Page 186 of 655
PDF/HTML Page 241 of 710
single page version
186 ] [ mokShashAstra
1. e vAt lakShamAn rAkhavI ke jIvane anAdithI gnAn, darshan ane vIrya kShAyopashamikabhAvo chhe paN te kAI dharmanun kAraN nathI.
ra. potAnA svarUpane lagatI asAvadhAnI (moh) sambandhano aupashamikabhAv anAdi agnAnI jIvane kadI pragaTayo nathI. jIv jyAre samyagdarshan pragaT kare chhe tyAre darshanamohano (mithyAtvano) upasham thAy chhe; samyagdarshan apUrva chhe kemake te jIvane pUrve kadI paN te bhAv thayelo na hato. A aupashamikabhAv thayA pachhI mohane lagatA kShAyopashamik ane kShAyik bhAv te jIvane pragaT thayA vagar rahetA nathI; te jIv mokShAvasthA avashya pragaT kare chhe.
1. jyAre jIv potAnA A bhAvonun svarUp samajIne trikALI dhruvarUp (sakaL nirAvaraN) akhanD ek avinashvar shuddha pAriNAmikabhAv taraph potAnun valaN-lakSha sthir kare tyAre uparanA traN bhAvo pragaTe chhe; ‘hun khanD-gnAnarUp chhun’ evI bhAvanA vaDe aupashamikAdi bhAvo pragaTatA nathI.
ra. potAnA avinashvar shuddha pAriNAmikabhAv taraphanA valaNane adhyAtmabhAShAmAn ‘nishchayanayano Ashray’ kahevAmAn Ave chhe. nishchayanayanA Ashraye shuddha paryAy pragaTe chhe. nishchayanayano viShay akhanD; avinashvar shuddhapAriNAmikabhAv arthAt gnAyakabhAv chhe. vyavahAranayanA Ashraye shuddhatA pragaTatI nathI paN ashuddhatA pragaTe chhe.
1. A pAnch bhAvomAnthI ek audayikabhAv (moh sAtheno joDANabhAv) bandharUp chhe; jyAre jIv mohabhAv kare tyAre karmano uday bandhanun kAraN upachArathI kahevAy ane jo jIv mohabhAvarUpe na pariName to bandh thAy nahi ane tyAre te ja jaD-karmanI nirjarA thaI em upachArathI kahevAy.
ra. jemAn puNya, pAp, dAn, pUjA, vratAdi bhAvono samAvesh thAy chhe evA Asrav ane bandh e be audayikabhAv chhe; samvar ane nirjarA te mohanA aupashamik
Page 187 of 655
PDF/HTML Page 242 of 710
single page version
a. 2. sUtra 2 ] [ 187 ane kShAyopashamikabhAv chhe, te shuddhatAnA ansho hovAthI bandharUp nathI; ane mokSha te kShAyikabhAv chhe, te sarvathA pavitra paryAy chhe eTale te paN bandharUp nathI.
lakShaN–ghaNA maLelA padArthomAnthI koI ek padArthane judo karavAvALA hetune (sAdhanane) lakShaN kahe chhe. (shrI jain siddhAnt praveshikA. prashna-ra.)
upayog– chaitanyaguN sAthe sambandh rAkhavAvALA jIvanA pariNAmane upayog kahe chhe.
upayogane ‘gnAn-darshan’ paN kahevAy chhe, te badhA jIvomAn hoy chhe ane jIv sivAy bIjA koI dravyamAn hotA nathI, tethI tene jIvano asAdhAraN guN athavA lakShaN kahe chhe; vaLI te sadbhUt (AtmabhUt) lakShaN chhe tethI badhA jIvomAn sadAy hoy chhe. A sUtramAn badhA jIvone lAgu paDe tevun sAmAnya lakShaN Apyun chhe.
jem sonA ane chAndIno ek pinD hovA chhatAn temAn sonun tenA pILAshAdi lakShaN vaDe ane chAndI tenA shuklAdi lakShaN vaDe banne judAn chhe em teno bhed jANI shakAy chhe, tem jIv ane karma-nokarma (sharIr) ekakShetre hovA chhatAn jIv tenA upayog-lakShaN vaDe karma-nokarmathI judo chhe ane dravyakarma-nokarma temanA sparshAdi lakShaN vaDe jIvathI judAn chhe-em teno bhed jANI shakAy chhe.
jIv ane pudgalane anAdithI ekakShetrAvagAharUpe sambandh chhe, tethI agnAnadashAmAn te banne ekarUp bhAse chhe. jIv ane pudgal ek AkAshakShetre hovA chhatAn jo sAchAn lakShaNo vaDe nirNay karavAmAn Ave to te banne bhinna chhe tevun gnAn thAy chhe. ghaNA maLelA padArthomAnthI koI ek padArthane judo karanAr hetune lakShaN kahe chhe. anant paramANuonun banelun sharIr ane jIv em ghaNA maLelA padArtho chhe, temAn anant pudgalo chhe ane ek jIv chhe, tene gnAnamAn judA karavA mATe ahIn jIvanun lakShaN batAvavAmAn Avyun chhe, ‘jIvanun lakShaN upayog chhe’ em ahIn kahyun chhe.
Page 188 of 655
PDF/HTML Page 243 of 710
single page version
188 ] [ mokShashAstra
prashna– upayog eTale shun? uttara– chaitanya te AtmAno svabhAv chhe, te chaitanyasvabhAvane anusarato AtmAno je pariNAm tene upayog kahevAmAn Ave chhe. upayog jIvanun nirbAdh lakShaN chhe.
sharIrAdinAn kAryo hun karI shakun, hun tene halAvI-chalAvI shakun em je jIvo mAne chhe te chetan ane jaDadravyane ekarUp mAne chhe, teonI e khoTI mAnyatA chhoDAvavA ane jIvadravya jaDathI sarvathA judun chhe em batAvavA jIvanun asAdhAraN lakShaN upayog chhe em A sUtramAn batAvyun chhe.
nitya upayog lakShaNavALun jIvadravya kadI pudgaladravyapaNe (sharIrAdipaNe) thatun jovAmAn Avatun nathI ane nitya jaD lakShaNavALun sharIrAdi pudgaladravya kadI jIvadravyapaNe thatun jovAmAn Avatun nathI; kAraN ke upayog ane jaDapaNAne ekarUp thavAmAn, prakAsh ane andhakAranI mAphak, virodh chhe. jaD ane chetan kadI paN ek thaI shake nahi. jaD ane chetan e banne sarvathA judAn judAn chhe, kadAchit koIpaN rIte ekarUp thatAn nathI; tethI he jIv! tun sarva prakAre prasanna thA! tArun chitta ujjvaL karI sAvadhAn thA ane svadravyane ja ‘A mArun chhe’ em anubhav. Avo shrIguruono upadesh chhe.
