Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Parishist-2; Parishist-3.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 10 of 36

 

Page 126 of 655
PDF/HTML Page 181 of 710
single page version

mokShashAstra–gujarAtI TIkA
adhyAy 1 parishiShTa ra.
[ra]
samyagdarshan
samyagdarshan shun ane tene konun avalamban

samyagdarshan pote AtmAnA shraddhAguNano nirvikArI paryAy chhe. akhanD AtmAnA lakShe samyagdarshan pragaTe chhe; samyagdarshanane koI vikalpanun avalamban nathI, paN nirvikalpa svabhAvanA avalambane samyagdarshan pragaTe chhe. A samyagdarshan ja AtmAnA sarva sukhanun kAraN chhe. ‘hun gnAnasvarUp AtmA chhun, bandharahit chhun’-Avo vikalpa karavo te paN shubharAg chhe. te shubharAganun avalamban paN samyagdarshanane nathI; te shubh vikalpane. atikramatAn samyagdarshan thAy chhe. samyagdarshan pote rAg ane vikalpa rahit nirmaL guN chhe, tene koI vikAranun avalamban nathI paN AkhA AtmAnun avalamban chhe- AkhA AtmAne te svIkAre chhe.

ek vAr vikalpa rahit thaIne akhanD gnAyakasvabhAvane lakShamAn lIdho tyAn samyagbhAn thayun. akhanD svabhAvanun lakSha e ja svarUpanI shuddhi mATe kAryakArI chhe. akhanD satya svarUpane jANyA vinA-shraddhA karyA vinA, ‘hun gnAnasvarUp AtmA chhun, abaddhaspRuShTa chhun’-e vagere vikalpo paN AtmAnI shuddhi mATe kAryakArI nathI. ekavAr akhanD gnAyakasvabhAvanun lakSha karyun pachhI je vRutti UThe te vRuttio asthiratAnun kArya kare parantu te svarUpane rokavA samartha nathI, kemake shraddhAmAn to vRutti-vikalparahit svarUp chhe; tethI vRutti UThe te shraddhAne pheravI shake nahi... jo vikalpamAn ja aTakI jAy to te mithyAdraShTi chhe. vikalpa rahit thaIne abhedano anubhav karavo te ja samyagdarshan chhe; A bAbatamAn kahyun chhe ke-

कम्मं बद्धमबद्धं जीवे एवं तु ण णयपक्खं।
पक्खातिक्कंतो पुण भण्णदि जो सो समयसारो।। १४२।।
[samayasAr]
chhe karma jIvamAn baddha vA aNabaddha e nayapakSha chhe;
paN pakShathI atikrAnti bhAkhyo te ‘samayano sAr’ chhe. 14r

Page 127 of 655
PDF/HTML Page 182 of 710
single page version

126 ] [ mokShashAstra

‘AtmA karmathI bandhAyelo chhe ke AtmA karmathI bandhAelo nathI’ evA be prakAranA bhedanA vichAramAn rokAvun te to nayano pakSha chhe; ‘hun AtmA chhun, parathI judo chhun’ evo vikalpa te paN rAg chhe, e rAganI vRuttine-nayanA pakShane oLange to samyagdarshan pragaTe. “hun bandhAyelo chhun athavA hun bandh rahit mukta chhun.” evI vichArashreNIne oLangI jaIne je AtmAno anubhav kare chhe te ja samyagdraShTi chhe ane te ja shuddhAtmA chhe.

‘hun abandh chhun, bandh mArun svarUp nathI’ evA bhanganI vichArashreNInA kAryamAn aTakavun to agnAn chhe, ane te bhanganA vichArane oLangIne abhang svarUpane sparshI levun (anubhavI levun) te ja pahelo Atmadharma eTale ke samyagdarshan chhe. ‘hun parAshray rahit, abandh, shuddha chhun.’ evA nishchayanayanA paDakhAnno vikalpa te rAg chhe. ane te rAgamAn rokAy (rAgane ja samyagdarshan mAnI lye paN rAgarahit svarUpane na anubhave) to te mithyAdraShTi chhe.

bhedanA vikalpa Ave kharA chhatAn tenAthI samyagdarshan nathI

anAdithI AtmasvarUpano anubhav nathI, parichay nathI; tethI AtmAno anubhav karavA jatAn pahelAn te sambandhI vikalpa AvyA vagar rahetA nathI. anAdithI AtmAnA svarUpano anubhav nathI tethI vRuttionun utthAn thAy chhe ke- ‘hun AtmA karmanA sambandhavALo chhun ke karmanA sambandh vagarano chhun, Am be nayonA be vikalpa UThe chhe; parantu- karmanA sambandhavALo ke karmanA sambandh vagarano eTale ke baddha chhun ke abaddha chhun.’ evA be prakAranA bhedano paN ek svarUpamAn kyAn avakAsh chhe? svarUp to nayapakShanI apekShAothI pAr chhe. ek prakAranA svarUpamAn be prakAranI apekShAo nathI. hun shubhAshubhabhAv rahit chhun evA vichAramAn aTakavun te paN pakSha chhe. tenAthI paN pelepAr svarUp chhe. svarUp to pakShAtikrAnt chhe, e ja samyagdarshanano viShay chhe eTale ke tenA ja lakShe samyagdarshan pragaT thAy chhe, te sivAy bIjo samyagdarshanano upAy nathI.

samyagdarshananun svarUp shun? dehanI koI kriyAthI to samyagdarshan nathI, jaD karmothI nathI, ashubh rAg ke shubharAg thAy tenA lakShe paN samyagdarshan nathI ane hun puNyapApanA pariNAmothI rahit gnAyakasvarUp chhun’ evo je vichAr te paN svarUpano anubhav karAvavA samartha nathI. ‘hun gnAyak chhun’ evA vichAramAn aTakyo te bhedanA vichAramAn aTakyo chhe, parantu svarUp to gnAtAdraShTA chhe teno anubhav te ja samyagdarshan chhe. bhedanA vichAramAn aTakavun te samyagdarshananun svarUp nathI.

je vastu chhe te potAthI paripUrNa svabhAve bharel chhe. AtmAno svabhAv paranI

Page 128 of 655
PDF/HTML Page 183 of 710
single page version

a. 1. pari. 2 ] [ 127 apekShA vinAno ekarUp chhe. karmanA sambandhavALo chhun ke karmanA sambandh vagarano chhun evI apekShAothI te svabhAvanun lakSha thatun nathI; joke AtmasvabhAv to abandh ja chhe parantu ‘hun abandh chhun’ evA vikalpane paN chhoDIne nirvikalpa gnAtAdraShTA nirapekSha svabhAvanun lakSha karatAn ja samyagdarshan pragaTe chhe.

AtmAnI prabhutAno mahimA andar paripUrNa chhe, anAdithI tenI samyak pratIti vagar teno anubhav nathI, anAdithI paralakSha karyun chhe paN svabhAvanun lakSha karyun nathI. sharIrAdimAn to AtmAnun sukh nathI, shubharAgamAn paN sukh nathI, ane ‘shubharAg rahit mArun svarUp chhe’ evA bhedanA vichAramAn paN AtmAnun sukh nathI. mATe te bhedanA vichAramAn aTakavun te paN agnAnInun kArya chhe. mATe te nay-pakShanA bhedanun lakSha mUkI daIne abhed gnAtAsvabhAvanun lakSha karavun te ja samyagdarshan chhe ane temAn ja sukh chhe. abhed svabhAvanun lakSha kaho, gnAtAsvarUpano anubhav kaho, sukh kaho, dharma kaho ke samyagdarshan kaho-te A ja chhe.

vikalpa rAkhIne svarUpano anubhav thaI shake nahi.

