Moksha Shastra-Gujarati (English transliteration). Sutra: 9-18 (Chapter 6).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 24 of 36

 

Page 406 of 655
PDF/HTML Page 461 of 710
single page version

a. 6 sUtra 8-9 ] [ 40p

apratyAkhyAn kaShAy–je kaShAyathI jIv ekadesharUp sanyam (-samyagdraShTi- shrAvakanAn vrat) kinchit mAtra pAmI na shake tene apratyAkhyAn kaShAy kahevAy chhe.

pratyAkhyAn kaShAy–je kaShAyathI jIv samyagdarshanapurvakanA sakaL sanyamane grahaN karI shake nahi tene pratyAkhyAn kaShAy kahevAy chhe.

sanjvalan kaShAy–je kaShAyathI sanyamI jIvano sanyam to TakI rahe parantu shuddha svabhAvamAn-shuddhopayogamAn pUrNapaNe lIn thaI shake nahi tene sanjvalan kaShAy kahevAy chhe.

sanrambha–koI paN vikArI kArya karavAno nirNay-sankalpa karavo tene sanrambha kahevAy chhe. (sankalpa be prakAranA chhe. 1. mithyAtvarUp sankalpa, ra. asthiratArUp sankalpa)

samArambh–te nirNayane anusarIne sAdhano meLavavAno bhAv tene samArambh kahevAy chhe.

Arambh–te kAryanI sharUAt karavI tene Arambh kahevAy chhe.
kRut– pote jAte karavAno bhAv tene kRut kahevAy chhe.
kArit–bIjA pAse karAvavAno bhAv tene kArit kahevAy chhe.
anumat–bIjAo kare tene bhalun samajavun tene anumat kahevAy chhe.
।। 8।।
ajIv–aghikaraN AsravanA bhedo
निर्वर्तनाक्षेपसंयोगनिसर्गा द्विचतुर्द्वित्रिभेदाः परम्।। ९।।
artha– [परम्] bIjo arthAt ajIv-adhikaraN Asrav [निर्वर्तना द्वि] be

prakAranI nirvartanA, [निक्षेप चतुः] chAr prakAranA nikShep, [संयोग द्वि] be prakAranA sanyog ane [निसर्गाः त्रि भेदाः] traN prakAranA nisarga-em kul 11 bhedarUp chhe.

TIkA

nirvartanA–rachanA karavI-nipajAvavun te nirvartanA chhe; tenA be prakAr chhe 1- sharIrathI kucheShTA upajAvavI te deh-duprayukta nirvartanA chhe ane ra-shastra vagere hinsAnA upakaraNanI rachanA karavI te upakaraNanirvartanA chhe. athavA bIjA prakAre be bhed A pramANe paDe chhe 1- pAnch prakAranAn sharIr, man, vachan, shvAsoshvAsanun nipajAvavun te mULaguN nirvartanA chhe ane kAShTa, mATI vagerethI chitra vagerenI rachanA karavI te uttaraguN nirvartanA chhe.

nikShepa– vastune mUkavI te nikShep chhe. tenA chAr bhed chhe 1. joyA vinA vastu

Page 407 of 655
PDF/HTML Page 462 of 710
single page version

406 ] [ mokShashAstra mUkavI te apratyavekShit nikShepAdhikaraN chhe, ra. yatnAchArarahit thaIne vastu mUkavI te dukhapramRuShTanikShepAdhikaraN chhe, 3. bhayAdikathI ke anya kArya karavAnI utAvaLamAn pustak, kamanDaL, sharIr ke sharIrAdinA melane mUkavA te sahasAnikShepAdhikaraN chhe ane 4. jIv chhe ke nahi te joyA vagar ke vichAr karyA vagar shIghratAthI pustak, kamanDaL, sharIr ke sharIranA melane mUkavA (-nAnkhavA) ane vastu jyAn rAkhavI joIe tyAn na rAkhavI te anAbhoganikShepAdhikaraN chhe.

sanyoga– milAp thavo te sanyog chhe; tenA be bhed chhe 1. bhaktapAn sanyog ane ra. upakaraN sanyog. ek AhArapANIne bIjA AhArapANI sAthe meLavI devA te bhaktapAn sanyog chhe; ane ThanDA, pustak, kamanDaL, sharIrAdikane tapta pInchhI vagerethI pIchhavun tathA shodhavun te upakaraN sanyog chhe.

nisarga– pravartavun te nisarga chhe; tenA traN bhed chhe 1. manane pravartAvavun te man nisarga chhe, ra. vachanone pravartAvavAn te vachan nisarga chhe ane 3. kAyAne pravartAvavI te kAyanisarga chhe.

nondh– jyAn jyAn paranun karavAnI vAt jaNAvI chhe tyAn tyAn vyavahArakathan chhe em samajavun. jIv paranun kAI karI shakato nathI tem ja parapadArtho jIvanun kAI karI shakatA nathI; paN mAtra nimitta-naimittikasambandh darshAvanArun A sUtranun kathan chhe. ।। 9।।

ahIn sudhI sAmAnya–AsravanAn kAraNo kahyAn; have visheSh AsravanAn kAraNo varNave chhe, temAn darek karmanA AsravanAn kAraNo batAve chhe.

gnAnAvaraN ane darshanAvaraNanA Asravanun kAraN
तत्प्रदोषनिह्न्वमात्सर्यान्तरायासादनोपघाता
ज्ञानदर्शनावरणयोः।। १०।।
artha– [तत्प्रदोष] gnAn ane darshan sambandhamAn karavAmAn AvelA pradoSh,

[निह्नव मात्सर्य अन्तराय आसादन उपघाताः] nihnav, mAtsarya, antarAy, AsAdan ane upaghAt te [ज्ञानदर्शनावरणयोः] gnAnAvaraN tathA darshanAvaraN karmAAsravanAn kAraNo chhe.

TIkA

1. pradoSh– mokShanun kAraN arthAt mokShano upAy tattvagnAn chhe, tenun kathan karanArA puruShanI prashansA na karatAn antarangamAn duShTa pariNAm thAy te pradoSh chhe.


Page 408 of 655
PDF/HTML Page 463 of 710
single page version

a. 6 sUtra 10 ] [ 407

nihnava– vastusvarUpanA gnAnAdinun chhUpAvavun-jANato hovA chhatAn hun nathI jANato em kahevun te chihnav chhe.

mAtsarya– vastusvarUpane jANatAn chhatAn ‘jo hun Ane kahIsh to te panDit thaI jashe’ em vichArI koIne na bhaNAvavo te mAtsarya chhe.

antarAya– sAchA gnAnanI prAptimAn vighna nAkhavun te antarAy chhe. AsAdana– par dvArA prakAsh thavAyogya gnAnane rokavun te AsAdan chhe. upaghAta– satya, yathArtha prashasta gnAnamAn doSh lagADavo athavA prashansavA lAyak gnAnane dUShaN lagADavun te upaghAt chhe.

