Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sutra: 33 (Chapter 1); Parishist-1.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 8 of 36

 

Page 86 of 655
PDF/HTML Page 141 of 710
single page version

a. 1. sUtra 33] [83

em sanshay, viparyay ane anadhyavasAy anek prakAre mithyAgnAnamAn hoy chhe; mATe sat ane asatno yathArtha bhed yathArtha samajI, svachchhande karavAmAn AvatI kalpanAo ane unmattapaNun TALavAnun A sUtra kahe chhe. [mithyAtvane unmattapaNun kahyun chhe kAraN ke mithyAtvathI anant pAp bandhAy chhe teno jagatane khyAl nathI.]।। 32।।

pramANanun svarUp kahyun, have shrutagnAnanA ansharUp nayanun svarUp kahe chhe
नैगमसंग्रहव्यवहारर्जुसूत्रशब्दसमभिरूढैवंभूतानयाः।। ३३।।
artha– [नैगम] naigam, [संग्रह] sangrah, [व्यवहार] vyavahAr, [ऋजुसूत्र]

RujusUtra, [शब्द] shabda, [समभिरूढ] samabhirUDh, [एवंभूता] evambhUt-e sAt [नयाः] nayo [Viewpoints] chhe.

TIkA

vastunA anek dharmomAnthI koI ekanI mukhyatA karI, anya dharmono virodh karyA vagar temane gauN karI sAdhyane jANavo te nay chhe.

darek vastumAn anek dharmo rahelA chhe tethI te anekAntasvarUp chhe. [‘ant’ no

artha ‘dharma’ thAy chhe.] anekAntasvarUp samajAvavAnI paddhatine ‘syAddhAd’ kahevAmAn Ave chhe. syAddhAd dhotak chhe, anekAnt dhotya chhe. ‘syAt’ no artha ‘kathanchit’ thAy chhe, eTale ke koI yathArtha prakAranI vivakShAnun kathan te syAdvAd. anekAntano prakAsh karavA mATe ‘syAt’ shabdano prayog karavAmAn Ave chhe.

hetu ane viShayanA sAmarthyanI apekShAe pramANathI nirUpaN karavAmAn AvelA arthanA ekadeshane kahevo te nay chhe, tene ‘samyak ekAnt’ paN kahevAmAn Ave chhe. shrutapramAN svArtha ane parArtha be prakAr chhe, temAn parArtha shrutapramANano ansh te nay chhe. shAstranA bhAvo samajavA mATe nayonun svarUp samajavAnI jarUr chhe. sAt nayonun svarUp nIche mujab chhe- 1. naigamanaya– je bhUtakALanA paryAyamAn vartamAnavat sankalpa kare athavA bhaviShyanA

paryAyamAn vartamAnavat sankalpa kare tathA vartamAn paryAyamAn k kniShpanna
(pragaTarUp) chhe ane k kniShpanna nathI teno niShpannarUp sankalpa kare te
gnAnane tathA vachanane naigamanay kahe chhe.
[Figurative]

Page 87 of 655
PDF/HTML Page 142 of 710
single page version

84] [mokShashAstra 2. sangrahanaya– je samasta vastuone tathA samasta paryAyane sangraharUp karI jANe tathA

kahe te sangrahanay chhe. jem-sat, dravya ItyAdi. [General, Common]

3. vyavahAranaya– anek prakAranA bhed karI vyavahAr kare-bhede te vyavahAranay chhe.

sangrahanay dvArA grahaN karel padArthono vidhipUrvak bhed kare tene vyavahAr kahe chhe.
jem sat be prakAre chhe-dravya ane guN. dravyanA chha bhed chhe-jIv, pudgal,
dharmAstikAy, adharmAstikAy, AkAsh ane kAL. guNanA be bhed chhe-sAmAnya
ane visheSh. A rIte jyAn sudhI bhed thaI shake chhe tyAn sudhI A nay pravarte chhe.
[Distributive]

4. RujusUtranaya– [Ruju eTale vartamAn, hAjar, saraL] je gnAnano ansh vartamAn

paryAy mAtrane grahaN kare te RujusUtranay chhe. [Present condition]

pa. shabdanaya– je nay ling, sankhyA, kArak AdinA vyabhichArane dUr kare chhe te

shabdanay chhe. A nay lingAdikanA bhedathI padArthane bhedarUp grahaN kare chhe; jem-
dAr (pu
0), bhAryA (strI0), kalatra (na0), e dAr, bhAryA ane kalatra traNe
shabdo bhinna lingavALA hovAthI, joke ek ja padArthanA vAchak chhe topaN A
nay strI padArthane linganA bhedathI traN bhedarUp jANe chhe.
[Descriptive]

6. samabhirUDh naya– (1) je judAjudA arthone ullandhI ek arthane rUDhi thI grahaN kare

te. jemake- gAy. [Usage] (2) paryAyanA bhedathI arthane bhedarUp grahaN kare te.
jem-indra, purandar, shukra, e traNe shabdo indranAn nAm chhe paN A nay traNeno
judojudo artha kare chhe.
[Specific]

7. evambhUtanaya– je shabdano je kriyArUp artha chhe te kriyArUp pariNamatA padArthane je

nay grahaN kare chhe tene evambhUtanay kahe chhe. jemake-pUjArIne pUjA karatI vakhate ja
pUjArI kahevo.
[Active]

pahelA traN bhed dravyArthikanayanA chhe, tene sAmAnya, utsarga athavA anuvRutti evA nAmathI paN kahevAmAn Ave chhe.

pAchhaLanA chAr bhed paryAyArthikanayanA chhe, tene visheSh, apavAd athavA vyAvRutti evA nAmathI paN kahevAmAn Ave chhe.

pahelA chAr nay arthanay chhe, pachhInA traN shabdranay chhe. paryAy be prakAranA chhe-(1) sahabhAvI-jene guN kahevAmAn Ave chhe;(2) kramabhAvI-jene paryAy kahevAmAn Ave chhe.

dravya e nAm vastuonun paN chhe; ane vastuonA sAmAnyasvabhAvamay

Page 88 of 655
PDF/HTML Page 143 of 710
single page version

a. 1. sUtra 33] [8p ek svabhAvanun paN chhe. jyAre dravya pramANano viShay hoy tyAre teno artha vastu (dravya, guN ane traNekALanA paryAyo sahit) evA karavo; nayonA prakaraNamAn jyAre dravyArthik vaparAy tyAre ‘sAmAnya svabhAvamay ek svabhAv’ (sAmAnyAtmak dharma) evo teno artha karavo.

dravyArthikamAn nIche pramANe traN bhed thAy chhe-
1. sat ane asat paryAyanA svarUpamAn prayojanavash paraspar bhed na mAnI
bannene vastunun svarUp mAnavun te naigamanay chhe.
2. satnA antarbhedomAn bhed na gaNavo te sangrahanay chhe.
3. satmAn antarbhedo mAnavA te vyavahAranay chhe.
nayanA gnAnanay, shabdanay ane arthanay evA paN traN prakAr paDe chhe.
1. vAstavik pramANagnAn chhe; ane ekadeshagrAhI te hoy tyAre tene nay kahe
chhe, tethI gnAnanun nAm nay chhe ane tene gnAnanay kahevAmAn Ave chhe.
2. gnAn dvArA jANelA padArthanun pratipAdan shabda dvArA thAy chhe tethI te shabdane
shabdanay kahevAmAn Ave chhe.
3. gnAnano viShay padArtha chhe tethI nayathI pratipAdan karavAmAn AvatA padArthane
paN nay kahevAmAn Ave chhe, te arthanay chhe.

