhe tethI. 5.
पूरे ग्रामेऽटव्यां नगरशिरसि नदीशादिसुतटे
मठे दर्यां चैत्योकसि सदसि रथादौ च भवने ।
महादुर्गे स्वर्गे पथनमसि लतावस्त्रभवने
स्थितो मोही न स्यात् परसमयरतः सौख्यलवभाक् ।।६।।

Page 140 of 153
PDF/HTML Page 148 of 161
single page version

140 ][ tattvagnAn-tarangiNI
aTavI grAm nagar nagashikhare jaladhiA tarangiNI taT vasatA,
Ashram chaitya guphA rath mandir sabhA AdimAn sthiti karatA;
mahAdurga nabh mArga tambU ke latA manMpe jai vasatA,
chhatAn mohI parasamay rakat te satsukh lav nahi pAtra thatA. 6.
artha : — mohane vash thayelA jIv nagaramAn, gAmamAn, jangalamAn,
parvatanI Toch upar, samudranA kAnThe, maThamAn, guphAmAn, devAlayanA
nivAsamAn, sabhAmAn, rath AdimAn, makAnamAn, mahAn killAmAn, svargamAn,
mArgamAn ke, AkAshamAn, latAmanDapamAn ke tambUmAn nivAs karIne rahe; topaN
parapadArthamAn ras (hovAthI) alpAnshe paN sukhano bhoktA thaI shakato
nathI. 6.
निगोते गूथकीटे पशुनृपतिगणे भारवाहे किराते
सरोगे मुक्तरोगे धनवति विधने बाहनस्थे च पद्गे ।
युवादौ बारवृद्धे भवति हि खसुखं तेन किं यत् कदाचित्
सदा वा सर्वदैवैतदपि किल यतस्तन्न चाप्राप्तपूर्वं ।।७।।
jIv nigode ke viShTAmAn, pashu nRup, bhIl ko bhAr vahe,
rogI nirogI dhAnik daridrI pag ke vAhanathI vihare;
bAl yuvAn vRuddha e saunAn £ndriy sukh kadI hoy sadA,
topaN tenun kAm shun mare apUrva nahi te sulabh badhAAn. 7.
artha : — je indriyajanya sukh nigodamAn, viShTAnA kIDAmAn, pashu
ke nRupatinA samUhamAn, bhAr vahenAr majUramAn, bhIlamAn, rogamAn,
nIrogImAn, dhanavAnamAn, dhanahInamAn, vAhanamAn pharanAramAn, page
chAlanAramAn, yuvAn AdimAn, bALak ke vRuddhamAn koI vAr hoy chhe; kadAch
e sadA sarvadA hoy to ya tethI shun? (tenAthI mAre shun prayojan chhe?)
kAraN ke te kadI mane maLyun na hoy evun apUrva nathI. 7.
ज्ञेयावलोकनं ज्ञानं सिद्धानां भविनां भवेत् ।
आद्यानां निर्विकल्पं तु परेषां सविकल्पकं ।।८।।