A sUtramAn ‘तत्’ no artha ‘gnAn–darshan’ thAy chhe.

upar kahelA chha doSho jo gnAnasambandhI hoy to gnAnAvaraNanun nimitta chhe ane jo darshanasambandhI hoy to darshanAvaraNanun nimitta chhe.

ra. A sUtramAn gnAnAvaraN-darshanAvaraN karmanA AsravanA je chha kAraNo kahyAn chhe te uparAnt gnAnAvaraN mATenAn visheSh kAraNo je tattvArthasAranA chothA adhyAyanI 13 thI 16 gAthAmAn nIche mujab ApyA chhe-

(7) tattvonun utsUtra kathan karavun, (8) tattvano upadesh sAmbhaLavAmAn anAdar karavo, (9) tattvano upadesh sAmbhaLavAmAn ALas rAkhavI, (10) lobhabuddhie shAstro vechavAn, (11) potAne bahushrut mAnIne abhimAnathI mithyA upadesh Apavo, (12) adhyayan mATe je samayano niShedh chhe te samaye (akALamAn) shAstra bhaNavAn,

(13) sAchA AchArya tathA upAdhyAyathI viruddha rahevun,
(14) tattvomAn shraddhA na rAkhavI,
(1p) tattvonun anuchintan na karavun,
(16) sarvagna bhagavAnanA shAsananA prachAramAn bAdhA nAkhavI,
(17) bahushrutagnAnIonun apamAn karavun,
(18) tattvagnAnano abhyAs karavAmAn shaThatA karavI.
3. ahIn tAtparya e chhe ke je kAmo karavAthI potAnA tathA bIjAnA tattvagnAnamAn

Page 409 of 655
PDF/HTML Page 464 of 710
single page version

408 ] [ mokShashAstra bAdhA Ave ke malinatA thAy te sarve gnAnAvaraNakarmanA AsravanAn kAraNo chhe. jem ke-ek granthane asAvadhAnIthI lakhatAn koI pATh chhoDI devo athavA to kAnIkano k klakhI nAkhavo te gnAnAvaraNakarmanA Asravanun kAraN thAy chhe. (juo, tattvArthasAr pA. 200-201)

4. vaLI darshanAvaraN mATe A sUtramAn kahelAn chha kAraNo uparAnt bIjAn visheSh kAraNo shrI tattvArthasAranA chothA adhyAyanI 17-18-19 mI gAthAmAn nIche mubaj ApyAn chhe.

(7) koInI Ankh kADhI levI, (8) bahu Unghavun, (9) divasamAn Unghavun, (10) nAstikapaNAnI vAsanA rAkhavI, (11) samyagdarshanamAn doSh lagADavo, (12) kutIrthavALAnI prashansA karavI, (13) tapasvIone dekhIne glAni karavI. - A badhA darshanAvaraN karmanA AsravanA hetuo chhe.

pa. shankA– nAstikapaNAnI vAsanA vagerethI darshanAvaraNano Asrav kem thAy? tenAthI to darshanamohano Asrav thavA sambhav chhe, kem ke samyagdarshanathI viparIt kAryo vaDe samyagdarshan malin thAy chhe, nahi ke darshan-upayog.

samAdhAna– jem bAhya indriyothI mUrtik padArthonun darshan thAy chhe tem visheSh gnAnIone amUrtik AtmAnun paN darshan thAy chhe; jem sarve gnAnomAn AtmagnAn adhik pUjya chhe tem bAhya padArthonA darshan karatAn anrtadarshan arthAt Atmadarshan adhik pUjya chhe; tethI AtmadarshananAn bAdhak kAraNone darshanAvaraN karmanA AsravanA hetu mAnavA te anuchit nathI. A prakAre nAstikapaNAnI mAnyatA vagere je lakhyA chhe te doSho darshanAvaraN karmanA AsravanA hetu thaI shake chhe.

(juo, tattvArthasAr pA 201-202)

jo ke Ayukarma sivAy bAkInA sAte karmono Asrav samaye samaye thayA kare chhe topaN pradoShAdi bhAvo dvArA je gnAnAvaraNAdi khAs karmano bandh thavAnun jaNAvyun chhe te sthitibandh ane anubhAgabandhanI apekShAe samajavun arthAt prakRitibandh ane pradeshabandh to sarve karmono thayA kare chhe paN te vakhate gnAnAvaraNAdi khAs karmano sthiti ane anubhAgabandh visheSh adhik thAy chhe.।। 10।।

asAtAvedanIyanA Asravanun kAraN
दुःखशोकतापाक्रन्दनवधपरिदेवनान्यात्मपरोभयस्थान्य–
सद्वेद्यस्य।। ११।।
artha– [आत्म पर उभयस्थानि] potAmAn, paramAn ane bannenA viShayamAn

sthit


Page 410 of 655
PDF/HTML Page 465 of 710
single page version

a. 6. sUtra 11 ] [ 409 [दुःख शोक ताप आक्रन्दन वध परिदेवनानि] dukh, shok, tAp, Akrandan, vadh ane paridevanA te [असत् वेद्यस्य] asAtAvedanIy karmAAsravanAn kAraNo chhe.

TIkA

1. dukh–pIDArUp pariNAmavisheShane dukh kahe chhe. shok– potAne lAbhadAyak lAgatA padArthano viyog thatAn vikaLatA thavI te shok chhe.

tAp- sansAramAn potAnI nindA vagere thatAn pashvAttAp thavo te tAp chhe. Akrandan– pashchAttApathI ashrupAt karIne rovun te Akrandan chhe. vadh–prANono viyog karavo te vadh chhe. paridevanA–sankalesh pariNAmonA Alambane evun rUdan karavun ke jethI sAmbhaLanAranA hRudayamAn dayA utpanna thaI jAy te paridevanA chhe.

shok, tAp vagere jo ke dukhanA ja bhedo chhe, topaN dukhanI jAtio batAvavA mATe A bhedo batAvyA chhe.

ra. potAne, parane ke bannene ek sAthe dukh, shokAdi utpanna kare te asAtAvedanIy karmanA Asravanun kAraN thAy chhe.

prashna– jo dukhAdik potAmAn, paramAn ke bannemAn sthit thavAthI asAtAdevanIy karmanA Asravanun kAraN thAy chhe to arhantamatane mAnanArA jIvo kesh-lonch, anashanatap, AtapasthAn vagere dukhanAn nimitto potAmAn kare chhe ane bIjAne paN tevo upadesh Ape chhe to tethI temane paN asAtAvedanIy karmano Asrav thashe?

uttara– nA, e dUShaN nathI. antarang krodhAdik pariNAmonA AveshapUrvak potAne, parane ke bannene dukhAdi ApavAnA bhAv hoy to ja te asAttAvedanIy karmanA Asravanun nimitta thAy chhe- A visheSh kathan dhyAnamAn rAkhavun. bhAvArtha e chhe ke-antarang krodhAdine vash thavAthI AtmAne je dukh thAy chhe te dukh keshaloch, anashanatap ke AtApayog vagere dhAraN karavAmAn samyagdraShTi munine thatun nathI, mATe tenAthI temane asAtAvedanIyano Asrav thato nathI, te to temano sharIr pratyeno vairAgyabhAv chhe.