jIv, sharIr ane dravyakarma ek AkAshapradeshe bandharUp rahyAn chhe tethI te ghaNA maLelA padArthomAnthI ek jIvapadArthane judo jANavA mATe A sUtramAn jIvanun lakShaN kahevAmAn Avyun chhe. ।। 8।। [sarvArthasiddhi bhAg bIjo. pA. 27-28]
evA be bhed chhe; vaLI teo kramathI [अष्ट चतुः भेदः] ATh ane chAr bhed sahit chhe arthAt gnAn upayoganA mati, shrut, avadhi, manaparyay, kevaL (e pAnch samyaggnAn) ane kumati, kushrut tathA kuavadhi (e traN mithyAgnAn) em ATh bhed chhe, tem ja darshanaupayoganA chakShu, achakShu, avadhi tathA kevaL em chAr bhed chhe. A rIte gnAnanA ATh ane darshananA chAr bhedo maLI upayoganA kul bAr bhed chhe.
Page 189 of 655
PDF/HTML Page 244 of 710
single page version
a. 2. sUtra 9 ] [ 189 jignAsuo jaladI samajI shake chhe, tethI kahyun chhe ke-‘सामान्य शास्त्रतो नूनं विशेषो बलवान् भवेत्’ arthAt sAmAnya shAstrathI visheSh baLavAn chhe. sAmAnya eTale TUnkAmAn kahenArun ane visheSh eTale bhedo pADIne batAvanArun. sAdhAraN mANaso visheShathI barAbar nirNay karI shake chhe. [mokShamArga prakAshak pA. 208]
shAstramAn ek ja shabdano koI ThekANe to koI artha thAy chhe tathA koI ThekANe koI artha thAy chhe. ‘darshan’ shabdanA paN anek artha thAy chhe. (1) adhyAy 1, sUtra 1-2mAn mokShamArga sambandhI kathan karatAn ‘samyagdarshan’ shabda kahyo chhe tyAn darshan shabdano artha shraddhA chhe. (ra) upayoganA varNanamAn ‘darshan’ shabdano artha vastunun sAmAnya grahaN mAtra chhe. ane (3) indriyanA varNanamAn ‘darshan shabdano artha netra vaDe dekhavA mAtra chhe. A traN arthomAnthI ahIn chAlatA sUtramAn bIjo artha lAgu paDe chhe.
darshan upayog– koI paN padArthane jANavAnI yogyatA (labdhi) thatAn te padArtha taraph sanmukhatA, pravRutti athavA bIjA padArtho taraphathI haThIne vivakShit padArtha taraph utsukatA pragaT thAy chhe te darshan chhe. te utsukatA chetanAmAn ja thAy chhe. vivakShit padArthane thoDo paN jANavAmAn Avato nathI tyAn sudhInA chetanAnA vyApArane ‘darshanaupayog’ kahevAmAn Ave chhe. draShTAnta- ek mANasano upayog bhojan karavAmAn lAgI rahyo chhe ane tene ekadam ichchhA thaI ke bahAr mane koI bolAvatun to nathI ne? hun te jANI laun; athavA koIno avAj kAnamAn paDavAthI teno upayog bhojan taraphathI haThIne shabda taraph lAgI jAy chhe. AmAn chetanAnA upayoganun bhojanathI khasavun ane shabda taraphanun lAgavun thayun paN jyAn sudhI shabda taraphanun kAI paN gnAn na thAy tyAn sudhIno vyApAr te ‘darshan upayog’ chhe.
pUrva viShayathI haThavun ane pachhInA viShay taraph utsuk thavun te gnAnano paryAy nathI tethI te chetanAparyAyane ‘darshan upayog’ kahevAmAn Ave chhe.
dravya-sangrahanI 43 mI gAthAmAn ‘sAmAnya’ shabda vAparyo chhe teno artha ‘AtmA’ thAy chhe. sAmAnyagrahaN eTale AtmagrahaN; AtmagrahaN te darshan chhe.
Page 190 of 655
PDF/HTML Page 245 of 710
single page version
190 ] [ mokShashAstra
gnAnane sAkAr ane darshanane nirAkAr kahevAmAn Ave chhe; tyAn ‘AkAr’no artha ‘lambAI-pahoLAI ane jADAI’ em thato nathI, paN je prakArano artha hoy te prakAr gnAnamAn jaNAy tene AkAr kahevAmAn Ave chhe. amUrtik AtmAno guN hovAthI gnAn pote kharI rIte amUrta chhe. je pote to amUrta hoy ane vaLI dravya na hoy, mAtra guN hoy tene potAno judo AkAr hoI shake nahi; potapotAnA AshrayabhUt dravyano je AkAr hoy te ja AkAr guNono hoy chhe. gnAnaguNano AdhAr Atmadravya chhe tethI AtmAno je AkAr te ja gnAnano AkAr chhe, AtmA game tevA AkAranA padArthane jANe topaN AtmAno AkAr to (samudghAt sivAyanA prasange) bahAranA sharIrAkAre rahe chhe, tethI vAstavik rIte gney padArthanA AkAre gnAn thatun nathI paN AtmAnA AkAre gnAn rahe chhe; paN gney padArtha jevo chhe tevo gnAn jANI le chhe tethI gnAnane sAkAr kahevAy chhe (tattvArthasAr pA. 308- 309) darshan ek padArthathI bIjAne judo pADatun nathI tethI tene nirAkAr kahevAy chhe.
artha– artha vikalpane AkAr kahe chhe, sva-par padArthane artha kahevAmAn Ave chhe, upayogAvasthAne vikalpa kahe chhe ane te gnAnanun lakShaN chhe.
bhAvArtha– AtmA athavA bIjA padArthonun upayogAtmak bhedavignAn thavun tene ja AkAr kahe chhe. padArthonA bhedAbhedane mATe thayelA nishchayAtmak bodhane ja AkAr kahe chhe. arthAt padArthonun jANavun te ja AkAr kahevAy chhe ane te gnAnanun svarUp chhe.
vikalpa– artha = sva ane par viShay; vikalpa = vyavasAy; arthavikalpa = sva-par vyavasAyAtmak gnAn, e gnAnane pramAN kahevAy chhe.
gnAn amUrtik AtmAno guN chhe, temAn gney padArthano AkAr Utarato nathI. mAtra visheSh padArtha temAn bhAsavA lAge chhe-tene AkRuti mAnavI e matalab chhe. sArAnsha- gnAnamAn parapadArthanI AkRuti vAstavik rIte mAnI shakAy nahi, parantu gnAn- gney sambandhanA kAraNe gneyano AkRutidharma upachAr nayathI gnAnamAn kalpit karavAmAn
Page 191 of 655
PDF/HTML Page 246 of 710
single page version
a. 2. sUtra 9 ] [ 191 Ave chhe, te upachAranun kAraN eTalun ja samajavun ke padArthonI visheSh AkRuti nakkI karanAr je chaitanyapariNAm chhe te gnAn kahevAy chhe, paN te padArthanA visheSh AkAratulya gnAn svayam thaI jAy chhe evo sAkArano artha nathI.