Page 141 of 153
PDF/HTML Page 149 of 161
single page version

adhyAy-17 ][ 141
gney padArtho jANe dekhe siddha tathA sansArI chhatAn,
sansArInun gnAn vikalpak, siddhataNun avikalpak tyAn. 8.
artha : — siddha AtmAone, sansArI jIvone, gney padArthanun darshan
gnAn thAy chhe, paN siddhone te gnAn darshan vikalparahit hoy chhe ane
sansArIone (te) vikalpa sahit hoy chhe. 8.
व्याकुलः सविकल्पः स्यान्निर्विकल्पो निराकुलः ।
कर्मबंधोऽसुखं चाद्ये कर्माभावः सुखं परे ।।९।।
nirvikalpa to nirAkul ne vyAkul vikalpavant sadA,
karmanAsh satsaukhya prathamane, karma-dukhayut anya badhAA. 9.
artha : — vikalpa sahit jIv dukhI hoy chhe ane nirvikalpa
jIv sukhI hoy chhe. pratham (savikalpa)ne karmano bandh thAy chhe ane
dukh thAy chhe. bIjAne ( – nirvikalpane) karmano abhAv ane sukh thAy
chhe. 9.
बहून् वारान् मया भुक्तं सविकल्पं सुखं ततः ।
तन्नापूर्वं निर्विकल्पे सुखेऽस्तीहा ततो मम ।।१०।।
pUrve e savikalpa saukhya max anubhavyun bahu vAr ahA!
tethI te na apUrva mane to nirvikalpa sukh viShe spRuhA. 10.
artha : — savikalpa sukh men ghaNIvAr bhogavyun chhe, tethI te (mArA
mATe) apUrva nathI, tethI mane nirvikalpa sukh pratye spRuhA chhe. 10.
ज्ञेयज्ञानं सरागेण चेतसा दुःखमंगिनः ।
निश्चयश्च विरागेण चेतसा सुखमेव तत् ।।११।।
rAgAdiyut chitta sahit jo jANe gney vastu dukh to;
paN jo jANe chitta-virAge nishchayathI jIvane sukh to. 11,
artha
: — rAgayukta chittathI gney padArthanun gnAn prANIne dukh

Page 142 of 153
PDF/HTML Page 150 of 161
single page version

142 ][ tattvagnAn-tarangiNI
Ape chhe ane rAgarahit manathI te gnAn sukh ja chhe, e nishchay
chhe. 11.
रवेः सुधायाः सुरपादपस्य चिंतामणेरुत्तमकामधेनोः ।
दिवो षिदग्धस्य हरेरखर्वं गर्वं हरन् भो विजयी चिदात्मा ।।१२।।
sUrya sudhAA surataru suramaNi ke suradhonu surasadan mahA,
viShNu AdinA garva hare e prabaL chidAtmA vijayI ahA! 12.
artha : — he Atman! chaitanyasvarUp shuddha AtmA sUryanA,
amRutanA, kalpavRukShanA, chintAmaNi ratnanA, uttam kAmadhenunA, devalokanA,
panDitanA, viShNunA akhanDit garvane chakachUr karIne akhanD pratApavAn varte
chhe. 12.
चिंता दुःखं सुखं शांतिस्तस्या एतत्प्रतीयते ।
तच्छांतिर्जायते शुद्धचिद्रूपे लयतोऽचला ।।१३।।
chintA e dukh sukh shAnti chhe e shAntithI pratIt bane;
nirmal chidrUpamAn lay lAgye achal shAnti pragaTe jIvane. 13.
artha : — chintA e dukh chhe, shAnti e sukh chhe, A vAt
shAntithI vichAratAn pratItimAn Ave chhe. te achaL shAnti shuddha chidrUpamAn
lay lAgavAthI pragaT thAy chhe. 13.
मुंच सर्वाणि कार्याणि संगं चान्यैश्च संगतिं ।
भो भव्य ! शुद्धचिद्रूपलये वांछास्ति ते यदि ।।१४।।
nirmaL chidrUpamAn layanI jo vAnchhA chhe he bhavya! tane,
to taj sarva kArya, bahirantar sang sangati anyajane. 14.
artha : — he bhavya! jo shuddha chidrUpanA layanI tane ichchhA hoy,
to sarva (bAhya) kAryo tathA parapadArthono bAhya ane antar sang tun chhoDI
de. 14.

