Moksha Shastra-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Sutra: 19-27 (Chapter 6),1 (Chapter 7); Upsanhar (Chapter 6); Seventh Chapter Pg 439 to 490.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 25 of 36

 

Page 426 of 655
PDF/HTML Page 481 of 710
single page version

a. 6 sūtra 19-20 ] [ 42p

ṭīkā

1. ā sūtrane sattaramā sūtrathī judun lakhavānun kāraṇ e chhe ke ā sūtramān jaṇāvelī bābat devāyunā āsravanun paṇ kāraṇ thāy chhe.

ra. ahīn ‘स्वभाव’ no artha ‘ātmāno shuddha svabhāv’ em na samajavo;

kem ke nijasvabhāv bandhanun kāraṇ hoy nahi. ahīn ‘स्वभाव’ no artha ‘koīe shīkhavyā vagar’ em thāy chhe. mārdav paṇ ātmāno ek shuddhabhāv chhe. parantu ahīn ‘मार्दव’ no artha ‘shubhabhāvarūp (mandakaṣhāyarūp) saraḷ pariṇām’ em karavo; kem ke shuddhabhāvarūp mārdav chhe te bandhanun kāraṇ nathī paṇ shubhabhāvarūp mārdav chhe te ja bandhanun kāraṇ chhe. ।। 18।।

badhān āyuonā āsravanun kāraṇ
निःशीलव्रतत्त्वं च सर्वेषाम्।। १९।।
arthaḥ– [निःशोलव्रतत्त्वं च] shīl ane vratano abhāv te paṇ [सर्वेषाम्]

badhā prakāranān āyunā āsravanun kāraṇ chhe.

ṭīkā

1. prashnaḥ– je vrat ane shīl rahit hoy tene devāyuno āsrav kem thāy? uttaraḥ– bhogabhūminā jīvone shīl-vratādi nathī topaṇ devāyuno ja āsrav thāy chhe.

ra. e vāt khās lakṣhamān rākhavī ke mithyādraṣhṭine sāchān shīl ke vrat hotān nathī. mithyādraṣhṭi jīv game tevā shubharāgarūp shīlavrat pāḷato hoy topaṇ te sāchān shīlavratarahit ja chhe. samyagdraṣhṭi thayā pachhī jīv aṇuvrat ke mahāvrat dhāraṇ kare teṭalāthī te jīv āyunā bandharahit thaī jato nathī; samyagdraṣhṭinān sāchān aṇuvrat ane mahāvrat devāyunā āsravanun kāraṇ chhe kem ke te paṇ rāg chhe. mātra vītarāgabhāv ja bandhanun kāraṇ na thāy; koī paṇ prakārano rāg hoy te to āsrav ane bandhanun kāraṇ thāy ja. have pachhīnā (ra0 mā) sūtramān te spaṣhṭa karyun chhe. ‘bāḷatap’ āsravanun kāraṇ chhe em 1r tathā ra0 mā sūtramān kahyun chhe. ।। 19।।


Page 427 of 655
PDF/HTML Page 482 of 710
single page version

426 ] [ mokṣhashāstra

devāyunā āsravanun kāraṇ
सरागसंयमसंयमासंयमाकामनिर्जराबालतपांसि दैवस्य।। २०।।
arthaḥ– [सरागसंयम संयमासंयम अकामनिर्जरा बालतपांसि] sarāgasanyam,

sanyamāsanyam, akāmanirjarā ane bāḷatap [देवस्य] te devāyunā āsravanān kāraṇo chhe.

ṭīkā

1. ā sūtramān jaṇāvelā bhāvonā artha pūrve 1r mā sūtranī ṭīkāmān āvī gayā chhe. juo pānun 431. pariṇāmo bagaḍayā vagar mandakaṣhāy rākhīne duḥkh sahan karavun te akāmanirjarā chhe.

ra. mithyādraṣhṭine sarāgasanyam ane sanyamāsanyam hotān nathī paṇ ‘bāḷatap’ hoy chhe; māṭe bāhya vrat dhāraṇ karyān hoy te uparathī te jīvane sarāgasanyam ke sanyamāsanyam chhe-em mānī levun nahi. samyagdarshan thayā pachhī pāñchamā guṇasthāne aṇavrat arthāt sanyamāsanyam ane chhaṭhṭhā guṇasthāne mahāvrat arthāt sarāgasanyam hoy chhe. samyagdarshan hovā chhatān aṇuvrat ke mahāvrat na hoy em paṇ bane chhe. tevā jīvone vītarāgadevanān darshan-pūjā, svādhyāy, anukampā ityādi shubhabhāv hoy chhe; pahelāthī chothā guṇasthān sudhī te jātanā shubhabhāv hoy chhe; paṇ tyān vrat hotān nathī. agnānīnā mānelān vrat ane tapane bāḷavrat ane bāḷatap kahyān chhe. ‘bāḷatap’ shabda to ā sūtramān jaṇāvyo chhe ane bāḷavratano samāvesh uparanā (19 mā) sūtramān thāy chhe. (juo, sūtra 1r tathā ra1nī ṭīkā.)

3. ahīn paṇ e jāṇavun ke sarāgasanyam ane sanyamāsanyamamān jeṭalo vītarāgībhāvarūp sanyam pragaṭayo chhe te āsravanun kāraṇ nathī paṇ tenī sāthe je rāg varte chhe te āsravanun kāraṇ chhe. ।। ra0।।

devāyunā āsravanun kāraṇ (chālu)
सम्यक्त्वं च।। २१।।
arthaḥ– [सम्यक्त्वं च] samyagdarshan paṇ devāyunā āsravanun kāraṇ chhe arthāt

samyagdarshan sāthe rahelo rāg te paṇ devāyunā āsravanun kāraṇ chhe,

ṭīkā
1. jo ke samyagdarshan shuddhabhāv hovāthī te koī paṇ karmanā āsravanun kāraṇ

Page 428 of 655
PDF/HTML Page 483 of 710
single page version

a. 6 sūtra 22 ] [ 427 nathī topaṇ te bhūmikāmān je rāgānsh manuṣhya ane tiryañchane hoy chhe te devāyunā āsravanun kāraṇ thāy chhe. sarāgasanyam ane sanyamāsanyam sambandhamān paṇ e ja pramāṇe chhe te upar kahevāī gayun chhe.

ra. devāyunā āsravanān kāraṇ sambandhī ra0 mun sūtra kahyā pachhī ā sūtra judun lakhavānun prayojan e chhe ke, samyagdraṣhṭi manuṣhya tathā tiryañchane je rāg hoy chhe te vaimānik devāyunā ja āsravanun kāraṇ thāy chhe, halakā devonān āyunun kāraṇ te rāg thato nathī.

3. samyagdraṣhṭine jeṭalā anshe rāg nathī teṭalā anshe āsrav-bandh nathī ane jeṭalā anshe rāg chhe teṭalā anshe āsrav-bandh chhe. (juo, shrī amr̥utachandrāchāryakr̥ut puruṣhārthasiddhi upāy gāthā ra1r thī ra14) samyagdarshan pote abandh chhe arthāt te pote koī prakāranā bandhanun kāraṇ nathī. mithyādraṣhṭine koī paṇ anshe rāgano abhāv hoy em banatun ja nathī tethī te sampūrṇapaṇe hammeshān bandhabhāvamān ja hoy chhe.

ahīn āyukarmanā āsrav sambandhī varṇan pūrun thayun. ।। ra1।।
have nāmakarmanā āsravanun kāraṇ jaṇāve chhe-
ashubhanāmakarmanā āsravanun kāraṇ

योगवक्रता विसंवादनं चाशुभस्य नाम्नः।। २२।।

arthaḥ– [योगवक्रता] yogamān kuṭilatā [विसंवादनं च] ane visamvādan

arthāt anyathā pravartan te [अशुभस्य नाम्नः] ashubhanāmakarmanā āsravanun kāraṇ chhe.