antarmukh chitprakAshane darshan ane bahirmukh chitprakAshane gnAn kahevAmAn Ave chhe. sAmAnya-visheShAtmak bAhya padArthane grahaN karanArun gnAn chhe ane sAmAnya- visheShAtmak AtmasvarUpane grahaN karanArun darshan chhe.
shankA– A pramANe darshan ane gnAnanun svarUp mAnavAthI ‘vastunun je sAmAnya grahaN thAy chhe tene darshan kahe chhe’ evA shAstranA vachan sAthe virodh Avashe?
samAdhAna– badhA bAhya padArtho sAthe sAdhAraNapaNun hovAthI, te vachanamAn jyAn ‘sAmAnya’ sangnA ApavAmAn AvI chhe tyAn sAmAnya padathI AtmAne ja grahaN karavo.
shankA– em shA uparathI jANavun ke ahIn sAmAnya padathI AtmA ja samajavo? samAdhAna– e shankA karavI ThIk nathI, kemake “padArthanA AkAr arthAt bhedane karyA vinA” e shAstravachanathI tenI puShTi thaI jAy chhe; te spaShTa kahevAmAn Ave chhe. -bAhya padArthone AkArarUp pratikarma vyavasthAne nahi karatAn (arthAt bhedarUpathI pratyek padArthane grahaN karyA vinA) je sAmAnya grahaN thAy chhe tene ‘darshan’ kahe chhe. vaLI te arthane draDh karavA mATe kahe chhe ke-‘A amuk padArtha chhe, A amuk padArtha chhe’ ityAdirUpe padArthonI visheShatA karyA vinA je grahaN thAy chhe tene darshan kahe chhe.
shankA– upar kahyun tevun darshananun lakShaN mAnasho to ‘anadhyavasAy’ne darshan mAnavun paDashe?
samAdhAna– nahi, kemake darshan bAhya padArthono nishchay na karatAn chhatAn paN svarUpano nishchay karavAvALun chhe tethI anadhyavasAyarUp nathI. viShay ane viShayIne yogyadeshamAn hovA pahelAnI avasthAne darshan kahe chhe.
dravyasangrah hindI-TIkA pA. 170 thI 17p. gAthA-44 nIchenI TIkA.]
Page 192 of 655
PDF/HTML Page 247 of 710
single page version
192 ] [ mokShashAstra jAdun judun kArya shun chhe te upar batAvyun chhe, tethI ek guNathI bIjA guNanA bhedanI apekShAe (bhedanaye) te kathan chhe em jANavun.
darshan ane gnAn e banne guN AtmAnA chhe, te AtmAthI abhinna chhe tethI abhedaapekShAe AtmA darshanagnAnasvarUp chhe eTale ke darshan te AtmA ane gnAn te AtmA chhe em jANavun. dravya ane guN ekabIjAthI judA paDI shake nahi ane dravyano ek guN tenA bIjA guNathI judo paDI shake nahi; A apekShA lakShamAn rAkhatAn darshan sva-par darshak chhe ane gnAn sva-par gnAyak chhe. abhedadraShTinI apekShAe A pramANe artha thAy chhe.
gnAnanA nishchayanaye artha pA. 420 thI 427]
kevaLIprabhune darshan ane gnAn upayog ek sAthe (yugapat) hoy chhe ane chhadmasthane krame krame hoy chhe, kevaLIprabhune upayog upachArathI kahevAmAn Ave chhe. ।। 9।।
bhedavALA chhe. karmasahit jIvone sansArI ane karmarahit jIvone mukta kahevAmAn Ave chhe.
(1) A bhedo jIvonI vartamAn vartatI dashAthI chhe mATe te bhedo avasthA (paryAy) draShTie chhe. dravya (nishchay, svarUp) draShTie badhA jIvo sarakhA chhe. A vyavahAr-shAstra chhe tethI temAn mukhyapaNe paryAyadraShTie kathan chhe. vyavahAr paramArtha samajAvavA mATe kahevAmAn Ave chhe paN tene pakaDI rAkhavA mATe kahevAmAn Avato nathI, tethI em samajavun ke paryAyamAn game tevA bhed hoy to paN trikALI dhruvasvarUpamAn kadI pher paDato nathI. ‘sarva jIv chhe siddhasam, je samaje te thAy.’
Page 193 of 655
PDF/HTML Page 248 of 710
single page version
a. 2. sUtra 10 ] [ 193
mukta jIvo anant chhe em samajavun. ‘मुक्ताः’ shabda em paN sUchave chhe ke pUrve te jIvanI sansArI avasthA hatI paN teoe sAchI samajaN karIne te avasthAno vyay karyo ane muktaavasthA pragaT karI.
potAnA shuddha svarUpamAnthI sArI rIte sarI javun-khasI javun te sansAr chhe; jIvano sansAr strI, putra, lakShmI, makAn vagere nathI, teo to jagatanA svatantra padArtho chhe; jIv te padArtho upar potApaNAnI kalpanA karIne te padArthone iShTa-aniShTa mAne chhe te vikArI bhAvane sansAr kahevAmAn Ave chhe.
artho thAy chhe, temAn ahIn anvAchay artha batAvavA ‘च’ shabda vAparyo chhe. (ekane pradhAnarUpe ane bIjAne gauNarUpe batAvavun e ‘anvAchay’ shabdano artha chhe.) sansArI ane mukta jIvomAn sansArI jIv pradhAnatAe upayogavAn chhe ane mukta jIv gauNarUpathI upayogavAn chhe em sUchavavA A sUtramAn ‘च’ shabda vAparyo chhe (‘upayog’nun anusandhAn sUtra 8 tathA 9 thI lIdhun chhe em samajavun).
(pa) jIvane sansArI dashA hovAnun kAraN potAnA svarUpanI bhramaNA chhe; te bhramaNAne mithyAdarshan kahevAmAn Ave chhe. e mithyAdarshananA sansargathI jIvane pAnch prakAranA parivartano thAy chhe-sansArachakra chAle chhe.
