Page 426 of 655
PDF/HTML Page 481 of 710
single page version
a. 6 sUtra 19-20 ] [ 42p
1. A sUtrane sattaramA sUtrathI judun lakhavAnun kAraN e chhe ke A sUtramAn jaNAvelI bAbat devAyunA Asravanun paN kAraN thAy chhe.
kem ke nijasvabhAv bandhanun kAraN hoy nahi. ahIn ‘स्वभाव’ no artha ‘koIe shIkhavyA vagar’ em thAy chhe. mArdav paN AtmAno ek shuddhabhAv chhe. parantu ahIn ‘मार्दव’ no artha ‘shubhabhAvarUp (mandakaShAyarUp) saraL pariNAm’ em karavo; kem ke shuddhabhAvarUp mArdav chhe te bandhanun kAraN nathI paN shubhabhAvarUp mArdav chhe te ja bandhanun kAraN chhe. ।। 18।।
badhA prakAranAn AyunA Asravanun kAraN chhe.
1. prashna– je vrat ane shIl rahit hoy tene devAyuno Asrav kem thAy? uttara– bhogabhUminA jIvone shIl-vratAdi nathI topaN devAyuno ja Asrav thAy chhe.
ra. e vAt khAs lakShamAn rAkhavI ke mithyAdraShTine sAchAn shIl ke vrat hotAn nathI. mithyAdraShTi jIv game tevA shubharAgarUp shIlavrat pALato hoy topaN te sAchAn shIlavratarahit ja chhe. samyagdraShTi thayA pachhI jIv aNuvrat ke mahAvrat dhAraN kare teTalAthI te jIv AyunA bandharahit thaI jato nathI; samyagdraShTinAn sAchAn aNuvrat ane mahAvrat devAyunA Asravanun kAraN chhe kem ke te paN rAg chhe. mAtra vItarAgabhAv ja bandhanun kAraN na thAy; koI paN prakArano rAg hoy te to Asrav ane bandhanun kAraN thAy ja. have pachhInA (ra0 mA) sUtramAn te spaShTa karyun chhe. ‘bALatap’ Asravanun kAraN chhe em 1r tathA ra0 mA sUtramAn kahyun chhe. ।। 19।।
Page 427 of 655
PDF/HTML Page 482 of 710
single page version
426 ] [ mokShashAstra
sanyamAsanyam, akAmanirjarA ane bALatap [देवस्य] te devAyunA AsravanAn kAraNo chhe.
1. A sUtramAn jaNAvelA bhAvonA artha pUrve 1r mA sUtranI TIkAmAn AvI gayA chhe. juo pAnun 431. pariNAmo bagaDayA vagar mandakaShAy rAkhIne dukh sahan karavun te akAmanirjarA chhe.
ra. mithyAdraShTine sarAgasanyam ane sanyamAsanyam hotAn nathI paN ‘bALatap’ hoy chhe; mATe bAhya vrat dhAraN karyAn hoy te uparathI te jIvane sarAgasanyam ke sanyamAsanyam chhe-em mAnI levun nahi. samyagdarshan thayA pachhI pAnchamA guNasthAne aNavrat arthAt sanyamAsanyam ane chhaThThA guNasthAne mahAvrat arthAt sarAgasanyam hoy chhe. samyagdarshan hovA chhatAn aNuvrat ke mahAvrat na hoy em paN bane chhe. tevA jIvone vItarAgadevanAn darshan-pUjA, svAdhyAy, anukampA ityAdi shubhabhAv hoy chhe; pahelAthI chothA guNasthAn sudhI te jAtanA shubhabhAv hoy chhe; paN tyAn vrat hotAn nathI. agnAnInA mAnelAn vrat ane tapane bALavrat ane bALatap kahyAn chhe. ‘bALatap’ shabda to A sUtramAn jaNAvyo chhe ane bALavratano samAvesh uparanA (19 mA) sUtramAn thAy chhe. (juo, sUtra 1r tathA ra1nI TIkA.)
3. ahIn paN e jANavun ke sarAgasanyam ane sanyamAsanyamamAn jeTalo vItarAgIbhAvarUp sanyam pragaTayo chhe te Asravanun kAraN nathI paN tenI sAthe je rAg varte chhe te Asravanun kAraN chhe. ।। ra0।।
samyagdarshan sAthe rahelo rAg te paN devAyunA Asravanun kAraN chhe,
Page 428 of 655
PDF/HTML Page 483 of 710
single page version
a. 6 sUtra 22 ] [ 427 nathI topaN te bhUmikAmAn je rAgAnsh manuShya ane tiryanchane hoy chhe te devAyunA Asravanun kAraN thAy chhe. sarAgasanyam ane sanyamAsanyam sambandhamAn paN e ja pramANe chhe te upar kahevAI gayun chhe.
ra. devAyunA AsravanAn kAraN sambandhI ra0 mun sUtra kahyA pachhI A sUtra judun lakhavAnun prayojan e chhe ke, samyagdraShTi manuShya tathA tiryanchane je rAg hoy chhe te vaimAnik devAyunA ja Asravanun kAraN thAy chhe, halakA devonAn Ayunun kAraN te rAg thato nathI.
3. samyagdraShTine jeTalA anshe rAg nathI teTalA anshe Asrav-bandh nathI ane jeTalA anshe rAg chhe teTalA anshe Asrav-bandh chhe. (juo, shrI amRutachandrAchAryakRut puruShArthasiddhi upAy gAthA ra1r thI ra14) samyagdarshan pote abandh chhe arthAt te pote koI prakAranA bandhanun kAraN nathI. mithyAdraShTine koI paN anshe rAgano abhAv hoy em banatun ja nathI tethI te sampUrNapaNe hammeshAn bandhabhAvamAn ja hoy chhe.
योगवक्रता विसंवादनं चाशुभस्य नाम्नः।। २२।।
arthAt anyathA pravartan te [अशुभस्य नाम्नः] ashubhanAmakarmanA Asravanun kAraN chhe.
1. AtmAnA pradeshonun parispandan te yog chhe (juo, A adhyAyanA pahelA sUtranI TIkA). ekelo yog mAtra sAtAvedanIyanA Asravanun kAraN chhe. yogamAn vakratA hotI nathI paN upayogamAn vakratA (-kuTilatA) hoy chhe. je yoganI sAthe upayoganI vakratA rahelI hoy te ashubhanAmakarmanA Asravanun kAraN chhe. AsravanA prakaraNamAn yoganun mukhyapaNun chhe ane bandhanA prakaraNamAn bandhapariNAmonun mukhyapaNun chhe; tethI A adhyAyamAn ane A sUtramAn yog shabda vAparyo chhe. pariNAmonun vakrapaNun jaD-man, vachan ke kAyA-mAn hotun nathI tem ja yogamAn paN hotun nathI paN upayogamAn hoy chhe. ahIn Asravanun prakaraN hovAthI ane Asravanun kAraN yog hovAthI, upayoganI
Page 429 of 655
PDF/HTML Page 484 of 710
single page version
428 ] [ mokShashAstra vakratAne upachArathI yog-vakratA kahel chhe; yoganA visamvAdan sambandhamAn paN te pramANe samajI levun.