ṭīkā

1. ātmānā pradeshonun parispandan te yog chhe (juo, ā adhyāyanā pahelā sūtranī ṭīkā). ekelo yog mātra sātāvedanīyanā āsravanun kāraṇ chhe. yogamān vakratā hotī nathī paṇ upayogamān vakratā (-kuṭilatā) hoy chhe. je yoganī sāthe upayoganī vakratā rahelī hoy te ashubhanāmakarmanā āsravanun kāraṇ chhe. āsravanā prakaraṇamān yoganun mukhyapaṇun chhe ane bandhanā prakaraṇamān bandhapariṇāmonun mukhyapaṇun chhe; tethī ā adhyāyamān ane ā sūtramān yog shabda vāparyo chhe. pariṇāmonun vakrapaṇun jaḍ-man, vachan ke kāyā-mān hotun nathī tem ja yogamān paṇ hotun nathī paṇ upayogamān hoy chhe. ahīn āsravanun prakaraṇ hovāthī ane āsravanun kāraṇ yog hovāthī, upayoganī


Page 429 of 655
PDF/HTML Page 484 of 710
single page version

428 ] [ mokṣhashāstra vakratāne upachārathī yog-vakratā kahel chhe; yoganā visamvādan sambandhamān paṇ te pramāṇe samajī levun.

ra. prashnaḥ– visamvādanano artha anyathā pravartan evo thāy chhe ane teno samāvesh vakratāmān thaī jāy chhe chhatān ‘visamvādan’ shabda judo shā māṭe kahyo?

uttaraḥ– jīvanī potānī apekṣhāe yog vakratā kahevāy chhe ane paranī apekṣhāe visamvādan kahevāy chhe. mokṣhamārgamān pratikūḷ evī man-vachan-kāyā dvārā khoṭī prayojanā karavī te yog vakratā chhe ane bījāne tem karavānun kahevun te visamvādan chhe. koī jīv shubh karato hoy tene ashubh karavānun kahevun te paṇ visamvādan chhe. koī jīv shubharāg karato hoy ane temān dharma mānato hoy tene em kahevun ke, shubharāgathī dharma na thāy paṇ bandh thāy ane sāchī samajaṇ tathā vītarāg bhāvathī dharma thāy; āvo upadesh āpavo te visamvādan nathī kem ke temān to samyak nyāyanun pratipādan chhe, tethī te kāraṇe ashubh bandh thāy nahi.

3. ā sūtranā ‘च’ shabdamān mithyādarshananun sevan, koīnun khoṭun vāṅkun bolavun.

chittanun asthirapaṇun, kapaṭarūp māp-tol, paranī nindā, potānī prashansā ityādino samāvesh thaī jāy chhe. ।। rar।।

shubhanāmakarmanā āsravanun kāraṇ
तद्विपरीतं शुभस्य।। २३।।
arthaḥ– [तत् विपरीतं] tenāthī arthāt ashubhanāmakarmanā āsravanān je

kāraṇo kahyān tenāthī viparītabhāvo [शुभस्य] shubhanāmakarmanā āsravanān kāraṇo chhe.

ṭīkā

1. bāvīsamān sūtramān yoganī vakratā ane visamvādanane ashubhakarmanā āsravanān kāraṇo kahyān chhe tenāthī viparīt eṭale saraḷatā hovī ane anyathā pravr̥uttino abhāv hovo te shubhanāmakarmanā āsravanān kāraṇo chhe.

ra. ahīn ‘saraḷatā’ shabdano artha ‘potānā shuddhasvabhāvarūp saraḷatā’ em na samajavo paṇ ‘shubhabhāvarūp saraḷatā’ em samajavo. anyathā pravr̥uttino abhāv te paṇ shubhabhāvarūp samajavo. shuddhabhāv to āsrav-bandhanun kāraṇ hoy nahi. ।। ra3।।


Page 430 of 655
PDF/HTML Page 485 of 710
single page version

a. 6 sūtra 24 ] [ 429

tīrthaṅkaranāmakarmanā āsravanān kāraṇo
दर्शनविशुद्धर्विनयसम्पन्नता शीलव्रतेष्वनतीचारोऽभीक्ष्मज्ञानोपयोग–
संवेगौशक्तितस्त्यागतपसी साधुसमाधिर्वैयावृत्यकरणमर्हदाचार्य–
बहुश्रुतप्रवचनभक्तिणवश्यकापरिहाणिर्मार्गप्रभावना–

प्रवचनवत्सलत्वमितिती–थकरत्वस्य।। २४।।

arthaḥ– [दर्शनविशुद्धिः] 1-darshanavishuddhi, [विनयसम्पन्नता] ra-

vinayasampannatā, [शीलव्रतेषु अनतोचारो] 3-shīl ane vratomān anatichār, [अभिक्ष्णज्ञानोपयोगः] 4-nirantar gnānopayog, [संवेगः] pa-samveg arthāt sansārathī bhayabhīt hovun, [शक्तितः त्याग तपसी] 6-7-shakti anusār tyāg tathā tap karavo, [साधुसमाधिः] 8-sādhu-samādhi, [वैयावृत्यकरणम्] 9-vaiyāvr̥utya karavī, [अर्हत् आचार्य बहुश्रुत प्रवचन भक्तिः] 10-13-arhat-āchārya-bahushrut (upādhyāy) ane pravachan pratye bhakti, [आवश्यक अपरिहाणिः] 14-āvashyakamān hāni na karavī, [मार्गप्रभावनाः] 1p-mārga prabhāvanā ane [प्रवचनवत्सलत्वम्] 16-pravachan-vātsalya [इति तीर्थंकरत्वस्य] e soḷ bhāvanā tīrthaṅkaranāmakarmanā āsravanān kāraṇo chhe.

ṭīkā

1. ā badhī bhāvanāomān darshanavishuddhi mukhya chhe, tethī pratham ja te jaṇāvel chhe; tenā abhāvamān bījī badhī bhāvanā hoy topaṇ tīrthaṅkaranāmakarmano āsrav thato nathī, ane tenā sadbhāvamān bījī bhāvanāo hoy ke na hoy topaṇ tīrthaṅkaranāmakarmano āsrav thāy chhe.

ra. ahīn jaṇāvelī soḷ bhāvanā sambandhamān visheṣh kahevāmān āve chhe-
(1) darshanavishuddhi

darshanavishuddhi eṭale samyagdarshananī vishuddhi. samyagdarshan pote ātmāno shuddha paryāy hovāthī te bandhanun kāraṇ nathī, paṇ samyagdarshananī bhūmikāmān ek khās prakāranī kaṣhāyanī vishuddhi thāy chhe te tīrthaṅkaranāmakarmanā bandhanun kāraṇ thāy chhe. draṣhṭāntaḥ- vachanakarmane (arthāt vachanarūpī kāryane) yog kahevāy chhe. parantu ‘vachan yog’no artha ‘vachanadvārā thatun ātmakarma te yog’ evo thāy chhe, kem ke jaḍ vachan kāī bandhanun kāraṇ nathī. ātmāmān je āsrav thāy chhe te ātmānī chañchaḷatāthī thāy chhe,


Page 431 of 655
PDF/HTML Page 486 of 710
single page version

430 ] [ mokṣhashāstra pudgalathī thato nathī; pudgal to nimittamātra chhe. siddhāntaḥ- darshanavishuddhine tīrthaṅkaranāmakarmanā āsravanun kāraṇ kahyun chhe, tyān kharekhar darshananī shuddhi pote āsrav- bandhanun kāraṇ nathī paṇ rāg ja bandhanun kāraṇ chhe. tethī darshanavishuddhino artha ‘darshan sāthe rahelo rāg’ em samajavo yogya chhe. koī paṇ prakāranā bandhanun kāraṇ kaṣhāy ja chhe, samyagdarshanādi bandhanān kāraṇ nathī. samyagdarshan ke je ātmāne bandhathī chhoḍāvanārun chhe te pote bandhanun kāraṇ kem thaī shake? tīrthaṅkaranāmakarma te paṇ āsrav- bandh ja chhe; tethī tenun kāraṇ paṇ samyagdarshanādi kharekhar nathī. samyagdraṣhṭi jīvane jinopadriṣhṭa nirgranth mokṣhamārgamān je darshan sambandhī dharmānurāg thāy chhe te darshanavishuddhi chhe. samyagdarshananā shaṅkādi doṣho ṭaḷī javāthī te vishuddhi thāy chhe. (juo, tattvārthasār adhyāy 4, gāthā 49 thī par nī ṭīkā pā. rara1.)