A vAt draShTAnt dvArA samajAvavAmAn Ave chhe- draShTAnta– jem koI dayAnA abhiprAyavALA ane shalyarahit vaidya sanyamI puruShanA phoDalAne kApavA ke chIravAnun kAm kare ane te puruShane dukh thAy chhatAn te bAhya nimittamAtranA kAraNe pApabandh thato nathI, kem ke vaidyanA bhAv tene dukh ApavAnA nathI.


Page 411 of 655
PDF/HTML Page 466 of 710
single page version

410 ] [ mokShashAstra

siddhAnta– tem sansAr sambandhI mahA dukhathI udvigna thayel muni sansAr sambandhI mahAdukhano abhAv karavAnA upAy pratye lAgI rahyA chhe teone sankaleshapariNAmano abhAv hovAthI shAstramAn vidyAn karavAmAn AvelAn kAryomAn pote pravartavAthI ke bIjAne pravartAvavAthI pApabandh thato nathI, kem ke temano abhiprAy dukh ApavAno nathI; nabaLAInA kAraNe kinchit bAhya dukh thAy topaN te asAtAvedanIyanA Asravanun kAraN nathI.

3. A sUtrano siddhAnt

bAhya nimittone anusarIne Asrav ke bandh thato nathI, paN jIv pote jevA bhAv kare te bhAvane anusarIne Asrav ane bandh thAy chhe. jo jIv pote vikAr bhAv kare to bandh thAy, ane pote vikAr bhAv na kare to bandh na thAy।। 11।।

sAtAvedanIyanA AsravanAn kAraNo
भूतव्रत्यनुकम्पादानसरागसंयमादियोगः क्षान्तिः
शौचमिति सद्वेद्यस्य।। १२।।
artha– [भूत व्रती अनुकम्पा] prANIo pratye ane vratanA dhArako pratye

anukampA [दान सरागसंयमादीयोगः] dAn, sarAg-sanyamAdinA yog, [क्षान्ति शौचम् इति] kShAnti shauch, arhantabhakti ityAdi [सत् वेद्यस्य] sAtAvedanIy karmAAsravanAn kAraNo chhe.

TIkA

1. bhUt = chAre gatinAn prANIo, vratI = samyagdarshanapUrvak aNuvrat ke mahAvrat dhAraN karel hoy tevA jIvo; A banne upar anukampA karavI te bhUtavratyanukampA chhe. prashna– ‘bhUt’ kahetAn temAn badhA jIvo AvI gayA to pachhI ‘vratI’ jaNAvavAnI shun jarUr chhe?

uttara– sAmAnya prANIo karatAn vratI jIvo pratye anukampAnun visheShapaNun jaNAvavA mATe te kahel chhe; vratI jIvo pratye bhaktipUrvak bhAv hovA joIe.

dAn= dukhit, bhUkhyA vagere jIvonA upakAr arthe dhan, auShadhi, AhArAdik devAn tathA vratI samyagdraShTi supAtra jIvone bhaktipUrvak dAn Apavun te dAn chhe.


Page 412 of 655
PDF/HTML Page 467 of 710
single page version

a. 6 sUtra 12 ] [ 411

sarAgasanyam = samyagdarshanapUrvak chAritranA dhArak munine je mahAvratarUp shubhabhAv chhe te sanyam sAtheno rAg hovAthI, sarAg sanyam kahevAy chhe. rAg kAI sanyam nathI; jeTalo vItarAgabhAv chhe te sanyam chhe.

2. prashna– vItarAg chAritra ane sarAg chAritra em be prakAre chAritra kahyun chhe, ane chAritra bandhanun kAraN nathI; to pachhI ahIn sarAgasanyamane Asrav ane bandhanun kAraN kem kahyun chhe?

uttara– sarAgasanyamane bandhanun kAraN kahyun tyAn em samajavun ke kharekhar chAritra (sanyam) te bandhanun kAraN nathI, paN rAg chhe te bandhanun kAraN chhe. jem chAval be prakAre chhe-ek to photarAn sahit ane bIjA photarAn rahit; tyAn photarAn chhe te chAvalanun svarUp nathI paN chAvalamAn te doSh chhe; have koI DAhyo puruSh photarAn sahit chAvalano sangrah karato hoy tene joIne koI bhoLo mANas photarAnne ja chAval mAnIne teno sangrah kare to te nirarthak khedakhinna ja thAy. tem chAritra (sanyam) be prakArathI chhe- ek to sarAg chhe tathA bIjun vItarAg chhe; tyAn em jANavun ke je rAg chhe te chAritranun svarUp nathI paN chAritramAn te doSh chhe. have koI samyaggnAnI prashasta rAg sahit chAritra dhAre tene dekhIne koI agnAnI prashasta rAgane ja chAritra mAnIne tene angIkAr kare to te nirarthak khedakhinna ja thAy. (juo, mokShamArga- prakAshak-pA. 249 tathA shrI samayasAr pA. 482).

munine chAritrabhAv mishrarUp chhe, k kvItarAg thayA chhe ane k ksarAg chhe; tyAn je anshe vItarAg thayA chhe te vaDe to samvar ja chhe ane je anshe sarAg rahyA chhe te vaDe bandh chhe. potAnA mishrabhAvamAn ‘A sarAgatA chhe ane A vItarAgatA chhe’ evI oLakhAN samyagdraShTine ja hoy chhe; tethI teo bAkI rahelA sarAg bhAvane heyarUp shraddhe chhe. (juo, mokShamArga-prakAshak pA. 231).

A rIte sarAg sanyamamAn je mahAvratAdi pALavAno shubhabhAv chhe te Asravabandhanun kAraN chhe, paN jeTalun nirmaL chAritra pragaTayun chhe te Asrav-bandhanun kAraN nathI.

3. A sUtramAn ‘आदि’ shabda chhe temAn sanyamAsanyam, akAmanirjarA ane

bALatapano samAvesh thAy chhe.

sanyamAsanyam = samyagdraShTi shrAvakanAn vrat. akAmanirjarA = parAdhInapaNe (-potAnI ichchhA vagar) bhog-upabhogano nirodh thatAn sankaleshatA rahit thavun arthAt kaShAyanI mandatA karavI te.


Page 413 of 655
PDF/HTML Page 468 of 710
single page version

412 ] [ mokShashAstra

bALatap = mithyAdraShTine mand kaShAyabhAve thatAn tap.
4. A sUtramAn
‘इति’ shabda chhe. temAn arhantanun pUjan, bAL, vRuddha ke tapasvI

munionI vaiyAvRutya karavAmAn udyamI rahevun, yoganI saraLatA ane vinayano samAvesh thaI jAy chhe.

yog– shubhapariNAm sahitanI nirdoSh kriyA visheShane yog kahe chhe. kShAnti– shubhapariNAmanI bhAvanAthI krodhAdi kaShAyamAn thatI tIvratAnA abhAvane kShAnti (kShamA) kahe chhe.

shauch–shubhapariNAmapUrvak lobhano tyAg te shauch. vItarAgI-nirvikalpa kShamA ane shauchane ‘uttamakShamA’ ane ‘uttamashauch’ kahe chhe; te Asravanun kAraN nathI.।। 12।।

have anant sansAranun kAraN je darshanamoh tenA Asravanun kAraN kahe chhe
केवलिश्रुतसंघधर्मदेवावर्णवादो दर्शनमोहस्य।। १३।।
artha– [केवली श्रुत संघ धर्म देव] kevaLI, shrut, sangh, dharma, ane devano

[अवर्णवादः] avarNavAd karavo te [दर्शनमोहस्य] darshanamohanIy karmAAsravanAn kAraNo chhe.