akhanDAnand abhed AtmAnun lakSha nay dvArA thatun nathI. koI mahelamAn javA mATe moTar game tevI doDAve, paN te mahelanA bAraNAn sudhI AvI shake. moTar sahit mahelamAn pesI shakAy nahi. game tyAnsudhI AgaL laI jAy paN chhevaTe to moTaramAnthI UtarIne jAte andar javun paDe; tevI rIte nayapakShanA vikalporUpI moTar game teTalI doDAve. ‘hun gnAyak chhun, abhed chhun, shuddha chhun’-evA vikalpa kare topaN te vikalpa svarUpanA AngaNAn sudhI laI javAy. parantu svarUpanA anubhav vakhate to te badhA vikalpa chhoDI ja devA paDe. vikalpa rAkhIne svarUpano anubhav thaI shake nahi. nayapakShonun gnAn te svarUpanA AngaNe AvavA mATe jarUranun chhe. “hun svAdhIn gnAnasvarUpI AtmA chhun, karmo jaD chhe, jaD karmo mArA svarUpane rokI shake nahi, hun vikAr karun to karmone nimitta kahevAy, paN karmo mane vikAr karAve nahi kemake banne dravyo judAn chhe, te koI ek bIjAnun karI shake nahi. hun jaDanun kAI na karun jaD mArun kAI na kare, rAg-dveSh thAy chhe te karma karAvatun nathI tem ja paravastumAn thatA nathI paN mArI avasthAmAn thAy chhe, te rAgadveSh mAro svabhAv nathI, nishchayathI mAro svabhAv rAgarahit gnAnasvarUp chhe” A pramANe badhAn paDakhAnnun (nayonun) gnAn pahelAn karavun joIe, parantu ATalun kare tyAn sudhI paN bhedanun lakSha chhe, bhedanA lakShathI abhed AtmasvarUpano anubhav thato nathI, chhatAn pahelAn te bhed jANavA joIe. eTalun jANe tyAre te svarUpanA AngaNAn sudhI Avyo chhe. pachhI jyAre abhedanun lakSha kare tyAre bhedanun lakSha


Page 129 of 655
PDF/HTML Page 184 of 710
single page version

128 ] [ mokShashAstra chhUTI jAy ane svarUpanun anubhavan thAy eTale ke apUrva samyagdarshan pragaTe. A rIte joke svarUpamAn DhaLatAn pahelAn nayapakShanA vichAro hoy chhe kharA, parantu te nayapakShanA koIpaN vichAro svarUpanA anubhavamAn madadagAr nathI.

samyagdarshan ane samyaggnAnano sambandh konI sAthe chhe?

samyagdarshan nirvikalpa sAmAnya shraddhAguNano shuddhaparyAy chhe, tene ekalA nishchayaakhanD svabhAv sAthe ja sambandh chhe, akhanD dravya je bhang-bhed rahit chhe te ja samyagdarshanane mAnya chhe; samyagdarshan paryAyane svIkAratun nathI, paN samyagdarshan sAthe rahetun ja samyaggnAn chhe teno sambandh nishchay-vyavahAr banne sAthe chhe eTale ke nishchay-akhanD svabhAvane tathA vyavahAramAn paryAyanA je bhang-bhed paDe chhe te badhAne samyaggnAn jANI le chhe.

samyagdarshan ek nirmaL paryAy chhe, paN ‘hun ek nirmaL paryAy chhun’-em samyagdarshan pote potAne jANatun nathI. samyagdarshanano akhanD viShay ek dravya ja chhe. paryAy te samyagdarshanano viShay nathI.

prashna– samyagdarshanano viShay akhanD chhe ane te paryAyane svIkAratun nathI to pachhI samyagdarshan vakhate paryAy kyAn gaI? samyagdarshan pote ja paryAy chhe, shun paryAy dravyathI judo paDI gayo?

uttara– samyagdarshanano viShay to akhanD dravya ja chhe. samyagdarshananA viShayamAn dravya-guN-paryAyanA bhed nathI, dravya-guN-paryAyathI abhed vastu te ja samyagdarshanane mAnya chhe. (abhed vastunun lakSha karatAn je nirmaL paryAy pragaTayo te sAmAnya vastu sAthe abhed thaI jAy chhe.) samyagdarshanarUp je paryAy chhe tene paN samyagdarshan svIkAratun nathI, ek samayamAn abhed paripUrNa dravya te ja samyagdarshanane mAnya chhe. ekalA AtmAne samyagdarshan pratItamAn lye chhe.. parantu samyagdarshan sAthe pragaTatun samyaggnAn sAmAnya-visheSh sarvane jANe chhe, samyaggnAn chhe te paryAyane ane nimittane paN jANe chhe. samyagdarshanane paN jANanArun to samyaggnAn ja chhe.

shraddhA ane gnAn kyAre samyak thayAn?

audayik, aupashamik, kShAyopashamik ke kShAyikabhAv e koI samyagdarshanano viShay nathI kemake te badhA paryAy chhe. samyagdarshanano viShay paripUrNa dravya chhe, paryAyane samyagdarshan svIkAratun nathI, ekalI vastunun jyAre lakSha karyun tyAre shraddhA samyak thaI.

prashna– te vakhate thatun samyaggnAn kevun hoy chhe?
uttara– gnAnano svabhAv sAmAnya-visheSh sarvane jANavAno chhe. jyAre gnAne

Page 130 of 655
PDF/HTML Page 185 of 710
single page version

a. 1. pari. 2 ] [ 129 AkhA dravyane, UghaDelA paryAyane ane vikArane jem chhe tem jANIne, ‘paripUrNa svabhAv te hun, vikAr rahyo te hun nahi’ em vivek karyo tyAre te samyak thayun chhe. samyagdarshanarUp UghaDelA paryAyane (1) samyagdarshananA viShayabhUt paripUrNa vastune (ra) ane avasthAnI UNapane (3)-e traNene jem chhe tem samyaggnAn jANe chhe; avasthAno svIkAr gnAnamAn chhe. A rIte samyagdarshan to ek nishchayane ja (abhed svarUpane ja) svIkAre chhe, ane samyagdarshananun avinAbhAvI (sAthe ja rahetun) samyaggnAn nishchay ane vyavahAr bannene barAbar jANIne vivek kare chhe. jo nishchay-vyavahAr bannene na jANe to gnAn pramAN (samyak) thatun nathI. jo vyavahAranun lakSha kare to draShTi khoTI Thare chhe ane jo vyavahArane jANe ja nahi to gnAn khoTun Thare chhe. gnAn nishchay-vyavahArano vivek kare chhe tyAre te samyak chhe ane draShTi vyavahAranun lakSha chhoDIne nishchayane angIkAr kare to te samyak chhe.

samyagdarshanano viShay shun? mokShanun paramArtha kAraN koN?

samyagdarshananA viShayamAn mokShaparyAy ane dravya evA bhed ja nathI, dravya ja paripUrNa chhe te samyagdarshanane mAnya chhe. bandh-mokSha paN samyagdarshanane mAnya nathI. bandh-mokShano paryAy, sAdhakadashAnA bhang-bhed e badhAne samyaggnAn jANe chhe.

samyagdarshanano viShay paripUrNa dravya chhe te ja mokShanun paramArthakAraN chhe. panchamahAvratAdine ke vikalpane mokShanun kAraN kahevun te to sthUL vyavahAr chhe, ane samyagdarshan-gnAn-chAritrarUp sAdhak avasthAne mokShanun kAraN kahevun te paN vyavahAr chhe kemake te sAdhak avasthAno paN jyAre abhAv thAy chhe tyAre mokShadashA pragaTe chhe, eTale te paN abhAvarUp kAraN chhe mATe vyavahAr chhe.

trikALI akhanD vastu chhe te ja mokShanun nishchayakAraN chhe. paramArthe to vastumAn kAraN-kAryanA bhed paN nathI, kArya-kAraNanA bhed paN vyavahAr chhe. ek akhanD vastumAn kArya-kAraNanA bhedanA vichArathI vikalpa Ave chhe tethI te paN vyavahAr chhe; chhatAn vyavahArapaNe paN kArya-kAraNanA bhed sarvathA na ja hoy to mokShadashA pragaTAvavAnun paN kahI shakAy nahi. eTale avasthAmAn sAdhakasAdhyanA bhed chhe; parantu abhedanA lakSha vakhate vyavahAranun lakSha hoy nahi kemake vyavahAranA lakShamAn bhed Ave chhe ane bhedanA lakShe paramArtha-abhed svarUp lakShamAn Avatun nathI; tethI samyagdarshananA lakShyamAn bhed AvatA nathI, ekarUp abhed vastu ja samyagdarshanano viShay chhe.