(ra) vinayasampannatā

1. vinayathī paripūrṇa rahevun te vinayasampannatā chhe. samyaggnānādi guṇono tathā gnānādi guṇasanyukta gnānīno ādar utpanna thavo te vinay chhe. ā vinayamān je rāg chhe te āsrav-bandhanun kāraṇ chhe.

ra. vinay be prakāranā chhe-ek shuddhabhāvarūp vinay chheḥ tene nishchayavinay paṇ kahevāmān āve chhe; potānā shuddhasvarūpamān ṭakī rahevun te nishchayavinay chhe. ā vinay bandhanun kāraṇ nathī. bījo shubhabhāvarūp vinay chhe, tene vyavahāravinay paṇ kahevāmān āve chhe. agnānīne sācho vinay hoto ja nathī. samyagdraṣhṭine shubhabhāvarūp vinay hoy chhe ane te tīrthaṅkaranāmakarmanā āsravanun kāraṇ chhe. chhaṭhṭhā guṇasthān pachhī vyavahāravinay hoto nathī paṇ nishchayavinay hoy chhe.

(3) shīl ane vratomān anatichār

‘shīl’ shabdanā traṇ artha thāy chheḥ- 1. satsvabhāv, ra. svadārā santoṣh ane 3. digvrat vagere sāt vrat je ahinsādi vratanā rakṣhaṇārtha hoy chhe te. sat svabhāvano artha krodhādi kaṣhāyane vash na thavun te. ā shubhabhāv chhe, atimand kaṣhāy hoy tyāre te thāy chhe. ‘shīl’no pahelo ane trījo artha ahīn levo; bījo artha ‘vrat’ shabdamān āvī jāy chhe. ahinsā ādi vrato chhe. anatichār eṭale doṣh rahitapaṇun,

(4) abhīkṣhṇa gnānopayog

abhīkṣhṇa gnānopayog eṭale sadā gnānopayogamān rahevun te; samyaggnānadvārā pratyek kāryamān vichār karīne temān pravr̥utti karavī te gnānopayogano artha chhe. gnānanun sākṣhāt


Page 432 of 655
PDF/HTML Page 487 of 710
single page version

a. 6 sūtra 24 ] [ 431 tem ja paramparā phaḷ vichāravun. agnānanī nivr̥utti ane hitāhitanī samajaṇ sāchā gnānathī ja thāy chhe; tethī te paṇ gnānopayogano artha chhe. māṭe sāchā gnānane potānun hitakārī mānavun joīe. gnānopayogamān je vītarāgatā chhe te bandhanun kāraṇ nathī paṇ je shubhabhāvarūp rāg chhe te bandhanun kāraṇ chhe.

(pa) samveg

nitya sansāranā duḥkhothī bhīrutāno bhāv te samveg chhe; temān je vītarāgabhāv chhe te bandhanun kāraṇ nathī paṇ je shubharāg chhe te bandhanun kāraṇ chhe. samyagdraṣhṭione je vyavahār samveg hoy chhe te rāgabhāv chhe; jyāre nirvikalpadashāmān na rahī shakāy tyāre tevo samvegabhāv nirantar hoy chhe.

(6–7) shakti anusār tyāg tathā tap

1. tyāg be prakāranā chhe- shuddhabhāvarūp ane shubhabhāvarūp; temān jeṭale anshe shuddhatā hoy teṭale anshe vītarāgatā chhe ane te bandhanun kāraṇ nathī. samyagdraṣhṭine shubhabhāvarūp tyāg shakti-anusār hoy chhe; shaktithī hīn ke adhik hoto nathī, shubharāgarūp tyāgabhāv bandhanun kāraṇ chhe.

‘tyāg’no artha ‘dān devun’ evo paṇ thāy chhe. ra. ichchhā-nirodh te tap chhe eṭale ke shubhāshubhabhāvano nirodh te tap chhe; ā tap samyagdraṣhṭine ja hoy chhe; tene nishchayatap kahevāy chhe. samyagdraṣhṭine jeṭale anshe vītarāgabhāv chhe teṭale anshe nishchayatap chhe ane te bandhanun kāraṇ nathī; paṇ jeṭale anshe shubharāgarūp vyavahāratap chhe te bandhanun kāraṇ chhe. mithyādraṣhṭine sāchun tap hotun nathī; tenā shubharāgarūp tapane ‘bāḷatap’ kahevāmān āve chhe. ‘bāḷ’no artha agnān, mūḍh evo chhe. agnānīnā tap vagerenā shubhabhāv tīrthaṅkaraprakr̥itinā āsravanun kāraṇ thaī shake ja nahi.

(8) sādhusamādhi

samyagdraṣhṭi sādhune tapamān tathā ātmasiddhimān vighna āvatun dekhīne te dūr karavāno bhāv ane temane samādhi ṭakī rahe evo bhāv te sādhusamādhi chhe; ā shubharāg chhe. āvo rāg yathārthapaṇe samyagdraṣhṭine ja hoy chhe, paṇ teone te rāganī bhāvanā hotī nathī.

(9) vaiyāvr̥utyakaraṇ
vaiyāvr̥utya eṭale sevā; rogī, nānī ummaranā ke vr̥uddha munionī sevā karavī te

Page 433 of 655
PDF/HTML Page 488 of 710
single page version

432 ] [ mokṣhashāstra vaiyāvr̥utyakaraṇ chhe. ‘sādhusamādhi’mān sādhunun chitta santuṣhṭa rākhavun evo artha thāy chhe ane ‘vaiyāvr̥utyakaraṇ’mān tapasvīone yogya sādhan ekaṭhun karavun ke je sadā upayogī thāy-evā hetuthī je dān devāmān āve te vaiyāvr̥utya chhe, paṇ sādhusamādhi nathī. sādhuonā sthānane sāph rākhavun, duḥkhanun kāraṇ ūpajatun dekhī temanā pag dābavā vagere prakāre sevā karavī te paṇ vaiyāvr̥utya chhe; ā shubhabhāv chhe.

(10 thī 13) arhat–bahushrut ane pravachanabhakti

bhakti be prakāranī chhe- ek shuddhabhāvarūp ane bījī shubhabhāvarūp, samyagdarshan te paramārtha bhakti eṭale ke shuddhabhāvarūp bhakti chhe. samyagdraṣhṭinī nishchayabhakti shuddhātmatattvanī bhāvanārūp chhe; te shuddhabhāvarūp hovāthī bandhanun kāraṇ nathī. samyagdraṣhṭine shubhabhāvarūp je sarāgabhakti hoy chhe te pañchaparameṣhṭhīnī ārādhanārūp chhe (juo, shrī hindī samayasār, āsrav-adhikār gāthā 173 thī 176, jayasenāchāryakr̥ut sanskr̥it ṭīkā, pā. rapa0).

1. arhat ane āchāryano samāvesh pañchaparameṣhṭhīmān thaī jāy chhe. sarvagnakevaḷī jin bhagavān arhat chhe; teo sampūrṇa dharmopadeshanā vidhātā (karanār) chhe; teo sākṣhāt gnānī pūrṇa vītarāg chhe. ra. sādhusaṅghamān je mukhya sādhu hoy temane āchārya kahevāmān āve chhe; teo samyagdarshan-gnānapūrvak chāritranā pālak chhe ane bījāne temān nimitta thāy chhe; temane ghaṇī vītarāgatā pragaṭī hoy chhe. 3. bahushrutano artha ‘bahu gnānī,’ ‘upādhyāy’ ke ‘sarva shāstrasampanna’ em thāy chhe; 4. samyagdraṣhṭinī shāstrabhakti te pravachanabhakti chhe. ā bhaktimān jeṭalo rāg bhāv chhe te āsravanun kāraṇ chhe em samajavun.