AtmAnA sambandhamAn A sAt nayo nIchenA chaud bolamAn shrImad rAjachandrajIe utArelA chhe te sAdhakane upayogI hovAthI ahIn artha sAthe ApavAmAn Ave chhe-

1. evambhUtadraShTithI RujusUtra sthiti kar. = pUrNatAne lakShe sharUAt kar.
2. RujusUtradraShTithI evambhUt sthiti kar. = sAdhakadraShTi dvArA sAdhyamAn sthiti kar.
3. naigamadraShTithI evambhUt prApti kar. = tun pUrNa chho evI sankalpadraShTi vaDe
pUrNatAne prApta kar.
4. evambhUtadraShTithI naigam vishuddha kar. = pUrNadraShTithI avyakta ansh vishuddha kar.
pa. sangrahadraShTithI evambhUt thA.= trikALI sat draShTithI pUrNa shuddha paryAy pragaT kar.
6. evambhUtadraShTithI sangrah vishuddha kar. = nishchayadraShTithI sattAne vishuddha kar.
7. vyavahAradraShTithI evambhUt pratye jA. = bhedadraShTi chhoDIne abhed pratye jA.
8. evambhUtadraShTithI vyavahAranivRutti kar. = abhedadraShTithI bhedane nivRutta kar.

Page 89 of 655
PDF/HTML Page 144 of 710
single page version

86] [mokShashAstra

9. shabdadraShTithI evambhUt pratye jA. = shabdanA rahasyabhUt padArthanI draShTithI

pUrNatA pratye jA.

10. evambhUtadraShTithI shabda nirvikalpa kar. = nishchayadraShTithI shabdanA rahasyabhUt

padArthamAn nirvikalpa thA.

11. samabhirUDhadraShTithI evambhUt avalok. = sAdhakaavasthAnA ArUDhabhAvathI

nishchayane jo.

12. evambhUtadraShTithI samabhirUDh sthiti kar. = nishchayadraShTithI samasvabhAv

pratye ArUDh sthiti kar.

13. evambhUtadraShTithI evambhUt thA. = nishchayadraShTithI nishchayarUp thA.
14. evambhUt sthitithI evambhUtadraShTi shamAv. = nishchayasthitithI nishchayadraShTinA
vikalpane shamAvI de.
kharA bhAvo laukik bhAvothI viruddha hoy chhe

prashna– jo vyavahAranay thI eTale ke vyAkaraNane anusarIne je prayog (artha) thAy chhe tene tame shabdanayathI dUShit kahesho to lok ane shAstrane virodh Avashe?

uttara– lok na samaje tethI virodh bhale kare; ahIn yathArtha svarUp (tattva) vichAravAmAn Ave chhe-parIkShA karavAmAn Ave chhe. auShadhi rogInI ichchhAnusAr hotI nathI. (sarvArthasiddhi pAnun-pa34.) jagat rogI chhe, tene anukUL Ave em gnAnIo tattvanun svarUp (auShadhi) na kahe, paN jem yathArtha svarUp hoy tem teo kahe. 33.

*
gnAn sambandhI visheSh khulAso (sUtra–8)

prashna– AThamA sUtramAn (pAnun-42) gnAnanA sat-sankhyAdi ATh bhedo ja kem kahevAmAn AvyA chhe, ochhA ke vadhAre kem kahyA nathI?

uttara– nIchenA ATh prakArano niShedh karavA mATe te ATh bhedo kahevAmAn AvyA chhe.-

1. nAstik kahe chhe ke ‘koI vastu chhe ja nahi.’ tethI ‘sat’ sAbit
karavAthI te nAstikanI dalIl toDI nAnkhI.
2. koI kahe chhe ke ‘vastu ek ja chhe, temAn koI prakAranA bhed nathI.’
‘sankhyA’ sAbit karavAthI te dalIl toDI nAnkhI.

Page 90 of 655
PDF/HTML Page 145 of 710
single page version

a. 1. sUtra 33] [87

3. koI kahe chhe ke ‘vastune pradesh (AkAr) nathI.’ ‘kShetra’ sAbit karavAthI
te dalIl toDI nAnkhI.
4. koI kahe chhe ke ‘vastu kriyArahit chhe.’ ‘sparshan’ sAbit karavAthI te dalIl
toDI nAnkhI. [nondh- ek jagyAthI bIjI jagyAe javun te kriyA chhe.]
pa. ‘vastuno pralay (sarvathA nAsh) thAy chhe’ em koI mAne chhe. ‘kAl’
sAbit karavAthI te dalIl toDI nAnkhI.
6. ‘vastu kShaNik chhe’ em koI mAne chhe. ‘antar’ sAbit karavAthI te
dalIl toDI nAnkhI.
7. ‘vastu kUTastha chhe’ em koI mAne chhe. ‘bhAv’ sAbit karavAthI te
dalIl toDI nAnkhI. [jenI hAlat na badalAy tene kUTastha kahe chhe.]
8. ‘vastu sarvathA ek ja chhe athavA to vastu sarvathA anek ja chhe’ em
koI mAne chhe. ‘alpa-bahutva’ siddha karavAthI te dalIl toDI nAnkhI.
[juo, ‘prashrottar-sarvArthasiddhi’ pAnun 277-278]
e pramANe shrI umAsvAmI virachit mokShashAstranA
pratham adhyAyanI gujarAtI TIkA pUrI thaI.