ra. prashna– visamvAdanano artha anyathA pravartan evo thAy chhe ane teno samAvesh vakratAmAn thaI jAy chhe chhatAn ‘visamvAdan’ shabda judo shA mATe kahyo?
uttara– jIvanI potAnI apekShAe yog vakratA kahevAy chhe ane paranI apekShAe visamvAdan kahevAy chhe. mokShamArgamAn pratikUL evI man-vachan-kAyA dvArA khoTI prayojanA karavI te yog vakratA chhe ane bIjAne tem karavAnun kahevun te visamvAdan chhe. koI jIv shubh karato hoy tene ashubh karavAnun kahevun te paN visamvAdan chhe. koI jIv shubharAg karato hoy ane temAn dharma mAnato hoy tene em kahevun ke, shubharAgathI dharma na thAy paN bandh thAy ane sAchI samajaN tathA vItarAg bhAvathI dharma thAy; Avo upadesh Apavo te visamvAdan nathI kem ke temAn to samyak nyAyanun pratipAdan chhe, tethI te kAraNe ashubh bandh thAy nahi.
chittanun asthirapaNun, kapaTarUp mAp-tol, paranI nindA, potAnI prashansA ityAdino samAvesh thaI jAy chhe. ।। rar।।
kAraNo kahyAn tenAthI viparItabhAvo [शुभस्य] shubhanAmakarmanA AsravanAn kAraNo chhe.
1. bAvIsamAn sUtramAn yoganI vakratA ane visamvAdanane ashubhakarmanA AsravanAn kAraNo kahyAn chhe tenAthI viparIt eTale saraLatA hovI ane anyathA pravRuttino abhAv hovo te shubhanAmakarmanA AsravanAn kAraNo chhe.
ra. ahIn ‘saraLatA’ shabdano artha ‘potAnA shuddhasvabhAvarUp saraLatA’ em na samajavo paN ‘shubhabhAvarUp saraLatA’ em samajavo. anyathA pravRuttino abhAv te paN shubhabhAvarUp samajavo. shuddhabhAv to Asrav-bandhanun kAraN hoy nahi. ।। ra3।।
Page 430 of 655
PDF/HTML Page 485 of 710
single page version
a. 6 sUtra 24 ] [ 429
प्रवचनवत्सलत्वमितिती–थकरत्वस्य।। २४।।
vinayasampannatA, [शीलव्रतेषु अनतोचारो] 3-shIl ane vratomAn anatichAr, [अभिक्ष्णज्ञानोपयोगः] 4-nirantar gnAnopayog, [संवेगः] pa-samveg arthAt sansArathI bhayabhIt hovun, [शक्तितः त्याग तपसी] 6-7-shakti anusAr tyAg tathA tap karavo, [साधुसमाधिः] 8-sAdhu-samAdhi, [वैयावृत्यकरणम्] 9-vaiyAvRutya karavI, [अर्हत् आचार्य बहुश्रुत प्रवचन भक्तिः] 10-13-arhat-AchArya-bahushrut (upAdhyAy) ane pravachan pratye bhakti, [आवश्यक अपरिहाणिः] 14-AvashyakamAn hAni na karavI, [मार्गप्रभावनाः] 1p-mArga prabhAvanA ane [प्रवचनवत्सलत्वम्] 16-pravachan-vAtsalya [इति तीर्थंकरत्वस्य] e soL bhAvanA tIrthankaranAmakarmanA AsravanAn kAraNo chhe.
1. A badhI bhAvanAomAn darshanavishuddhi mukhya chhe, tethI pratham ja te jaNAvel chhe; tenA abhAvamAn bIjI badhI bhAvanA hoy topaN tIrthankaranAmakarmano Asrav thato nathI, ane tenA sadbhAvamAn bIjI bhAvanAo hoy ke na hoy topaN tIrthankaranAmakarmano Asrav thAy chhe.
darshanavishuddhi eTale samyagdarshananI vishuddhi. samyagdarshan pote AtmAno shuddha paryAy hovAthI te bandhanun kAraN nathI, paN samyagdarshananI bhUmikAmAn ek khAs prakAranI kaShAyanI vishuddhi thAy chhe te tIrthankaranAmakarmanA bandhanun kAraN thAy chhe. draShTAnta- vachanakarmane (arthAt vachanarUpI kAryane) yog kahevAy chhe. parantu ‘vachan yog’no artha ‘vachanadvArA thatun Atmakarma te yog’ evo thAy chhe, kem ke jaD vachan kAI bandhanun kAraN nathI. AtmAmAn je Asrav thAy chhe te AtmAnI chanchaLatAthI thAy chhe,
Page 431 of 655
PDF/HTML Page 486 of 710
single page version
430 ] [ mokShashAstra pudgalathI thato nathI; pudgal to nimittamAtra chhe. siddhAnta- darshanavishuddhine tIrthankaranAmakarmanA Asravanun kAraN kahyun chhe, tyAn kharekhar darshananI shuddhi pote Asrav- bandhanun kAraN nathI paN rAg ja bandhanun kAraN chhe. tethI darshanavishuddhino artha ‘darshan sAthe rahelo rAg’ em samajavo yogya chhe. koI paN prakAranA bandhanun kAraN kaShAy ja chhe, samyagdarshanAdi bandhanAn kAraN nathI. samyagdarshan ke je AtmAne bandhathI chhoDAvanArun chhe te pote bandhanun kAraN kem thaI shake? tIrthankaranAmakarma te paN Asrav- bandh ja chhe; tethI tenun kAraN paN samyagdarshanAdi kharekhar nathI. samyagdraShTi jIvane jinopadriShTa nirgranth mokShamArgamAn je darshan sambandhI dharmAnurAg thAy chhe te darshanavishuddhi chhe. samyagdarshananA shankAdi doSho TaLI javAthI te vishuddhi thAy chhe. (juo, tattvArthasAr adhyAy 4, gAthA 49 thI par nI TIkA pA. rara1.)
1. vinayathI paripUrNa rahevun te vinayasampannatA chhe. samyaggnAnAdi guNono tathA gnAnAdi guNasanyukta gnAnIno Adar utpanna thavo te vinay chhe. A vinayamAn je rAg chhe te Asrav-bandhanun kAraN chhe.
ra. vinay be prakAranA chhe-ek shuddhabhAvarUp vinay chhe tene nishchayavinay paN kahevAmAn Ave chhe; potAnA shuddhasvarUpamAn TakI rahevun te nishchayavinay chhe. A vinay bandhanun kAraN nathI. bIjo shubhabhAvarUp vinay chhe, tene vyavahAravinay paN kahevAmAn Ave chhe. agnAnIne sAcho vinay hoto ja nathI. samyagdraShTine shubhabhAvarUp vinay hoy chhe ane te tIrthankaranAmakarmanA Asravanun kAraN chhe. chhaThThA guNasthAn pachhI vyavahAravinay hoto nathI paN nishchayavinay hoy chhe.
