Page -34 of 655
PDF/HTML Page 21 of 710
single page version
batAvavAne mATe tene vyavahAranayathI sAdhak kahyun chhe. A kathan uparathI keTalAk (jIvo) em mAne chhe ke-nishchay mokShamArgathI vyavahAr mokShamArga viparIt (viruddha) nathI paN banne hitakArI chhe, to teonI A mAnyatA jUThI chhe. A sambandhamAn mokShamArga-prakAshak pAnun ra43 mAn kahyun chhe ke-
“mokShamArga to be nathI paN mokShamArganun nirUpaN be prakArathI chhe. jyAn sAchA mokShamArgane mokShamArga nirUpaN karyo chhe te nishchay mokShamArga chhe. tathA jyAn je mokShamArga to nathI parantu mokShamArganun nimitta chhe vA sahachArI chhe tene upachArathI mokShamArga kahIe te vyavahAr mokShamArga chhe kAraN ke nishchayavyavahAranun sarvatra evun ja lakShaN chhe. arthAt sAchun nirUpaN te nishchay tathA upachAr nirUpaN te vyavahAr. mATe nirUpaNanI apekShAe be prakAre mokShamArga chhe, paN ek nishchay mokShamArga chhe tathA ek vyavahAr mokShamArga chhe, em be mokShamArga mAnavA mithyA chhe.
‘vaLI te nishchay-vyavahAr bannene upAdey mAne chhe te paN bhram chhe, kAraN ke nishchay-vyavahAranun svarUp to paraspar virodhatA sahit chhe.’ shrI samayasAr (gAthA 11mAn) paN em kahyun chhe ke-
artha– vyavahAr abhUtArtha chhe, satyasvarUpane nirUpato nathI paN koI apekShAe upachArathI anyathA nirUpe chhe; tathA shuddhanay chhe te nishchay chhe, bhUtArtha chhe. kAraN ke te jevun vastunun svarUp chhe tevun nirUpe chhe; e pramANe e bannenun (be nayonun) svarUp to viruddhatA sahit chhe. (mo mArga pra. pAnun ra43) be nayo samakakSha nathI paN “pratipakSha chhe” (samayasAr gA. 14 bhAvArtha).
pravachanasAr gAthA ra73-ra74mAn tathA TIkAmAn paN kahyun chhe ke‘mokShatattvanun sAdhanatattva ‘shuddha ja chhe’ ane te ja chAre anuyogono sAr chhe.
(10) nishchay samyagdarshan-gnAn-chAritrathI to mithyA darshanagnAn-chAritra viruddha chhe ja, parantu nishchay samyagdarshan-gnAn-chAritrathI vyavahAr samyagdarshan-gnAn- chAritranun svarUp tathA phaL paN paraspar viruddha chhe. Ano nirNay karavAne mATe keTalAk AdhAro nIche ApavAmAn Ave chhe-
3. niyamasAr gAthA 9r pAnun 17p TIkA
Page -33 of 655
PDF/HTML Page 22 of 710
single page version
pa. ” ” 1ra1 ” ra44 TIkA,
1r. gAthA 78 TIkA, 13. gAthA 9r TIkA.
A granthanI A gAthAmAn nIche pt.. shrI hemarAjajInI TIkA pAnun nan. rara0)
gAthAmAn nIche pt.. hemarAjajInI TIkA)
17. gAthA 1pa6 tathA TIkA,
shrI amRutachandrAchArya kRut samayasAr kaLash upar shrI rAjamallajInI TIkA (sUratathI prakAshit) puNya-pAp adhikAr kaLash 4 pAnun 103-104 kaLash, pa pAnun 104-10p. kaLash, 6 pAnun 106 (AmAn dharmInA shubh bhAvane bandhamArga kahyo chhe.) kaLash, 8 pAnun 108 kaLash, 9 pAnun 109 kaLash, 11 pAnun 11r-113 A badhA kaLasho shrI samayasAr puNya-pAp adhikAramAn chhe, te vAnchavAnI vAnchakone bhalAmaN karavAmAn Ave chhe.
kahyun chhe)
ra0. shrI kundakundAchAryakRut mokShapAhuD gAthA 31
ra1. samAdhi shatak gAthA 19
rar. puruShArtha siddhiupAyagAthA rara0
Page -32 of 655
PDF/HTML Page 23 of 710
single page version
ra4. shrI samayasArajI kaLash upar pt.. banArasI nATakamAn puNya-pAp adhikAr
kaLash, 1r pRu. 131, 3r kaLash 7 pAnun rara6-27 kaLash 8 pAnun rara7-ra8
gAthA 38 tathA TIkA, gAthA ra10, ra14, ra76, ra77-ra97 gAthA TIkA sahit vAnchavI.
svarUpaviparItatA hovAthI...)
gAthAmAn shrI jayasenAchAryanI TIkAmAn paN spaShTa khulAso chhe,
khAs vAt chhe) ra63, ra69, ra99, 308-309.
(11) samayasAr gAthA 8 nI TIkAmAn kahyun chhe ke “vyavahAranay mlechchha bhAShAnA sthAne hovAthI paramArthane kahenAr chhe mATe, vyavahAranay sthApit karavA yogya chhe parantu te vyavahAranay anusaravA yogya nathI.” pachhI gA. 11 nI TIkAmAn kahyun ke vyavahAranay badhoy abhUtArtha chhe mATe te avidyamAn, asatya arthane, abhUt arthane pragaT kare chhe; shuddha nay ek ja bhUtArtha hovAthI satya, bhUt arthane pragaT kare chhe. pachhI kahyun ke tethI jeo shuddhanayano Ashray kare chhe teo ja samyak avalokan karavAthI samyagdraShTi chhe, anya samyagdraShTi nathI mATe karmothI bhinna AtmAne dekhanArAo mATe vyavahAranay anusaravA yogya nathI.”
11mI gAthAnA bhAvArthamAn pt.. jayachandrajIe kahyun chhe ke- prANIone bhedarUp vyavahArano pakSha to anAdi kALathI chhe ja, ane eno upadesh paN bahudhA sarva prANIo paraspar kare chhe. ane jinavANImAn vyavahAr nayano upadesh shuddhanayano hastAvalamban (sahAyak) jANI bahu karyo chhe; parantu tenun phaL sansAr ja chhe. shuddhanayano pakSha to Avyo ja nathI ane teno upadesh paN viral chhe, shAstromAn koI koI ThekANe ja chhe. tethI upakArI shrIgurue shuddhanayanA grahaNanun phaL mokSha jANI teno upadesh pradhAnatAthI Apyo
Page -31 of 655
PDF/HTML Page 24 of 710
single page version
chhe, ke–“shuddhanay bhUtArtha chhe, satyArtha chhe; eno Ashray karavAthI (jIv) samyagdraShTi thaI shake chhe; ene jANyA vagar jyAnsudhI jIv vyavahAramAn magna chhe tyAnsudhI AtmAnun gnAn–shraddhAnarUp nishchay samyagdrarshan thaI shakatun nathI.” evo Ashay samajavo joIe.
(1r) amuk jIvo em mAne chhe ke pahelAn vyavahAranay pragaT thAy chhe, pachhI vyavahAranayanA Ashraye nishchayanay pragaT thAy chhe; athavA to pratham vyavahAradharma karatAn nishchayadharma pragaT thAy chhe. to te mAnyatA ThIk nathI, kAraN ke nishchay vyavahAranun svarUp to paraspar viruddha chhe. (juo, mo. mA. pra. pAnun ra43).