TIkA

1. avarNavAda– jenAmAn je doSh na hoy tenAmAn te doShanun AropaN karavun te avarNavAd chhe.

kevaLIpaNun, munipaNun, dharma ane devapaNun te AtmAnI ja judI judI avasthAonun svarUp chhe. arihant, siddha, AchArya, upAdhyAy ane muni e pAnche pad nishchayathI AtmA ja chhe, (juo, yogIndradevakRut yogasAr gAthA 104, paramAtma- prakAsh pA. 393-394). tethI temanun svarUp samajavAmAn jo bhul thAy ane temanAmAn na hoy tevA doSho temanAmAn kalpavAmAn Ave to AtmAnun svarUp samajAy nahi ane mithyAtvabhAvanun visheSh poShaN thAy. dharma te AtmAno svabhAv chhe mATe dharmasambandhI juThThI doSh kalpanA karavI te paN mahAn doSh chhe.

ra. shrut eTale shAstra; jignAsu jIvone AtmAnun svarUp samajavAmAn te nimitta chhe, tethI mumukShuoe kharA shAstronA svarUpano paN nirNay karavo joIe.


Page 414 of 655
PDF/HTML Page 469 of 710
single page version

a. 6. sUtra 13 ] [ 413

3. kevaLI bhagavAnanA avarNavAdanun svarUp

(1) kShudhA ane tRuShA te pIDA chhe, te pIDAthI Artta (dukhI) thatA jIvo ja AhAr levAnI ichchhA kare chhe. kShudhA ke tRuShAnA kAraNe dukhano anubhav thavo te ArttadhyAn chhe. kevaLI bhagavAnane sampUrNa gnAn ane anant sukh hoy chhe, tathA temane param shukladhyAn varte chhe; te avasthAne shukladhyAn paN upachArathI kahevAy chhe. ichchhA to vartamAn vartatI dashA. parano aNagamo ane par vastu taraphanA rAganI haiyAtI sUchave chhe, kevaLI bhagavAnane ichchhA hoy ja nahi; chhatAn kevaLI bhagavAn annano AhAr (kavaLAhAr) kare em mAnavun te nyAyaviruddha chhe. kevaLI bhagavAnane sampUrNa vIrya pragaTayun hovAthI kShudhA ane tRuShAnI pIDA temane hoy ja nahi. ane anant sukh pragaTayun hovAthI ichchhA hoy ja nahi. ichchhA te dukh chhe-lobh chhe, mATe kevaLI bhagavAnamAn AhAranI ichchhAno doSh kalpavo te jIvanA potAnA shuddha svarUpano avarNavAd chhe ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnono avarNavAd chhe. te darshanamohanIyakarmanA Asravanun kAraN chhe eTale ke te anant sansAranun kAraN chhe.

(ra) AtmAne kevaLagnAn pragaTayA pachhI sharIramAn jhADAnun ke bIjun koI darad thAy ane tenI davA levI ke davA lAvavA mATe koIne kahevun-te ashakya chhe. *davA levAnI ichchhA thavI ane davA lAvavA mATe koI shiShyane kahevun te badhun dukhanI hayAtI sUchave chhe. anant sukhanA svAmI kevaLI bhagavAnane AkuLatA, vikalpa, lobharUp ichchhA ke dukh hoy em kalpavun eTale ke kevaLI bhagavAnane sAmAnya chhadmastha jevA kalpI levA te nyAyaviruddha chhe. jo AtmA potAnun sAchun svarUp samaje to AtmAnI badhI dashAonun svarUp khyAlamAn Ave. bhagavAn chhadmastha munidashAmAn karapAtra (hAthamAn bhojan karanArA) hoy chhe ane AhAr mATe jAte ja jAy chhe; ane kevaLagnAn thayA pachhI rog thAy, davAnI ichchhA Upaje ane te lAvavA mATe shiShyane AgnA kare-te ashakya chhe. kevaLagnAn thatAn sharIranI avasthA uttam thAy chhe ane param audArikapaNe pariNamI jAy chhe. te sharIramAn rog hoy ja nahi. ‘jyAn rog hoy tyAn rAg hoy ja’ e abAdhit siddhAnt chhe. bhagavAnane rAg nathI tethI temanA sharIrane rog paN kadI hoto ja nathI. AnAthI viruddha mAnavun te potAnA AtmasvarUpano ane upachArathI anant kevaLI bhagavantono avarNavAd chhe. _________________________________________________________________

*tIrthankar bhagavAnane janmathI ja maL-mUtra hotAn nathI ane tamAm kevaLI bhagavAnone kevaLagnAn thayA pachhI AhAr-nihAr hotA nathI.


Page 415 of 655
PDF/HTML Page 470 of 710
single page version

414 ] [ mokShashAstra

(3) koI paN jIvane gRuhasthadashAmAn kevaLagnAn pragaTe em mAnavun te bhUl bharelun chhe. gRuhasthapaNun chhoDayA vinA bhAvasAdhupaNun AvI shake ja nahi; bhAvasAdhupaNun AvyA vagar kevaLagnAn te pragaTe ja shI rIte? bhAvasAdhupaNun chhaThThA-sAtamA guNasthAne hoy chhe ane kevaLagnAn teramA guNasthAne hoy chhe; mATe gRuhasthapaNAmAn kadI paN koI jIvane kevaLagnAn thAy nahi. AnAthI viruddha mAnyatA te potAnA AtmAnA shuddhasvarUpano ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnono avarNavAd chhe.