(6) jIv anAdithI mithyAdraShTi hoy chhe; te potAnI pAtratA keLavI satsamAgame samyagdraShTi thAy chhe. mithyAdraShTirUp avasthAne kAraNe paribhramaN arthAt parivartan thAy chhe, te paribhramaNane sansAr kahevAmAn Ave chhe. jIvane par pratyenI ekatvabuddhinA kAraNe mithyAdraShTipaNun hoy chhe. jyAn sudhI jIvanun lakSha par upar hoy chhe eTale ke parathI mane lAbh-nukashAn thAy em te mAne chhe tyAn sudhI tene paravasturUp karma ane. nokarma sAthe nimitta-naimittik sambandh thAy chhe. A parivartananA pAnch bhedo paDe chhe- 1. dravyaparivartan, ra. kShetraparivartan, 3. kALaparivartan, 4. bhavaparivartan ane pa. bhAvaparivartan. parivartanane sansaraN athavA parAvartan paN kahevAy chhe.
Page 194 of 655
PDF/HTML Page 249 of 710
single page version
194 ] [ mokShashAstra sambandh thAy chhe tene dravyaparivartan kahe chhe; tenA be peTA bhed chhe-1. nokarmadravyaparivartan ane ra. karmadravyaparivartan.
1. nokarmadravyaparivartananun svarUpa– audArik, taijas ane kArmaN athavA vaikriyik, taijas ane kArmaN-e traN sharIr ane chha paryAptine lAyak je pudgalaskandho ek samayamAn ek jIve grahaN karyA te jIv pharI te ja prakAranA snigdha-rUkSha sparsha, varNa, ras, gandh AdithI tathA tIvra, mand ke madhyam bhAvavALA skandho grahaN kare tyAre ek nokarmadravyaparivartan thAy. (vachamAn bIjAn je nokarmanun grahaN karavAmAn Ave te hisAbamAn gaNavA nahi.) temAn pudgalonI sankhyA ane jAt (Quality) barAbar te ja prakAranA nokarmonI hovI joIe.
ra. karmadravyaparivartananun svarUpa– ek jIve ek samayamAn ATh prakAranA karmasvabhAvavALAn je pudgalo grahaN karyAn tevAn ja karmasvabhAvavALAn pudgalo pharI grahaN kare tyAre ek karmadravyaparivartan thAy. (vachamAn te bhAvomAn jarApaN pheravALA bIjA je je rajakaNo grahaN karavAmAn Ave te hisAbamAn gaNavA nahi). te ATh prakAranAn karmapudgalonI sankhyA ane jAt barAbar te ja prakAranAn karmapudgalonI hovI joIe.
khulAso– Aje ek samaye sharIr dhAraN karatAn nokarma ane dravyakarmanA pudgalono sambandh ek agnAnI jIvane thayo, tyAr pachhI nokarma ane dravyakarmono sambandh te jIvane badalAyA kare chhe; e pramANe pheraphAr thatAn jyAre te jIv pharIne tevun ja sharIr dhAraN karI tevAn ja nokarma ane dravyakarmone prApta kare tyAre ek dravyaparivartan pUrun karyun kahevAy chhe. (nokarmadravyaparivartan ane karmadravyaparivartanano kAL samAn ja hoy chhe.)
jIvane vikArI avasthAmAn AkAshanA kShetra sAthe thatA sambandhane kShetraparivartan kahevAy chhe. lokanA ATh madhyapradeshone potAnA sharIranA ATh madhyapradesh banAvIne koI jIv sUkShmanigodamAn aparyApta sarvajaghanya sharIravALo thayo ane kShudrabhav (shvAsanA aDhAramA bhAganI sthiti) pAmyo; pachhI upar kahel ATh pradeshonI aDoaD ekek adhik pradeshane sparshI samasta lokane potAnA janmakShetrarUpe prApta kare tyAre ek kShetraparivartan pUrun thayun kahevAy. (vachche kShetrano kram chhoDIne bIje jyAn jyAn janmyo te kShetrone gaNavAn nahi.)
khulAso– merUparvatanA taLiyethI sharU karIne krame krame ekek pradesh AgaL vadhatAn AkhA lokamAn janma dhAraN karatAn ek jIvane jeTalo vakhat lAge teTalA vakhatamAn ek kShetraparivartan pUrun thayun kahevAy chhe.
Page 195 of 655
PDF/HTML Page 250 of 710
single page version
a. 2. sUtra 10 ] [ 19p
ek jIv ek avasarpiNInA pahelA samaye janmyo, tyAr pachhI harakoI anya avasarpiNInA bIjA samaye janmyo, pachhI anya avasarpiNInA trIjA samaye janmyo, e rIte ekek samay AgaL chAlatAn navI avasarpiNInA chhellA samaye janmyo, tathA tevI ja rIte utsarpiNIkALamAn te mujab ja janmyo; ane tyAr pachhI upar mujab ja avasarpiNI ane utsarpiNIkALanA darek samaye anukrame maraN kare; A pramANe bhramaN karatAn je kAL lAge tene kALaparivartan kahevAmAn Ave chhe. (A kALakramarahit vachamAn je je samayomAn janma-maraN karavAmAn Ave te samayo hisAbamAn gaNavA nahi.) avasarpiNI ane utsarpiNIkALanun svarUp trIjA adhyAyanA ra7 mA sUtramAn kahyun chhe tyAnthI jANI levun.)
narakamAn sarvajaghanya Ayu das hajAr varShanun chhe. teTalA AyuvALo ek jIv pahelA narakanA pahelA pAThaDe janmyo, pachhI koI kALe teTalun ja Ayu pAmI te ja pAThaDe janmyo; (vachamAn bIjI gatiomAn bhramaN karyun te bhav hisAbamAn levA nahi.) e pramANe das hajAr varShanA jeTalA samay thAy teTalIvAr te jIv teTalA (das hajAr varShanA) ja Ayusahit tyAn ja janmyo (vachamAn anya sthAnomAn janmyo te hisAbamAn levA nahi), tyAr pachhI das hajAr varSha ane ek samayanA Ayusahit janmyo, tyAr pachhI das hajAr varSha ane be samay em anukrame ekek samay Ayu vadhatAn vadhatAn chhevaT tetrIs sAgaranA Ayusahit narakamAn janmyo (ane maryo) (A kramarahit janma thAy te gaNatarImAn levA nahi); narakanun utkRuShTa Ayu 33 sAgaranun chhe, teTalA Ayusahit janme-e pramANe gaNatAn je kAL thAy teTalA kALamAn ek nArakI bhavaparivartan pUrun thAy chhe.
pachhI tyAnthI nIkaLI tiryanchagatimAn antarmuhUrtanA Ayusahit utpanna thAy chhe eTale ke jaghanya antarmuhUrta Ayu pAmI te pUrun karI te antarmuhUrtanA jeTalA samay chhe teTalI vAr jaghanya Ayu dhAre; pachhI anukrame ek ek samaye adhik Ayu pAmI traN palya sudhI tamAm sthiti (Ayu) mAn janma dhArI te pUrun kare tyAre ek tiryanchagati bhavaparivartan pUrun thAy. (A kramarahit janma thAy te gaNatarImAn levA nahi) tiryanchagatimAn jaghanya Ayu antarmuhUrta ane utkRuShTa Ayu traN palyanun hoy chhe.
devagatimAn narakagatinI mAphak chhe paN temAn eTalo pher chhe ke-devagatimAn upar
Page 196 of 655
PDF/HTML Page 251 of 710
single page version
196 ] [ mokShashAstra kahelA kram pramANe ekatrIs sAgar sudhI Ayu dhAraN karI te pUrun kare chhe. e pramANe chAre gatimAn parivartan pUrun kare tyAre ek bhavaparivartan pUrun thAy chhe.
nondha– ekatrIs sAgarathI adhik AyunA dhArak nav anudish ane pAnch anuttar evA chaud vimAnamAn UpajatA devone parivartan hotun nathI kemake te badhA samyagdraShTi chhe.