Page 143 of 153
PDF/HTML Page 151 of 161
single page version

adhyAy-17 ][ 143
मुक्ते बाह्ये परद्रव्ये स्यात्सुखं चेच्चितो महत् ।
सांप्रतं किं तदादोऽतः कर्मादौ न महत्तरं ।।१५।।
mukat thatAn paradravya bAıAthI jo jIvane sukh atIv dIse,
to pachhI karmAdithI mukatane shreÌ saukhya shun nA ullase? 15.
artha : — bAhya paradravyano tyAg karatAn jo AtmAne mahAn sukh
thAy chhe, to have karmAdine chhoDatAn AnAthI visheSh sukh AtmAne kem
thAy? 15.
इन्द्रियैश्च पदार्थानां स्वरूपं जानतोंऽगिनः ।
यो रागस्तत्सुखं द्वेषस्तद्दुःखं भ्रांतिजं भवेत् ।।१६।।
यो रागादिविनिर्मुक्तः पदार्थानखिलानपि ।
जानन्निराकुलत्वं यत्तात्त्विकं तस्य तत्सुखं ।।१७।।
prANI vastusvarup jANatAn, mAtra bAıA £ndriy gnAne,
tyAn je rAg, gaNe sukh tene, dveSh dukh bhramathI mAne;
rAgAdithI mukat sant je sarva vastu jANe toye,
nirAkulatA tyAn teone, te ja saukhya tAttvik ho ye. 16-17.
artha : — padArthonAn svarUpane indriyo vaDe jANatAn jIvane temAn je
rAg chhe, te bhrAntithI thatun sukh chhe ane je dveSh chhe, te bhrAntijanya dukh
chhe. 16.
sarva padArthone jANavA chhatAn paN je jIv rAgAdithI atyant mukta
chhe tene je nirAkuLatA chhe, te tAttvik (sAchun) sukh chhe. 17.
इंद्राणां सार्वभौमानां सर्वेषां भावनेशिनां ।
विकल्पसाधनैः सार्थैर्व्याकुलत्वात्सुखं कुतः ।।१८।।
तात्त्विकं च सुखं तेषां ये मन्यंते ब्रुवंति च ।
एवं तेषामहं मन्ये महती भ्रांतिरुद्गता ।।१९।।

Page 144 of 153
PDF/HTML Page 152 of 161
single page version

144 ][ tattvagnAn-tarangiNI
shakra chakrI ke bhavanavAsInA £ndra taNA £ndriy viShayo,
vikalpakArak hovAthI tyAn AkuLatA, sukh kAAnthI kaho?
te sukhane tAttvik je mAne tathA varNave te rupe,
ahA! bhrAnti moTI teone mAnun bhamAve bhavakUpe. 18-19.
artha : — indronA, chakravartIonA, sarva bhavanavAsI devonA,
indronA vikalpanA (rAgAdinAn) sAdhan evA indriyaviShayothI sukh
kyAthi hoy? kem ke tyAn vyAkuLatA chhe. 18.
teonA sukhane je tAttvik (sAchun) gaNe chhe ane kahe chhe, temane
mahAn bhrAnti upajI chhe, em hun mAnun chhun. 19.
विमुच्य रागादि निजं तु निर्जने
पदे स्थिरतानां सुखमत्र योगिनां ।
विवेकिनां शुद्धचिदात्मचेतसां
विदां यदा स्यान्न हि कस्यचित्तथा ।।२०।।
(shikharaNI)
tajI rAgAdine vijan padamAn sthiti dhAratA,
ahA! gnAnI nitye svakIy parano bhed karatA;
vivekA e chitte sahaj nijarupe rat rahe,
vare yogI tevun nij sukh kadI anya na lahe. 20.
artha : — rAgAdino tyAg karI, nirjanasthaLamAn sthiti karanArane,
yogIone, jaD chetananA bhedagnAnarUp vivekavALAone, shuddha
AtmasvarUpamAn jemanun chitta lIn chhe evAone, AtmagnAnIone ahIn
jevun Atmik sukh pragaT thAy chhe, tevun (bIjA) koIne pragaTavun sambhavatun
nathI. 20.