‘shIl’ shabdanA traN artha thAy chhe- 1. satsvabhAv, ra. svadArA santoSh ane 3. digvrat vagere sAt vrat je ahinsAdi vratanA rakShaNArtha hoy chhe te. sat svabhAvano artha krodhAdi kaShAyane vash na thavun te. A shubhabhAv chhe, atimand kaShAy hoy tyAre te thAy chhe. ‘shIl’no pahelo ane trIjo artha ahIn levo; bIjo artha ‘vrat’ shabdamAn AvI jAy chhe. ahinsA Adi vrato chhe. anatichAr eTale doSh rahitapaNun,
abhIkShNa gnAnopayog eTale sadA gnAnopayogamAn rahevun te; samyaggnAnadvArA pratyek kAryamAn vichAr karIne temAn pravRutti karavI te gnAnopayogano artha chhe. gnAnanun sAkShAt
Page 432 of 655
PDF/HTML Page 487 of 710
single page version
a. 6 sUtra 24 ] [ 431 tem ja paramparA phaL vichAravun. agnAnanI nivRutti ane hitAhitanI samajaN sAchA gnAnathI ja thAy chhe; tethI te paN gnAnopayogano artha chhe. mATe sAchA gnAnane potAnun hitakArI mAnavun joIe. gnAnopayogamAn je vItarAgatA chhe te bandhanun kAraN nathI paN je shubhabhAvarUp rAg chhe te bandhanun kAraN chhe.
nitya sansAranA dukhothI bhIrutAno bhAv te samveg chhe; temAn je vItarAgabhAv chhe te bandhanun kAraN nathI paN je shubharAg chhe te bandhanun kAraN chhe. samyagdraShTione je vyavahAr samveg hoy chhe te rAgabhAv chhe; jyAre nirvikalpadashAmAn na rahI shakAy tyAre tevo samvegabhAv nirantar hoy chhe.
1. tyAg be prakAranA chhe- shuddhabhAvarUp ane shubhabhAvarUp; temAn jeTale anshe shuddhatA hoy teTale anshe vItarAgatA chhe ane te bandhanun kAraN nathI. samyagdraShTine shubhabhAvarUp tyAg shakti-anusAr hoy chhe; shaktithI hIn ke adhik hoto nathI, shubharAgarUp tyAgabhAv bandhanun kAraN chhe.
‘tyAg’no artha ‘dAn devun’ evo paN thAy chhe. ra. ichchhA-nirodh te tap chhe eTale ke shubhAshubhabhAvano nirodh te tap chhe; A tap samyagdraShTine ja hoy chhe; tene nishchayatap kahevAy chhe. samyagdraShTine jeTale anshe vItarAgabhAv chhe teTale anshe nishchayatap chhe ane te bandhanun kAraN nathI; paN jeTale anshe shubharAgarUp vyavahAratap chhe te bandhanun kAraN chhe. mithyAdraShTine sAchun tap hotun nathI; tenA shubharAgarUp tapane ‘bALatap’ kahevAmAn Ave chhe. ‘bAL’no artha agnAn, mUDh evo chhe. agnAnInA tap vagerenA shubhabhAv tIrthankaraprakRitinA Asravanun kAraN thaI shake ja nahi.
samyagdraShTi sAdhune tapamAn tathA AtmasiddhimAn vighna Avatun dekhIne te dUr karavAno bhAv ane temane samAdhi TakI rahe evo bhAv te sAdhusamAdhi chhe; A shubharAg chhe. Avo rAg yathArthapaNe samyagdraShTine ja hoy chhe, paN teone te rAganI bhAvanA hotI nathI.
Page 433 of 655
PDF/HTML Page 488 of 710
single page version
432 ] [ mokShashAstra vaiyAvRutyakaraN chhe. ‘sAdhusamAdhi’mAn sAdhunun chitta santuShTa rAkhavun evo artha thAy chhe ane ‘vaiyAvRutyakaraN’mAn tapasvIone yogya sAdhan ekaThun karavun ke je sadA upayogI thAy-evA hetuthI je dAn devAmAn Ave te vaiyAvRutya chhe, paN sAdhusamAdhi nathI. sAdhuonA sthAnane sAph rAkhavun, dukhanun kAraN Upajatun dekhI temanA pag dAbavA vagere prakAre sevA karavI te paN vaiyAvRutya chhe; A shubhabhAv chhe.
bhakti be prakAranI chhe- ek shuddhabhAvarUp ane bIjI shubhabhAvarUp, samyagdarshan te paramArtha bhakti eTale ke shuddhabhAvarUp bhakti chhe. samyagdraShTinI nishchayabhakti shuddhAtmatattvanI bhAvanArUp chhe; te shuddhabhAvarUp hovAthI bandhanun kAraN nathI. samyagdraShTine shubhabhAvarUp je sarAgabhakti hoy chhe te panchaparameShThInI ArAdhanArUp chhe (juo, shrI hindI samayasAr, Asrav-adhikAr gAthA 173 thI 176, jayasenAchAryakRut sanskRit TIkA, pA. rapa0).
1. arhat ane AchAryano samAvesh panchaparameShThImAn thaI jAy chhe. sarvagnakevaLI jin bhagavAn arhat chhe; teo sampUrNa dharmopadeshanA vidhAtA (karanAr) chhe; teo sAkShAt gnAnI pUrNa vItarAg chhe. ra. sAdhusanghamAn je mukhya sAdhu hoy temane AchArya kahevAmAn Ave chhe; teo samyagdarshan-gnAnapUrvak chAritranA pAlak chhe ane bIjAne temAn nimitta thAy chhe; temane ghaNI vItarAgatA pragaTI hoy chhe. 3. bahushrutano artha ‘bahu gnAnI,’ ‘upAdhyAy’ ke ‘sarva shAstrasampanna’ em thAy chhe; 4. samyagdraShTinI shAstrabhakti te pravachanabhakti chhe. A bhaktimAn jeTalo rAg bhAv chhe te Asravanun kAraN chhe em samajavun.
Avashyak aparihANino artha ‘Avashyak kriyAomAn hAni thavA na devI’ em chhe. samyagdraShTi jIv jyAre shuddhabhAvamAn na rahI shake tyAre ashubhabhAv TALatAn shubhabhAv rahI jAy chhe; A vakhate shubharAgarUp chha Avashyak kriyAo temane hoy chhe. te Avashyak kriyAnA bhAvamAn hAni na thavA devI tene Avashyak aparihANi kahevAy chhe. A kriyA AtmAnA shubhabhAvarUp chhe paN jaD sharIranI avasthAmAn Avashyak kriyA hotI nathI. sharIranI kriyA AtmAthI thaI shakatI nathI.
samyaggnAnanA mAhAtmya vaDe, ichchhAnirodharUp samyaktap vaDe tathA jinapUjA ityAdi
Page 434 of 655
PDF/HTML Page 489 of 710
single page version
a. 6 sUtra 24 ] [ 433 vaDe dharmane prakAshit karavo te mArgaprabhAvanA chhe. prabhAvanAmAn sarvathI uttam AtmaprabhAvanA chhe-ke je ratnatrayanA tejathI dedIpyamAn thatAn sarvotkRuShTa phaL Ape chhe. samyagdraShTine shubharAgarUp je prabhAvanA chhe te Asrav-bandhanun kAraN chhe. parantu samyagdarshanAdirUp je prabhAvanA chhe te Asrav-bandhanun kAraN nathI.