(1) nishchay samyaggnAn vagar A jIve anantavAr munivratonun pAlan karyun parantu te munivratanA pAlanane nimitta kAraN paN kahevAmAn Avatun nathI kAraN ke satyArtha kArya pragaT thayA vagar sAdhak (nimitta) kone kahevun?
prashna– dravyalingI muni mokShanA arthe gRuhasthapaNun chhoDI tapashcharaNAdri kare chhe, tyAn teNe puruShArtha to karyo, chhatAn kArya siddha na thayun, mATe puruShArtha karavAthI to kAI siddhi nathI?
tenun samAdhAna– anyathA puruShArtha karI phaL ichchhe chhe paN tethI kevI rIte phaL siddhi thAy? tapashcharaNAdi vyavahAr sAdhanamAn anurAgI thaI pravartavAnun phaL te shAstramAn shubhabandh kahyun chhe, ane A tenAthI mokSha ichchhe chhe te kevI rIte siddha thAy? e ja to bhram chhe (mo. mA. pra. pAnun ra99)
(ra) mithyAtvanI avasthAmAn koI paN jIvane kadI ‘samyag shrutagnAn’ hotun nathI, jene ‘samyag shrutagnAn’ pragaT thayun hoy tene ja ‘nay’ hoy chhe, kAraN ke ‘nay’ gnAn te samyak shrutagnAnano ek ansh chhe; anshI vinA ansh kevo? “samyak shrutagnAn” (bhAvashrutagnAn) thatAn ja banne nayo ekI sAthe hoy chhe. pratham ane pachhI nahIn em sAchA jainIo mAne chhe.
(3) vastusvarUp to em chhe ke chothA guNasthAnathI ja nishchay samyagdarshan pragaT thAy chhe ane te ja samaye samyak shrutagnAn pragaT thAy chhe. samyak shrutagnAnamAn banne nayonA anshano sadbhAv ekI sAthe chhe, AgaLapAchhaL nahIn. nij AtmAnA Ashraye jyAre bhAvashrutagnAn pragaT thayun tyAre potAno gnAyakasvabhAv tathA utpanna thayel je shuddha dashA te AtmA sAthe abhed rUp chhe tethI te nishchayanayano viShay chhe, ane potAnI paryAyamAn je ashuddhatA ane alpatA bAkI chhe te vyavahAr nayano viShay chhe. e pramANe banne nayo jIvane ekI sAthe hoy chhe tethI pratham vyavahAr-
Page -30 of 655
PDF/HTML Page 25 of 710
single page version
nay athavA vyavahAradharma ane te pachhI nishchayanay athavA nishchayadharma Am vastusvarUp nathI.
(13) prashna– nishchayanay ane vyavahAranay samakakShI chhe em mAnavun barAbar chhe? uttara– nahIn, samayasAr gA. 11 mAn e vAt spaShTa karel chhe; gA. 14 nA bhAvArthamAn be nayone pratipakShI kahel chhe. banne nayone samakakShI mAnanAr ek bIjo sampradAy* chhe, teo bannene samakakShI ane banne nayonA AshrayathI dharma thAy chhe em nirUpaN kare chhe. parantu shrI kundakundAchAryadev to spaShTapaNe pharamAve chhe ke bhUtArthanA (nishchayanA) Ashraye ja hameshAn dharma thAy chhe parAshraye (vyavahArathI) kadI anshamAtra paN satyadharma-hitarUpadharma thato nathI. hA, banne nayonun tathA temanA viShayonun gnAn avashya karavun joIe. guNasthAn anusAr kevA bhed Ave chhe te jANavun prayojanavAn chhe. parantu banne (nayo) samAn chhe-samakakShI chhe em kadI nathI, kAraN ke banne nayonA viShayamAn ane phaLamAn paraspar virodh chhe mATe vyavahAranayanA Ashraye kadI paN dharmanI utpatti, vRuddhi ane Takavun banatun ja nathI evo draDh nirNay karavo joIe. bhagavAn kundakundAchAryakRut samayasAranI gAthA 11 mIne sAchA jain dharmanA prAN kahel chhe mATe te gAthA ane TIkAnun manan karavun joIe te gAthA nimnokta chhe-
bhUtArthane Ashrit jIv
_________________________________________________________________
*te sampradAyanI vyavahAranayanA sambandhamAn kevI mAnyatA chhe? juo (1) shrI meghavijayajI gaNI kRut yuktiprabodh nATak (A gaNIjI kavivar shrI banArasIdAsajInA samakAlIn hatA.) temaNe vyavahAranayanA Alamban vaDe Atmahit thAy chhe em kahIne shrI samayasAr nATak tathA shrI digambar jainamatanA siddhAntonun khanDan karyun chhe, (jeo lagabhag 16mI shatImAn thayA) vaLI shrI yashovijyajI mahAmah upAdhyAye ‘gurjar sAhitya sangrah’mAn pAnun ra07, ra19, rarar, pa84, pa8pamAn di. jain dharmanA khAs siddhAntonun ugra (kaDak) bhAShA vaDe khanDan karyun chhe, teo moTA granthakAr-vidvAn hatA; temaNe digambar AchAryono mat A pramANe batAvyo chhe ke-
(ra) pratham vyavahAranay tathA vyavahAradharma ane pachhI nishchayanay tathA nishchayadharma-em nathI.
(3) nishchayanay ane vyavahAranay banne samakakShI nathI-paraspar viruddha chhe, temanA viShay
ane phaLamAn viparItatA chhe.
(4) nimittano prabhAv paDato nathI. upar mujab digambar AchAryono mat chhe. A mUL siddhAntonun te sampradAye ugratAthI, jorathI khanDan karyun chhe-mATe dharma jignAsuone vinanti karavAmAn Ave chhe ke temAn kyo mat sAcho chhe, teno nirNay sAchA shraddhAnane mATe karo, ke je prayojanavAn chhe, jarUrI chhe.
Page -29 of 655
PDF/HTML Page 26 of 710
single page version
(14) prashna– vyavahAr mokShamArgane mokShanun paramparA kAraN kahyun chhe to tyAn shun prayojan chhe?
samAdhAna– (1) samyagdraShTi jIv potAnA shuddhAtmadravyanA avalamban vaDe potAnI shuddhatA vadhArIne jem jem shuddhatA vaDe guNasthAnamAn AgaL vadhashe tem tem ashuddhatAno (shubhAshubhano) abhAv thashe ane krame krame shubhabhAvano abhAv karIne shukladhyAn vaDe kevaLagnAn pragaT karashe em batAvavAne mATe vyavahAr mokShamArgane paramparA (nimitta) kAraN kahel chhe. ahIn nimittane dekhADavAnun prayojan hovAthI vyavahAr nayanun kathan chhe.
(ra) gnAnIno shubhabhAv paN Asrav (bandhanun kAraN) hovAthI te nishchay nay paramparAe paN mokShanun kAraN thaI shakato nathI. shrI kundakundAchArya devakRut dvAdashAnuprekShA gAthA pa9 mAn kahyun chhe ke karmono Asrav karavAvALI kriyAthI paramparAe paN nirvAN prApta thaI shakato nathI tethI sansAraparibhramaNanA kAraNarUp Asravane nindya jANo ।। pa9।।
(3) panchAstikAy gAthA 167 mAn shrI jayasen AchArye kahyun chhe ke- “shrI arhantAdimAn paN je rAg thAy chhe te rAg paN chhoDavA yogya chhe.” pachhI gAthA 168 mAn kahyun chhe ke, dharmI jIvano rAg paN (nishchayanayathI) sarva anarthanun paramparA kAraN chhe.