Page 91 of 655
PDF/HTML Page 146 of 710
single page version

background image
bhagavAn shrI umAsvAmI virachit
mokShashAstra–tattvArthasUtra
(gujarAtI TIkA)
pratham adhyAyanAn
parishiShTa
- TIkA sangrAhaka-
rAmajI mANekachand doshI

Page 92 of 655
PDF/HTML Page 147 of 710
single page version

90] [mokShashAstra

[1]
samyagdarshan sambandhI keTalIk jANavA jevI vigato
(1)
samyagdarshananI jarUriyAt

prashna– samyagdarshanathI dharmanI sharUAt thAy chhe em gnAnIo kahe chhe, to samyagdarshan vinAnAn gnAn ane chAritra kevAn hoy?

uttara– samyagdarshan na hoy to agiyAr angano gnAtA paN mithyAgnAnI chhe; ane tenun chAritra paN mithyAchAritra chhe. ahIn Ashay e chhe ke samyagdarshan vinA vrat, tap, jap, bhakti, pratyAkhyAn Adi je kAI AcharaN chhe te sarve mithyAchAritra chhe; mATe samyagdarshan shun chhe ane te kevI rIte prApta thaI shake chhe te jANavAnI jarUr chhe.

(2)
samyagdarshan shun chhe?

prashna– samyagdarshan shun chhe? te dravya chhe, guN chhe ke paryAy chhe? uttara– samyagdarshan te jIvadravyanA shraddhAguNano ek nirmaL‌A paryAy chhe. A jagatamAn chha dravyo chhe temAn ek chetanadravya (jIv) chhe, ane pAnch achetan-jaD dravyo(pudgal, dharmAstikAy, adharmAstikAy, AkAsh ane kAL) chhe. jIvadravya arthAt AtmavastumAn anant guNo chhe, temAn ek guN shraddhA (mAnyatA-vishvAs-pratIti) chhe, te guNanI avasthA anAdithI UndhI chhe tethI jIvane potAnA svarUpanI bhramaNA chhe, te avasthAne mithyAdarshan kahevAmAn Ave chhe; te shraddhAguNanI savaLI (shuddha) avasthA te samyagdarshan chhe. A rIte AtmAnA shraddhAguNano shuddha paryAy samyagdarshan chhe.

(3)
shraddhAguNanI mukhyatAe
nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA

(1) shraddhAguNanI je avasthA pragaT thavAthI potAnA shuddha AtmAno pratibhAs thAy te samyagdarshan chhe.


Page 93 of 655
PDF/HTML Page 148 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [91

(2) sarvagna bhagavAnanI vANImAn jevun pUrNa AtmAnun svarUp kahyun chhe tevun shraddhAn te nishchayasamyagdarshan chhe. [nishchayasamyagdarshan nimittane, adhUrA ke vikArI paryAyane, bhang-bhedane ke guNabhedane svIkAratun nathI-lakShamAn letun nathI.]

nondha– ghaNA mANaso mAtra ek sarvavyApak AtmA chhe em mAne chhe ane te AtmAne kUTastha

mAtra mAne chhe, paN temanA kahevA mujab chaitanya mAtra AtmAne mAnavo te samyagdarshan nathI.

(3) svarUpanun shraddhAn.
(4) AtmashraddhAn.
[puruShArthasiddhi upAy gAthA-216]
(pa) svarUpanI yathArtha pratIti. [mokShamArga prakAshak pAnun 322-328]
(6) parathI bhinna potAnA AtmAnI shraddhA-ruchi. [samayasAr kalash 6;

chhahaDhALA-trIjI DhAL, gAthA-2]

nondha– ahIn ‘parathI bhinna’ e shabdo em sUchave chhe ke samyagdarshanane paravastu, nimitta,

ashuddhaparyAy, UNI shuddhaparyAy ke bhang-bhed e kAI svIkArya nathI. samyagdarshanano viShay (lakShya) pUrNa gnAnaghan trikALI AtmA chhe. [paryAyanI apUrNatA vagere samyaggnAnano viShay chhe.]

(7) vishuddhagnAn-darshanasvabhAvasvarUp nij paramAtmAnI ruchi te samyagdarshan. [jayasenAchArya kRut TIkA-hindI samayasAr pAnun-8]

nondha– ahIn ‘nij’ shabda chhe, te anek AtmAo chhe temanAthI potAnI bhinnatA batAve chhe.
(8) shuddha jIvAstikAyanI ruchirUp nishchayasamyaktva. [jayasenAchArya kRut

TIkApanchAstikAy gAthA-107 pAnun-170]

(4)
gnAnaguNanI mukhyatAe
nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA

(1) viparIt abhinivesh rahit jIvAdi tattvArthashraddhAn te samyagdarshananun lakShaN chhe. [mokShamArga prakAshak pAnun 317-320 tathA puruShArthasiddhiupAy gAthA-22]

nondha– A vyAkhyA pramANadraShTie chhe temAn nAsti-asti banne paDakhAn batAvyAn chhe.

(ra) ‘jIvAdinun shraddhAn samyaktva chhe’ eTale ke jIvAdi padArthonA yathArtha shraddhAn svarUpe AtmAnun pariNaman te samyaktva chhe. [samayasAr gAthA-1pap hindI pAnun 22p, gujarAtI pAnun-201]

(3) bhUtArthe jANelA padArthothI shuddhAtmAnA judApaNAnun samyakavalokan. [jayasenAchArya kRut TIkA-hindI samayasAr pAnun-226]


Page 94 of 655
PDF/HTML Page 149 of 710
single page version

92] [mokShashAstra

nondha– kolam nan. ra tathA 3 em sUchave chhe ke jene nav padArthonun samyaggnAn hoy tene ja

samyagdarshan hoy, A rIte samyaggnAn ane samyagdarshananun avinAbhAvIpaNun batAve chhe. A kathan dravyArthikanaye chhe.

(4) panchAdhyAyI bhAg bIjAmAn gnAn apekShAe nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA gAthA 186 thI 189 mAn ApI chhe, te kathan paryAyArthikanaye chhe. te gAthAmAn nIche pramANe kahyun chhe-

[gAthA-186] - “tethI shuddhatattva kAI te navatattvathI vilakShaN arthAntar

nathI, parantu kevaL navatattvasambandhI vikArone chhoDIne nav tattva ja shuddha chhe.

bhAvArtha– tethI siddha thAy chhe ke kevaL vikAranI upekShA karavAthI nav tattva ja shuddha chhe, navatattvothI kAI sarvathA bhinna shuddhatva nathI.”

[gAthA-187]–“tethI sUtramAn tattvArthanI shraddhA karavI tene samyagdarshan

mAnavAmAn Avyun chhe, ane te paN jIv-ajIvAdirUp nav chhe; × × × bhAvArtha- vikAranI upekShA karatAn shuddhatva navatattvothI abhinna chhe. tethI sUtrakAre [tattvArthasUtramAn] navatattvonA yathArtha shraddhAnane samyagdarshan kahyun chhe. × × ×.”

[gAthA-188] - A gAthAmAn jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA

ane mokSha e sAt tattvonAn nAm ApyAn chhe.