sAdharmIo pratye prIti te vAtsalya chhe. vAtsalya ane bhaktimAn e pher chhe ke, vAtsalya to nAnA-moTA badhA sAdharmIo pratye hoy chhe ane bhakti potAthI je moTA hoy temanA pratye hoy chhe. shrut ane shrutanA dhAraN karanAr banne pratye vAtsalya rAkhavun te pravachan vAtsalya chhe. A shubharAgarUp bhAv chhe, te Asrav- bandhanun kAraN chhe.
tIrthankaradevo traN prakAranA chhe- (1) panch kalyANik (ra) traN kalyANik ane (3) be kalyANik. jemane pUrvabhavamAn tIrthankaraprakRiti bandhAyelI hoy teone to niyamathI garbha, janma, tap, gnAn ane nirvAN e pAnch kalyANik hoy chhe. jeone vartamAn manuShyaparyAyanA bhavamAn ja gRuhastha avasthAmAn tIrthankaraprakRiti bandhAy temane tap, gnAn ane nirvAN e traN kalyANik hoy chhe ane jeone vartamAn manuShyaparyAyanA bhavamAn muni dIkShA lIdhA pachhI tIrthankaraprakRiti bandhAy tene gnAn ane nirvAN e be ja kalyANik hoy chhe. bIjA ane trIjA prakAranA tIrthankaro mahAvidehakShetramAn ja thAy chhe. mahAvidehamAn je panch-kalyANik tIrthankaro chhe, temanA sivAyanA be ke traN kalyANikavALA tIrthankaro paN hoy chhe; tathA teo mahAvidehanA je kShetre bIjA tIrthankaro na hoy tyAn ja thAy chhe. mahAvidehakShetra sivAy bharat- airAvat kShetromAn je tIrthankaro thAy chhe teo niyamathI panchakalyANik ja hoy chhe.
upar tIrthankaronA je traN prakAr kahyA te traN prakAr arihantonA samajavA ane te uparAnt bIjA prakAro nIche mujab chhe-
(4) sAtishay kevaLI– je arihantone tIrthankaraprakRitino uday hoto nathI parantu gandhakuTI ityAdi hoy chhe temane sAtishay kevaLI kahevAy chhe.
(pa) sAmAnya kevaLI– je arihantone gandhakuTI ityAdi visheShatA na hoy temane sAmAnya kevaLI kahevAy chhe.
Page 435 of 655
PDF/HTML Page 490 of 710
single page version
434 ] [ mokShashAstra
(6) antakRut kevaLI– je arihanto kevaLagnAn pragaT thatAn laghu antarmuhUrtakALamAn ja nirvAN pAme chhe temane antakRut kevaLI kahevAy chhe.
(7) upasarga kevaLI– jeone upasarga avasthAmAn ja kevaLagnAn thayun hoy te arihantone upasarga kevaLI kahevAy chhe (juo, sattAsvarUp gujarAtI pA. 38-39). kevaLagnAn thayA pachhI upasarga hoI shake ja nahi.
arihantonA A bhedo puNya ane sanyoganI apekShAe samajavA; kevaLagnAnAdi guNomAn to badhAy arihanto samAn ja chhe.
(1) je bhAve tIrthankaranAmakarma bandhAy te bhAvane athavA te prakRitine je jIv dharma mAne agar to tene upAdey mAne te mithyAdraShTi chhe, kem ke te rAgane-vikArane dharma mAne chhe. je shubhabhAve tIrthankaranAmakarmano Asrav-bandh thAy te bhAvane ke te prakRitine samyagdraShTio upAdey mAnatA nathI. samyagdraShTine je bhAve tIrthankar prakRiti bandhAy chhe te puNyabhAv chhe, tene teo AdaraNIy mAnatA nathI (juo, paramAtmaprakAsh adhyAy ra, gAthA pa4nI TIkA, pAnun 19p).
(ra) jene AtmAnA svarUpanun bhAn nathI tene shuddhabhAvarUp bhakti arthAt bhAvabhakti to hotI ja nathI paN A sUtramAn kahelI sat pratyenA shubharAgavALI vyavahArabhakti arthAt dravyabhakti paN kharekhar hotI nathI. laukik bhakti bhale hoy (juo, paramAtmaprakAsh, adhyAy ra, gAthA 143 nI TIkA, pA. 203, ra88).
(3) samyagdraShTi sivAyanA jIvone tIrthankaraprakRiti hoy ja nahi. samyagdarshan vagar koI prakArano dharma hoto nathI. AthI samyagdarshananun param mAhAtmya oLakhIne jIvoe te prApta karavA mATe mathavun joIe. samyagdarshan sivAy dharmanI sharUAt bIjI koI nathI eTale ke samyagdarshan te ja dharmanI sharUAt chhe ane siddhadashA te dharmanI pUrNatA chhe. ।।ra4।।
Page 436 of 655
PDF/HTML Page 491 of 710
single page version
a. 6 sUtra 26-27 ] [ 43p [सत् गुण उच्छादन असत् उद्भावने च] temaj pragaT guNone DhAnkavA ane na hoy tevA guNone jAher karavA te [नीचैः गोत्रस्य] nIchagotrakarmanA AsravanAn kAraNo chhe.
ekendriyathI sangnI panchendriy sudhInA badhA tiryancho, nArakIo tathA labdhi- aparyAptak manuShyo te badhAne nIch gotra chhe, devone uchcha gotra chhe, garbhaj manuShyone banne prakAranAn gotrakarmo hoy chhe. ।। rap।।
तद्विपर्ययो नीचैर्वृत्त्यनुत्सेकौ चोत्तरस्य।। २६।।
paraprashansA, AtmanindA vagere [च] temaj [नीचैःवृत्ति अनुत्सेकौ] namra vRutti hovI tathA madano abhAv-te [उत्तरस्य] bIjA gotrakarmanA eTale ke uchcha gotrakarmanA AsravanAn kAraNo chhe.
ahIn namravRutti hovI ane madano abhAv hovo te ashubhabhAvano abhAv samajavo; temAn je shubhabhAv chhe te uchcha gotrakarmanA Asravanun kAraN chhe. ‘anutsek’no artha abhimAn na hovun em thAy chhe. ।। ra6।।
ahIn sudhI sAt karmanA AsravanAn kAraNonun varNan karyun. have chhellA antarAyakarmanA Asravanun kAraN jaNAvIne A adhyAy pUro kare chhe.
te [अंतरायस्य] antarAyakarmanA Asravanun kAraN chhe.