मिच्छतसंसिदेण हु बहुसो
artha– mithyAtvanA sansargasahit narakAdinA jaghanya AyuShyathI sharU karIne utkRuShTa graiveyak (navamI graiveyak) sudhInA bhavonI sthiti (Ayu) A jIv anekavAr pAmyo chhe.
1. asankhyAt yogasthAno ek anubhAg bandh (adhyavasAy) sthAnane kare chhe. [kaShAyanA je prakAr (Degree) thI karmonA bandhamAn phaladAnashaktinI tIvratA Ave chhe tene anubhAgabandh (adhyavasAy) sthAn kahevAmAn Ave chhe.]
ra. asankhyAt × asankhyAt anubhAgabandh adhyavasAyasthAno ek kaShAyabhAv (adhyavasAy) sthAnane kare chhe. [kaShAyano ek prakAr (Degree) je karmonI sthiti nakkI kare chhe tene kaShAyaadhyavasAyasthAn kahevAmAn Ave chhe.]
3. asankhyAt × asankhyAt kaShAy adhyavasAyasthAno *panchendriy sangnI paryAptak mithyAdraShTi jIvanA karmonI jaghanyasthitibandh kare chhe; A sthiti antakroDAkroDI sAgaranI hoy chhe eTale ke kroDAkroDI sAgarathI nIche ane kroDInI upar tenI sthiti hoy chhe.
4. ek jaghanyasthitibandh thavA mATe jarUranun chhe ke-jIve asankhyAt yogasthAnomAnthI _________________________________________________________________
jeTalI chhe; ek ek sthAnamAn anantAnant avibhAg pratichchhed chhe, je anantabhAg hAni, asankhyAtabhAg hAni, sankhyAtabhAg hAni, sankhyAtaguN hAni, asankhyAtaguN hAni, anantaguN hAni, tathA anantabhAg vRuddhi, asankhyAtabhAg vRuddhi, sankhyAtabhAg vRuddhi, sankhyAtaguN vRuddhi, asankhyAtaguN vRuddhi, ane anantaguN vRuddhi e prakAranI chha sthAnavALI hAni-vRuddhi sahit hoy chhe.
Page 197 of 655
PDF/HTML Page 252 of 710
single page version
a. 2. sUtra 10 ] [ 197 (ek ek yogasthAnomAnthI) ek anubhAgabandhasthAn thavA mATe pasAr thavun joIe; ane tyArapachhI ekeek anubhAgabandhasthAnamAnthI ek kaShAyasthAn thavA mATe pasAr thavun joIe, ane ek jaghanyasthitibandh thavA mATe ekeek kaShAyasthAnomAnthI pasAr thavun joIe.
pa. tyAr pachhI te jaghanyasthitibandhamAn ekek samay adhik em vadhatAn (nAnAmAn nAnA jaghanyabandhathI AgaL darek pagale) javun joIe. e pramANe AThe karmo ane (mithyAdraShTine lAyak) badhI uttar karmaprakRitionI utkRuShTa sthiti pUrI thAy tyAre ek bhAvaparivartan pUrun thAy chhe.
6. upar pArA 3 mAn kahel jaghanyasthitibandhane tathA pArA 2 mAn kahel sarvajaghanya kaShAyabhAvasthAnane tathA pArA 1 mAn kahel anubhAgabandhasthAnane prApta thavAvALun tene lAyak sarvajaghanya yogasthAn hoy chhe. anubhAg A, kaShAy B ane sthiti C e traNeno to jaghanya ja bandh hoy paN yogasthAn palaTIne jaghanyayogasthAn pachhI trIjun yogasthAn thAy ane anubhAgasthAn A, kaShAyasthAn B, sthitisthAn C jaghanya ja bandhAy; pachhI chothun, pAnchamun, chhaThThun, sAtamun, AThamun vagere yogasthAn thatAn thatAn anukrame asankhyAt pramAN sudhI palaTAy to paN te koI gaNatarImAn levA nahi, athavA koI be jaghanyayogasthAnanI vachamAn anya kaShAyasthAn A, anya anubhAgasthAn B ke anya yogasthAn C AvI jAy to te gaNatarImAn levA nahi. *
मिच्छत्तसंसिदेण य
artha– samasta prakRitibandh, sthitibandh, anubhAgabandh ane pradeshabandhanAn sthAnarUp mithyAtvanA sansargathI nishchaye (kharekhar) bhAvasansAramAn jIv bhrame chhe.
(12) sansAranA bhed pADatAn bhAvaparibhramaN te upAdAn arthAt nishchayasansAr chhe ane dravya-kShetra-kAL tathA bhavaparibhramaN te nimittamAtra chhe arthAt vyavahArasansAr chhe kemake te paravastu chhe; nishchay eTale kharekhar ane vyavahAr eTale kathanarUp, nimittamAtra _________________________________________________________________
* yogasthAnomAn paN avibhAgapratichchhed paDe chhe; temAn asankhyAtabhAg vRuddhi, sankhyAtabhAg vRuddhi, sankhyAtaguN vRuddhi ane asankhyAtaguN vRuddhi em chAr sthAnarUp ja hoy chhe.
Page 198 of 655
PDF/HTML Page 253 of 710
single page version
198 ] [ mokShashAstra nishchay samyagdarshan-gnAn-chAritra pragaTatAn bhAvasansAr TaLI jAy chhe, ane tyArathI bIjAn chAr nimittono svayam abhAv thAy chhe.
(13) mokShano upadesh sansArIne hoy chhe; jo sansAr na hot to mokSha, mokShamArga ke teno upadesh hot ja nahi, tethI A sUtramAn pahelAn sansArI jIvo ane pachhI mukta jIvo evo kram lIdho chhe.