[gAthA-189] -“puNya ane pApanI sAthe e sAt tattvane nav padArtha

kahevAmAn Ave chhe ane te nav padArtha, bhUtArthane Ashraye. samyagdarshanano vAstavik viShay chhe.

bhAvArtha– tathA puNya ane pApanI sAthe e sAt tattva ja nav padArtha kahevAy chhe, ane te nav padArtha yathArthapaNAne Ashraye samyagdarshanano yathArtha viShay chhe.”

nondha– e khyAlamAn rAkhavun ke A kathan gnAn apekShAe chhe; darshan apekShAe samyagdarshanano

viShay potAno akhanD shuddha chaitanyasvarUp paripUrNa AtmA chhe-te bAbat upar jaNAvI chhe.

(pa) “shuddha chetanA ek prakAranI chhe kemake shuddhano ek prakAr chhe. shuddha chetanAmAn shuddhatAnI upalabdhi thAy chhe tethI te shuddharUp chhe ane te gnAnarUp chhe tethI te gnAnachetanA chhe.” [panchAdhyAyI a. ra, gAthA-194.]

“badhA samyagdraShTione A gnAnachetanA pravAharUpathI athavA akhanD ekadhArArUp rahe chhe. [panchAdhyAyI a. ra. gAthA-8pa1.]

(6) gney-gnAtRutattvanI yathAvat pratIti jenun lakShaN chhe te samyagdarshanaparyAy. [pravachanasAr adhyAy 3 gAthA-42. shrI amRutachandrAchAryakRut TIkA pAnun-33p.]


Page 95 of 655
PDF/HTML Page 150 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [93

(7) AtmAne AtmAthI jANato jIv te nishchayasamyagdraShTi chhe. [paramAtmaprakAsh gAthA-82]

(8) ‘तत्त्वार्थश्रद्धानं सम्यग्दर्शनम् [tattvArthasUtra adhyAy 1, sUtra ra]
(pa)
chAritraguNanI mukhyatAe
nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA

(1) “ gnAnachetanAmAn ‘gnAn’ shabdathI gnAnamay hovAnA kAraNe shuddhAtmAnun grahaN chhe ane te shuddhAtmA je-dvArA anubhUt thAy tene gnAnachetanA kahe chhe.” [panchAdhyAyI a. ra. gAthA 196-bhAvArtha]

(ra) “teno khulAso e chhe ke-AtmAno gnAnaguN samyaktvayukta thatAn AtmasvarUpanI je upalabdhi thAy chhe tene gnAnachetanA kahe chhe.” [panchAdhyAyI gAthA-197]

(3) “ nishchayathI A gnAnachetanA samyagdraShTine ja hoy chhe. [panchAdhyAyI gA. -198]
nondha– ahIn AtmAno je shuddhopayog chhe-anubhav chhe te chAritraguNano paryAy chhe.
(4) AtmAnI shuddha upalabdhi samyagdarshananun lakShaN chhe. [panchAdhyAyI gAthA-21p]
nondh– ahIn eTalun lakShamAn rAkhavun ke gnAnanI mukhyatAe tathA chAritranI mukhyatAe je kathan

chhe tene samyagdarshananun bAhya lakShaN jANavun kemake samyaggnAn ane anubhavanI sAthe samyagdarshan avinAbhAvI hovAthI te samyagdarshanane anumAnathI siddha kare chhe. e apekShAe tene vyavahArakathan kahevAmAn Ave chhe, ane darshan (shraddhA) guN apekShAe je kathan chhe tene nishchayakathan kahevAmAn Ave chhe.

(pa) darshananun nishchay svarUp evun chhe ke-bhagavAn paramAtmasvabhAvanA atIndriy sukhanI ruchi karavAvALA jIvamAn shuddha antarang Atmik tattvanA Anandane UpajavAnun dhAm evA shuddha jIvAstikAyanun (potAnA jIvasvarUpanun) param shraddhAn, draDh pratIti ane sAcho nishchay e ja darshan chhe. (A vyAkhyA sukhaguNanI mukhyatAthI chhe.)

(6)
anekAnta svarUp

darshan-gnAn-chAritra sambandhI anekAnta svarUp samajavA lAyak hovAthI ahIn kahevAmAn Ave chhe.


Page 96 of 655
PDF/HTML Page 151 of 710
single page version

94] [mokShashAstra

(1) samyagdarshan–tamAm samyagdraShTione eTale chothA guNasthAnakathI siddha sudhI badhAne ekasarakhun chhe. eTale ke shuddhAtmAnI mAnyatA te badhAne ekasarakhI chhe- mAnyatAmAn kAI pheraphAr nathI.

(ra) samyaggnAn–tamAm samyagdraShTione samyakpaNAnI apekShAe gnAn ek jAtanun chhe, paN gnAn koIne hIn, koIne adhik hoy chhe. terame guNasthAnathI siddha sudhInun gnAn sampUrNa hovAthI sarva vastuone yugapat jANe chhe. nIchenA guNasthAnomAn [chArathI bAr sudhImAn] gnAn kramekrame thAy chhe ane tyAn joke gnAn samyak chhe topaN ochhun-vadhatun chhe, te avasthAmAn je gnAn ughADarUp nathI te abhAvarUp chhe; A rIte samyagdarshan ane samyaggnAnamAn taphAvat chhe.

(3) samyakchAritra– tamAm samyagdraShTione je kAI chAritra pragaTayun hoy te samyak chhe, ane dasamA guNasthAn sudhI je pragaTayun nathI te vibhAvarUp chhe. teramA guNasthAne anujIvI yogaguN kampanarUp hovAthI vibhAvarUp chhe, ane tyAn pratijIvI guNo bilakul pragaT nathI. chaudamA guNasthAne paN upAdAnanI kachAsh chhe tethI tyAn audayikabhAv chhe.

(4) jyAn samyagdarshan chhe tyAn samyaggnAn ane svarUpAcharaNachAritrano ansh abhedarUp hoy chhe ane upar kahyA pramANe darshanaguNathI gnAnaguNanun judApaNun ane te banne guNathI chAritraguNanun judApaNun siddha thayun, e rIte anekAnt svarUp thayun.

(pa) A bhed paryAyArthikanayathI chhe, dravya akhanD hovAthI dravyArthikanaye badhA guNo abhed-akhanD chhe em samajavun.