A adhyAyanA 10 thI ra7 sudhInA sUtromAn karmanA Asravanun je kathan karyun chhe te anubhAgasambandhI niyam batAve chhe. jem ke, koI puruShanA dAn devAnA bhAvamAn koIe antarAy karyo to, te samaye tene je karmono Asrav thayo te jo ke sAte karmomAn vahenchAI gayo topaN, te vakhate dAnAntarAyakarmamAn prachUr (ghaNo) anubhAg paDayo ane
Page 437 of 655
PDF/HTML Page 492 of 710
single page version
436 ] [ mokShashAstra anya prakRitiomAn mand anubhAg paDayo. prakRiti ane pradeshabandh yogane AdhIn chhe tathA sthiti ane anubhAgabandh kaShAyabhAvane AdhIn chhe. ।। ra7।।
1. A Asrav adhikAr chhe. kaShAyasahit yog hoy te Asravanun kAraN chhe. tene sAmparAyik Asrav kahevAmAn Ave chhe. kaShAy shabdamAn mithyAtva, avirati ane kaShAy e traNeno samAvesh thaI jAy chhe; tethI adhyAtmashAstromAn mithyAtva, avirati, kaShAy tem ja yogane AsravanA bhed gaNavAmAn Ave chhe. te bhedone bAhyarUpathI mAne paN antarangamAn te bhAvonI jAtine yathArtha na oLakhe to te mithyAdraShTi chhe ane tene Asrav thAy chhe.
ra. A vyavahAr shAstra hovAthI yogane Asravanun kAraN kahI yoganA peTAvibhAv pADI sakaShAy ane akaShAy yogane Asrav kahyo chhe.
3. agnAnI jIvone rAg-dveSh, moharUp je AsravabhAv chhe teno nAsh karavAnI to tene chintA nathI ane bAhyakriyAne tathA bAhya nimittone maTADavAno upAy te jIvo rAkhe chhe; parantu enA maTADavAthI kAI Asrav maTatA nathI. draShTAnta dravyalingI muni anya kudevAdikanI sevA karatA nathI, hinsA tathA viShayamAn pravartatA nathI. krodhAdi karatA nathI tathA man-vachan-kAyAne rokavAnA bhAv kare chhe topaN tene mithyAtvAdi chAre Asrav hoy chhe; vaLI e kAryo teo kapaT vaDe paN karatA nathI, kem ke jo kapaTathI kare to te graiveyak sudhI kevI rIte pahonche? siddhAnta AthI em siddha thAy chhe ke bAhya sharIrAdinI kriyA te Asrav nathI paN antarang abhiprAyamAn je mithyAtvAdi rAgAdibhAv chhe te ja Asrav chhe, tene je jIv na oLakhe te jIvane Asravatattvanun sAchun shraddhAn nathI.
4. samyagdarshan thayA vagar Asravatattva jarA paN TaLe nahi; mATe jIvoe samyagdarshan prApta karavAno satya upAy pratham karavo joIe. samyagdarshan-samyaggnAn vagar koI paN jIvane Asrav TaLe nahi ane dharma thAy nahi.
pa. mithyAdarshan te sansAranun mUL kAraN chhe ane AtmAnA sAchA svarUpano avarNavAd te mithyAtvanA Asravanun kAraN chhe; mATe potAnA svarUpano tem ja AtmAnA shuddha paryAyono avarNavAd na karavo eTale ke svarUp jevun chhe tevun yathArtha samajIne pratIti karavI (juo, sUtra 13 tathA tenI TIkA).
6. samyagdraShTi jIvone samiti, anukampA, vrat, sarAgasanyam, bhakti, tap, tyAg, vaiyAvRutya, prabhAvanA, AvashyakakriyA ityAdi je shubhabhAv chhe te badhA Asrav-bandhanAn
Page 438 of 655
PDF/HTML Page 493 of 710
single page version
upasanhAr ] [ 437 kAraNo chhe em A adhyAyamAn jaNAvyun chhe; mithyAdraShTine to tevA shubhabhAv kharekhar hotA nathI, tenA vrat-tapanA shubhabhAvane ‘bALavrat’ne ‘bALatap’ kahevAy chhe.
7. mArdavapaNun, paranI prashansA, AtmanindA, namratA, anutsekatA-e shubharAg hovAthI bandhanAn kAraNo chhe; tathA rAg te kaShAyano ansh hovAthI tenAthI ghAti tem ja aghAti banne prakAranA karmo bandhAy chhe tathA te shubhabhAv hovAthI aghAti karmomAn shubhaAyu, shubhagotra, sAtAvedanIy tathA shubhanAmakarmo bandhAy chhe; ane tenAthI viparIt ashubhabhAvo vaDe aghAti karmo ashubh bandhAy chhe. A rIte shubh ke ashubh banne bhAvo bandhanun ja kAraN chhe, eTale e siddhAnt Thare chhe ke shubh ke ashubhabhAv karatAn karatAn tenAthI kadI shuddhatA pragaTe ja nahi.
8. samyagdarshan te AtmAno pavitra bhAv chhe, te pote bandhanun kAraN nathI; paN samyagdarshananI bhUmikAmAn shubh rAg hoy tyAre te rAganA nimitte kevA prakAranA karmano Asrav thAy te ahIn jaNAvyun chhe. vItarAgatA pragaTatAn mAtra iryApath Asrav hoy chhe. A Asrav ek ja samayano hoy chhe (arthAt temAn lAmbI sthiti hotI nathI tem ja anubhAg paN hoto nathI.) A uparathI siddha thayun ke samyagdarshan pragaTayA pachhI jeTalA jeTalA anshe vItarAgatA hoy chhe teTalA teTalA anshe Asrav ane bandh hotAn nathI tathA jeTale anshe rAg-dveSh hoy chhe teTale anshe Asrav ane bandh thAy chhe. AthI gnAnIne to anshe Asrav-bandhano abhAv nirantar varte chhe. mithyAdraShTine te shubhAshubharAganun svAmItva hovAthI tene koI paN anshe rAg-dveShano abhAv thato nathI ane tethI tene Asrav-bandh TaLatAn nathI. samyagdarshananI bhUmikAmAn AgaL vadhatAn jIvane kevA prakAranA shubh bhAvo Ave chhe tenun varNan have sAtamA adhyAyamAn karIne Asravanun varNan pUrNa karashe. tyAr pachhI AThamA adhyAyamAn bandhatattvanun ane navamA adhyAyamAn samvar tathA nirjarAtattvanun svarUp kaheshe. dharmanI sharuAt samyagdarshanathI thAy chhe. samyagdarshan thatAn samvar thAy chhe, samvarapUrvak nirjarA thAy chhe ane nirjarA thatAn mokSha thAy chhe, tethI mokShatattvanun svarUp chhellA adhyAyamAn jaNAvyun chhe.
9. A adhyAyamAn, jIvanA vikArIbhAvone paradravyo sAthe kevo nimitta- naimittik sambandh chhe te paN samajAvyun chhe. jIvamAn thatI pachchIs prakAranI vikArI kriyA ane teno par sAthe nimitta-naimittikasambandh kevo hoy tenun varNan paN A adhyAyamAn Apyun chhe.