(14) asankhyAt ane anant e sankhyA samajavA mATe gaNitashAstra upayog chhe; temAn 10/3 eTale ke dasane traNathI bhAngatAn = 3. 333... (ant na Ave tyA sudhI tragaDA) Ave chhe paN teno chheDo Avato nathI, te ‘anant’nun draShTAnt chhe; ane asankhyAtanI sankhyA samajavA mATe ek goLanA parigh ane vyAsanun pramAN 22/7 hoy chhe. [vyAs karatAn parigh 22/7 gaNo hoy chhe] teno hisAb shatAnsh (Decimal) mAn mUkatAn je sankhyA Ave chhe te ‘asankhyAt’ chhe. gaNitashAstramAn A sankhyAne ‘Irrational’ kahevAmAn Ave chhe.
(1p) vyavahArarAshinA jIvone A pAnch parivartan lAgu paDe chhe; AvA anantaparivartano darek jIvoe karyAn chhe ane je jIvo mithyAdraShTipaNun chAlu rAkhashe temane hajI chAlyA karashe. nityanigodanA jIvo anAdi nigodamAnthI nIkaLyA ja nathI, temanAmAn A pAnchaparivartananI shakti rahelI chhe tethI temane paN upachArathI A pAnch parivartan lAgu paDe chhe. vyavahArarAshinA je jIvo hajI sudhI badhI gatimAn gayA nathI temane paN upar pramANe upachArathI A parivartano lAgu paDe chhe. nityanigodane avyavahArarAshinA (nishchayarAshinA) jIvo paN kahevAmAn Ave chhe.
1. anAdikALathI mAnDI pratham to A jIvane nityanigodarUp sharIrano sambandh hoy chhe; te sharIranun Ayu pUrNa thatAn marIne pharI pharI nityanigod sharIrane ja jIv dhAre chhe. e pramANe anantAnant jIvarAshi anAdikALathI nigodamAn ja janma-maraN kare chhe.
ra. vaLI nigodamAnthI chha mahinA ane ATh samayamAn chhaso ATh (608) jIvo nIkaLe chhe te pRithvI, jaL, agni, pavan ane pratyek vanaspatirUp ekendriy paryAyomAn agar be thI chAr indriyorUp sharIromAn ke chAragatirUp panchendriy sharIromAn bhramaN kare chhe, ane pharI pAchho nigodasharIrane prApta kare chhe, (A itaranigod chhe.)
3. jIvane trasamAn ekI sAthe rahevAno utkRuShTa kAL mAtra be hajAr sAgar chhe. jIvane ghaNun to ekendriy paryAyo ane temAn paN ghaNo vakhat nigodamAn
Page 199 of 655
PDF/HTML Page 254 of 710
single page version
a. 2. sUtra 10-11 ] [ 199 ja rahevAnun bane chhe tyAnthI nIkaLI trasasharIr pAmavun e kAkatAliyanyAyavat chhe, trasamAn paN manuShyapaNun pAmavAnun to bhAgye ja bane chhe.
4. A pramANe jIvanI mukhya be sthiti chhe-nigodapaNun ane siddhapaNun. vachalo trasaparyAyano kAL to ghaNo ja thoDo ane temAn paN manuShyapaNAno kAL to ati ati ghaNo ja thoDo chhe.
pa. 1-sansAramAn jIvane manuShyabhavomAn rahevAno kAL sarvathI thoDo chhe. ra- nArakInA bhavomAn rahevAno kAL tenAthI asankhyAtaguNo chhe. 3–devanA bhavomAn rahevAno kAL tenAthI (nArakIthI) asankhyAtaguNo chhe. ane 4-tiryanch bhavomAn (mukhyapaNe nigodamAn) rahevAno kAL tenAthI (devathI) anantaguNo chhe.
A uparathI siddha thAy chhe ke jIv anAdithI mithyAtvadashAmAn shubh tem ja ashubh bhAvo karato rahe chhe, temAn paN jIve narakane lAyak tIvra ashubh bhAvo karatAn devane lAyak shubh bhAvo asankhyAtaguNA karyA chhe. shubhabhAv karIne anantavAr navamI graiveyake A jIv jaI Avyo chhe-te pUrve pArA 10 mAn kahevAI gayun chhe.
6. navamI graiveyakane lAyak shubhabhAvo karanAr jIve gRuhIt mithyAtva chhoDayun hoy chhe, sAchAn dev-guru-shAstrane nimittarUpe svIkAryA hoy chhe; pAnch mahAvrato, gupti, samiti AdinA utkRuShTa shubhabhAvo atichArarahit pALyA hoy chhe; ATalun kare tyAre ja jIvane navamI graiveyakamAn javA lAyak shubhabhAv hoy chhe. AtmabhAn vinA mithyAdraShTine lAyak utkRuShTa shubhabhAvo jIve anantavAr karyA chhatAn mithyAtva gayun nahi; mATe shubhabhAv–puNya karatAn karatAn dharma–samyagdarshan thAy ke mithyAtva TaLe e ashakya chhe. tethI–
7. A manuShyabhavamAn ja AtmAnun sAchun svarUp samajIne jIvoe samyaktva prApta karavun. ‘Strike the iron while it is hot’ loDhun garam chhe tyAn sudhImAn tene TIpI lo-ghaDI lo e kahevat anusAr manuShyabhav chhe temAn turat AtmAnun svarUp samajI lo, nahi to trasakAL thoDA vakhatamAn pUro thaIne ekendriyanigod-paryAy prApta thashe ane anantakAL temAn rahevAnun thashe. 10.
manarahit-asangnI em be prakAranA hoy chhe.
Page 200 of 655
PDF/HTML Page 255 of 710
single page version
200 ] [ mokShashAstra
(1) ekendriyathI chaturindriy sudhInA jIvo niyamathI asangnI ja hoy chhe. panchendriyomAn tiryancho sangnI ane asangnI banne prakAranA hoy chhe; bAkInA manuShya, dev ane nArakInA jIvo niyamathI sangnI ja hoy chhe.
(2) manavALA-sangnI jIvo satya-asatyano vivek karI shake chhe. (3) man be prakAranA chhe-dravyaman ane bhAvaman. pudgaladravyanA- manovargaNAskandhonun ATh pAnkhaDIvALA kamaLanA AkAranun man hRudayasthAnamAn hoy chhe te dravyaman chhe; te sUkShmapudgalaskandh hovAthI indriyagrAhya nathI. AtmAnI khAs prakAranI vishuddhi te bhAvaman chhe; te vaDe jIv shikShA levA, kriyA (kRutya) samajavA, upadesh tathA AlAp (Recitation) mATe lAyak chhe, tenA nAmathI bolAvatAn te pAse Ave chhe.