Page 145 of 153
PDF/HTML Page 153 of 161
single page version

adhayAy 18 mo
[shuddha chidrUpanI prAptino kram]
श्रुत्वा श्रद्धाय वाचा ग्रहणममपि दृढं चेतसा यो विधाय
कृत्वांतः स्थैर्यबुद्धया परमनुभवनं तल्लयं याति योगी ।
तस्य स्यात्कर्मनाशस्तदनु शिवपदं च क्रमेणेति शुद्ध-
चिद्रूपोऽहं हि सौख्यं स्वभवमिह सदासन्न भव्यस्य नूनं ।।१।।
(mandAkrAntA chhand)
‘shuddhAtmA hun, muj svarup e,’ suNI shraddhA karIne,
dhAAre tene man vachanathI ek niÌA dhArIne;
buddhi ure sthir dhArI ati anyane bhinna jANe,
yogI te to anubhav lahe lInatA tattvatAne.
nishche evA nikaTabhavinAn karma to nAsh pAme,
prApti tene shivapadataNI, siddhimAn te virAme;
Ave enA bhavabhramaNanAn dukhano ant pUrNa,
ne e svAtmotthit sukh sadAsvAd pAme prapUrNa. 1.
artha : — ‘hun shuddha gnAnasvarUp AtmA chhun’ em sAmbhaLIne,
nishankapaNe te satya chhe em shraddhA karIne vANIthI ane antarvRuttithI paN
draDhatAthI grahaN karIne, antaramAn mananI sthiratA karI, sarvottam evo
shuddhAtmAno anubhav karIne, je yogI te svAnubhavamAn lay pAme chhe, te
AsannabhavyanA karmano krame karIne avashya nAsh thAy chhe ane tyAr pachhI
(tene) mokShapadanI prApti ane sadAkAL rahetun Atmik sukh ahIn ja
prApta thAy chhe. 1.

Page 146 of 153
PDF/HTML Page 154 of 161
single page version

146 ][ tattvagnAn-tarangiNI
गृहिभ्यो दीयते शिक्षा पूर्वं षट्कर्मपालने ।
व्रतांगीकरणे पश्चात्संयमग्रहणे ततः ।।२।।
यतिभ्यो दीयते शिक्षा पूर्वं संयमपालने ।
चिद्रूपचिंतने पश्चादयमुक्तो बुधैः क्रमः ।।३।।
shikShA devI prathamagRuhIne karma ShaT pAlavAnI,
levAn teNe vrat pachhI sthiti sanyame dhAAravAnI;
shikShA devI pratham yatine sanyamo pAlavAnI,
chidrUpe chintan pachhI kare e krame gnAnI-vANI. 2-3.
artha : — gRuhasthone pahelAn chha nityakarmanA pAlanano bodh
ApavAmAn Ave chhe, pachhI vrato angIkAr karavAnI ane tyAr pachhI sanyam
grahaN karavAnI shikShA apAy chhe. 2.
munione pratham sanyam pALavAnI shikShA apAy chhe ane pachhI
chidrUpanun dhyAn karavAnI shikShA ApavAmAn Ave chhe; A kram gnAnIoe
kahyo chhe. 3.
संसारभीतितः पूर्वं रुचिर्मुक्तिसुखे दृढा ।
जायते यदि तत्प्राप्तेरुपायः सुगमोस्ति तत् ।।४।।
युगपज्जायते कर्ममोचनं तात्त्विकं सुखं ।
लयाच्च शुद्धचिद्रूपे निर्विकल्पस्य योगिनः ।।५।।
lAgye bhIti bhavataNI, uge, mukitasaukhye suruchi,
mukitahetu sugam ati to Adya te tIvra ruchi;
pAme yogI sat sukh ane karma mukitay sAthe,
nirvikalpI yadi lay lahe shuddha chidrUpamAn te. 4-5.
artha : — jo sauthI pratham sansAranA bhayathI mokShasukhamAn draDh ruchi
utpanna thAy, to te mokShasukhanI prAptino sahelo upAy chhe. 4.