(4) A viShayamAn spaShTIkaraNa- shrI niyamasAranI gAthA 60 (gujarAtI) pAnun 117 phUTanoT nan. 3mAn kahyun chhe ke “shubhopayogarUp vyavahAravrat shuddhopayogano hetu chhe ane shuddhopayog mokShano hetu chhe em gaNIne ahIn upachArathI vyavahAr vratane mokShano paramparAhetu kahel chhe, kharekhar to shubhopayogI munine muniyogya shuddhapariNati ja (shuddhAtma dravyane avalambatI hovAthI) visheSh shuddhirUp shuddhopayogano hetu thAy chhe. ane te shuddhopayog mokShano hetu thAy chhe. A rIte A shuddhapariNatimAn rahelA mokShanA paramparAhetupaNAno Arop tenI sAthe rahelA shubhopayogamAn karIne vyavahAr vratane mokShano paramparAhetu kahevAmAn Ave chhe. jyAn shuddhapariNati ja na hoy tyAn vartatA shubhopayogamAn mokShanA paramparAhetupaNAno Arop paN karI shakAto nathI, kem ke jyAn mokShano yathArtha paramparAhetu pragaTayo ja nathI-vidyamAn ja nathI tyAn shubhopayogamAn Arop kono karavo?
(pa) ane panchAstikAy gAthA-1pa9 (guj. anu.) pAnun ra33-34 mAn phUTanoT nan. 4mAn kahyun chhe ke- “jin bhagavAnanA upadeshamAn be nayo dvArA nirUpaN hoy chhe. tyAn nishchayanay dvArA to satyArtha nirUpaN karavAmAn Ave chhe ane vyavahAranay
Page -28 of 655
PDF/HTML Page 27 of 710
single page version
dvArA abhUtArtha upacharit nirUpaN karavAmAn Ave chhe.
prashna– satyArtha nirUpaN ja karavun joIe; abhUtArtha upacharit nirUpaN shA mATe karavAmAn Ave chhe!
uttara– jene sinhanun yathArtha svarUp sIdhun samajAtun na hoy tene sinhanA svarUpanA upacharit nirUpaN dvArA arthAt bilADInA svarUpanA nirUpaN dvArA sinhanA yathArtha svarUpanA khyAl taraph dorI javAmAn Ave chhe, tem jene vastunun yathArtha svarUp sIdhun samajAtun na hoy tene vastusvarUpanA upacharit nirUpaN dvArA vastusvarUpanA yathArtha khyAl taraph dorI javAmAn Ave chhe. vaLI lAmbA kathanane badale sankShipta kathan karavA mATe paN vyavahAranay dvArA upacharit nirUpaN karavAmAn Ave chhe. ahIn eTalun lakShamAn rAkhavA yogya chhe ke-je puruSh bilADInA nirUpaNane ja sinhanun nirUpaN mAnI bilADIne ja sinh samajI bese te to upadeshane ja yogya nathI, tem je puruSh upacharit nirUpaNane ja satyArtha nirUpaN mAnI vastusvarUpane khoTI rIte samajI bese te to upadeshane ja yogya nathI.
sAdhya-sAdhan viShenun satyArtha nirUpaN em chhe ke ‘chhaThThA guNasthAne vartatI Anshik shuddhi sAtamA guNasthAnayogya nirvikalpa shuddha pariNatinun sAdhan chhe. have, ‘chhaThThA guNasthAne kevI athavA keTalI shuddhi hoy chhe’-e vAtano paN sAthe sAthe khyAl karAvavo hoy to, vistArathI em nirUpaN karAy ke ‘je shuddhinA sadbhAvamAn, tenI sAthe sAthe mahAvratAdinA shubh vikalpo haTh vinA sahajapaNe vartatA hoy chhe te chhaThThA guNasthAnayogya shuddhi sAtamA guNasthAnayogya nirvikalpa shuddha pariNatinun sAdhan chhe.’ AvA lAmbA kathanane badale, em kahevAmAn Ave ke ‘chhaThThA guNasthAne vartatA mahAvratAdinA shubh vikalpo sAtamA guNasthAnayogya nirvikalpa shuddha pariNatinun sAdhan chhe,’ to e upacharit nirUpaN chhe, AvA upacharit nirUpaNamAnthI em artha tAravavo joIe ke ‘mahAvratAdinA shubh vikalpo nahi paN temanA dvArA sUchavavA dhArelI chhaThThA guNasthAnayogya shuddhi kharekhar sAtamA guNasthAnayogya nirvikalpa shuddha pariNatinun sAdhan chhe.’)
(6) paramparA kAraNano artha nimitta kAraN chhe, vyavahAramokShamArgane nishchay mokShamArgane mATe bhinna sAdhyasAdhanarUpathI kahel chhe. teno artha paN nimitta mAtra chhe jo nimittanun gnAn na karIe to pramAN gnAn thatun nathI, mATe jyAnjyAn tene sAdhak, sAdhan, kAraN, upAy, mArga sahakArI kAraN, bahirangahetu kahel chhe te sarva
Page -27 of 655
PDF/HTML Page 28 of 710
single page version
te te bhUmikAnA sambandhamAn jANavA yogya nimittakAraN kevun hoy chhe, tenun yathArtha gnAn karAvavAne mATe chhe.
je koI jIv guNasthAn anusAr yathAyogya sAdhak bhAv, bAdhakabhAv ane nimittone yathArtha na jANe tenun gnAn mithyA chhe, kAraN ke te sambandhamAn sAchA gnAnanA abhAvamAn agnAnI em kahe chhe ke bhAvalingI munipaNun nagna digambar dashAmAn ja hovun joIe evun ekAnta nathI arthAt vastra sahit munipad hoy to bAdhA nathI paN tenI e vAt mithyA ja chhe, kAraN ke bhAvalingI munine te bhUmikAmAn prathamanA traN jAtinA kaShAyono abhAv hoy chhe. ane sarva sAvadhayog (-pApakriyA) nA tyAg sahit ra8 mUlaguNonun pAlan hoy chhe tethI tene vastranA sambandhavALo rAg athavA te prakArano sharIrano rAg kadI hoto ja nathI evo nirapavAd niyam chhe. vastra rAkhIne potAne jainamuni mAnanArane shAstramAn nigodragAmI kahyA chhe. e pramANe guNasthAnAnusAr upAdAn nimitta bannenun yathArtha gnAn hovun joIe. sAdhak jIvanun gnAn evun ja hoy chhe ke je te te bhedane jANatun thakun pragaT thAy chhe. samayasAr shAstramAn gA. 1ramAn mAtra A hetuthI vyavahAranayane te kALe jANavAne mATe prayojanavAn chhe em batAvyun chhe. e rIte banne nayo gnAn karavA mATe upAdey chhe, paN Ashray levA mATe nishchayanay upAdey ane vyavahAranay hey chhe.