(4) hitamAn pravartavAnI athavA ahitathI dUr rahevAnI shikShA je grahaN kare chhe te sangnI chhe, ane hit-ahitanI shikShA, kriyA, upadesh vagerenun je grahaN nathI karatA te asangnI chhe.
(pa) noindriyAvaraNanA kShayopasham sahit angulanA asankhyAtamA bhAg jeTalA Atmapradesho bhAvaman chhe. sangnI jIvone bhAvamanane lAyak nimittarUp vIryAnttarAy tathA man-noindriyAvaraN nAmanA gnAnAvaraNakarmano kShayopasham svayam hoy chhe.
(6) dravyaman-jaD pudgal chhe, te pudgalavipAkI karma-udayanA phaLarUp chhe. jIvanI vichArAdi kriyAmAn bhAvaman upAdAn chhe ane dravyaman nimittamAtra chhe. bhAvamanavALA prANI mokShanA upadesh mATe lAyak chhe. tIrthankar bhagavAn ke samyaggnAnIo pAsethI upadesh sAmbhaLI sangnI manuShyo samyagdarshan pragaT kare chhe, sangnI tiryancho paN tIrthankar bhagavAnano upadesh sAmbhaLI samyagdarshan pragaT kare chhe, devo paN tIrthankar bhagavAnano tathA samyagnAnIono upadesh sAmbhaLI samyagdarshan pragaT kare chhe. narakanA koI jIvane pUrvanA mitrAdi samyaggnAnI dev hoy te trIjI narak sudhI jAy chhe ane tenA upadeshathI trIjI narak sudhInA jIvo samyagdarshan pragaT kare chhe.
chothIthI sAtamI narak sudhInA jIvo pUrvanA satsamAgamanA sanskAro yAd lAvI samyagdarshan pragaT kare chhe, te nisargaj samyagdarshan chhe; pUrve satsamAgamanA sanskAr pAmel manuShyo, sangnI tiryancho ane devo paN nisargaj samyagdarshan pragaT karI shake chhe. ।। 11।।
Page 201 of 655
PDF/HTML Page 256 of 710
single page version
a. 2. sUtra 12-13 ] [ 201
bhedathI be prakAranA chhe.
(1) A bhedo paN avasthAdraShTie pADavAmAn AvyA chhe. (2) jIvavipAkI trasanAmakarmanA udayathI jIv tras kahevAy chhe, ane jIvavipAkI sthAvaranAmakarmanA udayathI jIv sthAvar kahevAy chhe, tras jIvone be indriyathI pAnch indriyo hoy chhe ane sthAvar jIvone ek sparshan indriy ja hoy chhe. (sthir rahe te sthAvar ane hAle-chAle te tras evI vyAkhyA barAbar nathI-e dhyAn rAkhavun.)
(3) be indriyathI ayogakevaLI guNasthAn sudhInA jIvo tras chhe, mukta (siddha) jIvo tras ke sthAvar nathI kemake tras ane sthAvar e bhedo sansArI jIvonA chhe.
(4) prashna– Dare-bhayabhIt thAy athavA halan-chalan kare te tras ane sthir rahe te sthAvar-evo artha kem karatA nathI?
uttara– jo halan-chalan apekShAe trasapaNun ane sthiratA apekShAe sthAvarapaNun em hoy to (1) garbhamAn rahelA, inDAmAn rahelA, mUrchhit, sUtelA vagere jIvo halan-chalan rahit chhe tethI teo tras nahi Thare; ane (ra) pavan, agni tathA jal ek jagyAethI bIjI jagyAe jatAn dekhAy chhe tem ja dharatIkamp vagere vakhate pRithvI dhrUje chhe, ane vRukSho paN dhrUje chhe. vRukShanAn pAndaDAn pavan vakhate hale chhe tethI temane sthAvarapaNun Tharashe nahi ane tethI koI paN jIv sthAvar raheshe nahi. 1r.
पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः स्थावराः।। १३।।
agnikAyik, vAyukAyik ane vanaspatikAyik e pAnch prakAranA [स्थावराः] sthAvar jIvo chhe. [A jIvane mAtra sparshan indriy hoy chhe.
(1) AtmA gnAnasvabhAv chhe, paN jyAre tene potAnI vartamAn lAyakAtanA
Page 202 of 655
PDF/HTML Page 257 of 710
single page version
202 ] [ mokShashAstra kAraNe ek sparshanaindriy dvArA gnAn karI shakavA pUrato ughAD hoy chhe tyAre pRithvI, jaL, agni, vAyu ane vanaspatirUpe pariNamelA rajakaNo (pudgalaskandho) nA banelA jaD sharIrano sanyog thAy chhe.
(2) pRithvI, pANI, agni ane vAyukAyik jIvonAn sharIranun mAp (avagAhanA) angulanA asankhyAtamA bhAg jeTalun hoy chhe tethI te dekhAtun nathI; ApaNe tenA samUho (mass) ne joI shakIe chhIe. pANInA darek TIpAmAn jaLakAyik ghaNA jIvono samUh hoy chhe. sUkShmadarshakayantra vaDe pANImAn je jhINA jIvo dekhAy chhe te jIvo jaLakAyik nathI paN tras jIvo chhe.
(3) 1. pRithvInun sharIr dhAraN karyun te jIvo pRithvIkAyik chhe. ra. jIv gayA pachhI rahel te sharIrane pRithvIkAy kahe chhe. 3. pRithvInun sharIr dhAraN karavA pahelAn vigrahagatimAn je jIv hoy tene pRithvI jIv kahevAy chhe; e pramANe jaLakAyik vagere bIjA chAr sthAvar jIvonun paN samajI levun.
(4) A sthAvar jIvo te bhave samyagdarshan pAmavA lAyak nathI, kemake sangnIparyAptak jIvo samyagdarshan pAmavA lAyak chhe.
jaLakAyikanun sharIr pANInA TIpAnA AkAre goL, agnikAyikanun sharIr soyanA samUhanA AkAre ane pavanakAyikanun sharIr dhajAnA AkAre lAmbun-trAnsun hoy chhe. vanaspatikAyikanA ane tras jIvonAn sharIr anek judA judA AkAre hoy chhe. ।। 13।।
indriy, chAr indriy ane pAnch indriy jIvo [त्रसः] tras kahevAy chhe.
(1) ekendriy jIv sthAvar chhe ane tene ek sparshan-indriy ja hoy chhe; tene sparshan-indriy, kAyabaL, Ayu ane shvAsochchhvAs e chAr prANo hoy chhe.
(ra) be indriy jIvane sparshan ane rasanA e be indriyo ja hoy chhe; tene rasanA ane vachanabaL e be prANo vadhatAn kul chha prANo hoy chhe.