Page 147 of 153
PDF/HTML Page 155 of 161
single page version

adhyAy-18 ][ 147
shuddha chidrUpamAn tallIn thavAthI nirvikalpa yogIne karmathI mukti
ane tAttvik sukh ekasAthe pragaTe chhe. 5.
अष्टावंगानि योगस्य यमो नियम आसनं ।
प्राणायामस्तथा प्रत्याहारो मनसि धारणा ।।६।।
ध्यानश्चैव समाधिश्च विज्ञायैतानि शास्त्रतः ।
सदैवाभ्यसनीयानि भदंतेन शिवार्थिना ।।७।।
(harigIt)
yam niyam Asan tem prANAyAm pratyAhArane,
manadhAAraNA saddhayAne prAnte samAdhiA sAr je;
satshAstrathI jANI yathArath yoganAn aShTAng e,
abhyAs teno nitya karavo, sarva bhavya shivArthIe. 6-7.
artha : — yam (AkhA jIvan mATe ahinsA, satya, astey,
brahmacharya ane aparigrah e pAnch vrat anshe ke pUrNapaNe pALavA te),
niyam (shauch, santoSh, tap, svAdhyAy, dhyAn athavA tyAg, maun,
upavAs vagere thoDA samay mATe levAmAn Ave te niyam chhe), Asan
(yoganAn anek AsanomAnthI ek Asane besavAno draDh abhyAs),
prANAyAm (shvAsajay), viShayothI indriyane pAchhI vALavI te,
tattvasvarUp dhyeyane manamAn dhAraN karavun te; dhyAn (dhyeyamAn visheShe
ekAgratA), tathA svarUpamAn nirantar sthiti te samAdhi, A yoganA
ATh ang yogashAstrothI jANIne mokShArthI bhavya jIve (temano) nitya
abhyAs karavA yogya chhe. 6-7.
भावान्मुक्तो भवेच्छुद्धचिद्रूपोहमीतिस्मृतेः ।
यद्यात्मा क्रमतो द्रव्यात्स कथं न विधीयते ।।८।।
क्षणे क्षणे विमुच्येत शुद्धचिद्रूपचिंतया ।
तदन्यचिंतया नूनं बध्येतैव न संशयः ।।९।।

Page 148 of 153
PDF/HTML Page 156 of 161
single page version

148 ][ tattvagnAn-tarangiNI
hun shuddha chidrUp em smaratAn bhAvamukta thavAy jyAn,
AtmA /me karI to pachhI shun dravya mukat na thAy tyAn;
kShaN kShaN mukAye karmathI jIv shuddha chidrUp – chintane,
bandhAAy te paradravya – chintanathI na sanshay sugnane. 8-9.
artha : — jo AtmA hun shuddha chidrUp chhun em smaraN karIne
bhAvathI mukta thAy, to krame krame te dravyathI mukta kem na thAy? 8.
shuddha chidrUpanA chintanathI (jIv) kShaNe – kShaNe mukta thAy (chhe) ane
tenAthI bIjI chintA karavAthI kharekhar te bandhAy ja (chhe); emAn sanshay
nathI. 9.
सयोगक्षीणमिश्रेषु गुणस्थानेषु नो मृतिः ।
अन्यत्र मरणं प्रोक्तं शेषत्रिक्षपकैर्विना ।।१०।।
मिथ्यात्वेऽविरते मृत्या जीवा यांति चतुर्गतीः ।
सासादने विना श्वभ्रं तिर्यगादिगतित्रयं ।।११।।
guNasthAn trIje bArame ne terame mRutyu nah{,
nA kShapak shreNImAn maraN kaıAãn anya guNasthAno mah{;
mithyAtva aviratimAn maraN thAtAn chartugati jIv jatA,
sAsAdane mRutyu thatAn viN narak traN gati pAmatA. 10-11.
artha : — teramA sayog kevaLI, bAramA kShINamoh ane trIjA
mishra guNasthAnomAn maraN thatun nathI. bIjAn traN kShapak shreNInA 8-9-
10 guNasthAn vinA bAkInA bIjA guNasthAnomAn maraN thAy chhe, em
kahyun chhe. 10.
pahelA mithyAtva guNasthAnamAn, chothA avirat samyaktva
guNasthAnamAn, maraN pAmelA jIvo chAr gatimAnnI koI ek gatimAn jAy
chhe, bIjA sAsAdan guNasthAnamAn maraN pAmelA jIv narak sivAy,
tiryanch, manuShya ne dev e traN gatimAnnI koI ek gatimAn jAy chhe. 11.