tAkau dhari dhyAn An kAhe par herai he ।
dekhi tUn sambhAri jo akhanD nidhi terain hai ।
samaisAr Ap punya pAp nAhI nerai hai ।
arath vichAri gurudev yau pare rahain ।। 8p।।
dravya bhAvarUp dou bandhako karatu haiA
karam janit tAtain karamako hetu mahA,
bandh hI ko kare mokSha panthakau haratu haiA
Ap jaiso koI tAkaun Apakai samAn karai,
bandh hI kau mUl yAtain bandhakau bharatu haiA
Page -26 of 655
PDF/HTML Page 29 of 710
single page version
yAtain parakriyA mAnhi parakI dharaNi hai ।
kachhu nAhin siddhi bhaI gnAnakI paraNi hai ।
baDhai bhavavAs mokShapanthakI haraNi hai ।
tAtain sadA kAl ek bandh kI DharaNi hai ।। 87।।
sadA vinAsIk jAkau eso hI subhAv hai ।
shubh vA ashubh kriyA ek hI lakhAv haiA
karamakI chetanAmen kaisain mokShapanth sadhai,
mAne teI mUDh hIe jinake vibhAv hai ।
yah jag mAnhi jin Agam kahAv hai ।। 88।।
(1p)-shrI pravachanasAr gAthA 11 tathA TIkAmAn dharma pariNat jIvanA shubhopayogane shuddhopayogathI viruddha shakti sahit hovAthI svakArya (chAritranun kArya) karavAne mATe asamartha kahel chhe, hey kahel chhe. AthI em siddha thAy chhe ke-gnAnI (dharmI) nA shubh bhAvamAn paN, kinchit mAtra paN shuddhino ansh nathI, nishchayanaye te vItarAg bhAvarUp mokShamArga nathI-bandhamArga ja chhe, paN gnAnIne (dharmIne) shubhabhAv heyabuddhie hovAthI tene vyavahAranaye vyavahAr mokShamArga kahel chhe.
prashna– kaI apekShAe te kathan karyun chhe? uttara– vyavahAr chAritranI sAthe nishchay chAritra hoy to te (shubhabhAv) nimittamAtra chhe eTalun gnAn karAvavAnI apekShAe te kathan chhe. _________________________________________________________________ 1 karatUti = shubharAganI kriyA
Page -25 of 655
PDF/HTML Page 30 of 710
single page version
prashna– tevun kathan paN k khetuthI karavAmAn Ave chhe, to ahIn te hetu kayo chhe? uttara– nishchay chAritranA dhArak jIvane chhaThThA guNasthAnamAn tevo ja shubharAg hoy chhe parantu evA vyavahArathI viruddha prakArano rAg kadI paN hoto ja nathI, kAraN ke te bhUmikAmAn traN prakAranI kaShAyashaktinA abhAv sahit mahAmand prashasta rAg hoy chhe, tene mahAmuni chhUTato nathI em jANIne teno tyAg karatA nathI, bhAvalingI munione kadAchit mandarAganA udayathI vyavahAr-chAritrano bhAv thAy chhe, parantu te shubhabhAvane paN hey jANIne dUr karavA mAge chhe, ane te te kALe evo ja rAg thavo ghaTe chhe. puruShArthanI mandatAthI evo rAg Ave chhe, AvyA vinA raheto nathI, parantu muni tene dUrathI oLangI jAy chhe. e hetuthI A kathan karyun chhe em samajavun. koI jaDakarmanA udayathI koI paradravya-parakShetra-kAL ane parabhAv vaDe jIvane rAg-dveSh, sukh-dukh gnAn-agnAn kadI thatun ja nathI. A pramANe samyagdraShTine shraddhAn hoy chhe.
A sambandhamAn mokShamArga prakAshak pRuShTha ra49 mAn kahyun chhe ke-nIchalI dashAmAn koI jIvone shubhopayog ane shuddhopayoganun yuktapaNun hoy chhe, tethI e vratAdi shubhopayogane upachArathI mokShamArga kahyo chhe, paN vastuvichArathI jotAn shubhopayog mokShano ghAtak ja chhe. A rIte je bandhanun kAraN chhe te ja mokShanun ghAtak chhe, evun shraddhAn karavun. shuddhopayogane ja upAdey mAnI teno upAy karavo tathA shubhopayog- shubhopayogane hey jANI, tenA tyAgano upAy karavo. ane jyAn shuddhopayog na thaI shake tyAn ashubhopayogane chhoDI shubhamAn ja pravartavun, kAraNe ke-shubhopayogathI ashubhopayogamAn ashuddhatAnI adhikatA chhe.
vaLI shuddhopayog hoy tyAre to te paradravyano sAkShIbhUt ja rahe chhe, eTale tyAn to koI paN dravyanun prayojan ja nathI. vaLI shubhopayog hoy tyAn bAhya vratAdikanI pravRutti thAy chhe tathA ashubhopayog hoy tyAn bAhya avratAdikanI pravRutti thAy chhe. kAraN ke-ashuddhopayogane ane par dravyanI pravRuttine nimitta-naimittik sambandh hoy chhe, tethI pahelAn ashubhopayog chhUTI shubhopayog thAy, pachhI shubhopayog chhUTI shuddhopayog thAy evI kram paripATI chhe. parantu koI em mAne ke shubhopayog chhe te shuddhopayoganun kAraN chhe. jem ashubh chhUTIne shubhopayog thAy chhe tem shubhopayog chhUTIne shuddhopayog thAy chhe. em ja kAraN kAryapaNun hoy to shubhopayoganun kAraN ashubhopayog paN Thare. (to em nathI) dravyalingIne shubhopayog to utkRuShTa hoy chhe, tyAre shuddhopayog hoto ja nathI, tethI paramArthathI e bannemAn kAraN–kAryapaNun nathI. jem alparog nIrog thavAnun kAraN nathI, ane bhalo paN nathI, tem shubhopayog paN rog samAn chhe, bhalo nathI. (mokShamArga-prakAshak pRu. rapa0)
Page -24 of 655
PDF/HTML Page 31 of 710
single page version
sarva samyagdraShTione evun ja shraddhAn hoy chhe, parantu teno artha em nathI ke teo vyavahAr dharmane mithyAtva samaje chhe; ane em paN nathI ke teo tene sAcho mokShamArga samajatA hashe.
(16) prashna– shAstramAn prathamanA traN guNasthAnomAn ashubhopayog ane 4- pa-6 guNasthAnomAn ekalo shubhopayog kahyo chhe te tAratamyatAnI apekShAthI chhe ke mukhyatAnI apekShAthI chhe?
uttara– te kathan tAratamyatAnI apekShAe nathI parantu mukhyatAnI apekShAthI kahyun chhe (mokShamArga pra. pAnun ra69) A sambandhamAn vistArathI jANavun hoy to juo pravachanasAr (rAyachandra granthamAlA) a. 3 gA. 48 shrI jayasenAchAryanI TIkA pAnun 34r.