(7)
darshan (shraddhA), gnAn, chAritra e traNe guNonI abhedadraShTie
nishchayasamyagdarshananI vyAkhyA

(1) akhanD pratibhAsamay, anant, vignAnaghan, paramAtmasvarUp samayasArane jyAre AtmA anubhave chhe te vakhate ja AtmA samyakpaNe dekhAy chhe-[arthAt shraddhAy chhe] ane jaNAy chhe, tethI samayasAr ja samyagdarshan ane samyaggnAn chhe. nayonA pakShapAt chhoDIne ek akhanD pratibhAsano anubhav karavo te ja ‘samyagdarshan’ ane ‘samyaggnAn’ evAn nAm pAme chhe. samyagdarshan-samyaggnAn kAI anubhavathI judAn nathI. [gujarAtI samayasAr gAthA-144 TIkA-bhAvArtha, pAnun-184]


Page 97 of 655
PDF/HTML Page 152 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [9p

(2) varte nij svabhAvano anubhav lakSha pratIt,
vRuti vahe nijabhAvamAn paramArthe samakit.
[Atmasiddhi gAthA-111]

artha– potAnA svabhAvanI pratIti, gnAn ane anubhav varte ane potAnA bhAvamAn potAnI vRuti vahe te paramArthasamyaktva chhe.

(8)

nishchayasamyagdarshananun chAritranA bhedaapekShAe kathan

nishchayasamyagdarshan chothA guNasthAnakathI sharU thAy chhe, chothA ane pAnchamA guNasthAnake chAritramAn mukhyapaNe rAg hoy chhe tethI tene ‘sarAgasamyakatva’ kahevAy chhe. chhaThThAguNasthAnake chAritramAn rAg gauN chhe ane pachhInAn guNasthAnomAn te TaLatAn TaLatAn chhevaTe sampUrNa vItarAgachAritra thAy chhe tethI chhaThThA guNasthAnakathI ‘vItarAgasamyaktva’ kahevAy chhe.

(9)
nishchayasamyagdarshan sambandhe prashnottar

prashna– mithyAtva ane anantAnubandhInA nimitte thatA viparIt abhinivesh rahit je shraddhA chhe te nishchayasamyakatva chhe ke vyavahArasamyakatva chhe?

uttara– te nishchayasamyakatva chhe, vyavahArasamyakatva nathI. prashna– panchAstikAyanI gAthA 107nI sanskRit TIkAmAn tene vyavahArasamyakatva kahyun chhe?

uttara– nA, temAn A pramANe shabdo chhe- ‘मिथ्यात्वोदयजनित

विपरिताभिनिवेश रहितं श्रद्धानंः ahIn ‘श्रद्धानं’ kahIne shraddhAnanI oLakhAN ApI chhe, paN tene vyavahArasamyakatva kahyun nathI. vyavahAr ane nishchayasamyakatvanI vyAkhyA to gAthA 107mAn kahel ‘भावाणं’ shabdanA arthamAn kahI chhe.

prashna– ‘adhyAtma kamalamArtanD’nI 7mI gAthAmAn tene vyavahArasamyakatva kahyun chhe e kharun?

uttara– nA, tyAn nishchayasamyakatvanI vyAkhyA chhe; dravyakarmanA upasham, kShay vagerenAn nimittathI samyakatva pedA thAy chhe- em nishchayasamyakatvanI vyAkhyA karavI te vyavahAranayathI chhe kemake te vyAkhyA paradravyanI apekShAe kahI chhe. potAnA puruShArthathI nishchayasamyakatva


Page 98 of 655
PDF/HTML Page 153 of 710
single page version

96] [mokShashAstra pragaTe chhe e nishchayanayanun kathan chhe. hindImAn je ‘vyavahArasamyakatva’ evo artha bharyo chhe te mUL gAthA sAthe bandh besato nathI. (10)

vyavahArasamyagdarshananI vyAkhyA

(1) pAnch astikAy, chha dravyo tathA jIv-pudgalanA sanyogI pariNAmothI utpanna Asrav, bandh, puNya, pAp, samvar, nirjarA ane mokSha e rIte nav padArthonA vikalparUp vyavahArasamyakatva chhe.

[panchAstikAy gAthA-107 jayasenAchAryakRut TIkA pAnun-170]

(ra) jIv, ajIv, Asrav, bandh, samvar, nirjarA ane mokSha e sAt tattvonI jem chhe tem yathArtha aTaL shraddhA karavI te vyavahArasamyagdarshan chhe.

[chhahaDhALA-DhAL-3 gAthA-3]

(3) prashna– vyavahArasamyagdarshan nishchayasamyagdarshananun sAdhak chhe? uttara– pratham nishchayasamyagdarshan pragaT thAy tyAre vikalparUp vyavahArasamyagdarshanano abhAv thAy chhe. tethI te (vyavahAr samyagdarshan) kharekhar nishchay samyagdarshananun sAdhak nathI, topaN tene bhUtanaigamanayathI sAdhak kahevAmAn Ave chhe, eTale ke pUrve je vyavahArasamyagdarshan hatun te nishchayasamyagdarshan pragaT thatI vakhate abhAvarUp thAy chhe, tethI jyAre teno abhAv thAy chhe tyAre pUrvenI vikalpa sahitanI shraddhAne vyavahArasamyagdarshan kahevAmAn Ave chhe. (paramAtmaprakAsh gAthA-140 pAnun-143 AvRutti pahelI, sanskRit TIkA) A rIte vyavahArasamyagdarshan te nishchayasamyagdarshananun kAraN nathI, paN teno abhAv te kAraN chhe.

(11)
vyavahArAbhAs samyagdarshanane koIvAr vyavahAr samyagdarshan paN kahe chhe

dravyalingI munine AtmagnAnashUnya AgamagnAn, tattvArthashraddhAn ane sanyamabhAvanI ekatA paN kAryakArI nathI. [juo, mokShamArgaprakAshak pAnun 237- 238-241] ahIn je ‘tattvArthashraddhAn’ shabda vAparyo chhe te bhAvanikShepe nathI paN nAmanikShepe chhe.

‘jene sva-paranun yathArtha shraddhAn nathI paN vItarAge kahelA dev, guru, ane dharma e traNene mAne chhe tathA anyamatamAn kahelAn devAdi tathA tattvAdine mAne nahi-to evA kevaL vyavahArasamyaktva vaDe te nishchayasamyaktvI nAm pAme nahi.’ [mokShamArga prakAshak pAnun-343] tene gRuhIt mithyAtva TaL‌yun chhe e apekShAe vyavahArasamyaktva


Page 99 of 655
PDF/HTML Page 154 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [97 thayun chhe em kahevAy chhe; paN tene agRuhIt mithyAdarshan chhe mATe kharI rIte tene vyavahArAbhAs samyagdarshan chhe.

mithyAdraShTi jIvane dev-guru-dharmAdinun shraddhAn AbhAs mAtra hoy chhe, tenA shraddhAnamAnthI viparItAbhiniveshano abhAv thayo nathI; vaLI tene vyavahArasamyaktva AbhAsamAtra chhe tethI tene je dev-guru dharma, nav tattvAdinun shraddhAn chhe te viparItAbhiniveshanA abhAv mATe kAraN na thayun, ane kAraN thayA vinA temAn [samyagdarshanano] upachAr sambhavato nathI; tethI tene vyavahArasamyagdarshan paN sambhavatun nathI, tene vyavahArasamyaktva mAtra nAmanikShepathI kahevAmAn Ave chhe.