Page 439 of 655
PDF/HTML Page 494 of 710
single page version
bhUmikA
‘samyagdarshan-gnAn-chAritra te ja mokShamArga chhe’ em AchArya bhagavAne A shAstra sharu karatAn pahelA ja sUtramAn kahyun chhe; temAn garbhitapaNe em Avyun ke tenAthI viruddha bhAvo arthAt shubhAshubhabhAvo te mokShamArga nathI paN sansAramArga chhe. e rIte te sUtramAn je viShay garbhit rAkhyo hato te viShay A chhaThThA-sAtamA adhyAyomAn AchAryadeve spaShTa karyo chhe. chhaThThA adhyAyamAn kahyun ke shubhAshubh banne bhAvo Asrav chhe, ane te viShayane vadhAre spaShTa karavA mATe A sAtamA adhyAyamAn mukhyapaNe shubhAsravane judo varNavyo chhe.
pahelA adhyAyanA chothA sUtramAn je sAt tattvo kahyAn chhe temAnthI AsravatattvanA ajANapaNAnA kAraNe jagatanA jIvo puNyathI dharma thAy chhe’ em mAne chhe. vaLI keTalAk shubhayogane samvar mAne chhe, tathA vrat-maitrI vagere bhAvanA, karuNAbuddhi vagerethI dharma thAy athavA to te dharmanun (samvaranun) kAraN thAy-em keTalAk mAne chhe. paN te mAnyatA agnAn bharelI chhe. e agnAnatA dUr karavA mATe A ek adhyAy khAs judo rachyo chhe ane temAn e viShayane spaShTa karyo chhe.
dharmanI apekShAe puNya ane pApanun ekatva gaNavAmAn Ave chhe. e siddhAnt shrI samayasAramAn 14p thI 163 gAthA sudhImAn samajAvyo chhe. temAn pahelA ja 14p mI gAthAmAn kahyun chhe ke ashubhakarma kushIl chhe ane shubhakarma sushIl chhe em loko mAne chhe, paN je sansAramAn dAkhal kare te sushIl kem hoy? -na ja hoI shake. tyArapachhI 1pa4 mI gAthAmAn kahyun chhe ke-je jIvo paramArthathI bAhya chhe teo mokShanA hetune nahi jANatA thakA-jo ke puNya sansAragamanano hetu chhe topaN-agnAnathI puNyane ichchhe chhe. A pramANe dharma apekShAe puNya-pApanun ekatva jaNAvyun chhe. vaLI shrI pravachanasAr gAthA 77 mAn paN kahyun chhe ke- puNya-pApamAn visheSh nathI (arthAt samAnatA chhe) em je mAnato nathI te mohathI Achchhanna chhe ane ghor apAr sansAre bhame chhe.
Page 440 of 655
PDF/HTML Page 495 of 710
single page version
440 ] [ mokShashAstra AchAryadeve te bannene AsravamAn ja samAvI daIne tene lagatA chhaThTho ane sAtamo e be adhyAy kahyA chhe; temAn chhaThTho adhyAy pUro thayA pachhI A sAtamA adhyAyamAn Asrav adhikAr chAlu rAkhyo chhe ane temAn shubhAsravanun varNan karyun chhe.
A adhyAyamAn jaNAvyun chhe ke samyagdraShTi jIvane thatA vrat, dayA, dAn, karuNA, maitrI vagere bhAvo paN shubhaAsravo chhe ane tethI teo bandhanun kAraN chhe; to pachhI mithyAdraShTi jIvane (-ke jene sAchAn vrat ja hoI shakatA nathI) tenA shubhabhAv dharma, samvar ke tenun kAraN shI rIte thaI shake? kadI thaI shake ja nahi.
prashna– shubhabhAv te paramparAo dharmanun kAraN chhe em shAstramAn keTalIk jagyAe kahevAmAn Ave chhe teno shun artha chhe?
uttara– samyagdraShTi jIvo potAnA svarUpamAn jyAre sthir rahI shakatA nathI tyAre rAg-dveSh toDavAno puruShArtha kare chhe paN puruShArtha nabaLo hovAthI ashubhabhAv TaLe chhe ane shubhabhAv rahI jAy chhe. teo te shubhabhAvane dharma ke dharmanun kAraN mAnatA nathI paN tene Asrav jANIne TALavA mAge chhe. tethI jyAre te shubhabhAv TaLI jAy tyAre je shubhabhAv TaLyo tene shuddhabhAv (-dharma) nun paramparA kAraN kahevAmAn Ave chhe, sAkShAt paNe te bhAv shubhAsrav hovAthI bandhanun kAraN chhe ane je bandhanun kAraN hoy te samvaranun kAraN thaI shake nahi.
agnAnI to shubhabhAvane dharma ke dharmanun kAraN mAne chhe ane tene te bhalo jANe chhe, tethI teno shubhabhAv sAkShAt bandhanun kAraN chhe ane tene thoDA vakhatamAn TALIne ashubhabhAvarUpe pote pariNamashe; A rIte agnAnInA shubhabhAv to ashubhabhAvanun (pApanun) paramparA kAraN kahevAy chhe eTale ke te shubh TALIne jyAre ashubhapaNe pariName tyAre pUrvano je shubhabhAv TaLyo tene ashubhabhAvanun paramparA kAraN thayun kahevAy chhe.
ATalI bhUmikA lakShamAn rAkhIne A adhyAyanA sUtromAn rahelA bhAvo barAbar samajavAthI vastusvarUpanI bhUl TaLI jAy chhe.
हिंसाऽनृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहेभ्यो विरतिर्व्रतम्।। १।।
maithun ane parigrah (arthAt padArtha) pratye mamatvarUp pariNAm-e pAnch pApothI (buddhipUrvak) nivRutti te [व्रतम्] vrat chhe.
Page 441 of 655
PDF/HTML Page 496 of 710
single page version
a. 7 sUtra 1 ] [ 441
1. A adhyAyamAn Asravatattvanun nirupaN karyun chhe; chhaThThA adhyAyanA bAramA sUtramAn vratI pratyenI anukampA sAtA vedanIyanA Asravanun kAraN chhe em kahyun hatun, paN tyAn mUL sUtramAn ‘vratI’nI vyAkhyA karavAmAn AvI na hatI, tethI ahIn A sUtramAn vratanun lakShaN ApavAmAn Avyun chhe. A adhyAyanA 18 mA sUtramAn kahyun chhe ke निःशल्यो व्रतो -mithyAdarshan vagere shalyarahit jIv ja vratI hoy chhe eTale mithyAdraShTine kadI vrat hotAn ja nathI, samyagdraShTi jIvane ja vrat hoI shake. mithyAdraShTinA shubharAgarUp vratane bhagavAne bALavrat kahyAn chhe. (juo, shrI samayasAr gAthA 1par tathA tenI TIkA.) ‘bAL’no artha agnAn chhe.
ra. A adhyAyamAn mahAvrat ane aNuvrat paN AsravarUp kahyAn chhe, mATe te upAdey kevI rIte hoy? Asrav to bandhano sAdhak chhe tethI mahAvrat ane aNuvrat paN bandhanA sAdhak chhe ane vItarAgabhAvarUp chAritra te mokShanun sAdhak chhe; AthI mahAvratAdirUp AsravabhAvone chAritrapaNun sambhavatun nathI. sarva kaShAyarahit je udAsInabhAv chhe tenun ja nAm chAritra chhe. jem koI puruSh kandamULAdi ghaNA doShavALI haritakAyano tyAg kare chhe tathA bIjI haritakAyano ahAr kare chhe paN tene dharma mAnato nathI tem samyagdraShTi muni ane shrAvak hinsAdi tIvra kaShAyarUp bhAvono tyAg kare chhe tathA koI mand kaShAyarUp mahAvrat-aNuvratAdi pALe chhe, parantu tene mokShamArga mAnatA nathI.