(17) prashna– shAstramAn koI jagyAe “shubh ane shuddha pariNAmathI karmono kShay thAy chhe” evun kathan chhe, have shubhabhAv to audayikabhAv chhe, bandhanun kAraN chhe em hovA chhatAn shubhabhAvathI karmono kShay batAvavAnun shun prayojan chhe?
uttara– 1-shubh pariNAm-rAgabhAv-(malin bhAv) hovAthI te game te jIvanA ho-samyagdraShTinA ho ke mithyAdraShTinA ho-te mohayukta udayabhAv hovAthI bandhanun ja kAraN chhe, samvar-nirjarAnun kAraN nathI ane e vAt satya ja chhe. A vAtane A ja shAstramAn pRu. 441 thI 447 mAn anek shAstronA pramAN vaDe siddha karI batAvI chhe.
ra. shAstranA koI paN kathanano artha yathArtha samajavo hoy to sarva pratham e nirNay karavo joIe ke te kayA nayanun kathan chhe? Am vichAr karatAn-samyagdraShTinA shubhabhAvathI karmono kShay thAy chhe- e kathan vyavahAranayanun chhe, tethI Ano artha em thAy chhe ke- em nathI paN nimittanI apekShAe A upachAr karyo chhe. eTale kharekhar to shubhabhAv karmabandhananun ja kAraN chhe parantu samyagdraShTine nIchalI bhUmikAmAn -4 thI 10 guNasthAn sudhI shuddha pariNAmanI sAthe te te bhUmikAne yogya -shubhabhAv nimittarUp hoy chhe, tenun gnAn karAvavun te A kathananun prayojan chhe em samajavun.
3. ekIsAthe shubh ane shuddha pariNAmathI karmono kShay jyAn kahyo hoy tyAn upAdAn ane nimitta banne te te guNasthAnanA samayamAn hoy chhe ane A prakAranA ja hoy chhe– viruddha nahIn em batAvIne temAn jIvanA shuddha bhAv to upAdAn kAraN chhe ane shubhabhAv nimittakAraN chhe em A banne kAraNonun gnAn karAvyun chhe, temAn nimittakAraN abhUtArtha kAraN chhe– sAchun kAraN nathI mATe shubh pariNAmathI karmono kShay kahevo te upachArakathan chhe em samajavun.
Page -23 of 655
PDF/HTML Page 32 of 710
single page version
[30]
4- pravachanasAr (pATanI granthamAlA) gAthA ra4panI TIkA pAnun 301 mAn gnAnInA shubhopayogarUp vyavahArane “Asrav ja” kahel chhe, mATe tenAthI samvar anshamAtra paN nathI.
shrI panchAstikAy gAthA 168 mAn paN kahyun chhe ke “tenAthI Asravano nirodh thaI shakato nathI,” ane gAthA 166mAn paN kahyun chhe ke “vyavahAr mokShamArga sUkShma parasamay chhe ane te bandhano hetu hovAthI tenun mokShamArgapaNun nirasta karavAmAn Avyun chhe. gAthA 1pa7 tathA tenI TIkAmAn “shubhAshubh parachAritra chhe, bandhamArga chhe, mokShamArga nathI.”
pa- A sambandhamAn khAs khyAlamAn rAkhavA yogya vAt e chhe ke puruShArthasiddhiupAy shAstranI gAthA 111 no artha ghaNA lAmbA vakhatathI keTalAk asangat (ayathArtha) kare chhe, tenI spaShTatAne mATe juo A shAstramAn pAnun 438.
uparokat sarva kathanano abhiprAy samajIne em shraddhAn karavun joIe ke- dharmI jIv prathamathI ja shubh rAgano paN niShedh kare chhe. mATe dharmapariNat jIvano shubhopayog paN hey chhe, tyAjya chhe, niShedhya chhe; kAraN ke te bandhananun ja kAraN chhe. je jIvo prathamathI ja evun shraddhAn nathI karatA temane Asrav ane bandh tattvanI sAchI shraddhA thaI shakatI nathI, ane evA jIvo Asravane ja samvararUp mAne chhe, shubhabhAvane hitakar mAne chhe, mATe teo badhA jUThI mAnyatAvALA chhe. A viShayane visheSh samajavAne mATe juo A shAstramAn pRu. 440 thI 447.
(18) keTalAk loko em mAnI rahyA chhe ke shubhopayogathI arthAt vyavahAr mokShamArgathI AtmAne kharekhar lAbh thAy chhe, to te vAt mithyA chhe; kAraN ke teo vyavahAr mokShamArgane vAstavamAn bahirang nimittakAraN nathI mAnatA parantu upAdAn kAraN mAne chhe. juo, shrI rAyachandra granthamAlA panchAstikAy gAthA 86 mAn jayasenAchAryanI TIkA-
tyAn dharmAstikAyanun nimittakAraNapaNun kem chhe te vAt siddha karavAne mATe kahyun chhe ke “शुद्धात्मस्वरुपे या स्थितिस्तस्य निश्चयेन वीतराग निर्विकल्प स्वसवेदन कारणं, व्यवहारेण पुनरर्हत्सिद्धादि परमेष्ठि गुणस्मरणं च यथा, तथा जीव पुद्गलानां निश्चयेन स्वकीय स्वरुपमेव स्थितेरुपादान कारणं, व्यवहारेण पुनरधर्मद्रव्यं चेति सूत्रार्थः।
artha– athavA jem shuddhAtmasvarUpamAn TharavAne mATe nishchayanayathI vItarAg nirvikalpa svasamvedan gnAn kAraN chhe tathA vyavahAranayathI arhant-siddhAdi panch-
Page -22 of 655
PDF/HTML Page 33 of 710
single page version
parameShThionA guNonun smaraN chhe tem jIv ane pudgalonAn sthir rahevAmAn nishchayanayathI temanA svabhAv ja upAdAn kAraN chhe ane vyavahAranayathI adharmadravya- evo A sutrano artha chhe.”
A kathanathI em siddha thAy chhe ke dharmapariNat jIvane shubhopayoganun nimittapaNun ane gatipUrvak sthir thanArane mATe adharmAstikAyanun nimittapaNun samAn chhe. nimittathI kharekhar lAbh (hit) mAnavAvALAo nimittane upAdAn ja mAne chhe, vyavahArane nishchay ja mAne chhe arthAt vyavahAr mokShamArgathI vAstavamAn (kharekhar) lAbh mAne chhe tethI teo badhA mithyAdraShTi chhe. shrI mokShamArga-prakAshak pAnun rapar mAn paN kahyun chhe ke-“A jIv nishchayAbhAsane jANe-mAne chhe, parantu vyavahAr sAdhanane bhalAn jANe chhe... vratAdi shubhopayogarUp pravarte chhe, tethI antim graiveyak sudhInAn pad pAme chhe, parantu sansArano ja bhokatA rahe chhe.’
(19) kevaLagnAn sambandhI anek prakAranI viparIt mAnyatAo chAlI rahI chhe, mATe tenun sAchun svarUp shun chhe te A shAstramAn pAnAn 1pa9 thI 170 sudhImAn darshAvyun chhe. A mUL vAt taraph Apanun dhyAn kendrit karavAmAn Ave chhe.
1- kevaLI bhagavAn Atmagna chhe. paragna nathI-evI paN ek jUThI mAnyatA chAlI rahI chhe, parantu shrI pravachanasAranI gA. 13 thI pa4 sudhInI TIkAmAn tenun spaShTa samAdhAn karyun chhe. temAn gAthA 48 mAn kahyun chhe ke “je ekI sAthe traikAlik tribhuvanastha padArthone nathI jANato tene paryAyasahit ek dravyane paN jANavun shakya nathI,” ethI siddha thAy chhe ke je sarvane nathI jANato te potAne (AtmAne) nathI jANato.” pravachanasAr gA. 49 mAn paN ghaNI spaShTatAthI kahel chhe. gAthA upar TIkAnI sAthe je kaLash chhe te khAs sUkShmatAthI vAnchavA yogya chhe.
shuddhopayoganun phaL kevaLagnAn chhe tethI kevaLagnAn pragaT karavAne mATe shuddhopayog adhikAr sharU karatAn AchAryadeve pravachanasAr gAthA 13 nI bhUmikAmAn kahyun chhe ke “e pramANe A (bhagavAn kundakundAchAryadev), samasta shubhAshubhopayogavRuttine apAsta karIne, (hey mAnIne, tiraskAr karIne, dUr karIne) shuddhopayog vRuttine AtmasAt (potApaNe) karatA thakA shuddhopayog adhikArano prArambh kare chhe. temAn (sharUAtamAn) shuddhopayoganA phaLanI AtmAnA protsAhanane mATe prashansA kare chhe,” kAraN ke shuddhopayoganun phaL ja kevaLagnAn chhe.
te kevaLagnAnanA sambandhamAn vistArathI spaShTa AdhAr sahit samajavAne mATe juo A shAstramAn pAnAn 160 thI 170 sudhI.