Page 131 of 655
PDF/HTML Page 186 of 710
single page version

130 ] [ mokShashAstra

samyagdarshan e ja shAntino upAy chhe.

anAdithI AtmAnA akhanD rasane samyagdarshan vaDe jANyo nathI eTale paramAn ane vikalpamAn jIv ras mAnI rahyo chhe; paN hun akhanD ekarUp svabhAv chhun temAn ja mAro ras chhe, paramAn kyAy mAro ras nathI- em svabhAvadraShTinA jore ekavAr badhAne niras banAvI de! shubh vikalpa UThe te paN mArI shAntinun sAdhan nathI, mArI shAnti mArA svarUpamAn chhe, Am svarUpanA rasanA anubhavamAn samasta sansArane niras banAvI de! tane sahajAnand svarUpanA amRutarasanI apUrva shAntino anubhav pragaT thashe. teno upAy samyagdarshan ja chhe.

sansArano abhAv samyagdarshanathI thAy chhe

anantakALathI anant jIvo sansAramAn rakhaDe chhe ane anant kALamAn anant jIvo samyagdarshan vaDe pUrNa svarUpanun bhAn karIne mukit pAmyA chhe. jIvoe sansArapakSha to anAdithI grahaN karyo chhe parantu siddhano pakSha kadI grahaN karyo nathI. have siddhano pakSha grahaN karIne potAnA siddhasvarUpane jANIne sansArano abhAv karavAno avasar Avyo chhe.. ane teno upAy ek mAtra samyagdarshan chhe.


Page 132 of 655
PDF/HTML Page 187 of 710
single page version

mokShashAstra–gujarAtI TIkA
adhyAy 1parishiShTa 3.
[3]
jignAsue dharma kevI rIte karavo?

je jIv jignAsu thaI svabhAv samajavA mAge chhe te sukh levA ane dukh TALavA mAge chhe. sukh potAno svabhAv chhe ane vartamAnamAn je dukh chhe te kShaNik chhe tethI TaLI shake chhe. vartamAn dukhaavasthA TALIne sukharUp avasthA pote pragaT karI shake chhe; ATalun to, je sat samajavA mAge chhe teNe svIkArI lIdhun ja chhe. AtmAe potAnA bhAvamAn puruShArtha karI vikAr rahit svarUpano nirNay karavo joIe. vartamAn vikAr hovA chhatAn vikAr rahit svabhAvanI shraddhA karI shakAy chhe eTale ke A vikAr ane dukh mArun svarUp nathI em nakkI thaI shake chhe.

pAtra jIvanun lakShaN

jignAsu jIvone svarUpano nirNay karavA mATe pahelI ja gnAnakriyA shAstroe batAvI chhe. svarUpano nirNay karavA mATe bIjun kAI dAn, pUjA, bhakti ke vrat- tapAdi karavAnun kahyun nathI, parantu shrutagnAnathI AtmAno nirNay karavAnun ja kahyun chhe. kudev, kuguru ane kushAstra taraphano Adar ane te taraphanun valaN to khasI ja javun joIe tathA viShayAdi paravastumAn sukhabuddhi TaLI javI joIe, badhA taraphathI ruchi TaLIne potAnI taraph ruchi vaLavI joIe ane dev, guru, shAstrane yathArthapaNe oLakhI te taraph Adar kare, ane A badhun jo svabhAvanA lakShe thayel hoy to te jIvane pAtratA thaI kahevAy. ATalI pAtratA te hajI samyagdarshananun mUL kAraN nathI, samyagdarshananun mUL kAraN to chaitanyasvabhAvanun lakSha karavun te chhe, parantu pratham to kudevAdino sarvathA tyAg tathA sat dev-guru-shAstra ane satsamAgamano prem to pAtra jIvone hoy ja. evA pAtra thayelA jIvoe AtmAnun svarUp samajavA shun karavun te ahIn spaShTa batAvyun chhe.

samyagdarshananA upAy mATe gnAnIoe batAvelI kriyA

“pratham, shrutagnAnanA avalambanathI gnAnasvabhAvI AtmAno nishchay karIne, pachhI AtmAnI pragaT prasiddhine mATe, par padArthanI prasiddhinA kAraNo je indriyo dvArA ane man dvArA pravartatI buddhio temane maryAdAmAn lAvIne jeNe matignAn- tattvane


Page 133 of 655
PDF/HTML Page 188 of 710
single page version

132 ] [ mokShashAstra Atmasanmukh karyun chhe evo, tathA nAnA prakAranA pakShonA AlambanathI thatA anek vikalpo vaDe AkuLatA utpanna karanArI shrutagnAnanI buddhione paN maryAdAmAn lAvI shrutagnAn-tattvane paN Atmasanmukh karato, atyant vikalpa rahit thaIne, tatkAL... paramAtmarUp AtmAne jyAre AtmA anubhave chhe te vakhate ja AtmA samyakpaNe dekhAy chhe (arthAt shraddhAy chhe) ane jaNAy chhe, te ja samyagdarshan ane gnAn chhe.”

[juo, samayasAr gAthA-144 TIkA]
A peregrAph uparanun spaShTIkaraN nIche pramANe chhe-
shrutagnAn kone kahevun..?

“pratham shrutagnAnanA avalambanathI gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karavo” - Am kahyun chhe. shrutagnAn kone kahevun? sarvagna bhagavAne kahelun shrutagnAn asti-nAsti dvArA vastusvarUpane siddha kare chhe. anekAntasvarUp vastune ‘svapaNe chhe ane parapaNe nathI’ -em je vastune svatantra siddha kare chhe te shrutagnAn chhe.

par vastune chhoDavAnun kahe athavA par uparanA rAgane ghaTADavAnun kahe-e kAI bhagavAne kahelA shrutagnAnanun lakShaN nathI. ek vastu potApaNe chhe ane te vastu anant paradravyathI chhUTI chhe Am asti-nAstirUp paraspar viruddha be shaktio prakAshIne vastusvarUpane je batAve te anekAnta chhe ane te ja shrutagnAnanun lakShaN chhe. vastu svapaNe chhe ane parapaNe nathI-emAn vastu kAyam siddha karI chhe.

shrutagnAnanun vAstavik lakShaN–anekAnta

ek vastumAn ‘chhe’ ane ‘nathI’ evI paraspar viruddha be shaktio judI- judI apekShAthI prakAshIne vastunun parathI bhinna svarUp je batAve te shrutagnAn chhe; AtmA sarva paradravyothI judI vastu chhe em pratham shrutagnAnathI nakkI karavun joIe.

anant paravastuthI A AtmA judo chhe em siddha thatAn have potAnA dravyaparyAyamAn jovAnun Avyun. mArun trikALI dravya te ek samay pUratI avasthArUpe nathI; eTale ke vikAr kShaNik paryAyapaNe chhe parantu trikALI svarUpapaNe vikAr nathI- Am vikAr rahit svabhAvanI siddhi paN anekAnt vaDe ja thAy chhe. bhagavAnanA kahelAn satshAstronI mahattA anekAntathI ja chhe. bhagavAne paN jIvonI dayA pALavAnun kahyun ke ahinsA batAvI athavA karmonun varNan karyun-e kAI bhagavAnane ke bhagavAnanA kahelA shAstrane oLakhavAnun kharun lakShaN nathI.