3. prashna– jo e pramANe chhe to mahAvrat ane deshavratane chAritranA bhedomAn shA mATe kahyAn chhe? (juo, ratnakaranD shrAvakAchAr gAthA 49-pa0)
uttara– tyAn te mahAvratAdine vyavahArachAritra kahel chhe, ane vyavahAr nAm upachAranun chhe. nishchayathI to je niShkaShAyabhAv chhe te ja sAchun chAritra chhe. samyagdraShTinA bhAv mishrarUp chhe eTale k kvItarAgarUp thayA chhe ane k ksarAg chhe; A kAraNe jyAn anshe vItarAgachAritra pragaTayun chhe tyAn je anshe sarAgatA chhe te mahAvratAdikarUp hoy chhe, Avo sambandh jANIne te mahAvratAdikamAn chAritrano upachAr karyo chhe; paN te pote sAchun chAritra nathI, parantu shubhabhAv chhe-AsravabhAv chhe. te shubhabhAvane dharma mAnavo te mAnyatA Asravatattvane samvaratattva mAnavArUp chhe tethI te mAnyatA khoTI chhe. (juo, mokShamArga prakAshak pA. ra31-ra33)
chAritrano viShay A shAstranA 9 mA adhyAyanA 18 mA sUtramAn lIdho chhe, tyAn te bAbatanI TIkA lakhI chhe te ahIn paN lAgu paDe chhe.
Page 442 of 655
PDF/HTML Page 497 of 710
single page version
442 ] [ mokShashAstra
4. vrat be prakAranAn chhe-nishchay ane vyavahAr. rAg-dveShAdi vikalpa rahit thavun te nishchayavrat chhe (juo, dravyasangrah gAthA 3p TIkA.) samyagdraShTi jIvane sthiratAnI vRuddhirUp nirvikalpa dashA te nishchayavrat chhe, temAn jeTalA anshe vItarAgatA chhe teTale anshe sAchun chAritra chhe; ane samyagdarshan-gnAn thayA pachhI paradravyanun Alamban chhoDavArUp je shubhabhAv te aNuvrat-mahAvrat chhe, tene vyavahAravrat kahevAy chhe. A sUtramAn vyavahAravratanun lakShaN Apyun chhe; temAn ashubhabhAv TaLe chhe paN shubhabhAv rahe chhe, te puNyAsravanun kAraN chhe.
pa. shrI paramAtmaprakAsh adhyAy ra, gAthA-par nI TIkAmAn vrat te puNyabandhanun kAraN chhe ane avrat te pApabandhanun kAraN chhe em jaNAvIne, A sUtrano artha nIche pramANe karyo chhe. -
“teno artha e chhe ke-prANIone pIDA devI, jUThThAn vachan bolavA, paradhan haravun, kushIlanun sevan ane parigrah tenAthI virakta thavun te vrat chhe; e ahinsAdi vrat prasiddha chhe. te vyavahAranaye ekadesh vrat chhe-e dekhADavAmAn Ave chhe.
jIvaghAtamAn nivRutti-jIvadayAmAn pravRutti, asatya vachanamAn nivRutti-satya vachanamAn pravRutti, adattAdAn (chorI)thI nivRutti-achauryamAn pravRutti ityAdi svarUpathI te ekadesh vrat chhe.” (paramAtmaprakAsh pA. 191-19r) ahIn aNuvrat ane mahAvrat bannene ekadesh vrat kahyAn chhe.
tyArapachhI tarat ja nishchayavratanun svarUp nIche pramANe kahyun chhe (nishchayavrat eTale svarUpasthiratA athavA samyakchAritra)-
“ane rAgadveSharUp sankalpa vikalponA kallolothI rahit traN guptithI gupta samAdhimAn shubhAshubhanA tyAgathI paripUrNa vrat thAy chhe.” (paramAtmaprakAsh pA. 19r)
samyagdraShTine shubhAshubhano tyAg ane shuddhanun grahaN te nishchayavrat chhe ane temane ashubhano tyAg ane shubhanun grahaN te vyavahAr vrat chhe-em samajavun. mithyAdraShTine nishchay ke vyavahAr bemAnthI eke prakAranA vrat hotAn nathI. tattvagnAn vagar mahAvratAdikanun AcharaN te mithyAchAritra ja chhe. samyagdarshanarUp bhUmi vagar vratarUpI vRukSha thAy ja nahi.
1. vratAdi shubhopayog vAstavamAn bandhanun kAraN chhe. panchAdhyAyI bhA. ra gA. 7pa9 thI 6r mAn kahyun chhe ke ‘jo ke lokarUDhithI shubhopayog paN chAritra’ e nAmathI kahevAmAn Ave chhe paN potAnI arthakriyA karavAmAn asamartha chhe,
Page 443 of 655
PDF/HTML Page 498 of 710
single page version
a. 7 sUtra 1 ] [ 433 mATe te nishchayathI sArthak nAmavALun nathI. 7pa9. parantu vAstavamAn te ashubhopayog samAn bandhanun ja kAraN chhe mATe te shreShTha nathI. shreShTha to te chhe je upakAr-apakAr karavAvALun nathI. 760. shubhopayog viruddha kAryakArI chhe e vAt vichAr karavAthI asiddha paN pratIt thatI nathI, kem ke shubhopayog ekAntathI bandhanun kAraN hovAthI te shuddhopayoganA abhAvamAn ja hoy chhe. 761. buddhinA doShathI evI tarkaNA paN na karavI joIe ke shubhopayog ek anshe nirjarAnun kAraN chhe, kem ke na to shubhopayog ja bandhanA abhAvanun kAraN chhe ane na to ashubhopayog ja bandhanA abhAvanun kAraN chhe arthAt shubh-ashubh bhAv beu bandhanA ja kAraN chhe.
ra. samyagdraShTinA shubhopayogathI paN bandhanI prApti thAy chhe em shrI kundakundAchAryakRut pravachanasAr gA. 11mAn kahyun chhe temAn shrI amRutachandrAchArya te gAthAnI sUchanikAmAn kahe chhe ke ‘have jeno chAritra pariNAm sAthe samparka chhe evo je shuddha ane shubh (be prakAr) pariNAm chhe, tenA grahaN tyAg mATe (-shuddha pariNAmanA grahaN ane shubh pariNAmanA tyAg mATe) tenun phaL vichAre chhe-
प्राप्नोति निर्वाण सुखं शुभोपयुक्तो वा स्वर्ग सुखम्।। ११।।
anvayArtha– dharmathI pariNamelA svarUpavALo AtmA jo shuddhopayogamAn joDAyelo hoy to mokShanA sukhane pAme chhe ane jo shubhopayogavALo hoy to svarganA sukhane (bandhane) pAme chhe.
jyAre A AtmA dharmapariNat svabhAvavALo vartato thako shuddhopayog pariNatine vahan kare chhe- TakAvI rAkhe chhe tyAre, je virodhI shakti vinAnun hovAne lIdhe potAnun kArya karavAne samartha chhe evA chAritravALo hovAthI, (te) sAkShAt mokShane pAme chhe; ane jyAre te dharma pariNat svabhAvavALo hovA chhatAn shubhopayog pariNati sAthe joDAy chhe tyAre, je virodhI shakti sahit hovAne lIdhe svakArya karavAne asamartha chhe ane kathanchit viruddha kArya karanArun chhe. evA chAritravALo hovAthI, jem agnithI garam thayelun ghI jenA upar chhAnTavAmAn Avyun hoy te puruSh dAhadukhane pAme
Page 444 of 655
PDF/HTML Page 499 of 710
single page version
444 ] [ mokShashAstra chhe tem, svargasukhanA bandhane pAme chhe. AthI shuddhopayog upAdey chhe ane shubhopayog hey chhe. (pravachanasAr gA. 11 nI TIkA)
mithyAdraShTine athavA samyagdraShTine paN rAg to bandhanun ja kAraN chhe; shuddhasvarUp pariNAm mAtrathI ja mokSha chhe.