Page -21 of 655
PDF/HTML Page 34 of 710
single page version
ra- pravachanasAr gAthA 47 nI TIkAmAn sarvagnanA gnAnasvabhAvanun varNan karatAn kahe chhe ke “ati vistArathI bas thAo, jeno anivArit prasAr (phelAv) chhe, kShAyikagnAn evun prakAshamAn hovAthI avashyamev sarvadA, sarvatra, sarvathA sarvane jANe chhe.” AthI ja sAbit thAy chhe ke sarva gneyonun sampUrNa svarUp-pratyek samayamAn kevaLagnAn pratye sunishchit hovAthI anAdi anant kramabaddhakramavartI paryAyo kevaLagnAnInA gnAnamAn spaShTa pratibhAsit chhe ane te sunishchit hovAthI badhAn dravyonI badhI paryAyo kramabaddha ja thAy chhe; AghIpAchhI, agamya athavA anishchit thatI nathI.
3- paryAyane kramavartI paN kahevAmAn Ave chhe teno artha shrI panchAstikAyanI gAthA 18 nI TIkAmAn evo karel chhe ke- “kAraN ke te (paryAyo) kramavartI hovAthI temano svasamay upasthit thAy chhe ane vItI jAy chhe” pachhI gAthA ra1 nI TIkAmAn kahyun chhe ke “jyAre jIv, dravyanI gauNatAthI tathA paryAyanI mukhyatAthI vivakShit thAy chhe tyAre te (1) Upaje chhe, (ra) viNase chhe, (3) jeno svakAL vItI gayo chhe evA sat (vidyamAn) paryAyasamUhane vinaShTa kare chhe ane (4) jeno svakAL upasthit thayo chhe (Avyo) chhe evA asatne (avidyamAn paryAyasamUhane) utpanna kare chhe.
4- panchAdhyAyI bhAg 1 gAthA 167-68mAn kahel chhe ke “kram dhAtu chhe te pAdavikShep arthamAn prasiddha chhe.” gaman karatI vakhate pag DAbo-jamaNo kramasar ja chAle chhe, UlaTA kramathI nathI chAlato. e pramANe dravyonI paryAy paN kramabaddha thAy chhe, je potapotAnA kALamAn pragaT thAy chhe, temAn koI kALe pahelAnI pachhI ane pachhI thavAvALI pratham-em thatI nathI, mATe pratyek paryAy potAnA samayamAn ja kramAnusAr pragaT thatI rahe chhe.
pa- paryAyane kramabhAvI paN kahevAmAn Ave chhe. shrI prameyakamalamArtaNDa nyAyashAstramAn (3, parokSha pari. sU. 3 gA. 17-18nI TIkAmAn) kahyun chhe ke-
पूर्वोत्तर चारिणोः कृतिकाशकटोदयादिस्वरुपयोः कार्यकारणयोश्चाग्निधूमादि स्वरुपयो इतिः।
nakShatronA draShTAntathI paN siddha thAy chhe ke jem nakShatronA gamananun kramabhAvIpaNun kadI paN nishchit kramane chhoDIne ADun avaLun thatun nathI, tem ja dravyonI pratyek paryAyano utpAd-vyayarUp pravAhano kram potAnA nishchit kramane chhoDIne kadI paN ADoavaLo thato nathI parantu teno nishchit svasamayamAn utpAd thato rahe chhe.
6- kevaLI-sarvagnanA gnAnaprati sarvagneyo-sarva dravyonI trikAlavartI sarva paryAyo gneyapaNe nishchit ja chhe ane kramabaddha chhe, tenI siddhi karavAne mATe pravachanasAr
Page -20 of 655
PDF/HTML Page 35 of 710
single page version
gAthA 99 nI TIkAmAn ghaNun spaShTa kathan chhe. visheSh juo, pATanI granthamAlA dvArA prakAshit pra0 sAr gAthA-
7- shrI samayasArajI shAstranA kaLashonI shrI rAjamallajI kRut TIkA (sUratathI prakAshit) mAn pAnA 10 mAn kahel chhe ke “A jIv ATalo kAL vItI gayA pachhI mokSha jashe evI nondh kevaLagnAnamAn chhe.”
8- avadhignAnI, manaparyayagnAnIo paN bhaviShyanI paryAyone nishchitarUpathI spaShTa jANe ja chhe. ane nakShatra, sUrya, chandra tathA tArAonI gati, uday-asta, grahaNakAL vagerene nishchitarUpathI alpagna jIvo paN jANI shake chhe to sarvagna vItarAg pUrNagnAnI hovAthI sarva dravyonI sarva paryAyone nishchitarUpathI (tenA kramamAn niyat) kem nathI jANI shakatA? -chokkas jANe ja chhe.
9- A kathananun prayojan-svatantra vastusvarUpanA gnAn vaDe kevaLagnAnasvabhAvI potAnA AtmAnun je pUrNa svarUp chhe teno nishchay karIne, sarvagna vItarAg kathit tattvArthonun vAstavik shraddhAn karIne mithyAshraddhAn chhoDavun joIe. kramabaddhanA sAchA shraddhAnamAn kartApaNAno ane paryAyano Ashray chhUTIne potAnA trikALI gnAtAsvabhAvanI draShTi ane Ashray thAy chhe, temAn svasanmukh gnAtApaNAno sAcho puruShArtha, svabhAv, kALalabdhi niyati ane karmanA upashamAdi pAnche samavAyo ekI sAthe hoy chhe, A niyam chhe. evo vastuno anekAnta chhe em shraddhAn karavun, kAraN ke tenI shraddhA karyA vagar sAchI madhyasthatA AvI shakatI nathI.
(ra0)- tattvagnAnI sva. shrI pt.. banArasIdAsajIe ‘paramArtha vachanikAmAn’ gnAnI ane agnAnIno bhed samajavAne mATe kahyun chhe ke-
Page -19 of 655
PDF/HTML Page 36 of 710
single page version
[34] 1–“have mUDh tathA gnAnI jIvanun visheShapaNun anya paN sAmbhaLo.”
gnAtA to mokShamArga sAdhI jANe, parantu mUDh mokShamArga sAdhI jANe nahi. shA mATe? te sAmbhaLo-mUDh jIv 1Agamapaddhatine vyavahAr kahe chhe ane adhyAtmapaddhatine nishchay kahe chhe tethI te Agam angane ekAntapaNe sAdhIne tene mokShamArga batAve chhe. 2adhyAtmaangane vyavahArathI paN jANe nahi evo mUDhadraShTi jIvano svabhAv chhe, tene (mUDhane) A pramANe sUje ja kyAthi? kAraN ke- Agam ang bAhyakriyArUp pratyakSha pramAN chhe, tenun svarUp sAdhavun tene sugam chhe, te bAhya kriyA karato thako mUDh jIv potAne mokShamArgano adhikArI mAne chhe, parantu antargarbhit adhyAtmarUp kriyA je antardraShTigrAhya chhe te kriyAne mUDh jIv jANe nahIn, kAraN-antardraShTinA abhAvathI antarakriyA draShTigochar Ave nahi; mATe mithyAdraShTi jIv mokShamArgane sAdhavAne asamartha chhe.”