Page 134 of 655
PDF/HTML Page 189 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 133

bhagavAn paN bIjAnun karI shakayA nahi

bhagavAne potAnun kArya pUrepUrun karyun paN bIjAnun bhagavAne kAI karyun nahi, kemake ek tattva potApaNe chhe ane parapaNe nathI tethI te koI bIjAnun kAI karI shake nahi. darek dravya judAn-judAn svatantra chhe, koI koInun kAI karI shake nahi-Am jANavun te ja bhagavAnanA shAstranI oLakhAN chhe; te ja shrutagnAn chhe.

prabhAvanAnun sAchun svarUp

koI jIv paradravyanI prabhAvanA karI shakato nathI, parantu jainadharma eTale ke AtmAno vItarAg svabhAv tenI prabhAvanA dharmI jIvo kare chhe. AtmAne jANyA vagar AtmAnA svabhAvanI vRuddhirUp prabhAvanA kevI rIte kare? prabhAvanA karavAno vikalpa UThe te paN paranA kAraNe nathI; bIjA mATe kAI paN potAmAn thAy em kahevun te jainashAsananI maryAdAmAn nathI. jainashAsan to vastune svatantra, svAdhIn, paripUrNa sthApe chhe.

kharI dayAnun (ahinsAnun) bhagavAne kahelun svarUp

bhagavAne bIjA jIvonI dayA sthApI-e vAt khoTI chhe. parajIvanI kriyA A jIv karI ja shakato nathI to pachhI tene bachAvavAnun bhagavAn kem kahe? bhagavAne to AtmAnA svabhAvane oLakhIne kaShAyabhAvathI potAnA AtmAne bachAvavo te karavAnun kahyun chhe; te ja kharI dayA chhe. potAnA AtmAno nirNay karyA vagar jIv shun karashe? bhagavAnanA shrutagnAnamAn to em kahyun chhe ke- tun tArAthI paripUrNa vastu chho, darek tattva potAthI ja svatantra chhe, koI tattvane bIjA tattvano Ashray nathI-A pramANe vastunA svarUpane chhUTun rAkhavun te ahinsA chhe, ane ekabIjAnun karI shake em vastune parAdhIn mAnavI te hinsA chhe.

Anand pragaTAvavAnI bhAvanAvALo shun kare?

jagatanA jIvone sukh joIe chhe, sukh kaho ke dharma kaho. dharma karavo chhe eTale AtmashAnti joIe chhe, sArun karavun chhe. sArun kyAn karavun chhe? AtmAnI avasthAmAn dukhano nAsh karIne vItarAgI Anand pragaT karavo chhe. e Anand evo joIe ke je svAdhIn hoy-jenA mATe paranun avalamban na hoy.. Avo Anand pragaTAvavAnI jene yathArtha bhAvanA hoy te jignAsu kahevAy. potAno pUrNAnand pragaTAvavAnI bhAvanAvALo jignAsu pahelAn e jue ke evo pUrNAnand kone pragaTayo chhe. potAne hajI tevo


Page 135 of 655
PDF/HTML Page 190 of 710
single page version

134 ] [ mokShashAstra Anand pragaT nathI paN potAne jenI bhAvanA chhe tevo Anand bIjA koIkane pragaTayo chhe ane jemane te Anand pragaTayo chhe evAonA nimittathI pote te Anand pragaTAvavAno sAcho mArga jANe-Am jANyun temAn sAchAn nimittonI oLakhAN paN AvI gaI. ATalun kare tyAn sudhI hajI jignAsu chhe.

potAnI avasthAmAn adharma-ashAnti chhe te TALIne dharma-shAnti pragaTAvavI chhe. te shAnti potAne AdhAre ane paripUrNa joIe chhe. AvI jene jignAsA thAy te pratham em nakkI kare chhe ke-hun ek AtmA mArun paripUrNa sukh pragaTAvavA mAgun chhun, to tevun paripUrNa sukh koIne pragaTayun hovun joIe; jo paripUrNa sukh-Anand pragaT na hoy to dukhI kahevAy. jene paripUrNa ane svAdhIn Anand pragaTayo hoy te ja sampUrNa sukhI chhe; tevA sarvagna chhe.. A rIte jignAsu potAnA gnAnamAn sarvagnano nirNay kare chhe. paranun karavA-mUkavAnI vAt to chhe ja nahi, -jyAre parathI jarA chhUTo paDayo tyAre to AtmAnI jignAsA thaI chhe. A to parathI khasIne jene potAnun hit karavAnI jhankhanA jAgI chhe evA jignAsu jIvanI vAt chhe. paradravya pratyenI sukhabuddhi ane ruchi TALI te pAtratA, ane svabhAvanI ruchi ane oLakhAN thavI te pAtratAnun phaL chhe.

dukhanun mUL bhUl chhe. jeNe potAnI bhUlathI dukh utpanna karyun chhe te potAnI bhUl TALe to tenun dukh TaLe. bIjA koIe bhUl karAvI nathI tethI bIjo koI potAnun dukh TALavA samartha nathI.

shrutagnAnanun avalamban–e ja pahelI kriyA

je AtmakalyAN karavA taiyAr thayo chhe evA jignAsue pratham shun karavun-te batAvAy chhe. AtmakalyAN enI meLe thaI jatun nathI paN potAnA gnAnamAn ruchi ane puruShArthathI AtmakalyAN thAy chhe. potAnun kalyAN karavA mATe, jeone pUrNa kalyAN pragaTayun chhe te koN chhe, teo shun kahe chhe, teoe pratham shun karyun hatun-eno potAnA gnAnamAn nirNay karavo paDashe; eTale ke sarvagnanun svarUp jANIne temanA kahelA shrutagnAnanA avalambanathI potAnA AtmAno nirNay karavo joie, e ja pratham kartavya chhe. koi paranA avalambanathI dharma pragaTato nathI, chhatAn jyAre pote potAnA puruShArthathI samaje chhe tyAre sAme nimitta tarIke sat dev-guru ja hoy chhe.

A rIte pahelo ja nirNay e Avyo ke koI pUrNa puruSh sampUrNa sukhI chhe ane sampUrNa gnAtA chhe; te ja puruSh pUrNa sukhano pUrNa satya mArga kahI shake chhe; pote te samajIne potAnun pUrNa sukh pragaT karI shake chhe; ane pote samaje tyAre sAchAn dev


Page 136 of 655
PDF/HTML Page 191 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 13p guru-shAstro ja nimittarUp hoy chhe. jene strI, putra, paisA vagerenI eTale ke sansAranAn nimitto taraphanI tIvra ruchi hashe tene dharmanAn nimitto dev-guru-shAstra pratyenI ruchi nahi thAy eTale tene shrutagnAnanun avalamban Takashe nahi ane shrutagnAnanA avalamban vagar AtmAno nirNay thAy nahi, kemake AtmAnA nirNayamAn sat nimitto ja hoy parantu kudev-kuguru-kushAstra e koI AtmAnA nirNayamAn nimittarUp thAy ja nahi. je kudevAdine mAne tene AtmanirNay hoy ja nahi.

bIjAnI sevA karIe to dharma thAy-e mAnyatA to jignAsune hoy ja nahi. paN yathArtha dharma kem thAy te mATe pratham pUrNa gnAnI bhagavAn ane temanAn kahelAn shAstronA avalambanathI gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karavAno udyamI thAy. dharmanI kaLA ja jagat samajyun nathI. jo dharmanI ek kaLA paN shIkhe to teno mokSha thayA vagar rahe nahi.

jignAsu jIv pahelAn sudevAdino ane kudevAdino nirNay karIne kudevAdine chhoDe chhe, ane sat dev-gurunI evI laganI lAgI chhe ke-satpuruSho shun kahe chhe te samajavAnun ja lakSha chhe, eTale ashubhathI to haThI ja gayo chhe. jo sAnsArik ruchithI pAchho nahi haThe to shrutanA avalambanamAn TakI shakashe nahi.

dharma kayAn chhe ane kem thAy?