[mokShamArga prakAshak-pAnun 324-332]

(12)

samyagdarshan pragaT karavAno upAy
prashna– samyagdarshan pragaT karavAno upAy shun chhe?
-1-

uttara– AtmA ane par dravyo tadna judAn chhe, ekano bIjAmAn atyant abhAv chhe. ek dravya, tenA koI guN ke tenA koI paryAy bIjA dravyamAn, tenA guNamAn ke tenA paryAyamAn pravesh karI shakatAn nathI; mATe ek dravya bIjA dravyanun kAI karI shake nahi evI vastusthitinI maryAdA chhe. vaLI darek dravyamAn aguruladhutvaguN chhe kemake te sAmAnyaguN chhe. te guNane lIdhe koI koInun karI shake nahi. tethI AtmA paradravyanun kAi karI shake nahi, sharIrane halAvI chalAvI shake nahi, dravyakarmo ke koi paN paradravya jIvane kadI nukasAn karI shake nahi, A pratham nakkI karavun A pramANe nakkI karavAthI jagatanA par padArthonA kartApaNAnun je abhimAn AtmAne anAdithI chAlyun Ave chhe te, mAnyatAmAnthI [abhiprAyamAnthI] ane gnAnamAnthI TaLI jAy chhe.

shAstromAn dravyakarmo jIvanA guNono ghAt kare chhe evun kathan Ave chhe tethI te karmono uday jIvanA guNono kharekhar ghAt kare chhe em ghaNA mAne chhe ane teno tevo artha kare chhe; paN te artha kharo nathI, kemake te kathan vyavahAranayanun chhe-mAtra nimittanun gnAn karAvanArun te kathan chhe. teno kharo artha evo thAy chhe ke-jyAre jIv potAnA puruShArthanA doSh vaDe potAnA paryAyamAn vikAr kare chhe-arthAt potAnA paryAyano ghAt kare chhe tyAre te ghAtamAn anukUL nimittarUp je dravyakarma AtmapradeshothI kharavA taiyAr


Page 100 of 655
PDF/HTML Page 155 of 710
single page version

98] [mokShashAstra thayun chhe tene ‘uday’ kahevAno upachAr chhe eTale ke te karmapar nimittano Arop Ave chhe. ane jo jIv pote potAnA satya puruShArtha vaDe vikAr karato nathI-potAnA paryAyano ghAt karato nathI to dravyakarmonA te ja samUhane ‘nirjarA’ nAm ApavAmAn Ave chhe. A rIte nimitta-naimittikasambandhanun gnAn karavA pUrato te vyavahArakathanano artha thAy chhe. jo bIjI rIte (shabdo pramANe) artha karavAmAn Ave to sambandhane badale kartAkarmano sambandh mAnavA barAbar thAy chhe; arthAt upAdAnanimitta, nishchay-vyavahAr ekarUp thaI jAy chhe; athavA to ek bAju jIvadravya ane bIjI bAjue anant pudgal dravyo (karmo)-te anant dravyoe maLI jIvamAn vikAr karyo em teno artha thaI jAy chhe-ke je banI shake nahi. A nimitta-naimittikasambandh batAvavA karmanA udaye jIvane asar karI-nukasAn karyun -pariNamAvyo vagere prakAre upachArathI kahevAy chhe, paN teno jo te shabda pramANe ja artha karavAmAn Ave to te khoTo chhe.

[juo, shrI samayasAr gAthA 122 thI 12p tathA 337 thI 344-nIche amRutachandrAchArya nI

TIkA]

A rIte samyagdarshan pragaT karavA mATe pahelAn to svadravya-paradravyanI bhinnatA nakkI karavI, pachhI shun karavun te have kahevAy chhe.

-2-

svadravya ane paradravyanI bhinnatA nakkI karI, paradravyo uparanun lakSha chhoDI svadravyanA vichAramAn Avavun, tyAn AtmAmAn be paDakhAn chhe te jANavAn. ek paDakhun- AtmAnun darek samaye trikALI akhanD paripUrNa chaitanyasvabhAvarUpapaNun dravye-guNe-paryAye (vartamAn paryAyane gauN karatAn) chhe, AtmAnun A paDakhun ‘nishchayanayano viShay chhe. A paDakhAnne nakkI karanAr gnAnanun paDakhun te ‘nishchayanay’ chhe.

bIjun paDakhun-vartamAn paryAyamAn doSh chhe-vikAr chhe, te nakkI karavun. A paDakhun vyavahAranayano viShay chhe. Am be nayadvArA AtmAnAn banne paDakhAnne nakkI karyA pachhI, vikArI paryAy uparanun valaN-lakSha chhoDIne potAnA trikALI chaitanyasvarUp taraph vaLavun. e rIte trikALI dravya taraph vaLatAn-te trikALI nitya paDakhun hovAthI -tene Ashraye samyagdarshan pragaTe chhe.

joke nishchayanay ane samyagdarshan e banne judA judA guNonA paryAy chhe topaN te banneno viShay ek chhe-arthAt te banneno viShay ek akhanD, shuddha, buddha, chaitanyasvarUp AtmA chhe, tene bIjA shabdomAn ‘trikALI gnAyakasvarUp’ kahevAmAn Ave


Page 101 of 655
PDF/HTML Page 156 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [99 chhe. samyagdarshan koI paradravya, dev-guru-shAstra, nimitta, paryAy, guNabhed ke bhang vagerene svIkAratun nathI, kemake teno viShay upar kahyA mujab trikALI gnAyakasvarUp AtmA chhe. (13)

nirvikalpa anubhavanI sharUAt

nirvikalpa anubhavanI sharUAt chothA guNasthAnathI ja thAy chhe, parantu chothA guNasthAne te ghaNA kALanA antarALe thAy chhe, ane uparanAn guNasthAnoe shIghra-shIghra thAy chhe. nIchenA ane uparanAn guNasthAnonI nirvikalpatAnAn bhed e chhe ke pariNAmonI magnatA uparanAn guNasthAnomAn visheSh chhe. [gujarAtI mokShamArga prakAshak sAthenI chiThThI pAnun-349]

(14)

samyaktva paryAy hovA chhatAn guN kem kahevAy chhe?

prashna– samyagdarshan to paryAy chhe chhatAn koI koI ThekANe tene samyakatva guN kem kahe chhe?

uttara– kharI rIte samyagdarshan paryAy chhe, paN jevo guN chhe tevo ja teno paryAy pragaTayo chhe-em guN-paryAyanun abhedapaNun batAvavA tene samyakatva guN paN koI koI ThekANe kahevAmAn Ave chhe; paN kharI rIte samyakatva te paryAy chhe-guN nathI. guN hoy te trikAL rahe chhe. samyakatva trikAL nathI paN te to jIv potAnA satya puruShArthathI pragaT kare chhe tyAre thAy chhe, mATe te paryAy chhe.