(4) chhadmastha jIvone je gnAn-darshan-upayog thAy chhe te gneyasanmukh thavAthI thAy chhe, e dashAmAn ek gneyathI khasIne bIjA gney taraph pravRutti kare chhe. evI pravRutti vinA chhadmastha jIvanun gnAn pravRut thatun nathI; tethI pahelAn chAr gnAn sudhInA kathanamAn ‘upayog’ shabdano prayog tenA artha pramANe (-‘upayog nA anvayArtha pramANe) kahI shakAy; parantu kevaLagnAn ane kevaLadarshan to akhanD avichchhinna chhe; tene gney-sanmukh thavun paDatun nathI eTale ke kevaLagnAn tathA kevaLadarshanane ek gneyathI khasIne bIjA gney taraph joDAvun paDatun nathI; mATe kevaLagnAn ane kevaLadarshanane upayog kahevo te upachAr chhe. (juo, amitagati AchAryakRut panchasangrah hindI TIkA. pA. 121 upayogaadhikAr). kevaLI bhagavAnane kevaLagnAn ane kevaLadarshan ek sAthe ja pravarte chhe. A pramANe hovA chhatAn ‘kevaLIbhagavAnane tem ja siddhabhagavAnane je samaye gnAnopayog hoy tyAre darshanopayog na hoy ane jyAre darshanopayog hoy tyAre gnAnopayog na hoy’ em mAnavun te mithyA mAnyatA chhe; te mAnyatA “ kevaLIbhagavAnane tathA siddhabhagavAnane kevaLagnAn pragaTayA pachhI je anant kAL chhe tenA ardhAkALamAn gnAnanA kArya vagar ane ardhAkALamAn darshananA kArya vagar kADhavAno hoy chhe” em kahevA barAbar chhe. e mAnyatA nyAyaviruddha chhe, mATe tevI khoTI mAnyatA rAkhavI te potAnA AtmAnA shuddhasvarUpano ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnono avarNavAd chhe.

(pa) chothun guNasthAn (-samyagdarshan) sAthe laI janAr AtmA puruShapaNe janme chhe, strIpaNe janmatA nathI; tethI strIpaNe koI tIrthankar hoI shake nahi; kem ke tIrthankar thanAr AtmA samyagdarshan sahit ja janme chhe, tethI te puruSh ja hoy chhe. jo koI kALe paN ek strI tIrthankar thAy em mAnIe to bhUt-bhaviShyanI apekShAe bhale lAmbA kALe thAy topaN) anant strIo tIrthankar thAy ane tethI samyagdarshan sahit AtmA strIpaNe na janme e siddhAnt tUTI jAy; mATe strIne tIrthankarapaNun mAnavun te mithyA mAnyatA chhe; ane em mAnanAre AtmAnI shuddhadashAnun svarUp jANyun nathI. te kharekhar potAnA shuddha svarUpano ane upachArathI anant kevaLIbhagavAnono avarNavAd kare chhe.


Page 416 of 655
PDF/HTML Page 471 of 710
single page version

a. 6 sUtra 13 ] [ 41p

(6) koI paN karmabhUminI strIne prathamanAn traN uttam sanhanano uday hoto ja nathI;*jyAre jIvane kevaLagnAn thAy tyAre pahelun ja sanhanan hoy chhe evo kevaLagnAn ane pahelAn sanhananane nimitta-naimittik sambandh chhe. strIne pAnchamA guNasthAn uparanI dashA pragaT thatI nathI, chhatAn strIne te ja bhave kevaLagnAn thAy em mAnavun te potAnA shuddhasvarUpano avarNavAd chhe ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnono tathA sAdhu sanghano avarNavAd chhe.

(7) kevaLI bhagavAnanI vANI tALu, oShTha vagere dvArA nIkaLe nahi ane temAn kramarUp bhAShA na hoy paN sarvAng nirakSharI vANI nIkaLe; AnAthI viruddha mAnavun te AtmAnA shuddhasvarUpano ane upachArathI kevaLIbhagavAnano avarNavAd chhe.

(8) sAtamA guNasthAnathI vandya-vandakabhAv hoto nathI, tethI tyAn vyavahAr vinayavaiyAvRutya vagere hotAn nathI. koI jIv kevaLagnAn thayA pachhI gRuhastha, kuTumbIo sAthe rahe ke gRuhakAryamAn bhAg le em mAnavun te vItarAgane sarAgI mAnavA barAbar chhe. koI paN dravya strIne kevaLagnAn utpanna thAy em mAnavun te nyAyaviruddha chhe. karmabhUminI mahilAne pahelAn traN sanhanan hotAn ja nathI ane chothun sanhanan hoy tyAre vadhAremAn vadhAre soLamA svarga sudhI te jIv jaI shake chhe. -(juo gommaTasAr-karmakAnDagAthA 29-32) AthI viruddha mAnavun te AtmAnA shuddhasvarUpano ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnano avarNavAd chhe.

(9) AtmA sarvagna na thaI shake em keTalAkanun mAnavun chhe; te mAnyatA bhUlabharelI chhe. AtmAnun svarUp ja gnAn chhe, gnAn shun na jANe? gnAn sarvane jANe evI tenAmAn shakti chhe ane vItarAgI vignAn vaDe te shakti pragaT karI shakAy chhe. vaLI keTalAek em mAne chhe ke ‘kevaLagnAnI AtmA sarva dravyo, tenA anant guNo ane tenA anant paryAyone ek sAthe jANe chhe chhatAn temAnthI keTalunk jANapaNun hotun nathI- jem ke, ek chhokaro bIjA chhokarAthI keTalo moTo, keTalA hAth lAmbo; ek ghar bIjA gharathI keTalA hAth dUr- e vagere bAbat kevaLagnAnamAn jaNAtI nathI.’ A mAnyatA doShit chhe; temAn AtmAnA shuddha svarUpano ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnono avarNavAd chhe.

(10) ‘shubhathI dharma thAy; shubh karatAn karatAn dharma thAy’ evo upadesh kevaLI-tIrthankar bhagavAne karyo chhe-em mAnavun te temano avarNavAd chhe. shubhabhAv vaDe dharma thato hovAthI bhagavAne shubhabhAvo karyA hatA. bhagavAne to bIjAonun bhalun karavAmAn potAnun jIvan arpI dIdhun hatun.’ e vagere prakAre bhagavAnanI jIvanakathA _________________________________________________________________

*juo gommaTasAr-karmakAnD gAthA-32

Page 417 of 655
PDF/HTML Page 472 of 710
single page version

416 ] [ mokShashAstra AlekhavI te potAnA shuddha svarUpano ane upachArathI anant kevaLI bhagavAnano avarNavAd chhe.

(11) prashna– jo bhagavAne paranun kAI nathI karyu to pachhI jagatuddhArak, taraN- tAraN, jIvanadAtA, bodhidAtA ItyAdi upanAmothI bhagavAn kem oLakhAy chhe?

uttara– e badhAn upanAmo upachArathI chhe; jyAre bhagavAnane darshanavishuddhinI bhUmikAmAn anichchhakabhAve dharmarAg thayo tyAre tIrthankaranAmakarma bandhAI gayun. tattvasvarUp em chhe ke bhagavAnane tIrthankaraprakRiti bandhAtI vakhate je shubhabhAv thayo hato te temaNe upAdey mAnyo ja na hato, paN te shubhabhAv ane te tIrthankaraprakRiti- banneno abhiprAyamAn nakAr ja hato teo rAgane toDavAno puruShArtha karatA hatA. chhevaTe rAg TALI vItarAg thayA pachhI kevaLagnAn pragaTayun ane divyadhvani svayam pragaTayo; lAyak jIvo te sAmbhaLIne svarUp samajyA ane tevA jIvoe upachArathI jagatuddhArak, taraNatAraN ityAdi upanAm bhagavAnane ApyAn. jo kharekhar bhagavAne bIjA jIvonun kAI karyu hoy ke karI shaktA hoy to jaganA sarve jIvone mokShamAn sAthe kem na laI gayA? mATe shAstranun kathan kayA nayanun chhe te lakShamAn rAkhIne tenA yathArtha artha samajavA joIe. bhagavAnane paranA kartA TharAvavA te paN bhagavAnano avarNavAd chhe.

e vagere prakAre AtmAnA shuddhasvarUpamAn doShonI kalpanA AtmAne anant sansAranun kAraN chhe.