ghaNA jignAsuone A ja prashna UThe chhe ke dharma mATe pratham shun karavun? shun DungarA upar chaDavun, ke sevA-pUjA karyA karavI ke gurunI bhakti karIne temanI kRupA meLavavI ke dAn karavun? to teno javAb e chhe ke emAn kyAy AtmAno dharma nathI. dharma to potAno svabhAv chhe, dharma parAdhIn nathI, koInA avalambane dharma thato nathI, dharma koIno Apyo apAto nathI; paN potAnI oLakhANathI ja dharma thAy chhe. jene potAno pUrNAnand joIe chhe teNe pUrNa Anandanun svarUp shun chhe, te kone pragaTayo chhe te nakkI karavun joIe. je Anand hun ichchhun chhun te pUrNa abAdhit ichchhun chhun eTale koI AtmAo tevI pUrNAnand dashA pAmyA chhe ane teone pUrNAnand dashAmAn gnAn paN pUrNa ja chhe; kemake jo gnAn pUrNa na hoy to rAg-dveSh rahe ane rAg-dveSh rahe to dukh rahe, jyAn dukh hoy tyAn pUrNAnand na hoI shake. mATe jemane pUrNAnand pragaTayo chhe evA sarvagna bhagavAn chhe temano ane teo shun kahe chhe teno jignAsue nirNay karavo joIe. tethI ja kahyun chhe ke ‘pratham, shrutagnAnanA avalamban vaDe AtmAno nirNay karavo..’ AmAn upAdAn-nimittanI sandhi rahelI chhe. gnAnI koN chhe, sat vAt koN kahe chhe-e badhun nakkI karavA mATe nivRutti levI joIe. jo strI-kuTumb-


Page 137 of 655
PDF/HTML Page 192 of 710
single page version

136 ] [ mokShashAstra -lakShmIno prem ane sansAranI ruchimAn ochhap nahi thAy to te satsamAgam mATe nivRutti lai shakashe nahi. shrutanun avalamban levAnun kahyun tyAn ja tIvra ashubh bhAvano to tyAg AvI gayo. ane sAchAn nimittonI oLakhAN karavAnun paN AvI gayun.

sukhano upAy–gnAn ane satsamAgam

tAre sukh joIe chhe ne? jo tAre sukh joItun hoy to tun pahelAn sukh kyAn chhe ane te kem pragaTe teno nirNay kar, gnAn kar. sukh kyAn chhe ane kem pragaTe chhe tenA gnAn vagar sukAI jAy topaN sukh na maLe-dharma na thAy. sarvagna bhagavAnanA kahelA shrutagnAnanA avalamban vaDe e nirNay thAy chhe ane te nirNay karavo e ja pratham dharma chhe. jene dharma karavo hoy te dharmIne oLakhI teo shun kahe chhe teno nirNay karavA mATe satsamAgam kare. satsamAgame jene shrutagnAnanun avalamban thayun ke aho! paripUrNa Atmavastu, A ja utkRuShTa mahimAvant chhe, Avun param svarUp men anantakALamAn sAmbhaL‌yun paN nathI- Am thatAn tene svarUpanI ruchi jAge ane satsamAgamano rang lAge, eTale tene kudevAdi ke sansAr pratyenI ruchi hoy ja nahi.

jo vastune oLakhe to prem jAge ane te taraphano puruShArtha vaLe. AtmA anAdithI svabhAvane chUkIne parabhAvarUpI paradeshamAn rakhaDe chhe, svarUpanI bahAr- sansAramAn rakhaDatAn rakhaDatAn param pitA sarvagna paramAtmA ane param hitakArI shrI param guru bheTayA. ane teo pUrNa hit kem thAy te sambhaLAve chhe ane AtmAnA svarUpanI oLakhAN karAve chhe. potAnun svarUp sAmbhaLatAn kayA dharmIne ullAs na Ave? Ave ja, AtmasvabhAvanI vAt sAmbhaLatAn jignAsu jIvone mahimA Ave ja.. aho! anantakALathI A apUrva gnAn na thayun, svarUpanI bahAr parabhAvamAn bhamIne A anantakAL dukhI thayo, A apUrva gnAn pUrve jo karyun hot to A dukh na hot.. Am svarUpanI jhankhanA lAge, ras Ave, mahimA jAge.. ane e mahimAne yathArthapaNe ghUnTatAn svarUpano nirNay kare. A rIte jene dharma karIne sukhI thavun hoy teNe pratham shrutagnAnanun avalamban laIne AtmAno nirNay karavo.

bhagavAnanI shrutagnAnarUpI dorIne draDhapaNe pakaDIne tenA avalambanathI svarUpamAn pahonchI javAy chhe. shrutagnAnanun avalamban eTale shun? sAchA shrutagnAnano ja ras chhe, anya kushrutagnAnano ras nathI, sansAranI vAtono tIvra ras TaLI gayo chhe ane shrutagnAnano tIvra ras lAgyo chhe-A rIte shrutagnAnanA avalamban vaDe gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karavA je taiyAr thayo chhe tene alpakALamAn AtmabhAn thashe.. sansArano tIvra lohavAT jenA hRudayamAn ghoLAto hoy tene to A param shAnt svabhAvanI vAt samajavAnI pAtratA nahi.


Page 138 of 655
PDF/HTML Page 193 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 137 jAge.. ahIn je ‘shrutanun avalamban’ mUkayun chhe te avalamban to svabhAvanA lakShe chhe, pAchhA na pharavAnA lakShe chhe. gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karavA mATe jeNe shrutanun avalamban upADayun te AtmasvabhAvano nirNay kare ja kare. pAchho phare evI vAt shAstramAn lIdhI nathI.

sansAranI ruchi ghaTADIne AtmAno nirNay karavAnA lakShe je ahIn sudhI Avyo tene shrutagnAnanA avalambane nirNay thavAno ja, nirNay na thAy tem bane ja nahi. shAhukAranA chopaDe divALAnI vAt ja na hoy, tem ahIn dIrghasansArInI vAt ja nathI. ahIn to sAchA jignAsu jIvonI ja vAt chhe. badhI vAtanI hA jI hA bhaNe ane ekey vAtano potAnA gnAnamAn nirNay kare nahi evA ‘dhajAnI pUnchhaDI’ jevA jIvonI vAt nathI lIdhI. TankaNakhAr jevI vAt chhe. je anantakALanA sansArano ant lAvavA mATe pUrNa svabhAvanA lakShe sharUAt karavA nIkaL‌yo chhe evA jIvanI sharUAt pAchhI nahi phare-evAnI ja ahIn vAt chhe. A to apratihat mArga chhe. ‘pUrNatAnA lakShe sharUAt te ja vAstavik sharUAt chhe.’ pUrNatAnA lakShe UpaDelI sharUAt pAchhI na phare; pUrNatAnA lakShe pUrNatA thAy ja.

je taraphanI ruchi te taraphanun gholan

ek ne ek vAt pheravI pheravIne kahevAy chhe, tethI ruchivant jIvane kanTALo na Ave. nATakanI ruchivALo nATakamAn ‘vansamor’ karIne paN potAnI ruchivALI vastune vAramvAr jue chhe; tem je bhavyajIvone AtmAnI ruchi thaI ane AtmAnun karavA mATe nIkaL‌yA te vAramvAr ruchipUrvak darek vakhate-khAtAn, pItAn, chAlatAn, sUtAn, besatAn, bolatAn, vichAratAn-nirantar shrutanun ja avalamban, svabhAvanA lakShe kare chhe; temAn koI kAL ke kShetranI maryAdA karatA nathI. shrutagnAnanI ruchi ane jignAsA evI jAmI chhe ke kayArey paN te khasatI nathI. amuk kAL avalamban karavun-pachhI mUkI devun em nathI kahyun parantu shrutagnAnanA avalamban vaDe AtmAno nirNay karavAnun kahyun chhe. jene sAchA tattvanI ruchi thaI chhe te bIjAn sarva kAryonI prItine gauN ja kare chhe.