(1p)
badhA samyagdraShTionun samyagdarshan samAn chhe

pashna– chhadmasthane samyagdarshan hoy chhe ane kevaLI tathA siddha bhagavAnane samyagdarshan hoy chhe, te bannene samAn hoy chhe ke asamAn hoy chhe?

uttara– jem chhadmastha (apUrNa) jIvane shrutagnAn anusAr pratIti hoy chhe tem kevaLI bhagavAn ane siddha bhagavAnane kevaLagnAn anusAr ja pratIti hoy chhe. jevun tattvashraddhAn chhadmasthane hoy chhe tevun ja kevaLI-siddha bhagavAnane paN hoy chhe, mATe gnAnAdikanI hInatAadhikatA hovA chhatAn paN tiryanchAdikane tathA kevaLI ane siddha bhagavAnane samyagdarshan to samAn ja chhe; kemake jevI AtmasvarUpanI shraddhA samyagdraShTine chhe tevI ja kevaLI bhagavAnane chhe. chothA guNasthAne shuddha AtmAnI shraddhA ek prakAranI


Page 102 of 655
PDF/HTML Page 157 of 710
single page version

100] [mokShashAstra hoy ane kevaLI thatAn judA prakAranI thAy em bane nahi; jo bane to chothA guNasthAne je shraddhA chhe te kharI Thare nahi paN mithyA Thare.

[mokShamArga prakAshak pAnun-323]

(16)

samyagdarshan bhed shA mATe?

prashna– jo badhA samyagdraShTionun samyagdarshan samAn chhe to AtmAnushAsananI 11mI gAthAmAn samyagdarshananA dash prakAranA bhed kem kahevAmAn AvyA chhe?

uttara– samyagdarshananA e bhedo nimittAdinI apekShAe kahevAmAn AvyA chhe. AtmAnushAsanamAn dash prakAre samyaktvanA bhed kahyA chhe temAn ATh bhed samyagdarshan pragaT thavA pahelAn je nimitto hoy chhe te nimittonun gnAn karAvavA mATe kahyA chhe, ane be bhed gnAnanA sahakArIpaNAnI apekShAe kahyA chhe. shrutakevaLIne je tattvashraddhAn chhe tene avagADh samyagdarshan kahevAmAn Ave chhe, ane kevaLI bhagavAnane je tattvashraddhAn chhe tene param avagADh samyagdarshan kahevAmAn Ave chhe; e rIte ATh bhed nimittonI apekShAe ane be bhed gnAnanI apekShAe chhe. ‘darshan’ nI potAnI apekShAe te bhedo nathI. te dashe prakAramAn samyagdarshananun svarUp ek ja prakAre hoy chhe-em jANavun.

[mokShamArga prakAshak pAnun-333]

prashna– jo chothA guNasthAnathI te siddha bhagavAn sudhI badhA samyagdraShTione samyagdarshan sarakhun chhe to kevaLI bhagavAnane param avagADh samyagdarshan kem kahyun?

uttara– jem chhadmasthane shrutagnAn anusAr pratIti hoy chhe tem kevaLI ane siddha bhagavAnane kevaLagnAn anusAr ja pratIti hoy chhe. samyagdarshan chothA guNasthAne pragaTatAn je AtmasvarUp nirNIt karyun hatun te ja kevaLagnAn vaDe jANyun eTale tyAn pratItimAn param avagADhapaNun thayun, tethI ja tyAn param avagADh samyaktva kahyun chhe. paN pUrve je shraddhAn karyun hatun tene jo kevaLagnAnamAn jUThun jANyun hot to to chhadmasthanI shraddhA apratItirUp gaNAt; parantu AtmasvarUpanun shraddhAn jevun chhadmasthane hoy chhe tevun ja kevaLI ane siddha bhagavAnane paN hoy chhe-eTale ke mULabhUt jIvAdinA svarUpanun shraddhAn jevun chhadmasthane hoy chhe tevun ja kevaLIne paN hoy chhe.

(17)
samyaktvanI nirmaLatAnun svarUp

aupashamik samyaktva vartamAnamAn kShAyikavat nirmaL chhe. kShAyopashamik samyaktvamAn


Page 103 of 655
PDF/HTML Page 158 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [101 samal tattvArthashraddhAn thAy chhe. ahIn je malapaNun chhe tenun tAratamyasvarUp kevaLagnAnagamya chhe. A apekShAe te samyaktva nirmaL nathI. atyant nirmaL tattvArthashraddhAn thAy te kShAyik samyagdarshan chhe. [mokShamArga prakAshak pAnun 33p-336-346]

A badhAn samyaktvamAn gnAnAdikanI hInatA-adhikatA hovA chhatAn paN tuchchha tiryanchAdikane tathA kevaLI bhagavAnane ane siddha bhagavAnane samyaktva guN to samAn ja kahyo chhe, kAraN ke badhAne potAnA AtmAnI athavA to sAt tattvonI samAn mAnyatA chhe.[mokShamArga prakAshak pAnun-323]

samyagdraShTine vyavahArasamyaktvamAn nishchayasamyaktva garbhit chhe-nirantar gaman (pariNaman) rUp chhe.[mokShamArga prakAshak pAnun-3pa0]

(18)
samyaktvanI nirmaLatAmAn nIche pramANe pAnch bhed paN pADavAmAn Ave chhe

1- samal agADh, ra-nirmaL, 3-gADh, 4-avagADh ane pa-param avagADh. vedak samyaktva samal agADh chhe, aupashamik ane kShAyik samyaktva nirmaL chhe, kShAyik samyaktva gADh chhe. ang ane angabAhya sahit jainashAstronA avagAhan vaDe nIpajelI draShTi te avagADh samyaktva chhe; shrutakevaLIne je tattvashraddhAn chhe tene avagADh samyaktva kahe chhe. paramAvadhi gnAnIne ane kevaLagnAnIne je tattvashraddhAn chhe tene paramAvagADh samyaktva kahe chhe. A be bhed gnAnanA sahakArIpaNAnI apekShAe chhe.

[mokShamArga prakAshak pAnun-333-334]
“aupashamik samakit karatAn kShAyik samakit adhik vishuddha chhe.”
[juo, tattvArtha rAjvArtik adhyAy ra sUtra 1 nIchenI kArikA 10-11, tathA tenI nIche

sanskRit TIkA]

“ kShAyopashamik samyaktvathI kShAyik samyaktvanI vishuddhi anantaguNI adhik chhe.”
[juo, tattvArtha rAjavArtik adhyAy ra sUtra 1, kArikA 12 nIchenI sanskRit TIkA.]
(19)
samyagdraShTi jIv potAne samyaktva pragaTayAnun shrutagnAn vaDe
barAbar jANe chhe
prashna– potAne samyagdarshan pragaTayun chhe tenI kayA gnAn vaDe khabar paDe?