Page 203 of 655
PDF/HTML Page 258 of 710
single page version
a. 2. sUtra 14-1p ] [ 203
(3) traN indriyo jIvane sparshan, rasanA ane dhrAN (nAk) e traN indriyo ja hoy chhe; tene dhrAN indriy vadhatAn kul sAt prANo hoy chhe.
(4) chAr indriy jIvane sparshan, rasanA, dhrAN ane chakShu e chAr indriyo hoy chhe. tene chakShu indriy vadhatAn kul ATh prANo hoy chhe.
(pa) panchendriy jIvane sparshan, rasanA, dhrAN, chakShu ane shrotra (kAn) e pAnch indriyo hoy chhe; tene karNa indriy vadhatAn kul nav prANo asangnIne hoy chhe. A pAnch indriyomAn upar je kram kahyo tenAthI ADI avaLI indriyo koI jIvane hotI nathI; jemake sparshan ane chakShu e be indriyo koI jIvane hoI shake nahi, paN jo be hoy to te sparsha ane rasanA ja hoy. sangnI jIvane manabaL hoy chhe tethI tene kul dash prANo hoy chhe.
(6) indriyo bhAv ane dravya em be prakAre hoy chhe, te sUtra 16 thI 19 sudhImAn kahevAmAn Avashe. indriyono kram sUtra 19 mAn Apyo chhe.।। 14।।
(1) indriyo pAnch hoy chhe, vadhAre hotI nathI. ‘indra’ kahetAn AtmAne eTale sansArI jIvane oLakhAvanArun je chihna tene indriy kahe chhe darek dravya-indriy potapotAnA viShayanun gnAn Upaje temAn nimittakAraN chhe, koI indriy bIjI koI indriyane AdhIn nathI. judI judI ekek indriy paranI apekShArahit chhe-eTale ke ahamindranI jem darek potapotAne AdhIn chhe evI aishvaryatA (moTAI) ghare chhe.
prashna– vachan, hAth, pag, gudA ane lingane paN indriy gaNavI joIe? uttara– nahi, ahIn upayoganun prakaraN chhe. upayogamAn sparshAdi indriyo nimitta chhe tethI tene indriy mAnavI vyAjabI chhe. vachan vagere upayogamAn nimitta nathI, te to (jaD) kriyAnAn sAdhan chhe; ane kriyAnAn kAraN hovAthI jo tene indriy kahIe to mastak vagere badhAn angopAng (kriyAnAn sAdhan) chhe temane indriyo kahevI joIe. mATe upayogamAn je nimittakAraN hoy te indriyanun lakShaN chhe em mAnavun vyAjabI chhe.
Page 204 of 655
PDF/HTML Page 259 of 710
single page version
204 ] [ mokShashAstra
(ra) jaD indriyo gnAnanA upayog vakhate nimitta hoy chhe, paN gnAn te indriyothI thatun nathI, gnAn AtmA pote potAthI kare chhe. kShAyopashamikagnAnanun svarUp evun chhe ke te gnAn je vakhate je prakArano upayog karavA lAyak hoy tyAre tene lAyak indriyAdi bAhya nimitto pote potAthI hAjar hoy chhe, paN nimittanI rAh jovI paDatI nathI. Avo nimitta-naimittikasambandh chhe. indriyo chhe tethI gnAn thayun em agnAnI mAne chhe; gnAnI to gnAn potAthI thayun em mAne chhe, ane jaD indriyo te vakhate sanyogarUp (hAjararUp) svayam hoy ja chhe em jANe chhe. ।। 1p।।
babbe prakAranI chhe.
kahe chhe.
nirvRutti– pudgalavipAkI nAmakarmanA udayathI pratiniyatasthAnamAn thatI indriyarUp pudgalanI rachanA visheShane bAhyanirvRutti kahe chhe; ane utsedh angulanA asankhyAtamA bhAg pramANe thatA AtmAnA je vishuddhapradesh tene AbhyantaranivRutti kahe chhe; em nivRuttinA be bhed chhe. [juo, adhyAy-ra sUtra-44 nI TIkA]
je Atmapradesho netrAdi indriyAkAre thAy chhe te AbhyantaranirvRutti chhe, ane te ja Atmapradeshe netrAdi AkAre je pudgalasamUh rahe chhe te bAhyanirvRutti chhe. karNendriyanA tathA netrendriyanA Atmapradesho anukrame javanI naLI tathA masuranA AkAre hoy chhe ane pudgal indriyo paN te te AkAre hoy chhe.
Page 205 of 655
PDF/HTML Page 260 of 710
single page version
a. 2. sUtra 16-17 ] [ 20p
upakaraN–nirvRuttino upakAr karavAvALo pudgalasamUh te upakaraN chhe. tenA bAhya ane Abhyantar evA be bhed chhe. jem-netramAn dhoLun ane kALun manDaL te Abhyantar upakaraN chhe ane pAmpaN, DoLA vagere bAhya upakaraN chhe tem. ‘upakAr’no artha nimittamAtra samajavo, paN te lAbh kare chhe em na samajavun. [juo, artha prakAshikA pAnun 202-203] A banne upakaraNo jaD chhe. ।। 17।।
kahevAmAn Ave chhe.
(1) labdhi– labdhino artha prApti athavA lAbh thAy chhe. AtmAnA chaitanyaguNano kShayopashamahetuk ughAD te labdhi chhe. [juo, sUtra 4p nI TIkA]
upayog– upayogano artha chaitanyavyApAr thAy chhe. AtmAnA chaitanyaguNano je kShayopashamahetuk ughAD chhe tenA vyApArane upayog kahe chhe.
(ra) AtmA gneyapadArthanI sanmukh thaIne potAnA chaitanyavyApArane te taraph joDe te upayog chhe. upayog chaitanyanun pariNaman chhe; te koI anya gneyapadArtha taraph lAgI rahyo hoy to, AtmAnI sAmbhaLavAnI shakti hoy to paN, sAmbhaLe nahi. labdhi ane upayog banne maLIne gnAnanI siddhi thAy chhe.
(3) prashna– upayog to labdhirUp bhAvendriyanun phaL (athavA kArya) chhe, tene bhAvendriy shA mATe kahI?
uttara– kAryamAn kAraNano upachAr karIne upayogane (upachArathI) bhAvendriy kahevAmAn Ave chhe. ghaT-AkAre pariNamel gnAnane ghaT kahevAmAn Ave chhe, e nyAye lokamAn kAryane paN kAraN mAnavAmAn Ave chhe. AtmAnun ling indriy (bhAvendriy) chhe; AtmA te svaartha chhe, temAn upayog mukhya chhe ane te jIvanun lakShaN chhe, tethI upayogane bhAv-indriyapaNun kahI shakAy chhe.
(4) upayog ane labdhi e bannene bhAvendriy e mATe kahe chhe ke teo dravya-