prashna– tyAre shun satnI prIti thAy eTale khAvA-pIvAnun ane dhandho-vepAr badhun chhoDI devun? shrutagnAn sAmbhaL‌yA ja karavun- parantu sAmbhaLIne karavun shun?

uttara– satnI prIti thAy eTale tarat ja khAvApIvAnun badhun chhUTI ja jAy evo niyam nathI. parantu te taraphanI ruchi to avashya ghaTe ja. paramAnthI sukhabuddhi UDI jAy ane badhAmAn ek AtmA ja AgaL hoy eTale nirantar AtmAnI ja dhagash ane


Page 139 of 655
PDF/HTML Page 194 of 710
single page version

138 ] [ mokShashAstra jhankhanA hoy. mAtra shrutagnAn sAmbhaL‌yA ja karavun em kahyun nathI parantu shrutagnAn dvArA AtmAno nirNay karavo. shrutanA avalambananI dhUn chaDatAn tyAn dev, guru, shAstra, dharma, nishchay, vyavahAr vagere anek paDakhAnthI vAto Ave te badhAn paDakhAn jANIne ek gnAnasvabhAvI AtmAno nishchay karavo joIe. AmAn bhagavAn kevA, temanAn shAstro kevAn ane teo shun kahe chhe e badhAnun avalambane em nirNay karAve chhe ke tun gnAn chho, AtmA gnAnasvarUpI ja chhe. gnAn sivAy bIjun kAI te karI shakato nathI.

dev-guru-shAstra kevAn hoy ane te dev-guru-shAstrane oLakhIne temanun avalamban lenAr pote shun samajyo hoy te AmAn batAvyun chhe. ‘tun gnAnasvabhAvI AtmA chho, tAro svabhAv jANavAno ja chhe. kAI paranun karavun ke puNya-pApanA bhAv karavA te tArun svarUp nathI’-Am je batAvatAn hoy te sAchAn dev-guru-shAstra chhe, ane A pramANe je samaje te ja dev-guru-shAstranA avalambane shrutagnAnane samajyo chhe. paN je rAgathI dharma manAvatA hoy, sharIrAshrit kriyA AtmA kare em manAvatA hoy, jaD karma AtmAne herAn kare em kahetA hoy te koI dev-guru-shAstra sAchAn nathI.

je sharIrAdi sarva parathI bhinna gnAnasvabhAvI AtmAnun svarUp batAvatAn hoy ane puNya-pApanun kartavya AtmAnun nathI em batAvatAn hoy te ja satshrut chhe, te ja sAchA dev chhe ane te ja sAchA guru chhe. je puNyathI dharma batAve, sharIranI kriyAno kartA AtmA chhe em batAve ane rAgathI dharma batAve te badhA kudev, kuguru, kushAstra chhe; kemake teo jem chhe tem vastusvarUpanA jANakAr nathI paN UlaTun svarUp batAve chhe. vastusvarUp jem chhe tem na batAve ane jarApaN viruddha batAve te koI dev, koI guru ke koI shAstra sAchAn nathI.

shrutagnAnanA avalambananun phaL–Atma anubhav

‘hun AtmA to gnAyak chhun, puNya-pApanI vRuttio mArun gney chhe, te mArA gnAnathI judI chhe’ Am pahelAn vikalpa dvArA dev-guru-shAstranA avalambane yathArtha nirNay karavo; A to hajI gnAnasvabhAvano anubhav thayo nathI tyAr pahelAnI vAt chhe. jeNe svabhAvanA lakShe shrutanun avalamban lIdhun chhe te alpakALamAn Atma-anubhav karashe ja. pratham vikalpamAn em nakkI karyun ke parathI to hun judo, puNya-pAp paN mArun svarUp nahi, mArA shuddha svabhAv sivAy dev-guru-shAstranun paN avalamban paramArthe nahi, hun to svAdhIn gnAnasvabhAvI chhun; Am jeNe nirNay karyo tene anubhav thayA vagar raheshe ja nahi.

puNya-pAp mArun svarUp nathI, hun gnAyak chhun-AvI jeNe nirNay dvArA hA pADI

Page 140 of 655
PDF/HTML Page 195 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 139 tenun pariNaman puNya-pAp taraphathI pAchhun khasIne gnAyakasvabhAv taraph DhaL‌yun eTale tene puNya-pApano Adar na rahyo tethI te alpakALamAn puNya-pAp rahit svabhAvano nirNay karIne ane tenI sthiratA karIne vItarAg thaI pUrNa thaI jashe. pUrNanI ja vAt chhe- sharUAt ane pUrNatA vachche Antaro pADayo ja nathI kemake sharUAt thaI chhe te pUrNatAne lakShamAn laIne ja thaI chhe; satya sambhaLAvanAr ane sAmbhaLanAr bannenI pUrNatA ja chhe; jeo pUrNa svabhAvanI vAt kare chhe te dev, guru ane shAstra e traNe to pavitra ja chhe; tenA avalambane jeNe hA pADI te paN pUrNa pavitra thayA vagar rahe ja nahi.. pUrNanI hA pADIne Avyo chhe te pUrNa thashe ja.. A rIte upAdAn nimittanI sandhi sAthe ja chhe.

samyagdarshan thayA pahelAn..

AtmAnand pragaT karavA mATenI pAtratAnun svarUp shun? tAre dharma karavo chhe ne? to tun tane oLakh. pahelAmAn pahelAn sAcho nirNay karavAnI vAt chhe. are, tun chho koN? shun kShaNik puNya-pApano karanAr te ja tun chho? nA, nA. tun to gnAn karanAr gnAnasvabhAvI chho. parane grahanAr ke chhoDanAr tun nathI, jANanAr ja tun chho. Avo nirNay te ja dharmanI pahelI sharUAtano (samyagdarshanano) upAy chhe. sharUAtamAn eTale ke samyagdarshan pahelAn Avo nirNay na kare to te pAtratAmAn paN nathI. mAro sahaj svabhAv jANavAno chhe- Avo shrutanA avalambane je nirNay kare chhe te pAtra jIv chhe. jene pAtratA pragaTI tene anrtaanubhav thavAno ja chhe. samyagdarshan thayA pahelAn jignAsu jIv-dharmasanmukh thayelo jIv-satsamAgame Avelo jIv shrutagnAnanA avalambane gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay kare chhe.

hun gnAnasvabhAvI jANanAr chhun, gneyamAn kyAy rAg-dveSh karI aTake tevo mAro gnAnasvabhAv nathI; par game tem ho, hun to teno mAtra jANanAr chhun, mAro jANanAr svabhAv paranun kAI karanAr nathI; hun jem gnAn svabhAvI chhun tem jagatanA badhA AtmAo gnAnasvabhAvI chhe, teo pote potAnA gnAnasvabhAvano nirNay chUkayA chhe tethI dukhI chhe, teo jAte nirNay kare to teonun dukh TaLe, hun koIne pheravavA samartha nathI. par jIvonun dukh hun TALI shakun nahi. kemake dukh teoe potAnI bhUlathI karyun chhe ane teo potAnI bhUl TALe to temanun dukh TaLe, koI paranA lakShe aTakavAno gnAnano svabhAv nathI.

pratham shrutanun avalamban batAvyun temAn pAtratA thaI chhe eTale ke shrutanA avalambanathI AtmAno avyakta nirNay thayo chhe, tyAr pachhI pragaT anubhav kem thAy te nIche kahevAmAn Ave chhe-


Page 141 of 655
PDF/HTML Page 196 of 710
single page version

140 ] [ mokShashAstra

samyagdarshan pahelAn shrutagnAnanA avalambananA jore AtmAnA gnAnasvabhAvane avyaktapaNe lakShamAn lIdho chhe, have pragaTarUp lakShamAn lye chhe- anubhav kare chhe- AtmasAkShAtkAr arthAt samyagdarshan kare chhe, te kaI rIte? tenI rIte e chhe ke “.. pachhI AtmAnI pragaT prasiddhine mATe par padArthanI prasiddhinAn kAraNo je indriy ane manadvArA pravartatI buddhio temane maryAdAmAn lAvIne jeNe matignAnatattvane Atmasukh karyun chhe evo” apragaTarUp nirNay thayo hato te have pragaTarUp kArya lAve chhe. je nirNay karyo hato tenun phaL pragaTe chhe.