A pramANe kevaLI bhagavAnanA avarNavAdanun svarUp kahyun.
4. shrutanA avarNavAdanun svarUp

(1) je shAstro nyAyanI kasoTIe chaDAvatAn arthAt samyaggnAn vaDe parIkShA karatAn prayojanabhut bAbatomAn sAchAn mAlUm paDe tene ja kharAn mAnavAn joIe. jyAre lokonI yAdashakti nabaLI paDe tyAre ja shAstro lakhavAnI paddhati thAy; tethI lakhelAn shAstro gaNadharabhagavAne gUnthelA shabdomAn na ja hoy, paN samyaggnAnI AchAryoe temanA yathArtha bhAvo jALavIne potAnI bhAShAmAn shAstrarUpe gUnthyA hoy ane te satshrut chhe.

(ra) samyaggnAnI AchAryonAn banAvelAn shAstronI nindA karavI te potAnA samyaggnAnanI ja nindA karavA barAbar chhe; kem ke jeNe sAchAn shAstranI nindA karI teno bhAv evo thayo ke mane AvAn sAchAn nimittano sanyog na ho paN khoTAn nimittano sanyog ho eTale ke mArun upAdAn samyaggnAnane lAyak na ho paN mithyAgnAnane lAyak ho.


Page 418 of 655
PDF/HTML Page 473 of 710
single page version

a. 6 sUtra 13 ] [ 417

(3) koI granthanA kartA tarIke tIrthankar bhagavAnanun, kevaLInun, gaNadharanun ke AchAryanun nAm Apel hoy tethI tene sAchun ja shAstra mAnI levun te nyAyasar nathI. mumukShu jIvoe tattvadraShTithI parIkShA karIne satya-asatyano nirNay karavo joIe. bhagavAnanA nAme asat shAstro banAvyAn hoy tene satshrut mAnI levAn te satshrutano avarNavAd chhe; je shAstromAn mAnsabhakShaN, madirApAn, vedanAthI pIDitane maithunasevan, rAtribhojan ityAdine nirdoSh kahyAn hoy, bhagavatI satIne pAnch pati kahyA hoy, jemAn tIrthankar bhagavAnane be mAtA ane be pitA kahyA hoy-te shAstro yathArtha nathI, mATe satyAsatyanI parIkShA karI asatyanI mAnyatA chhoDavI.

pa. sanghanA avarNavAdanun svarUp

samyagdarshan pragaTayA pachhI je jIvane sAtamun-chhaThThun guNasthAn pragaTe tene sAchun sAdhupaNun hoy chhe; temane sharIr uparano sparshendriyane lagato rAg TaLI gayo hoy chhe; tethI TADh, taDako, varasAd vagerethI rakShaN karavAno rAgabhAv temane hoto nathI; mAtra sanyamanA hetu mATe te padane lAyak nirdoSh shuddha AhAranI lAgaNI hoy chhe, tethI te guNasthAnavALA jIvone eTale ke sAdhune sharIranA rakShaN mATe vastra hoy ja nahi. chhatAn ‘jyAre tIrthankar bhagavAn dIkShA le tyAre dharmabuddhithI dev temane vastra Ape ane bhagavAn tene potAnI sAthe rAkhyA kare’ em mAnavun te nyAyaviruddha chhe, emAn sangh ane dev banneno avarNavAd chhe. strIlingane sAdhupaNun mAnavun, ati shudra jIvone sAdhupaNun hoy em mAnavun te sanghano avarNavAd chhe. dehamAn nirmamatvI, nirgranth, vItarAg munionA dehane apavitra kahevo, nirlajja kahevo, besharam kahevo; ahIn paN dukh bhogave chhe to paralokamAn kem khushI thashe-ityAdi prakAre kahevun te sanghano avarNavAd chhe.

sAdhu-sangh chAr prakAranA chhe. te A pramANe-jemane Ruddhi pragaTI hoy te RuShi; jemane avadhi-manaparyayagnAn hoy te muni; indriyone jIte te yati ane aNagAr eTale ke sAmAnya sAdhu.

6. dharmanA avarNavAdanun svarUp

AtmAno svabhAv te dharma chhe; samyagdarshan pragaTatAn te dharma sharU thAy chhe. sharIranI kriyAthI dharma thAy nahi; puNya vikAr hovAthI tenAthI dharma thato nathI tem ja te dharmamAn sahAyak thatun nathI. Avun dharmanun svarUp chhe. tenAthI viparIt mAnavun te dharmano avarNavAd chhe. “jinendra bhagavAne kahelA dharmamAn kAI paN guN nathI, tene sevavAvALA asur thashe, tIrthankar bhagavAne je dharma kahyo chhe te ja pramANe jagatanA


Page 419 of 655
PDF/HTML Page 474 of 710
single page version

418 ] [ mokShashAstra anyamatonA pravartako paN kahe chhe” em mAnavun te dharmano avarNavAd chhe. AtmAnA sAchA svarUpane samajavun ane sAchI mAnyatA karavI tathA khoTI mAnyatA chhoDavI te darshanaapekShAe AtmAnI ahinsA chhe ane krame krame samyakchAritra vadhatAn rAgadveSh sarvathA TaLI jAy chhe te AtmAnI sampUrNa ahinsA chhe. AvI ahinsA te jIvano dharma chhe em anant gnAnIoe kahyun chhe; tenAthI viruddha mAnyatA te dharmano avarNavAd chhe.

7. devanA avarNavAdanun svarUp

svarganA devanA avarNavAdano ek prakAr pArA pa mAn jaNAvyo chhe. te uparAnt te dev mAnsabhakShaN kare, madyapAn kare, bhojanAdik kare, manuShyaNI sAthe kAmasevan kare-ityAdi mAnyatA te devano avarNavAd chhe.