“samyagdraShTi koN kahevAy te sAmbhaLo- sanshay, vimoh, vibhram e traN bhAv jenAmAn nathI te samyagdraShTi. sanshay, vimoh ane vibhram shun chhe tenun svarUp draShTAntathI batAvIe chhIe te sAmbhaLo, jem koI sthAnamAn chAr mANaso UbhA hatA. te badhAyanI sAme bIjA ek mANase sIpano kaTako lAvI batAvyo. pachhI darekane pUchhayun ke A shun chhe? sIp chhe ke rUpun chhe? tyAn eke-jenA manamAn sanshay hato teNe kahyun mane to kAI khabar paDatI nathI ke A sIp chhe ke rUpun? mArI draShTimAn to eno kasho nirNay thato nathI. tyAre bIjo vimohavALo bolyo ke mane to e ja nathI samajAtun ke tame sIp kone kaho chho ane rUpun kone kaho chho? mArI draShTimAn to kashun ja Avatun nathI tethI hun nathI jANato ke tame shun kahevA mAgo chho! athavA te chUp rahe, ghelachhAthI bole nahIn. have trIjo vibhramavALo puruSh bolyo ke A to pratyakSha pramAN rUpun chhe, Ane sIp koN kahI shake? mArI draShTimAn to A rUpun ja dekhAy chhe mATe sarva prakAre A rUpun chhe. parantu te traNey puruShoe to sIpanA svarUpane jANyun nahIn. tethI te traNey mithyAvAdI chhe. have chotho puruSh bolyo ke-A to pratyakSha pramAN sIpano kaTako chhe temAn sanshay sho? sIp, sIp, sIp, chokkas sIp chhe. jo koI Ane anya _________________________________________________________________
1. Agam paddhati be prakAre chhe - (1) bhAvarUp-pudgalAkAr AtmAnI ashuddha pariNatirUp arthAnt avratAdinA ashubh pariNAm tathA dayA, dAn, pUjA, anukampA, aNuvrat- mahAvrat, muninA ra8 mUlaguNonun pAlanAdi shubhabhAvarUp jIvanA malin pariNAm ane (ra) dravyarUp pudgalapariNAm.
ra. antardraShTi vaDe mokShamArgane sAdhavo te adhyAtma angano vyavahAr chhe. mokShamArga sAdhavo te vyavahAr ane shuddhadravya akriyArUp te nishchay.
Page -18 of 655
PDF/HTML Page 37 of 710
single page version
vastu kahe to te pratyakShapramANabhramit athavA andh chhe. tem samyagdraShTine sva-paranA svarUp viShe na to sanshay chhe, na vimoh chhe, na to vibhram chhe, yathArtha draShTi chhe; mATe samyagdraShTi jIv antadraShTi vaDe mokShapaddhati sAdhI jANe chhe. te bAhyabhAvane 1bAhya nimittarUp mAne bAhya nimitta to anek chhe, ek nathI, tethI anrtadraShTinA pramANamAn mokShamArgane sAdhe chhe. samyaggnAn (svasamvedan) ane svarUpAcharaNanI kaNikA jAgye mokShamArga sAcho. mokShamArga sAdhavo rate vyavahAr ane 3shuddhadravya akriyArUp te nishchay. e pramANe nishchay–vyavahAranun svarUp samyagdraShTi jANe chhe, paN mUDh jIv jANe nahIn ane mAne paN nahIn.
mUDh jIv bandhapaddhatine sAdhato thako tene mokShamArga kahe chhe parantu te vAt gnAtA mAnato nathI; kemake, bandhane sAdhavAthI bandh sadhAy paN mokSha sadhAy nahIn. jyAre gnAtA kadAchit bandhapaddhatino vichAr kare tyAre te em jANe chhe ke A 4bandhapaddhatithI mArun dravyaanAdi kALathI bandharUp chAlyun Avyun chhe. have e papaddhatino moh toDI vartan! _________________________________________________________________
1. vyavahAranay ashuddha dravyane kahevAvALo hovAthI jeTalA alag alag, ek ek bhAvasvarUp anek bhAv batAvavAmAn AvyA chhe te badhA anek vichitra varNamALA samAn hovAthI, jANavAmAn AvatA hovAthI te kALe prayojanavAn chhe, parantu upAdeyarUpathI prayojanavAn nathI evA gnAn sahit samyagdraShTi jIv potAnI chAritraguNanI paryAyamAn Anshik shuddhatAnI sAthe je shubh ansh chhe tene bAhya bhAv ane bAhya nimittarUpathI jANe chhe. shAstramAn koI koI ThekANe te shubhabhAvane shuddhaparyAyano vyavahAranayathI sAdhak paN kahel chhe, teno artha e chhe ke te (shubhabhAv) bAhya nimitta mAtra chhe-hey chhe. Ashray karavA yogya athavA hitakar nathI paN bAdhak ja chhe em gnAnI mAne chhe.
ra. pATanI granthamALA dvArA prakAshit shrI pravachanasAr gAthA 94mAn “ avichalit chetanAmAtra AtmavyavahAr chhe” em TIkAmAn pAnAn 111-1ramAn kahyun chhe, tene ahIn mokShamArgane sAdhavo te vyavahAr em nirUpaN karyun chhe.
3. trikALI ekarUp rahevAvALo AtmAno je dhruv gnAyakabhAv chhe te bhUtArtha ane nishchayanayano viShay hovAthI tene ‘shuddhadravya akriyArUp’ kahyun chhe, tene param pAriNAmikabhAv paN kahevAmAn Ave chhe ane te nitya sAmAnya dravyarUp hovAthI niShkriy chhe ane kriyA chhe te paryAy chhe tethI te vyavahAranayano viShay chhe.
4. ahIn samyagdraShTi jIvane tenI bhUmikAnusAr thavAvALA shubhabhAvane paN bandhapaddhatimAn gaNel chhe. bandhamArga, bandhananun kAraN, bandhanano upAy ane bandhapaddhati samAn arthavAchak chhe.
pa. samakitI jIvo shubhabhAvane bandhapaddhatimAn gaNe chhe tethI teo tenAthI lAbh athavA kinchitmAtra paN hit mAnatA nathI, ane teno abhAv karavAno puruShArtha kare chhe mATe A bandh paddhatino moh toDIne svasanmukh thavAno udyam karIne shuddhatAnI vRuddhi karavAnI bhalAmaN karI chhe.
Page -17 of 655
PDF/HTML Page 38 of 710
single page version
A bandhapaddhatino rAg pahelAnI jem he nar! tun shA mATe kare chhe?” gnAtA kShaNamAtra paN bandhapaddhatimAn magna thAy nahIn. te potAnun svarUp vichAre, anubhave, dhyAve, gAve, shravaN kare tathA navadhAbhakti, tap, kriyA vagere potAnA shuddha svarUpasanmukh thaIne kare e gnAtAno AchAr chhe. enun nAm mishra vyavahAr chhe.