A nirNay jagatanA badhA sangnI AtmAo karI shake chhe. badhA AtmAo paripUrNa bhagavAn ja chhe, tethI badhA potAnA gnAnasvabhAvano nirNay karI shakavA samartha chhe. je AtmAnun karavA mAge tene te thaI shake chhe, parantu anAdithI potAnI darakAr karI nathI. bhAI re! tun koN vastu chho te jANyA vinA tun karIsh shun? pahelAn A gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karavo joIe, e nirNay thatAn avyaktapaNe AtmAnun lakSha Avyun, pachhI paranA lakShathI ane vikalpathI khasIne svanun lakSha pragaT anubhavapaNe karavun.

AtmAnI pragaT prasiddhi mATe indriy ane manathI je par lakSha jAy chhe tene pheravIne te matignAnane svamAn ekAgra karatAn AtmAnun lakSha thAy chhe eTale ke AtmAnI pragaTapaNe prasiddhi thAy chhe; AtmAno pragaTarUp anubhav thavo te ja samyagdarshan chhe ane samyagdarshan e ja dharma chhe.

dharma mATe pahelAn shun karavun?

mANaso kahe chhe ke AtmAnun kAI na samajAy to puNyanA shubhabhAv to karavA ke nahi? teno uttara- pratham svabhAv samajavo te ja dharma chhe, dharma vaDe ja sansArano ant chhe, shubhabhAvathI dharma thAy nahi ane dharma vagar sansArano ant Ave nahi. dharma to potAno svabhAv chhe, mATe pahelAn svabhAv samajavo joIe.

prashna– svabhAv na samajAy to shun karavun? samajatAn vAr lAge to shun ashubh bhAv karIne durgati javun? shubhathI to dharma thavAnI nA kaho chho?

uttara– pratham to A vAt na samajAy em bane ja nahi. samajatAn vAr lAge tyAn samajaNanA lakShe ashubhabhAv TALI shubhabhAv karavAnI nA nathI, parantu shubhabhAvathI dharma thato nathI- em jANavun. jyAn sudhI koI paN jaD vastunI kriyA ane rAganI kriyAne jIv potAnI mAne tyAn sudhI sAchI samajaNanA mArge nathI.


Page 142 of 655
PDF/HTML Page 197 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 141

sukhano rasto sAchI samajaN; vikAranun phaL jaD

jo AtmAnI sAchI ruchi thAy to samajaNano rasto lIdhA vagar rahe nahi; satya joItun hoy, sukh joItun hoy to A ja rasto chhe. samajatAn bhale vAr lAge, parantu mArga to sAchI samajaNano levo joIe ne! sAchI samajaNano mArga lye to satya samajAyA vagar rahe ja nahi. jo AvA manuShyadehamAn ane satsamAgamanA yoge paN satya na samaje to pharI AvAn satyanAn TANAn maLatAn nathI. hun koN chhun tenI jene khabar nathI ane ahIn ja svarUp chukIne jAy chhe te jyAn jashe tyAn shun karashe? shAnti kyAthi lAvashe? AtmAnA bhAn vagar kadAch shubhabhAv karyA hoy to paN te shubhanun phaL jaDamAn jAy chhe, AtmAmAn puNyanun phaL Avatun nathI. AtmAnI darakAr karI nathI ane ahInthI ja je mUDh thaI gayo chhe teNe kadAch shubhabhAv karyA to rajakaNo bandhANA ane te rajakaNonA phaLamAn paN rajakaNono sanyog maLavAno, rajakaNono sanyog maLe temAn AtmAne shun? AtmAnI shAnti to AtmAmAn chhe, parantu tenI to darakAr karI nathI.

asAdhya koN? ane shuddhAtmA koN?

agnAnI jaDanun lakSha karIne jaD jevo thaI gayo chhe, maratAn ja potAne bhUlIne sanyogadraShTithI mare chhe, asAdhyapaNe varte chhe eTale chaitanyasvarUpanun bhAn nathI, te jIvatAn ja asAdhya ja chhe. bhale, sharIr hAle, chAle, bole, paN e to jaDanI kriyA chhe. teno dhaNI thayo paN antaramAn sAdhya je gnAnasvarUp tenI jene khabar nathI te asAdhya (jIvatun muDadun) chhe. vastuno svabhAv yathArthapaNe samyagdarshan pUrvakanA gnAnathI na samaje to jIvane svarUpano kinchit lAbh nathI; samyagdarshan-gnAnavaDe svarUpanI oLakhAN ane nirNay karIne je Tharyo tene ja ‘shuddha AtmA’ evun nAm maLe chhe, ane shuddhAtmA e ja samyagdarshan tathA samyaggnAn chhe. ‘hun shuddha chhun’ evo vikalpa chhUTIne ekalo Atma-anubhav rahI jAy te ja samyagdarshan ane samyaggnAn chhe, e kAI AtmAthI judAn nathI.

satya jene joItun hoy tevA jignAsu-samaju jIvane koi asatya kahe to te asatyanI hA pADI de nahi- asatno svIkAr na kare, jene satsvabhAv joIto hoy te svabhAvathI viruddha bhAvanI hA na pADe-tene potAnA na mAne. vastunun svarUp shuddha chhe teno barAbar nirNay karyo ane vRutti chhUTI jatAn je abhed shuddha anubhav thayo te ja dharma chhe. Avo dharma kevI rIte thAy, dharma karavA mATe pratham shun karavun? te sambandhI A kathan chAle chhe.


Page 143 of 655
PDF/HTML Page 198 of 710
single page version

142 ] [ mokShashAstra

dharmanI ruchivALA jIv kevA hoy?

dharmane mATe pahelAmmAn pahelAn shrutagnAnanun avalamban laI shravaN-mananathI gnAnasvabhAvI AtmAno nishchay karavo ke hun ek gnAnasvabhAv chhun, gnAnasvabhAvamAn gnAn sivAy kAI karavA-mUkavAno svabhAv nathI. A pramANe sat samajavAmAn je kAL jAy chhe te paN anantakALe nahi karelo evo apUrva abhyAs chhe. jIvane sat taraphanI ruchi thAy eTale vairAgya jAge ane AkhA sansAr taraphanI ruchi UDI jAy, chorAshInA avatArano trAs thaI jAy ke ‘A trAs shA? svarUpanun bhAn nahi ane kShaNe kShaNe parAshrayabhAvamAn rAchavun-A te kAI manuShyanA jIvan chhe? tiryanch vagerenAn dukhanI to vAt ja shI, parantu A manuShyamAn paN AvAn jIvan? ane maraN TANe svarUpanA bhAn vagar asAdhya thaIne maravun? -A pramANe sansArano trAs thatAn svarUp samajavAnI ruchi thAy. vastu samajavA mATe je kAL jAy te paN gnAnanI kriyA chhe, satno mArga chhe.

jignAsuoe pratham gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karavo; hun ek jANanAr chhun, mArun svarUp gnAn chhe, te jANavAvALun chhe, puNya-pApanA bhAv ke svarga-narak Adi koI mAro svabhAv nathI-em shrutagnAn vaDe AtmAno pratham nirNay karavo te ja pratham upAy chhe.

upAdAn–nimitta ane. kAraN–kArya

1. sAchA shrutagnAnanA avalamban vinA ane ra-shrutagnAnathI gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karyA vinA AtmA anubhavamAn Ave nahi. AmAn AtmAno anubhav karavo te kArya chhe, AtmAno nirNay te upAdAnakAraN chhe ane shrutanun avalamban te nimitta chhe. shrutanA avalambanathI gnAnasvabhAvano je nirNay karyo tenun phaL te nirNay anusAr AcharaN arthAt anubhav karavo te chhe. AtmAno nirNay te kAraN ane AtmAno anubhav te kArya-e rIte ahIn lIdhun chhe, eTale je nirNay kare tene anubhav thAy ja em vAt karI chhe.