(14) āvashyak aparihāṇi

āvashyak aparihāṇino artha ‘āvashyak kriyāomān hāni thavā na devī’ em chhe. samyagdraṣhṭi jīv jyāre shuddhabhāvamān na rahī shake tyāre ashubhabhāv ṭāḷatān shubhabhāv rahī jāy chhe; ā vakhate shubharāgarūp chha āvashyak kriyāo temane hoy chhe. te āvashyak kriyānā bhāvamān hāni na thavā devī tene āvashyak aparihāṇi kahevāy chhe. ā kriyā ātmānā shubhabhāvarūp chhe paṇ jaḍ sharīranī avasthāmān āvashyak kriyā hotī nathī. sharīranī kriyā ātmāthī thaī shakatī nathī.

(1p) mārgaprabhāvanā

samyaggnānanā māhātmya vaḍe, ichchhānirodharūp samyaktap vaḍe tathā jinapūjā ityādi


Page 434 of 655
PDF/HTML Page 489 of 710
single page version

a. 6 sūtra 24 ] [ 433 vaḍe dharmane prakāshit karavo te mārgaprabhāvanā chhe. prabhāvanāmān sarvathī uttam ātmaprabhāvanā chhe-ke je ratnatrayanā tejathī dedīpyamān thatān sarvotkr̥uṣhṭa phaḷ āpe chhe. samyagdraṣhṭine shubharāgarūp je prabhāvanā chhe te āsrav-bandhanun kāraṇ chhe. parantu samyagdarshanādirūp je prabhāvanā chhe te āsrav-bandhanun kāraṇ nathī.

(16) pravachanavātsalya

sādharmīo pratye prīti te vātsalya chhe. vātsalya ane bhaktimān e pher chhe ke, vātsalya to nānā-moṭā badhā sādharmīo pratye hoy chhe ane bhakti potāthī je moṭā hoy temanā pratye hoy chhe. shrut ane shrutanā dhāraṇ karanār banne pratye vātsalya rākhavun te pravachan vātsalya chhe. ā shubharāgarūp bhāv chhe, te āsrav- bandhanun kāraṇ chhe.

3. tīrthaṅkaronā traṇ prakār

tīrthaṅkaradevo traṇ prakāranā chhe- (1) pañch kalyāṇik (ra) traṇ kalyāṇik ane (3) be kalyāṇik. jemane pūrvabhavamān tīrthaṅkaraprakr̥iti bandhāyelī hoy teone to niyamathī garbha, janma, tap, gnān ane nirvāṇ e pāñch kalyāṇik hoy chhe. jeone vartamān manuṣhyaparyāyanā bhavamān ja gr̥uhastha avasthāmān tīrthaṅkaraprakr̥iti bandhāy temane tap, gnān ane nirvāṇ e traṇ kalyāṇik hoy chhe ane jeone vartamān manuṣhyaparyāyanā bhavamān muni dīkṣhā līdhā pachhī tīrthaṅkaraprakr̥iti bandhāy tene gnān ane nirvāṇ e be ja kalyāṇik hoy chhe. bījā ane trījā prakāranā tīrthaṅkaro mahāvidehakṣhetramān ja thāy chhe. mahāvidehamān je pañch-kalyāṇik tīrthaṅkaro chhe, temanā sivāyanā be ke traṇ kalyāṇikavāḷā tīrthaṅkaro paṇ hoy chhe; tathā teo mahāvidehanā je kṣhetre bījā tīrthaṅkaro na hoy tyān ja thāy chhe. mahāvidehakṣhetra sivāy bharat- airāvat kṣhetromān je tīrthaṅkaro thāy chhe teo niyamathī pañchakalyāṇik ja hoy chhe.

4. arihantonā sāt prakār

upar tīrthaṅkaronā je traṇ prakār kahyā te traṇ prakār arihantonā samajavā ane te uparānt bījā prakāro nīche mujab chhe-

(4) sātishay kevaḷī– je arihantone tīrthaṅkaraprakr̥itino uday hoto nathī parantu gandhakuṭī ityādi hoy chhe temane sātishay kevaḷī kahevāy chhe.

(pa) sāmānya kevaḷī– je arihantone gandhakuṭī ityādi visheṣhatā na hoy temane sāmānya kevaḷī kahevāy chhe.


Page 435 of 655
PDF/HTML Page 490 of 710
single page version

434 ] [ mokṣhashāstra

(6) antakr̥ut kevaḷī– je arihanto kevaḷagnān pragaṭ thatān laghu antarmuhūrtakāḷamān ja nirvāṇ pāme chhe temane antakr̥ut kevaḷī kahevāy chhe.

(7) upasarga kevaḷī– jeone upasarga avasthāmān ja kevaḷagnān thayun hoy te arihantone upasarga kevaḷī kahevāy chhe (juo, sattāsvarūp gujarātī pā. 38-39). kevaḷagnān thayā pachhī upasarga hoī shake ja nahi.

arihantonā ā bhedo puṇya ane sanyoganī apekṣhāe samajavā; kevaḷagnānādi guṇomān to badhāy arihanto samān ja chhe.

pa. ā sūtrano siddhānt

(1) je bhāve tīrthaṅkaranāmakarma bandhāy te bhāvane athavā te prakr̥itine je jīv dharma māne agar to tene upādey māne te mithyādraṣhṭi chhe, kem ke te rāgane-vikārane dharma māne chhe. je shubhabhāve tīrthaṅkaranāmakarmano āsrav-bandh thāy te bhāvane ke te prakr̥itine samyagdraṣhṭio upādey mānatā nathī. samyagdraṣhṭine je bhāve tīrthaṅkar prakr̥iti bandhāy chhe te puṇyabhāv chhe, tene teo ādaraṇīy mānatā nathī (juo, paramātmaprakāsh adhyāy ra, gāthā pa4nī ṭīkā, pānun 19p).

(ra) jene ātmānā svarūpanun bhān nathī tene shuddhabhāvarūp bhakti arthāt bhāvabhakti to hotī ja nathī paṇ ā sūtramān kahelī sat pratyenā shubharāgavāḷī vyavahārabhakti arthāt dravyabhakti paṇ kharekhar hotī nathī. laukik bhakti bhale hoy (juo, paramātmaprakāsh, adhyāy ra, gāthā 143 nī ṭīkā, pā. 203, ra88).

(3) samyagdraṣhṭi sivāyanā jīvone tīrthaṅkaraprakr̥iti hoy ja nahi. samyagdarshan vagar koī prakārano dharma hoto nathī. āthī samyagdarshananun param māhātmya oḷakhīne jīvoe te prāpta karavā māṭe mathavun joīe. samyagdarshan sivāy dharmanī sharūāt bījī koī nathī eṭale ke samyagdarshan te ja dharmanī sharūāt chhe ane siddhadashā te dharmanī pūrṇatā chhe. ।।ra4।।

have gotrakarmanā āsravanān kāraṇo kahe chhe-
nīch gotrakarmanā āsravanān kāraṇo
परात्मनिंदाप्रशंसे सदसद्गुणोच्छादनोद्भावने च
नीचैर्गोत्रस्य।। २५।।
arthaḥ– [पर निंदा आत्म प्रशंसे] bījānī nindā ane potānī prashansā karavī,

Page 436 of 655
PDF/HTML Page 491 of 710
single page version

a. 6 sūtra 26-27 ] [ 43p [सत् गुण उच्छादन असत् उद्भावने च] temaj pragaṭ guṇone ḍhāṅkavā ane na hoy tevā guṇone jāher karavā te [नीचैः गोत्रस्य] nīchagotrakarmanā āsravanān kāraṇo chhe.

ṭīkā

ekendriyathī sañgnī pañchendriy sudhīnā badhā tiryañcho, nārakīo tathā labdhi- aparyāptak manuṣhyo te badhāne nīch gotra chhe, devone uchcha gotra chhe, garbhaj manuṣhyone banne prakāranān gotrakarmo hoy chhe. ।। rap।।

uchcha gotrakarmanā āsravanun kāraṇ

तद्विपर्ययो नीचैर्वृत्त्यनुत्सेकौ चोत्तरस्य।। २६।।

arthaḥ– [तत् विपर्ययः] te nīchagotranā āsravanān kāraṇothī viparīt arthāt

paraprashansā, ātmanindā vagere [च] temaj [नीचैःवृत्ति अनुत्सेकौ] namra vr̥utti hovī tathā madano abhāv-te [उत्तरस्य] bījā gotrakarmanā eṭale ke uchcha gotrakarmanā āsravanān kāraṇo chhe.