(3) have, hey gney upAdeyarUp gnAtAnI chAlano vichAr-“hey-tyAgavAyogya to potAnA dravyanI ashuddhatA, gney vichArarUp anya chha dravyanun svarUp, ane upAdey AcharaNarUp potAnA dravyanI shuddhatA. tenun vivechan-guNasthAn pramANe hey gney upAdeyarUp shakti gnAtAnI hoy. gnAtAnI hey gney upAdeyarUp shakti jem jem vardhamAn thatI jAy tem tem guNasthAnanI vRuddhi thAy em kahel chhe. tene guNasthAn pramANe gnAn ane guNasthAn anusAr kriyA hoy chhe. temAn paN ATalI visheShatA chhe ke ek guNasthAnavartI anek jIvo hoy to te darekanun gnAn anekarUpe hoy chhe tem ja kriyA paN anekarUp hoy chhe. darekanI bhinna bhinna sattA hovAne lIdhe ekatA-samAnatA hoy nahIn. darek jIvadravyanA audayik bhAv judA judA hoy chhe, te audayik bhAv anusAr gnAnanI paN bhinnatA jANavI. parantu temAn visheShatA e chhe ke koIpaN gnAnInun koIpaN jAtanun gnAn evun na hoy ke gnAn parasattAvalambanashIl thaine sAkShAt mokShamArga thAy em kahe, kemake avasthAnA pramANamAn parasattAvalamban chhe, paN parasattAvalambI gnAnane paramArthatA (mokShamArga) kaheto nathI. je gnAn svasattAvalambanashIl hoy te ja kharun gnAn chhe. te gnAnane sahakArabhUt-nimittarUp anek prakAranA audayik bhAv hoy chhe. te audayik bhAvone gnAnI tamAsho jonAranI jem sAkShIpaNe jANe chhe. parantu teno kartA, bhokatA ke avalambI nathI. mATe koI em kahe ke “ A prakAranA ja audayikabhAv hoy to (te jIvane) amuk guNasthAn chhe” to te vAt khoTI chhe. teNe dravyanA svarUpane bilakul jANyun nathI, kemake anya guNasthAnanI to vAt shun karavI? kevaLI bhagavAnanA audayik bhAvonI paN bhinnatA (anekatA) chhe.
kevaLIonA paN audayik bhAv ekasarakhA na hoy. koI kevaLIne danD-kabATarUp kriyAno uday hoy, to koI anya kevaLIne te na paN hoy. e pramANe kevaLIonA udayabhAvonI paN jyAre bhinnatA chhe to pachhI bIjA guNasthAnonI shun vAt karIe? mATe audayik* bhAvonA bharose gnAn nathI. gnAn svashaktipramAN chhe. sva-paraprakAshak _________________________________________________________________ *ahInyA samyagdraShTinA shubhopayogane audayik bhAv kahel chhe ane te audayik bhAvathI samvar nirjarA nathI parantu bandh thAy chhe.
Page -16 of 655
PDF/HTML Page 39 of 710
single page version
gnAnashakti, gnAyakapramAN gnAn tathA yathAnubhavapramAN svarUpAcharaN chAritra, e gnAtAnun sAmarthya chhe.”
“ A vArtAno vistAr kyAn sudhI lakhIe-kyAn sudhI kahIe? A to vachanAtIt, indriyAtIt, gnAnAtIt chhe, mATe A vichArane vadhAre shun lakhIe. je gnAtA hashe te to thoDun lakhyun ghaNun samajashe ane je agnAnI hashe te A chiThThI sAmbhaLashe kharo, parantu samajashe nahIn. A vachanikA yathAyogya sumati pramANe kevaLInA vachanAnusAr chhe. je koI Ane sAmbhaLashe, samajashe, shraddhashe tenun kalyAN thashe ane te ja kharekhar bhAgyashALI chhe. iti paramArtha vachanikA.”
1. jene satyanI taraph ruchi thaI rahI chhe, je satyatattvane samajavAno ane nirNay karavAno ichchhak chhe tevo samAj madhyasthatAthI shAstrono svAdhyAy karIne nayArtha, anekAnta, upAdAn-nimitta, nishchay-vyavahAr banne nayonI sAchI vyAkhyA ane prayojan tathA mokShamArganun be prakArathI nirUpaN, hey-upAdey ane pratyek dravyanA paryAyonI paN svatantratA, kevaLagnAn ane kramabaddha paryAy vagere prayojanabhUt viShayomAn utsAhapUrvak abhyAs karI rahyo chhe ane tattvanirNayanA viShayamAn samAjamAn khAs vichAronI pravAhadhArA chAlI rahI chhe em nIchenA AdhAr uparathI paN siddha thAy chhe.
ra. shrI bhArat. di. jain sangh (mathurA) taraphathI i. sa. 1944mAn prakAshit mokShamArga prakAshak (pt.. ToDaramallajI) nI prastAvanA pA. 9mAn shAstrIjIe kahyun chhe ke-
“Aj sudhI shAstra-svAdhyAy ane pArasparik charchAomAn ekAnta nishchayI ane ekAnta vyavahArIne ja mithyAdraShTi kahetA sAmbhaLatAn AvyA chhIe, parantu banne nayonun avalamban karanAr paN mithyAdraShTi hoI shake chhe. A ApanI (sva. pt.. ToDaramallajInI) navI ane visheSh charchA chhe. evA mithyAdraShTionA sUkShma bhAvonun vishleShaN karatAn Ape anek apUrva vAto jaNAvI chhe. udAharaN mATe-Ape e vAtanun khanDan karyun chhe ke mokShamArga nishchay-vyavahArarUp be prakArano chhe. tyAn teo lakhe chhe ke A mAnyatA nishchay-vyavahArAvalambI mithyAdraShTionI chhe. vAstavamAn pAThak joI shakashe ke je loko nishchayasamyagdarshan, vyavahArasamyagdarshan, nishchayaratnatray, vyavahAraratnatray, nishchayamokShamArga, vyavahAramokShamArga vagere bhedonI rAt-divas charchAo kare chhe temanI mAnyatAthI panDitajInI mAnyatA keTalI bhinna chhe? e ja pramANe AgaL teoe lakhyun chhe ke “nishchay ane vyavahAr bannene upAdey mAnavA te paN bhram chhe, kAraN ke banne nayonun svarUp to paraspar viruddha chhe. mATe banne nayonun upAdeyapaNun banatun nathI.” atyAr sudhI to amArI e ja dhAraNA
Page -15 of 655
PDF/HTML Page 40 of 710
single page version
hatI ke ekalo nishchay paN upAdey nathI ane ekalo vyavahAr paN upAdey nathI; parantu banney upAdey chhe. “parantu panDitajIe ene mithyAdraShTionI pravRutti kahI chhe.”
AgaL pRu. 30 mAn paN lakhyun chhe ke ‘je em mAne chhe ke shraddhAn to nishchayanun karavun joIe ane pravRutti vyavahAranI rAkhavI joIe’ tene paN mithyAdraShTi ja kahyA chhe.
A AvRutti AtmArthI vidvAnabhAI shrI khImachandabhAI jeThAlAl sheThanI dekharekh nIche taiyAr thaI chhe tathA bra. gulAbachandabhAIe tene lagatun tamAm kArya karyun chhe te mATe banneno AbhAr mAnun chhun.