anrtaanubhavano upAy arthAt gnAnanI kriyA

have, AtmAno nirNay karyA pachhI teno pragaT anubhav kaI rIte karavo te batAve chhe- nirNay anusAr shraddhAnun AcharaN te anubhav chhe. pragaT anubhavamAn shAntinun vedan lAvavA mATe eTale AtmAnI pragaT prasiddhi mATe par padArthanI prasiddhinAn kAraNone chhoDI devAn joIe. pratham ‘hun gnAnAnandasvarUpI AtmA chhun.’ - em nishchay karyA pachhI AtmAnA Anandano pragaT bhogavaTo karavA (vedan karavA- anubhav karavA) mATe, par


Page 144 of 655
PDF/HTML Page 199 of 710
single page version

a. 1. pari. 3 ] [ 143 padArthanI prasiddhinAn kAraNo-je indriy ane man dvArA paralakShe pravartatun gnAn tene sva taraph vALavun; dev-guru-shAstra vagere par padArtha taraphanun lakSha tathA mananA avalambane pravartatI buddhi arthAt matignAn tene sankochIne-maryAdAmAn lAvIne potA taraph vALavun te anrtaanubhavano panth chhe, sahaj shItaL svarUp anAkuL svabhAvanI chhAyAmAn pesavAnun pagathiyun chhe.

pratham, AtmA gnAnasvabhAvI chhe evo barAbar nishchay karIne, pachhI pragaT anubhav karavA mATe par taraph vaLatA bhAv je mati ane shrutagnAn temane sva taraph ekAgra karavA, je gnAn paramAn vikalpa karIne aTake chhe te ja gnAnane tyAnthI khaseDIne svabhAvamAn vALavun. mati ane shrutagnAnanA je bhAv chhe te to gnAnamAn ja rahe chhe, parantu pahelAn te bhAvo par taraph vaLatA, have tene Atmasanmukh karatAn svabhAvanun lakSha thAy chhe. AtmAnA svabhAvamAn ekAgra thavAnAn A kramasar pagathiyAn chhe.

gnAnamAn bhav nathI

jeNe mananA avalambane pravartatA gnAnane manathI chhoDAvI svataraph vAL‌yun chhe arthAt matignAn par taraph vaLatun tene maryAdAmAn laIne Atmasanmukh karyun chhe tenA gnAnamAn anant sansArano nAstibhAv ane gnAnasvabhAvano astibhAv chhe. AvI samajaN ane Avun gnAn karavun temAn anant puruShArtha chhe. svabhAvamAn bhav nathI tethI jene svabhAv taraphano puruShArtha Ugyo tene bhavanI shankA rahetI nathI. jyAn bhavanI shankA chhe tyAn sAchun gnAn nathI ane jyAn sAchun gnAn chhe tyAn bhavanI shankA nathI-A rIte ‘gnAn’ ane ‘bhav’nI ekabIjAmAn nAsti chhe.

puruShArtha vaDe satsamAgamathI ekalA gnAnasvabhAvI AtmAno nirNay karyA pachhI ‘hun abandh chhun ke bandhavALo chhun, shuddha chhun ke ashuddha chhun, trikAL chhun ke kShaNik chhun’-evI je vRuttio UThe temAn paN hajI AtmashAnti nathI, te vRuttio AkuLatAmayaAtmashAntinI virodhinI chhe. nayapakShonA avalambanathI thatA manasambandhI anek prakAranA vikalpo tene paN maryAdAmAn lAvIne arthAt te vikalpone rokavAnA puruShArtha vaDe shrutagnAnane paN Atmasanmukh karatAn shuddhAtmAno anubhav thAy chhe; A rIte mati ane shrutagnAnane Atmasanmukh karavA te ja samyagdarshan chhe. indriy ane mananA avalambane matignAn paralakShe pravartatun tene, ane mananA avalambane shrutagnAn anek prakAranA nayapakShonA vikalpomAn aTakatun tene-eTale ke parAvalambane pravartatAn matignAn ane shrutagnAnane maryAdAmAn lAvIne-anrtasvabhAvasanmukh karIne, te gnAno dvArA ek gnAnasvabhAvane pakaDIne (lakShamAn laIne), nirvikalpa thaIne, tatkAL nijarasathI ja pragaT


Page 145 of 655
PDF/HTML Page 200 of 710
single page version

144 ] [ mokShashAstra thatA shuddhAtmAno anubhav karavo, te anubhav ja samyagdarshan ane samyaggnAn chhe.

–A rIte anubhavamAn Avato shuddhAtmA kevo chhe?

shuddhAtmA Adi-madhya-ant rahit trikAL ekarUp chhe, temAn bandh-mokSha nathI, te anAkuLatAsvarUp chhe, ‘hun shuddha chhun ke ashuddha chhun’-evA vikalpathI thatI je AkuLatA tenAthI rahit chhe. lakShamAnthI puNya-pApano Ashray chhUTIne ekalo AtmA ja anubhavarUp chhe, kevaL ek AtmAmAn puNya-pApanA koI bhAvo nathI. jANe ke AkhAy vishva par tarato hoy eTale ke samasta vibhAvothI judo thaI gayo hoy tevo chaitanyasvabhAv chhUTo akhanD pratibhAsamay anubhavAy chhe. AtmAno svabhAv puNya-pApanI upar tarato chhe. tarato eTale temAn bhaLI jato nathI, te-rUp thato nathI parantu tenAthI chhUTo ne chhUTo rahe chhe. anant chhe eTale ke jenA svabhAvano kadI ant nathI; puNya-pAp to antavALAn chhe, gnAnasvarUp anant chhe ane vignAnaghan chhe- ekalA gnAnano ja pinD chhe. ekalA gnAnapinDamAn rAg-dveSh jarApaN nathI. rAgano agnAnabhAve kartA hato paN svabhAvabhAve rAgano kartA nathI. akhanD AtmasvabhAvano anubhav thatAn je je asthiratAnA vibhAvo hatA te badhAthI chhUTIne jyAre A AtmA, vignAnaghan eTale jemAn koI vikalpo pravesh karI shake nahi evA gnAnanA nibiD pinDarUp paramAtmasvarUp AtmAne anubhave chhe tyAre te pote ja samyagdarshanasvarUp chhe.

nishchay ane vyavahAr

AmAn nishchay-vyavahAr banne AvI jAy chhe. akhanD vignAnaghanasvarUp gnAnasvabhAvI AtmA te nishchay chhe ane pariNatine svabhAvasanmukh karavI te vyavahAr chhe. mati-shrutagnAnane sva taraph vALavAnA puruShArtharUpI je paryAy te vyavahAr chhe, ane akhanD AtmasvabhAv te nishchay chhe. jyAre mati-shrutagnAnane sva taraph vAL‌yAn ane AtmAno anubhav karyo te ja vakhate AtmA samyakpaNe dekhAy chhe- shraddhAy chhe. A samyagdarshan pragaTavA vakhatanI vAt karI chhe.

samyagdarshan thatAn shun thAy?

samyagdarshan thatAn svarasano apUrva Anand anubhavAy chhe. AtmAno sahaj Anand pragaT thAy chhe, Atmik Anandano uchhALo Ave chhe, antaramAn AtmashAntinun vedan thAy chhe, AtmAnun sukh antaramAn chhe te anubhavavAmAn Ave chhe; e apUrva sukhano rasto samyagdarshan ja chhe. ‘hun bhagavAn AtmA chaitanyasvarUp chhun’-em je nirvikalpa shAntaras anubhavAy chhe te ja shuddhAtmA arthAt samyagdarshan tathA samyaggnAn