ṭīkā

ahīn namravr̥utti hovī ane madano abhāv hovo te ashubhabhāvano abhāv samajavo; temān je shubhabhāv chhe te uchcha gotrakarmanā āsravanun kāraṇ chhe. ‘anutsek’no artha abhimān na hovun em thāy chhe. ।। ra6।।

ahīn sudhī sāt karmanā āsravanān kāraṇonun varṇan karyun. have chhellā antarāyakarmanā āsravanun kāraṇ jaṇāvīne ā adhyāy pūro kare chhe.

antarāyakarmanā āsravanun kāraṇ
विध्नकरणमन्तरायस्य।। २७।।
arthaḥ– [विध्नकरणम्] dān, lābh, bhog, upabhog tathā vīryamān vidhna karavun

te [अंतरायस्य] antarāyakarmanā āsravanun kāraṇ chhe.

ṭīkā

ā adhyāyanā 10 thī ra7 sudhīnā sūtromān karmanā āsravanun je kathan karyun chhe te anubhāgasambandhī niyam batāve chhe. jem ke, koī puruṣhanā dān devānā bhāvamān koīe antarāy karyo to, te samaye tene je karmono āsrav thayo te jo ke sāte karmomān vaheñchāī gayo topaṇ, te vakhate dānāntarāyakarmamān prachūr (ghaṇo) anubhāg paḍayo ane


Page 437 of 655
PDF/HTML Page 492 of 710
single page version

436 ] [ mokṣhashāstra anya prakr̥itiomān mand anubhāg paḍayo. prakr̥iti ane pradeshabandh yogane ādhīn chhe tathā sthiti ane anubhāgabandh kaṣhāyabhāvane ādhīn chhe. ।। ra7।।

upasanhār

1. ā āsrav adhikār chhe. kaṣhāyasahit yog hoy te āsravanun kāraṇ chhe. tene sāmparāyik āsrav kahevāmān āve chhe. kaṣhāy shabdamān mithyātva, avirati ane kaṣhāy e traṇeno samāvesh thaī jāy chhe; tethī adhyātmashāstromān mithyātva, avirati, kaṣhāy tem ja yogane āsravanā bhed gaṇavāmān āve chhe. te bhedone bāhyarūpathī māne paṇ antaraṅgamān te bhāvonī jātine yathārtha na oḷakhe to te mithyādraṣhṭi chhe ane tene āsrav thāy chhe.

ra. ā vyavahār shāstra hovāthī yogane āsravanun kāraṇ kahī yoganā peṭāvibhāv pāḍī sakaṣhāy ane akaṣhāy yogane āsrav kahyo chhe.

3. agnānī jīvone rāg-dveṣh, moharūp je āsravabhāv chhe teno nāsh karavānī to tene chintā nathī ane bāhyakriyāne tathā bāhya nimittone maṭāḍavāno upāy te jīvo rākhe chhe; parantu enā maṭāḍavāthī kāī āsrav maṭatā nathī. draṣhṭāntaḥ dravyaliṅgī muni anya kudevādikanī sevā karatā nathī, hinsā tathā viṣhayamān pravartatā nathī. krodhādi karatā nathī tathā man-vachan-kāyāne rokavānā bhāv kare chhe topaṇ tene mithyātvādi chāre āsrav hoy chhe; vaḷī e kāryo teo kapaṭ vaḍe paṇ karatā nathī, kem ke jo kapaṭathī kare to te graiveyak sudhī kevī rīte pahoñche? siddhāntaḥ āthī em siddha thāy chhe ke bāhya sharīrādinī kriyā te āsrav nathī paṇ antaraṅg abhiprāyamān je mithyātvādi rāgādibhāv chhe te ja āsrav chhe, tene je jīv na oḷakhe te jīvane āsravatattvanun sāchun shraddhān nathī.

4. samyagdarshan thayā vagar āsravatattva jarā paṇ ṭaḷe nahi; māṭe jīvoe samyagdarshan prāpta karavāno satya upāy pratham karavo joīe. samyagdarshan-samyaggnān vagar koī paṇ jīvane āsrav ṭaḷe nahi ane dharma thāy nahi.

pa. mithyādarshan te sansāranun mūḷ kāraṇ chhe ane ātmānā sāchā svarūpano avarṇavād te mithyātvanā āsravanun kāraṇ chhe; māṭe potānā svarūpano tem ja ātmānā shuddha paryāyono avarṇavād na karavo eṭale ke svarūp jevun chhe tevun yathārtha samajīne pratīti karavī (juo, sūtra 13 tathā tenī ṭīkā).

6. samyagdraṣhṭi jīvone samiti, anukampā, vrat, sarāgasanyam, bhakti, tap, tyāg, vaiyāvr̥utya, prabhāvanā, āvashyakakriyā ityādi je shubhabhāv chhe te badhā āsrav-bandhanān


Page 438 of 655
PDF/HTML Page 493 of 710
single page version

upasanhār ] [ 437 kāraṇo chhe em ā adhyāyamān jaṇāvyun chhe; mithyādraṣhṭine to tevā shubhabhāv kharekhar hotā nathī, tenā vrat-tapanā shubhabhāvane ‘bāḷavrat’ne ‘bāḷatap’ kahevāy chhe.

7. mārdavapaṇun, paranī prashansā, ātmanindā, namratā, anutsekatā-e shubharāg hovāthī bandhanān kāraṇo chhe; tathā rāg te kaṣhāyano ansh hovāthī tenāthī ghāti tem ja aghāti banne prakāranā karmo bandhāy chhe tathā te shubhabhāv hovāthī aghāti karmomān shubhaāyu, shubhagotra, sātāvedanīy tathā shubhanāmakarmo bandhāy chhe; ane tenāthī viparīt ashubhabhāvo vaḍe aghāti karmo ashubh bandhāy chhe. ā rīte shubh ke ashubh banne bhāvo bandhanun ja kāraṇ chhe, eṭale e siddhānt ṭhare chhe ke shubh ke ashubhabhāv karatān karatān tenāthī kadī shuddhatā pragaṭe ja nahi.

8. samyagdarshan te ātmāno pavitra bhāv chhe, te pote bandhanun kāraṇ nathī; paṇ samyagdarshananī bhūmikāmān shubh rāg hoy tyāre te rāganā nimitte kevā prakāranā karmano āsrav thāy te ahīn jaṇāvyun chhe. vītarāgatā pragaṭatān mātra iryāpath āsrav hoy chhe. ā āsrav ek ja samayano hoy chhe (arthāt temān lāmbī sthiti hotī nathī tem ja anubhāg paṇ hoto nathī.) ā uparathī siddha thayun ke samyagdarshan pragaṭayā pachhī jeṭalā jeṭalā anshe vītarāgatā hoy chhe teṭalā teṭalā anshe āsrav ane bandh hotān nathī tathā jeṭale anshe rāg-dveṣh hoy chhe teṭale anshe āsrav ane bandh thāy chhe. āthī gnānīne to anshe āsrav-bandhano abhāv nirantar varte chhe. mithyādraṣhṭine te shubhāshubharāganun svāmītva hovāthī tene koī paṇ anshe rāg-dveṣhano abhāv thato nathī ane tethī tene āsrav-bandh ṭaḷatān nathī. samyagdarshananī bhūmikāmān āgaḷ vadhatān jīvane kevā prakāranā shubh bhāvo āve chhe tenun varṇan have sātamā adhyāyamān karīne āsravanun varṇan pūrṇa karashe. tyār pachhī āṭhamā adhyāyamān bandhatattvanun ane navamā adhyāyamān samvar tathā nirjarātattvanun svarūp kaheshe. dharmanī sharuāt samyagdarshanathī thāy chhe. samyagdarshan thatān samvar thāy chhe, samvarapūrvak nirjarā thāy chhe ane nirjarā thatān mokṣha thāy chhe, tethī mokṣhatattvanun svarūp chhellā adhyāyamān jaṇāvyun chhe.