Page 149 of 153
PDF/HTML Page 157 of 161
single page version

adhyAy-18 ][ 149
अयोगे मरणं कृत्वा भव्या यांति शिवालयं ।
मृत्वा देवगतिं यांति शेषेषु सप्तसु ध्रुवं ।।१२।।
bhavyo ayogI guNasthAne maraNathI shiv pahAxchatA,
guNasthAn bAkI sAt temAn maraN karI suragati jatA. 12.
artha : — bhavya jIvo ayogI (chaudamA) guNasthAnake maraN karIne
mokShasthAnamAn jAy chhe ane bAkInA sAtamAn marIne nishchayathI devagatimAn
jAy chhe. 12.
शुद्धचिद्रूपसद्धयानं कृत्वा यांत्यधुना दिवं ।
तर्त्रेदियसुखं भुक्त्वा श्रुत्वा वाणीं जिनागतां ।।१३।।
जिनालयेषु सर्वेषु गत्वा कृत्वार्चनादिकं ।
ततो लब्ध्वा नररत्वं च रत्नत्रय विभूषणं ।।१४।।
शुद्धचिद्रूपसद्धयानबलात्कृत्वा विधिक्षयं ।
सिद्धस्थानं परिप्राप्य त्रैलोक्यशिखरे क्षणात् ।।१५।।
साक्षाच्च शुद्धचिद्रूपा भूत्वात्यंतनिराकुलाः ।
तिष्ठंत्यनंतकालं ते गुणाष्टक समन्विताः ।।१६।।
jan shuddha chidrUpanun karI saddhayAn sur adhAunA thatA;
£ndriy sukh tyAn bhogavI, jinavANI suNavA pAmatA. 13.
tyAn sarva jinamandir viShe, vichare pUjAdi Achare,
tyAnthI pharI narabhav ane vaLI ratnatray bhUShaN dhAre;
tyAn shuddha chidrUp dhayAnanA baLathI karamano kShay kare,
kShaN ekamAn traN lok shikhare siddhisthAne jai Lre. 14-15.
atyant nirAkuL banI sAkShAt chidrUp shuddha te,
rAje anantA kAL sukhamAn aShTa guN samRuddha te. 16.
artha
: — A vartamAn kALamAn shuddha chidrUpanun satdhyAn karIne

Page 150 of 153
PDF/HTML Page 158 of 161
single page version

150 ][ tattvagnAn-tarangiNI
jIv devalokamAn jAy chhe, tyAn indriy sukh bhogavIne jinabhagavAnanI
vANI sAmbhaLIne, sarva jinamandiromAn jaIne pUjA Adi karIne, tyAr
pachhI manuShyabhav ane ratnatrayarUp bhUShaN prApta karIne, shuddha chidrUpanA
saddhyAnanA baLathI, karmano nAsh karIne, kShaNamAn traN lokanA shikhar
upar siddhasthAn pAmIne tathA sAkShAt shuddha chidrUp banIne ATh guNathI
yukta teo atyant nirAkuL (sukhamay banIne) antakAL sudhI virAje
chhe. 13-14-15-16.
क्रमतः क्रमतो याति कीटिका शुकवत्फलं ।
नगस्थं स्वस्थितं ना च शुद्धचिद्रूपचिंतनं ।।१७।।
kramathI chaDhI kIMI taru par svAdu phal shukavat grahe,
kramathI jano chidrUp chintan shuddha svasthit tyam lahe. 17.
artha : — krame krame chaDhIne kIDI vRukSha upar rahelA phaL pAse
popaTanI mAphak pahonche chhe ane manuShya potAmAn rahelA shuddha chidrUpanA
chintanane te ja pramANe krame karIne pAme chhe. 17.
गुर्वादीनां च वाक्यानि श्रुत्वा शास्त्राण्यनेकशः ।
कृत्वाभ्यासं यदा याति तद्वि ध्यानं क्रमागतं ।।१८।।
जिनेशागमनिर्यासमात्रं श्रुत्वा गुरोर्वचः ।
विनाभ्यासं यदा याति तद्ध्यानं चाक्रमागतं ।।१९।।
guru AdinAn bahu vachan suNI, vaLI bhaNI shAstra anek je;
abhyAs karIne dhayAn lahIe, kramAgat kaıAãn dhayAn te. 18.
jin shAstra kevaL sAr je guru – vachan ek suNI yadA,
abhyAsaviN taddhayAn prApti, akramAgat te tadA. 19.
artha : — guru AdinAn vachano tathA anek prakAranA shAstro
sAmbhaLIne, (temano) abhyAs karIne jyAre dhyAn pamAy chhe, tyAre te
kharekhar kramathI prApta thayelun dhyAn gaNAy chhe. 18.