3. samayasAr shAstranA puNya-pAp adhikAr 110 mA kaLashamAn AchAryadev kahe chhe ke- “यावत्पाकमुपैति कर्म विरति”
artha– jyAn sudhI gnAnanI karma virati barAbar paripUrNatA pAmatI nathI tyAn sudhI karmagnAnanun ekaThApaNun shAstramAn kahyun chhe; temanA ekaThA rahevAmAn kAi paN kShati arthAt virodh nathI. paN ahIn eTalun visheSh jANavun ke AtmAmAn avashapaNe (jabar-jastIthI) ke karma pragaT thAy chhe arthAt uday thAy chhe te to bandhanun kAraN thAy chhe. ane mokShanun kAraN to, je ek paramagnAn chhe te ek ja thAy chhe-ke je gnAn svata vimukta (arthAt traNe kALe par dravyabhAvothI bhinna chhe.)
bhAvArtha– jyAn sudhI yathAkhyAtachAritra thatun nathI tyAn sudhI samyagdraShTine be dhArA rahe chhe-shubhAshubhakarmadhArA ane gnAnadhArA, te banne sAthe rahevAmAn kAi paN virodh nathI. (jem mithyAgnAnane ane samyaggnAnano paraspar virodh chhe tem karma sAmAnyane ane gnAnane sAthe hovAmAn virodh nathI) te sthitimAn karma potAnun kArya kare chhe ane gnAn potAnun kArya kare chhe. jeTalA anshe shubhAshubh karmadhArA chhe teTalA anshe karma bandh thAy chhe ane jeTalA anshe gnAnadhArA chhe teTalA anshe karmano nAsh thato jAy chhe. viShay-kaShAyanA vikalpo ke vrat niyamanA vikalpo-shuddha svarUpano vichAr(-vikalpa) paN bandhanun kAraN chhe; shuddha pariNatirUp gnAnadhArA ja mokShanun kAraN chhe. 110(samayasAr gujarAtI pRu. ra63-64)
vaLI A kaLashanAn arthamAn shrI rAjamallajIe paN spaShTapaNe kahyun chhe ke- “ ahIn koI bhrAnti karashe ke– ‘mithyAdraShTine yatipaNun kriyArUp chhe te to bandhanun kAraN chhe; paN samyagdraShTine je yatipaNun (munipaNun) shubhakriyArUp chhe te mokShanun kAraN chhe; kemake anubhavagnAn tathA dayA, vrat, tap, sanyamarUpI kriyA-e beu maLIne gnAnAvaraNAdi karmono kShay kare chhe’-evI pratIti koI agnAnI jIv kare chhe, tenun samAdhAn A prakAre chhe ke-
je koIpaN shubh-ashubh kriyA-bahirjalparUp vikalpa athavA antarjalparUp athavA dravyanA vichArarUp athavA shuddha svarUpanA vichAr ityAdi chhe te sarva karma bandhanun kAraN
Page 445 of 655
PDF/HTML Page 500 of 710
single page version
a. 7 sUtra 1 ] [ 44p chhe; evI kriyAno evo ja svabhAv chhe. temAn samyagdraShTi, mithyAdraShTino evo to koI bhed nathI. (arthAt agnAnInA uparokta kathanAnusAr shubhakriyA mithyAdraShTine to bandhanun kAraN thAy ane te ja kriyA samyagdraShTine mokShanun kAraN thAy-evo to teno bhed nathI) evI kriyAthI to tene (samyagdraShTivantane paN) bandh chhe ane shuddha svarUp pariNaman mAtrathI mokSha chhe. jo ke ek ja kALamAn samyagdraShTi jIvane shuddhagnAn paN chhe ane kriyArUp pariNAm paN chhe; paN temAn je vikriyArUp pariNAm chhe tenAthI to mAtra bandh thAy chhe; tenAthI karmano kShay ek ansh paN thato nathI- evun vastunun svarUp chhe; to pachhI upAy shun? te kALe gnAnIne shuddhasvarUpanA anubhavanun anubhavagnAn paN chhe, te vaDe te samaye karmano kShay thAy chhe, tenAthI to ek ansh mAtra paN bandhan thatun nathI;- evun ja vastunun svarUp chhe; te jevun chhe tevun kahe chhe.”
(juo, samayasAr kaLashaTIkA rAjamallajI hindI pRu. 1rar suratathI prakAshit) upar mujab spaShTIkaraN karIne pachhI te kaLashano artha temaNe ja vistArapUrvak lakhyo chhe; temAn te sambandhI paN spaShTatA chhe temAn chhevaTe lakhe chhe ke “shubh kriyA kadApi mokShanun sAdhan thaI shakatI nathI, te mAtra bandhan ja karavAvALI chhe– evI shraddhA karavAthI ja mithyAbuddhino nAsh thaIne samyaggnAnano lAbh thashe. mokShano upAy to ek mAtra nishchayaratnatrayamay AtmAnI shuddha vItarAg pariNati chhe.”
4. shrI rAjamallajIkRut samayasAr kaLashaTIkA(suratathI prakAshit) temAn pRu. 114 lITI 17 thI em lakhyun chhe ke-“ahInyA e vAtane draDh karI chhe ke karmonI nirjarAnun sAdhan to mAtra shuddhagnAnabhAv chhe. jeTalA anshe kAlimA chhe teTalA anshe to bandh ja chhe, shubhakriyA kadI paN mokShanun sAdhan thai shakatI nathI. te kevaL bandhane ja karavAvALI chhe, evI shraddhA karavAthI ja mithyAbuddhino nAsh thai samyaggnAnano lAbh thAy chhe.
mokShano upAy to ek mAtra nishchayaratnatrayamay AtmAnI shuddha vItarAg pariNati chhe. jemake puruShArtha siddhiupAyamAn AchArye kahyun chhe ke “असमग्रं भावयतो” gA. ।। ra11।। yenAnshen sudraShTi।। ra1r।। pachhI bhAvArthamAn lakhyun chhe ke-jyAn shuddhabhAvanI pUrNatA thaI nathI tyAn paN ratnatray chhe paN je kAI tyAn karmono bandh thAy chhe te ratnatrayathI thato nathI, paN ashuddhatAthI-rAgabhAvathI chhe, kemake jeTalI tyAn apUrNatA chhe arthAt shuddhatAmAn kamI chhe te mokShano upAy nathI te to karmanun bandhan ja karavAvALI chhe. jeTalA anshamAn shuddhadraShTi chhe arthAt samyagdarshan sahit shuddhabhAvanI pariNati chhe teTalA