9. ā adhyāyamān, jīvanā vikārībhāvone paradravyo sāthe kevo nimitta- naimittik sambandh chhe te paṇ samajāvyun chhe. jīvamān thatī pachchīs prakāranī vikārī kriyā ane teno par sāthe nimitta-naimittikasambandh kevo hoy tenun varṇan paṇ ā adhyāyamān āpyun chhe.

ā pramāṇe shrī umāsvāmīvirachit mokṣhashāstranī
gujarātī ṭīkāmān chhaṭhṭho adhyāy pūro thayo.

Page 439 of 655
PDF/HTML Page 494 of 710
single page version

mokṣhashāstra gujarātī ṭīkā
adhyāy sātamo

bhūmikā

‘samyagdarshan-gnān-chāritra te ja mokṣhamārga chhe’ em āchārya bhagavāne ā shāstra sharu karatān pahelā ja sūtramān kahyun chhe; temān garbhitapaṇe em āvyun ke tenāthī viruddha bhāvo arthāt shubhāshubhabhāvo te mokṣhamārga nathī paṇ sansāramārga chhe. e rīte te sūtramān je viṣhay garbhit rākhyo hato te viṣhay ā chhaṭhṭhā-sātamā adhyāyomān āchāryadeve spaṣhṭa karyo chhe. chhaṭhṭhā adhyāyamān kahyun ke shubhāshubh banne bhāvo āsrav chhe, ane te viṣhayane vadhāre spaṣhṭa karavā māṭe ā sātamā adhyāyamān mukhyapaṇe shubhāsravane judo varṇavyo chhe.

pahelā adhyāyanā chothā sūtramān je sāt tattvo kahyān chhe temānthī āsravatattvanā ajāṇapaṇānā kāraṇe jagatanā jīvo puṇyathī dharma thāy chhe’ em māne chhe. vaḷī keṭalāk shubhayogane samvar māne chhe, tathā vrat-maitrī vagere bhāvanā, karuṇābuddhi vagerethī dharma thāy athavā to te dharmanun (samvaranun) kāraṇ thāy-em keṭalāk māne chhe. paṇ te mānyatā agnān bharelī chhe. e agnānatā dūr karavā māṭe ā ek adhyāy khās judo rachyo chhe ane temān e viṣhayane spaṣhṭa karyo chhe.

dharmanī apekṣhāe puṇya ane pāpanun ekatva gaṇavāmān āve chhe. e siddhānt shrī samayasāramān 14p thī 163 gāthā sudhīmān samajāvyo chhe. temān pahelā ja 14p mī gāthāmān kahyun chhe ke ashubhakarma kushīl chhe ane shubhakarma sushīl chhe em loko māne chhe, paṇ je sansāramān dākhal kare te sushīl kem hoy? -na ja hoī shake. tyārapachhī 1pa4 mī gāthāmān kahyun chhe ke-je jīvo paramārthathī bāhya chhe teo mokṣhanā hetune nahi jāṇatā thakā-jo ke puṇya sansāragamanano hetu chhe topaṇ-agnānathī puṇyane ichchhe chhe. ā pramāṇe dharma apekṣhāe puṇya-pāpanun ekatva jaṇāvyun chhe. vaḷī shrī pravachanasār gāthā 77 mān paṇ kahyun chhe ke- puṇya-pāpamān visheṣh nathī (arthāt samānatā chhe) em je mānato nathī te mohathī āchchhanna chhe ane ghor apār sansāre bhame chhe.

uparanā kāraṇothī ā shāstramān puṇya ane pāpanun ekatva sthāpan karavā māṭe

Page 440 of 655
PDF/HTML Page 495 of 710
single page version

440 ] [ mokṣhashāstra āchāryadeve te bannene āsravamān ja samāvī daīne tene lagatā chhaṭhṭho ane sātamo e be adhyāy kahyā chhe; temān chhaṭhṭho adhyāy pūro thayā pachhī ā sātamā adhyāyamān āsrav adhikār chālu rākhyo chhe ane temān shubhāsravanun varṇan karyun chhe.

ā adhyāyamān jaṇāvyun chhe ke samyagdraṣhṭi jīvane thatā vrat, dayā, dān, karuṇā, maitrī vagere bhāvo paṇ shubhaāsravo chhe ane tethī teo bandhanun kāraṇ chhe; to pachhī mithyādraṣhṭi jīvane (-ke jene sāchān vrat ja hoī shakatā nathī) tenā shubhabhāv dharma, samvar ke tenun kāraṇ shī rīte thaī shake? kadī thaī shake ja nahi.

prashnaḥ– shubhabhāv te paramparāo dharmanun kāraṇ chhe em shāstramān keṭalīk jagyāe kahevāmān āve chhe teno shun artha chhe?

uttaraḥ– samyagdraṣhṭi jīvo potānā svarūpamān jyāre sthir rahī shakatā nathī tyāre rāg-dveṣh toḍavāno puruṣhārtha kare chhe paṇ puruṣhārtha nabaḷo hovāthī ashubhabhāv ṭaḷe chhe ane shubhabhāv rahī jāy chhe. teo te shubhabhāvane dharma ke dharmanun kāraṇ mānatā nathī paṇ tene āsrav jāṇīne ṭāḷavā māge chhe. tethī jyāre te shubhabhāv ṭaḷī jāy tyāre je shubhabhāv ṭaḷ‌yo tene shuddhabhāv (-dharma) nun paramparā kāraṇ kahevāmān āve chhe, sākṣhāt paṇe te bhāv shubhāsrav hovāthī bandhanun kāraṇ chhe ane je bandhanun kāraṇ hoy te samvaranun kāraṇ thaī shake nahi.

agnānī to shubhabhāvane dharma ke dharmanun kāraṇ māne chhe ane tene te bhalo jāṇe chhe, tethī teno shubhabhāv sākṣhāt bandhanun kāraṇ chhe ane tene thoḍā vakhatamān ṭāḷīne ashubhabhāvarūpe pote pariṇamashe; ā rīte agnānīnā shubhabhāv to ashubhabhāvanun (pāpanun) paramparā kāraṇ kahevāy chhe eṭale ke te shubh ṭāḷīne jyāre ashubhapaṇe pariṇame tyāre pūrvano je shubhabhāv ṭaḷ‌yo tene ashubhabhāvanun paramparā kāraṇ thayun kahevāy chhe.

āṭalī bhūmikā lakṣhamān rākhīne ā adhyāyanā sūtromān rahelā bhāvo barābar samajavāthī vastusvarūpanī bhūl ṭaḷī jāy chhe.

vratanun lakṣhaṇ

हिंसाऽनृतस्तेयाब्रह्मपरिग्रहेभ्यो विरतिर्व्रतम्।। १।।

arthaḥ– [हिंसा अनृत स्तेय अब्रह्म परिग्रहेभ्यो विरतिः] hinsā, jūṭhun, chorī,

maithun ane parigrah (arthāt padārtha) pratye mamatvarūp pariṇām-e pāñch pāpothī (buddhipūrvak) nivr̥utti te [व्रतम्] vrat chhe.


Page 441 of 655
PDF/HTML Page 496 of 710
single page version

a. 7 sūtra 1 ] [ 441

ṭīkā

1. ā adhyāyamān āsravatattvanun nirupaṇ karyun chhe; chhaṭhṭhā adhyāyanā bāramā sūtramān vratī pratyenī anukampā sātā vedanīyanā āsravanun kāraṇ chhe em kahyun hatun, paṇ tyān mūḷ sūtramān ‘vratī’nī vyākhyā karavāmān āvī na hatī, tethī ahīn ā sūtramān vratanun lakṣhaṇ āpavāmān āvyun chhe. ā adhyāyanā 18 mā sūtramān kahyun chhe ke निःशल्यो व्रतो -mithyādarshan vagere shalyarahit jīv ja vratī hoy chhe eṭale mithyādraṣhṭine kadī vrat hotān ja nathī, samyagdraṣhṭi jīvane ja vrat hoī shake. mithyādraṣhṭinā shubharāgarūp vratane bhagavāne bāḷavrat kahyān chhe. (juo, shrī samayasār gāthā 1par tathā tenī ṭīkā.) ‘bāḷ’no artha agnān chhe.

ra. ā adhyāyamān mahāvrat ane aṇuvrat paṇ āsravarūp kahyān chhe, māṭe te upādey kevī rīte hoy? āsrav to bandhano sādhak chhe tethī mahāvrat ane aṇuvrat paṇ bandhanā sādhak chhe ane vītarāgabhāvarūp chāritra te mokṣhanun sādhak chhe; āthī mahāvratādirūp āsravabhāvone chāritrapaṇun sambhavatun nathī. sarva kaṣhāyarahit je udāsīnabhāv chhe tenun ja nām chāritra chhe. jem koī puruṣh kandamūḷādi ghaṇā doṣhavāḷī haritakāyano tyāg kare chhe tathā bījī haritakāyano ahār kare chhe paṇ tene dharma mānato nathī tem samyagdraṣhṭi muni ane shrāvak hinsādi tīvra kaṣhāyarūp bhāvono tyāg kare chhe tathā koī mand kaṣhāyarūp mahāvrat-aṇuvratādi pāḷe chhe, parantu tene mokṣhamārga mānatā nathī.