Page 151 of 153
PDF/HTML Page 159 of 161
single page version

adhyAy-18 ][ 151
ane jinendrabhagavAnanAn shAstronA sampUrNa ek sArarUp mAtra
sadgurunun vachan sAmbhaLIne (anek) shAstronA abhyAs vinA jyAre jIv
dhyAn prApta kare chhe, tyAre te akramAgat dhyAn kahevAy chhe. 19.
न लाभमानकीर्त्यर्था कृता कृतिरियं मया ।
किंतु मे शुद्धचिद्रूपे प्रीतिः सेवात्रकारणं ।।२०।।
(upajAti)
na lAbh mATe, nahi mAn arthe,
kRuti rachI A nahi kIrti arthe;
je shuddha chidrUpamAn prIti mArI,
te mAtra atre kRuti hetu bhArI. 20.
artha : — A (granth rachanA rUp) kRuti men kAI paN meLavavA
mAnArthe ke kIrti prApta karavA mATe karI nathI, parantu mArI shuddha chidrUpamAn
je prIti chhe te mAtra A rachanAmAn kAraN chhe. 20.
जातः श्रीसकलादिकीर्तिमुनिपः श्रीमूलसंघेग्रणी –
स्तत्पट्टोदयपर्वते रविरभूद्भव्यांबुजानंदकृत् ।
विख्यातो भुवनादिकीर्तिरथ यस्तत्पादपंकजे रतः
तत्त्वज्ञानतरंगिणीं स कृतवानेतां हि चिद्भूषणः ।।२१।।
shrI mUl sangho agraNI, shrI sakalakIrti munivarA,
te paÀrup udayAchaLe, bhavijan-kamal-harShit karA;
ravi sam bhuvanakIrti thayA, tenAn charaNamAn rati ghANI,
te gnAnabhUShaNanI kRuti A, tattvagnAn tarangiNI. 21.
artha : — shrI mULasanghamAn agresar sakalakIrti nAme AchArya thayA.
temanA paTTarUp udayAchaL par bhavyajIvorUp kamaLone vikasAvI Anand
ApanAr prakhyAt bhuvanakIrti sUryasamAn thayA, tyAr pachhI je temanA
charaNakamaLamAn rat gnAnabhUShaN thayA, temaNe A tattvagnAn tarangiNI
nAmano granth rachyo chhe. 21.

Page 152 of 153
PDF/HTML Page 160 of 161
single page version

152 ][ tattvagnAn-tarangiNI
क्रीडंति ये प्रविश्येनां तत्त्वज्ञानतरंगिणीं ।
ते स्वर्गादिसुखं प्राप्य सिद्धयंति तदनंतरं ।।२२।।
A tattvagnAn tarangiNImAn je praveshI tyAn rame,
svargAdi sukhane pAmIne siddhi vare te anukrame. 22.
artha : — jeo A tattvagnAnarUp nadImAn praveshIne krIDA kare chhe,
teo svargAdi sukh pAmIne pachhI siddha thAy chhe. 22.
यदैव विक्रमातीताः शतपंचदशाधिकाः ।
षष्टिः संवत्सरा जातास्तदेयं निर्मिता कृतिः ।।२३।।
jyAn varSha pandaraso ane vaLI sAL vikramanAn vityAn,
shrI gnAnabhUShaN kavivare rachI A kRuti ati sukhad tyAn. 23.
artha : — jyAre vikram samvatanAn pandaraso sATh varSho vItI gayA,
tyAre A kRuti rachAI chhe. 23.
ग्रंथसंख्यात्र विज्ञेया लेखकैः पाठकैः किल ।
षट्त्रिंशदधिका पंचशती श्रोतृजनैरपि ।।२४।।
lekhak pALka shrotRujan, lahe svarup sambhAL;
jANI sankhyA pAnchaso, chhatrIs shlok rasAL. 24.
artha : — A granthanA lekhak, pAThakoe ane shrotAoe A
granthanI shlok sankhyA pAnchaso chhatrIs jANavI.