Page 104 of 655
PDF/HTML Page 159 of 710
single page version

102] [mokShashAstra

uttara– chothA guNasthAne bhAvashrutagnAn hoy chhe te gnAn vaDe potAne samyagdarshan pragaTayAnI samyagdraShTine khabar paDe chhe. jo te gnAn vaDe khabar na paDe em mAnIe to te shrutagnAnane samyak [yathArtha] kem kahI shakAy? jo potAne potAnA samyagdarshananI khabar na paDatI hoy to tenAmAn ane mithyAdraShTi agnAnImAn kAI pher paDayo nahi!

pashna– ahIn tame samyagdarshanane shrutagnAn dvArA jaNAy em kahyun chhe, paN panchAdhyAyI adhyAy ra mAn tene avadhignAn, manaparyayagnAn ane kevaLagnAnagochar kahyun chhe-te gAthAo nIche pramANe chhe-

सम्यक्त्वं वस्तुतः सूक्ष्मं केवलज्ञानगोचरम्।
गोचरं स्वावधिस्वान्तः पर्ययज्ञानयोर्द्वयोः।। ३७५।।
artha– [samyaktva vAstavamAn sUkShma chhe ane kevaLagnAnagochar chhe tathA avadhi

ane manaparyay e banne gochar chhe;] ane adhyAy ra gAthA 376 mAn, te mati ane shrutagnAnagochar nathI-em kahyun chhe; ane ahIn tame samyagdarshan shrutagnAnagochar chhe em kaho chho teno shun khulAso chhe?

uttara– samyagdarshan te matignAn ane shrutagnAnagochar nathI em je 376 mI gAthAmAn kahyun chhe teno artha eTalo chhe ke-samyagdarshan te-te gnAnano pratyakSha viShay nathI em samajavun; paN te-te gnAnathI samyagdarshan koI prakAre jANI na ja shakAy em kahevAno hetu nathI. A bAbatamAn panchAdhyAyI a. ra nI 371 ane 373 gAthA nIche pramANe chhe-

इत्येवं ज्ञाततत्त्वासौ सम्यग्द्रष्टिर्निजात्मद्रक्।
वैषयिके सुखे
ज्ञाने रागद्वेषौ परित्यजेत्।। ३७१।।

artha– evI rIte tattvonA jANavAvALA svAtmadarshI samyagdraShTi jIv indriyajanya sukh ane gnAnamAn rAgadveShane chhoDe chhe.

अपराण्यपि लक्ष्माणि सन्ति सम्यग्द्रगात्मनः।
सम्यक्त्वेनाविनाभूतैर्यै (श्च) संलक्ष्यते सुद्रक्।। ३७३।।

artha– samyagdraShTi jIvanun bIjun lakShaN paN chhe ke-samyaktvanAn avinAbhAvI lakShaNo dvArA samyagdraShTi jIv lakShit thAy chhe.

te lakShaN gAthA 374 mAn kahe chhe-
उक्तमाक्ष्यं सुखं ज्ञानमनादेयं द्रगात्मनः।
नादेयं कर्म सर्व च (स्वं) तद्वद् द्रष्टिोपलब्धितः।। ३७४।।

Page 105 of 655
PDF/HTML Page 160 of 710
single page version

a. 1. pari. 1] [103

artha– jem upar kahyun te rIte samyagdraShTine indriyajanya sukh ane gnAnano Adar nathI tem ja, AtmapratyakSha hovAne lIdhe sarva karmono paN Adar nathI.

gAthA 37p-376 no eTalo ja artha chhe ke-samyagdarshan te kevaLagnAnAdino pratyakSha viShay chhe ane mati-shrutagnAnano te pratyakSha viShay nathI. parantu mati- shrutagnAnamAn te tenAn lakShaNo dvArA jANI shakAy chhe. ane kevaLagnAnAdi gnAnamAn lakShaN-lakShyano bhed pADayA sivAy pratyakSha jANI shakAy chhe.

pashna– A viShayane draShTAntapUrvak samajAvo. uttara– svAnubhavadashAmAn AtmAne jANavAmAn Ave chhe te shrutagnAn vaDe jANavAmAn Ave chhe. shrutagnAn matignAnapUrvak ja hoy chhe, te matignAn-shrutagnAn parokSha chhe tethI tyAn AtmAnun jANavun pratyakSha hotun nathI. ahIn AtmAne je sArI rIte spaShTa jANe chhe temAn pAramArthik pratyakShapaNun nathI tathA jem pudgal padArtha netrAdi dvArA jANavAmAn Ave chhe tem ekadesh (anshe) nirmaLatApUrvak paN AtmAnA asankhyAt pradeshAdi jANavAmAn AvatA nathI, tethI sAmvyavahArik pratyakSha paN nathI.

anubhavamAn AtmA to parokSha ja chhe, kAI AtmAnA pradeshono AkAr bhAsato nathI parantu svarUpamAn pariNAm magna thatAn je svAnubhav thayo te svAnubhav pratyakSha chhe; e svAnubhavano svAd kAI Agam-anumAnAdik parokSha pramAN vaDe jaNAto nathI-pote ja e anubhavanA rasAsvAdane pratyakSha vede chhe; jem koI andh manuShya sAkarano AsvAd kare chhe, tyAn sAkaranA AkArAdi parokSha chhe paN jIbh vaDe je svAd lIdho chhe te svAd pratyakSha chhe-em anubhav sambandhamAn jANavun. [gujarAtI mokShamArga prakAshakamAn pAnun 347-348, ToDaramallajInI rahasyapUrNa chiThThI] A dashA chothA guNasthAne hoy chhe.

A pramANe AtmAno anubhav jANI shakAy chhe ane je jIvane teno anubhav hoy te jIvane samyagdarshan avinAbhAvI hoy chhe. mATe mati-shrutagnAnathI samyagdarshan barAbar jANI shakAy chhe.

prashna– A bAbatamAn panchAdhyAyIkAre shun kahyun chhe? uttara– panchAdhyAyInA pahelA adhyAyamAn mati-shrutagnAnanun svarUp jaNAvatAn 706 mI gAthAmAn nIche pramANe kahyun chhe-

अपि किंचाभिनिबोधिकबोधद्वैतं तदादिमं यावत्।
स्वात्मानुभूतिसमये प्रत्यक्षं तत्समक्षमिव नान्यत्।। ७०६।।