3. prashnaḥ– jo e pramāṇe chhe to mahāvrat ane deshavratane chāritranā bhedomān shā māṭe kahyān chhe? (juo, ratnakaraṇḍ shrāvakāchār gāthā 49-pa0)

uttaraḥ– tyān te mahāvratādine vyavahārachāritra kahel chhe, ane vyavahār nām upachāranun chhe. nishchayathī to je niṣhkaṣhāyabhāv chhe te ja sāchun chāritra chhe. samyagdraṣhṭinā bhāv mishrarūp chhe eṭale kanīk vītarāgarūp thayā chhe ane kanīk sarāg chhe; ā kāraṇe jyān anshe vītarāgachāritra pragaṭayun chhe tyān je anshe sarāgatā chhe te mahāvratādikarūp hoy chhe, āvo sambandh jāṇīne te mahāvratādikamān chāritrano upachār karyo chhe; paṇ te pote sāchun chāritra nathī, parantu shubhabhāv chhe-āsravabhāv chhe. te shubhabhāvane dharma mānavo te mānyatā āsravatattvane samvaratattva mānavārūp chhe tethī te mānyatā khoṭī chhe. (juo, mokṣhamārga prakāshak pā. ra31-ra33)

chāritrano viṣhay ā shāstranā 9 mā adhyāyanā 18 mā sūtramān līdho chhe, tyān te bābatanī ṭīkā lakhī chhe te ahīn paṇ lāgu paḍe chhe.


Page 442 of 655
PDF/HTML Page 497 of 710
single page version

442 ] [ mokṣhashāstra

4. vrat be prakāranān chhe-nishchay ane vyavahār. rāg-dveṣhādi vikalpa rahit thavun te nishchayavrat chhe (juo, dravyasaṅgrah gāthā 3p ṭīkā.) samyagdraṣhṭi jīvane sthiratānī vr̥uddhirūp nirvikalpa dashā te nishchayavrat chhe, temān jeṭalā anshe vītarāgatā chhe teṭale anshe sāchun chāritra chhe; ane samyagdarshan-gnān thayā pachhī paradravyanun ālamban chhoḍavārūp je shubhabhāv te aṇuvrat-mahāvrat chhe, tene vyavahāravrat kahevāy chhe. ā sūtramān vyavahāravratanun lakṣhaṇ āpyun chhe; temān ashubhabhāv ṭaḷe chhe paṇ shubhabhāv rahe chhe, te puṇyāsravanun kāraṇ chhe.

pa. shrī paramātmaprakāsh adhyāy ra, gāthā-par nī ṭīkāmān vrat te puṇyabandhanun kāraṇ chhe ane avrat te pāpabandhanun kāraṇ chhe em jaṇāvīne, ā sūtrano artha nīche pramāṇe karyo chhe. -

“teno artha e chhe ke-prāṇīone pīḍā devī, jūṭhṭhān vachan bolavā, paradhan haravun, kushīlanun sevan ane parigrah tenāthī virakta thavun te vrat chhe; e ahinsādi vrat prasiddha chhe. te vyavahāranaye ekadesh vrat chhe-e dekhāḍavāmān āve chhe.

jīvaghātamān nivr̥utti-jīvadayāmān pravr̥utti, asatya vachanamān nivr̥utti-satya vachanamān pravr̥utti, adattādān (chorī)thī nivr̥utti-achauryamān pravr̥utti ityādi svarūpathī te ekadesh vrat chhe.” (paramātmaprakāsh pā. 191-19r) ahīn aṇuvrat ane mahāvrat bannene ekadesh vrat kahyān chhe.

tyārapachhī tarat ja nishchayavratanun svarūp nīche pramāṇe kahyun chhe (nishchayavrat eṭale svarūpasthiratā athavā samyakchāritra)-

“ane rāgadveṣharūp saṅkalpa vikalponā kallolothī rahit traṇ guptithī gupta samādhimān shubhāshubhanā tyāgathī paripūrṇa vrat thāy chhe.” (paramātmaprakāsh pā. 19r)

samyagdraṣhṭine shubhāshubhano tyāg ane shuddhanun grahaṇ te nishchayavrat chhe ane temane ashubhano tyāg ane shubhanun grahaṇ te vyavahār vrat chhe-em samajavun. mithyādraṣhṭine nishchay ke vyavahār bemānthī eke prakāranā vrat hotān nathī. tattvagnān vagar mahāvratādikanun ācharaṇ te mithyāchāritra ja chhe. samyagdarshanarūp bhūmi vagar vratarūpī vr̥ukṣha thāy ja nahi.

1. vratādi shubhopayog vāstavamān bandhanun kāraṇ chhe. pañchādhyāyī bhā. ra gā. 7pa9 thī 6r mān kahyun chhe ke ‘jo ke lokarūḍhithī shubhopayog paṇ chāritra’ e nāmathī kahevāmān āve chhe paṇ potānī arthakriyā karavāmān asamartha chhe,


Page 443 of 655
PDF/HTML Page 498 of 710
single page version

a. 7 sūtra 1 ] [ 433 māṭe te nishchayathī sārthak nāmavāḷun nathī. 7pa9. parantu vāstavamān te ashubhopayog samān bandhanun ja kāraṇ chhe māṭe te shreṣhṭha nathī. shreṣhṭha to te chhe je upakār-apakār karavāvāḷun nathī. 760. shubhopayog viruddha kāryakārī chhe e vāt vichār karavāthī asiddha paṇ pratīt thatī nathī, kem ke shubhopayog ekāntathī bandhanun kāraṇ hovāthī te shuddhopayoganā abhāvamān ja hoy chhe. 761. buddhinā doṣhathī evī tarkaṇā paṇ na karavī joīe ke shubhopayog ek anshe nirjarānun kāraṇ chhe, kem ke na to shubhopayog ja bandhanā abhāvanun kāraṇ chhe ane na to ashubhopayog ja bandhanā abhāvanun kāraṇ chhe arthāt shubh-ashubh bhāv beu bandhanā ja kāraṇ chhe.

ra. samyagdraṣhṭinā shubhopayogathī paṇ bandhanī prāpti thāy chhe em shrī kundakundāchāryakr̥ut pravachanasār gā. 11mān kahyun chhe temān shrī amr̥utachandrāchārya te gāthānī sūchanikāmān kahe chhe ke ‘have jeno chāritra pariṇām sāthe samparka chhe evo je shuddha ane shubh (be prakār) pariṇām chhe, tenā grahaṇ tyāg māṭe (-shuddha pariṇāmanā grahaṇ ane shubh pariṇāmanā tyāg māṭe) tenun phaḷ vichāre chheḥ-

धर्मेण परिणतात्मा यदि शुद्ध संप्रयोगयुतः।
प्राप्नोति निर्वाण सुखं शुभोपयुक्तो वा स्वर्ग सुखम्।। ११।।

anvayārthaḥ– dharmathī pariṇamelā svarūpavāḷo ātmā jo shuddhopayogamān joḍāyelo hoy to mokṣhanā sukhane pāme chhe ane jo shubhopayogavāḷo hoy to svarganā sukhane (bandhane) pāme chhe.