8. A pAnche prakAranA avarNavAd darshanamohanIyanA Asravanun kAraN chhe ane darshanamoh te anant sansAranun kAraN chhe.

9. A sUtrano siddhAnt

shubh vikalpathI dharma thAy-evI mAnyatArUp agRuhItamithyAtva to jIvane anAdinun chAlyun Ave chhe. manuShyagatimAn jIv je kuLamAn janme chhe te kuLamAn ghaNe bhAge koI ne koI prakAre dharmanI mAnyatA hoy chhe. vaLI te kuLadharmamAn koIne dev tarIke, koIne guru tarIke, koI pustakone shAstra tarIke ane koI kriyAne dharma tarIke mAnavAmAn Ave chhe. nAnapaNamAn te mAnyatAnun jIvane poShaN maLe chhe ane moTI ummare potAnA kuLanA dharmasthAne jatAn tyAn paN mukhyapaNe te ja mAnyatAnun poShaN maLe chhe. A avasthAmAn jIv vivekapUrNa satya-asatyano nirNay ghaNe bhAge karato nathI ane satya-asatyanA vivekarahit dashA hovAthI sAchAn dev, guru, shAstra ane dharma upar anek prakAranA jUThA Aropo kare chhe. te mAnyatA A bhavamAn navI grahaN karelI hovAthI ane te mithyA hovAthI tene gRuhItamithyAtva kahevAmAn Ave chhe. A agRuhIt ane gRuhItamithyAtva anant sansAramAn kAraN chhe. mATe sat dev-guru- shAstra-dharmanun ane potAnA AtmAnun sAchun svarUp samajIne agRuhIt tem ja gRuhIt- banne mithyAtvano nAsh karavA mATe gnAnIono upadesh chhe. (agRuhItamithyAtvano viShay AThamA bandh adhikAramAn Avashe.) AtmAne na mAnavo, satya mokShamArgane dUShit kalpavo, asat mArgane satya mokShamArga kalpavo, param satya vItarAgI vignAnamay upadeshanI nindA karavI-ityAdi je je kAryo samyagdarshan guNane malin kare chhe te sarve darshanamohanA AsravanAn kAraNo chhe. ।। 13।।


Page 420 of 655
PDF/HTML Page 475 of 710
single page version

a. 6 sUtra 14 ] [ 419

chAritramohanA Asravanun kAraN

कषायोदयात्तीव्रपरिणामश्चारित्रमोहस्य ।। १४।।

artha– [कषायउदयात्] kaShAyanA udayathI [तीव्र परिणामः] tIvra pariNAm

thAy te [चारित्रमोहस्य] chAritramohanIyanA Asravanun kAraN chhe.

TIkA

1. kaShAyanI vyAkhyA A adhyAyanA pAnchamA sUtramAn AvI gaI chhe. udayano artha vipAk-anubhav chhe. jIv kaShAyakarmanA udayamAn joDAIne jeTalo rAg-dveSh kare teTalo kaShAyano uday-vipAk-anubhav te jIvane thayo em kahevAy. kaShAyakarmanA udayamAn joDAtAn jIvane tIvrabhAv thAy te chAritramohanIyakarmanA Asravanun kAraN (nimitta) chhe em samajavun.

ra. chAritramohanIyanA Asravanun A sUtramAn sankShepathI varNan chhe; teno vistAr nIche pramANe chhe-

(1) potAne tathA parane kaShAy upajAvavo;
(ra) tapasvI janone chAritradoSh lagADavo;
(3) sankalesh pariNAmane upajAvavAvALA veSh-vrat vagere dhAraN karavA; e

vagere lakShaNavALA pariNAm kaShAy karmanA Asravanun kAraN chhe.

(1) garIbonun atihAsya karavun;
(ra) ghaNo vRuthA pralAp karavo;
(3) hAsyasvabhAv rAkhavo;

e vagere lakShaNavALA pariNAm hAsyakarmanA Asravanun kAraN chhe.

(1) vichitra krIDA karavAmAn tatparatA hovI;
(ra) vrat-shIlamAn aruchipariNAm karavA;

e vagere lakShaNavALA pariNAm ratikarmanA Asravanun kAraN chhe.

(1) parane arati upajAvavI;
(ra) paranI ratino vinAsh karavo;
(3) pAp karavAno svabhAv hovo;
(4) pApano sansarga karavo;

Page 421 of 655
PDF/HTML Page 476 of 710
single page version

420 ] [ mokShashAstra

e vagere lakShaNavALA pariNAm arati karmanA Asravanun kAraN chhe.
(1) potAne shok upajAvavo;
(ra) paranA shokamAn harSha mAnavo;
e vagere lakShaNavALA pariNAm shok karmanA Asravanun kAraN chhe.
(1) potAne bhayarUp bhAv rAkhavo;
(ra) bIjAne bhay upajAvavo;
e vagere lakShaNavALA pariNAm bhayakarmanA Asravanun kAraN chhe.

bhalI kriyA-AchAr pratye glAnI e vagere pariNAm hovA te jugupsA karmanA Asravanun kAraN chhe.

(1) juThThun bolavAno svabhAv hovo; (ra) mAyAchAramAn tatparatA rahevI; (3) paranA chhidranI AkAnkShA athavA ati ghaNo rAg hovo; e vagere pariNAm strIvedakarmanA Asravanun kAraN chhe.

(1) alpa krodh hovo;
(ra) iShTa padArthomAn ochhI Asakti hovI;
(3) potAnI strImAn santoSh hovo;
e vagere pariNAm puruShavedakarmanA Asravanun kAraN chhe.
(1) kaShAyanI prabaLatA hovI;
(ra) guhya indriyonun chhedan karavun;
(3) parastrIgaman karavun;
e vagere pariNAm hovA te napunsakavedanA Asravanun kAraN chhe.

3. ‘tIvratA te bandhanun kAraN chhe ane sarva jaghanyatA te bandhanun kAraN nathI’ A siddhAnt AtmAnA tamAm guNomAn lAgu paDe chhe. AtmAmAn thatA mithyAdarshanano je bhAv chhellAmAn chhello jaghanya hoy te darshanamohanIyakarmanA Asravanun kAraN nathI. jo chhello ansh paN bandhanun kAraN thAy to koI jIv vyavahAre paN karmarahit na thaI shake. (juo, a. pa sU. 34 nI TIkA pA. 4par.) ।। 14।।

have AyukarmanA Asravanun kAraN kahe chhe-

Page 422 of 655
PDF/HTML Page 477 of 710
single page version

a. 6 sUtra 1p ] [ 421

narakAyunA Asravanun kAraN
वह्वारम्भपरिग्रहत्वं नारकस्यायुषः।। १५।।
artha– [बहु आरम्भ परिग्रहत्वं] ghaNo Arambh-parigrah hovo te [नारकस्य

आयुषः] nArakInA AyunA Asravanun kAraN chhe.

1. bahu Arambh-parigrah rAkhavAno je bhAv chhe te narakAyunA Asravano hetu chhe. ‘bahu’ shabda sankhyAvAchak chhe tem ja pariNAmavAchak chhe; e banne artho ahIn lAgu paDe chhe. adhik sankhyAmAn Arambh-parigrah rAkhavAthI nArakAyuno Asrav thAy chhe. Arambh-parigrah rAkhavAnA bahu pariNAmathI nArakAyuno Asrav thAy chhe; bahu Arambh-parigrahano bhAv te upAdAn kAraN chhe ane bAhya bahu Arambh-parigrah te nimittakAraN chhe.

ra. Arambha– hinsAdi pravRuttinun nAm Arambh chhe. jeTalo paN Arambh karavAmAn Ave temAn sthAvarAdi jIvono niyamathI vadh thAy chhe. ArambhanI sAthe ‘bahu’ shabdano samAs karIne ghaNo Arambh athavA bahu tIvra pariNAmathI je Arambh karavAmAn Ave te bahu Arambh, evo artha thAy chhe.