ṭīkā

jyāre ā ātmā dharmapariṇat svabhāvavāḷo vartato thako shuddhopayog pariṇatine vahan kare chhe- ṭakāvī rākhe chhe tyāre, je virodhī shakti vinānun hovāne līdhe potānun kārya karavāne samartha chhe evā chāritravāḷo hovāthī, (te) sākṣhāt mokṣhane pāme chhe; ane jyāre te dharma pariṇat svabhāvavāḷo hovā chhatān shubhopayog pariṇati sāthe joḍāy chhe tyāre, je virodhī shakti sahit hovāne līdhe svakārya karavāne asamartha chhe ane kathañchit viruddha kārya karanārun chhe. evā chāritravāḷo hovāthī, jem agnithī garam thayelun ghī jenā upar chhāṇṭavāmān āvyun hoy te puruṣh dāhaduḥkhane pāme


Page 444 of 655
PDF/HTML Page 499 of 710
single page version

444 ] [ mokṣhashāstra chhe tem, svargasukhanā bandhane pāme chhe. āthī shuddhopayog upādey chhe ane shubhopayog hey chhe. (pravachanasār gā. 11 nī ṭīkā)

mithyādraṣhṭine athavā samyagdraṣhṭine paṇ rāg to bandhanun ja kāraṇ chhe; shuddhasvarūp pariṇām mātrathī ja mokṣha chhe.

3. samayasār shāstranā puṇya-pāp adhikār 110 mā kaḷashamān āchāryadev kahe chhe keḥ- “यावत्पाकमुपैति कर्म विरति

arthaḥ– jyān sudhī gnānanī karma virati barābar paripūrṇatā pāmatī nathī tyān sudhī karmagnānanun ekaṭhāpaṇun shāstramān kahyun chhe; temanā ekaṭhā rahevāmān kāni paṇ kṣhati arthāt virodh nathī. paṇ ahīn eṭalun visheṣh jāṇavun ke ātmāmān avashapaṇe (jabar-jastīthī) ke karma pragaṭ thāy chhe arthāt uday thāy chhe te to bandhanun kāraṇ thāy chhe. ane mokṣhanun kāraṇ to, je ek paramagnān chhe te ek ja thāy chhe-ke je gnān svataḥ vimukta (arthāt traṇe kāḷe par dravyabhāvothī bhinna chhe.)

bhāvārthaḥ– jyān sudhī yathākhyātachāritra thatun nathī tyān sudhī samyagdraṣhṭine be dhārā rahe chhe-shubhāshubhakarmadhārā ane gnānadhārā, te banne sāthe rahevāmān kāni paṇ virodh nathī. (jem mithyāgnānane ane samyaggnānano paraspar virodh chhe tem karma sāmānyane ane gnānane sāthe hovāmān virodh nathī) te sthitimān karma potānun kārya kare chhe ane gnān potānun kārya kare chhe. jeṭalā anshe shubhāshubh karmadhārā chhe teṭalā anshe karma bandh thāy chhe ane jeṭalā anshe gnānadhārā chhe teṭalā anshe karmano nāsh thato jāy chhe. viṣhay-kaṣhāyanā vikalpo ke vrat niyamanā vikalpo-shuddha svarūpano vichār(-vikalpa) paṇ bandhanun kāraṇ chhe; shuddha pariṇatirūp gnānadhārā ja mokṣhanun kāraṇ chhe. 110(samayasār gujarātī pr̥u. ra63-64)

vaḷī ā kaḷashanān arthamān shrī rājamallajīe paṇ spaṣhṭapaṇe kahyun chhe ke- ahīn koī bhrānti karashe ke– ‘mithyādraṣhṭine yatipaṇun kriyārūp chhe te to bandhanun kāraṇ chhe; paṇ samyagdraṣhṭine je yatipaṇun (munipaṇun) shubhakriyārūp chhe te mokṣhanun kāraṇ chhe; kemake anubhavagnān tathā dayā, vrat, tap, sanyamarūpī kriyā-e beu maḷīne gnānāvaraṇādi karmono kṣhay kare chhe’-evī pratīti koī agnānī jīv kare chhe, tenun samādhān ā prakāre chhe ke-

je koīpaṇ shubh-ashubh kriyā-bahirjalparūp vikalpa athavā antarjalparūp athavā dravyanā vichārarūp athavā shuddha svarūpanā vichār ityādi chhe te sarva karma bandhanun kāraṇ


Page 445 of 655
PDF/HTML Page 500 of 710
single page version

a. 7 sūtra 1 ] [ 44p chhe; evī kriyāno evo ja svabhāv chhe. temān samyagdraṣhṭi, mithyādraṣhṭino evo to koī bhed nathī. (arthāt agnānīnā uparokta kathanānusār shubhakriyā mithyādraṣhṭine to bandhanun kāraṇ thāy ane te ja kriyā samyagdraṣhṭine mokṣhanun kāraṇ thāy-evo to teno bhed nathī) evī kriyāthī to tene (samyagdraṣhṭivantane paṇ) bandh chhe ane shuddha svarūp pariṇaman mātrathī mokṣha chhe. jo ke ek ja kāḷamān samyagdraṣhṭi jīvane shuddhagnān paṇ chhe ane kriyārūp pariṇām paṇ chhe; paṇ temān je vikriyārūp pariṇām chhe tenāthī to mātra bandh thāy chhe; tenāthī karmano kṣhay ek ansh paṇ thato nathī- evun vastunun svarūp chhe; to pachhī upāy shun? te kāḷe gnānīne shuddhasvarūpanā anubhavanun anubhavagnān paṇ chhe, te vaḍe te samaye karmano kṣhay thāy chhe, tenāthī to ek ansh mātra paṇ bandhan thatun nathī;- evun ja vastunun svarūp chhe; te jevun chhe tevun kahe chhe.”

(juo, samayasār kaḷashaṭīkā rājamallajī hindī pr̥u. 1rar suratathī prakāshit) upar mujab spaṣhṭīkaraṇ karīne pachhī te kaḷashano artha temaṇe ja vistārapūrvak lakhyo chhe; temān te sambandhī paṇ spaṣhṭatā chhe temān chhevaṭe lakhe chhe ke “shubh kriyā kadāpi mokṣhanun sādhan thaī shakatī nathī, te mātra bandhan ja karavāvāḷī chhe– evī shraddhā karavāthī ja mithyābuddhino nāsh thaīne samyaggnānano lābh thashe. mokṣhano upāy to ek mātra nishchayaratnatrayamay ātmānī shuddha vītarāg pariṇati chhe.”

4. shrī rājamallajīkr̥ut samayasār kaḷashaṭīkā(suratathī prakāshit) temān pr̥u. 114 līṭī 17 thī em lakhyun chhe ke-“ahīnyā e vātane draḍh karī chhe ke karmonī nirjarānun sādhan to mātra shuddhagnānabhāv chhe. jeṭalā anshe kālimā chhe teṭalā anshe to bandh ja chhe, shubhakriyā kadī paṇ mokṣhanun sādhan thai shakatī nathī. te kevaḷ bandhane ja karavāvāḷī chhe, evī shraddhā karavāthī ja mithyābuddhino nāsh thai samyaggnānano lābh thāy chhe.

mokṣhano upāy to ek mātra nishchayaratnatrayamay ātmānī shuddha vītarāg pariṇati chhe. jemake puruṣhārtha siddhiupāyamān āchārye kahyun chhe ke “असमग्रं भावयतो gā. ।। ra11।। yenānshen sudraṣhṭi।। ra1r।। pachhī bhāvārthamān lakhyun chhe ke-jyān shuddhabhāvanī pūrṇatā thaī nathī tyān paṇ ratnatray chhe paṇ je kāī tyān karmono bandh thāy chhe te ratnatrayathī thato nathī, paṇ ashuddhatāthī-rāgabhāvathī chhe, kemake jeṭalī tyān apūrṇatā chhe arthāt shuddhatāmān kamī chhe te mokṣhano upāy nathī te to karmanun bandhan ja karavāvāḷī chhe. jeṭalā anshamān shuddhadraṣhṭi chhe arthāt samyagdarshan sahit shuddhabhāvanī pariṇati chhe teṭalā