3. parigrah– ‘A vastu mArI chhe, hun teno svAmI chhun’ evun paramAn potApaNAnun abhimAn athavA par vastumAn ‘A mArI chhe’ evo je sankalpa te parigrah chhe. kevaL bAhya dhan-dhAnyAdi padArthone ja ‘parigrah’ nAm lAgu paDe chhe em nathI; bAhyamAn kAi paN padArtha na hovA chhatAn paN jo bhAvamAn mamatva hoy to tyAn paN parigrah kahI shakAy chhe.

4. sUtramAn nArakAyunA AsravanAn kAraNanun je varNan karyun chhe te sankShepathI chhe, bhAvonun vistArathI varNan nIche pramANe chhe-

(1) mithyAdarshanasahit hInAchAramAn tatpar rahevun,
(ra) atyant mAn karavun,
(3) shilAbhed samAn atyant tIvra krodh karavo;
(4) atyant tIvra lobhano anurAg rahevo,
(pa) dayArahit pariNAmonun hovun,
(6) bIjAone dukh devAnun chitta rAkhavun,
(7) jIvone mAravAno tathA bAndhavAno bhAv karavo,

Page 423 of 655
PDF/HTML Page 478 of 710
single page version

422 ] [ mokShashAstra

(8) jIvone nirantar ghAt karavAnA pariNAm rAkhavA.
(9) jemAn bIjA prANIno vadh thAy evAn jUThAn vachan bolavAno svabhAv

rAkhavo,

(10) bIjAonun dhan haraN karavAno svabhAv rAkhavo,
(11) bIjAnI strIone Alingan karavAno svabhAv rAkhavo,
(1r) maithunasevanathI virakti na thavI,
(13) atyant ArambhamAn indriyone lagAvI rAkhavI,
(14) kAmabhogonI abhilAShAne sadaiv vadhAryA karavI,
(1p) shIl-sadAchArarahit svabhAv rAkhavo,
(16) abhakShya bhakShaNane grahaN karavAno ke karAvavAno bhAv rAkhavo,
(17) ghaNA kAL sudhI vair bAndhI rAkhavun,
(18) mahAkrUr svabhAv rAkhavo,
(19) vichAryA vinA rovA-kUTavAno svabhAv rAkhavo.
(ra0) dev-guru-shAstromAn mithyA doSh lagADavA,
(ra1) kRiShNaleshyAnA pariNAm rAkhavA,
(rar) raudradhyAnamAn maraN karavun.
A vagere lakShaNavALA pariNAm narakAyunun kAraN thAy chhe.
।। 1p।।
tiryanchAyunA Asravanun kAraN
माया तैर्यग्योनस्य।। १६।।
artha– [माया] mAyA-chhaLakapaT te [तैर्यक् योनस्य] tiryanchAyunA Asravanun

kAraN chhe.

TIkA

AtmAno kuTil svabhAv te mAyA chhe; tenAthI tiryanchayonino Asrav thAy chhe. tiryanchAyunA AsravanA kAraNanun A sUtramAn je varNan karyun chhe te sankShepamAn chhe. te bhAvonun vistArathI varNan nIche pramANe chhe-

(1) mAyAthI mithyAdharmano upadesh devo,
(ra) bahu Arambh-parigrahamAn kapaTamay pariNAm karavA,

Page 424 of 655
PDF/HTML Page 479 of 710
single page version

a. 6 sUtra 16-17 ] [ 423

(3) kapaT-kuTil karmamAn tatparapaNun hovun,
(4) pRithvIbhed samAn krodhIpaNun hovun,
(pa) shIlarahitapaNun hovun,
(6) shabdathI-cheShTAthI tIvra mAyAchAr karavo,
(7) paranA pariNAmamAn bhed upajAvavo.
(8) ati anartha pragaT karavo,
(9) gandh-ras-sparshanun viparItapaNun karavun,
(10) jAti-kuL-shIlamAn dUShaN lagADavun,
(11) visamvAdamAn prIti rAkhavI,
(1r) paranA uttam guNane chhUpAvavo.
(13) potAmAn na hoy tevA guNo kahevA,
(14) nIl-kApot leshyArUp pariNAm karavA,
(1p) ArttadhyAnamAn maraN karavun,
- A vagere lakShaNavALA pariNAmo tiryanchAyunA AsravanAn kAraNo chhe.
।। 16।।
manuShyAyunA Asravanun kAraN
अल्पारम्भपरिग्रहत्वं मानुषस्य।। १७।।
artha– [अल्प आरंभपरिग्रहत्वं] alpa ArambhaparigrahapaNun te [मानुषस्य]

manuShyanA AyunA Asravanun kAraN chhe.

TIkA

narakAyunA Asravanun kathan 1p mA sUtramAn karavAmAn Avyun chhe, te narakAyunA AsravathI je viparIt chhe te manuShyanA AyunA Asravanun kAraN chhe. A sUtramAn manuShyAyunA AsravanA kAraNanun sankShep kathan chhe; tenun vistArathI varNan nIche pramANe chhe-

(1) mithyAtvasahit buddhinun hovun,
(ra) svabhAvamAn vinay hovo,
(3) prakRitimAn bhadratA hovI,
(4) pariNAmomAn komaLatA hovI ane mAyAchArano bhAv na hovo,

Page 425 of 655
PDF/HTML Page 480 of 710
single page version

424 ] [ mokShashAstra

(pa) sArAn AcharaNomAn sukh mAnavun, (6) veLunI rekhA samAn krodhanun hovun. (7) visheSh guNI puruShonI sAthe vyavahArapriy hovun, (8) thoDo Arambh, thoDo parigrah rAkhavo, (9) santoSh rAkhavAmAn ruchi karavI, (10) prANIonA ghAtathI virakta thayun, (11) mAThAn kAryothI nivRutti hovI, (1r) manamAn je vAt hoy te anusAr saraLatAthI bolavun, (13) vyartha bakavAd na karavo, (14) pariNAmomAn madhuratAnun hovun, (1p) sarve loko pratye upakArabuddhi rAkhavI, (16) pariNAmomAn vairAgyavRutti rAkhavI, (17) koI pratye IrShAbhAv na rAkhavo, (18) dAn devAno svabhAv rAkhavo, (19) kApot tathA pIt leshyA sahit hovun, (ra0) dharmadhyAnamAn maraN thavun, -A vagere lakShaNavALA pariNAmo manuShyAyunA AsravanAn kAraNo chhe. prashna– mithyAdarshanasahit jenI buddhi hoy tene manuShyAyuno Asrav kem kahyo? uttara– manuShya, tiryanchane samyaktvapariNAm thatAn te kalpavAsIdevanun Ayu bAndhe chhe, manuShyAyuno bandh teo karatA nathI, eTalun batAvavA mATe upar pramANe kahyun chhe. ।। 17।।

manuShyaAyunA Asravanun kAraN (chAlu)
स्वभावमार्दवं च।। १८।।
artha– [स्वभावमार्दवं] svabhAvathI ja saraL pariNAmI hovun [च] te paN

manuShyanA AyunA Asravanun kAraN chhe.