Page -27 of 170
PDF/HTML Page 2 of 199
single page version
Page -26 of 170
PDF/HTML Page 3 of 199
single page version
pāñchamī āvr̥uttiprataḥ 1000vi san. 2070ī.sa. 2015
pāramārthik ṭrasṭa, pārlā (mumbaī) taraphathī sthāyī shāstra prakāshan – kimmat ghaṭāḍavāmān
Page -24 of 170
PDF/HTML Page 5 of 199
single page version
sharīrādik parapadārthomān tathā parabhāvomān ekatvabuddhi chhoḍīne, sansārathī mukta thavānā sandeshā bhagavān shrī pūjyapād āchārye ā ‘samādhitantra’ yā ‘samādhishatak’mān āpyā chhe. te shāstra upar sanskr̥it ṭīkā shrī prabhāchandra āchārye karī chhe, teno akṣharashaḥ anuvād prathamavār ja prakāshit karatān atyānand thāy chhe.
samādhinī prāpti sarvakāḷe durlabh chhe, temān paṇ ā vartamānayugamān to atyant durlabh chhe. chhatān samādhiprāpta ātmagna sant pūjya shrī kānajīsvāmīnān bhavatāpanāshak amr̥utamay pravachanothī mumukṣhuone tevī samādhinī prāpti sulabh thaī rahī chhe e mahān sadbhāgya chhe. teoshrīnān sānnidhyamān rahīne tathā temanān pravachanothī preraṇā pāmīne saddharmapremī bhāīshrī chhoṭālāl gulābachand gāndhī (sonāsaṇavāḷā)e ā anuvād taiyār karī āpyo chhe.
shrīyut chhoṭālālabhāī bī.e. (onarsa); es.ṭī.sī. chhe. teo sarakārī hāīskūlanā nivr̥utta āchārya chhe. vaḷī teo sābarakāṇṭhā betālīs da.hu.di. jain keḷavaṇī maṇḍaḷanā pramukh tathā sheṭh jī.u.di. jain chhātrālay, iḍaranā ṭrasṭī ane mānad mantrī chhe. hālamān teo mukhyatayā jain tattvagnānano abhyās, ādhyātmik shāstronun vāñchan-manan, jain sāhityanī sevā ane satsamāgamādi dhārmik pravr̥uttimān potānun jīvan vyatīt karī rahyā chhe. chhellā bār varṣhathī dar varṣhe sonagaḍh āvī, lāmbo samay pūjya gurudevashrīnān pravachano tathā tattvacharchāno alabhya lābh teo laī rahyā chhe. teo shānt, saraḷ svabhāvī, vairāgyabhāvanāvant, adhyātmarasik sajjan chhe, temaṇe ā adhyātmashāstrano gujarātī anuvād atyant khant ane chīvaṭapūrvak taddan nispr̥uhabhāve karī āpyo chhe. te māṭe ā sansthā temanī atyant r̥uṇī chhe ane ābhār pradarshit karavā sāthe āvān satkāryo temanā dvārā thatān rahe em antarathī ichchhīe chhīe.
ā granthanā prakāshanakāryamān shrīyut navanītabhāī sī. jhaverīe sārun protsāhan āpyun chhe ane shrīyut himmatalāl chhoṭālāl shāhe granth chhapāvavānā kāryamān sahāy karī chhe, tethī te banneno ābhār mānīe chhīe.
ā granthanā prakāshanārthe kalolanā udārachitta saddharmapremī sva. shrīyut vāḍīlālabhāī jagajīvanadās taraphathī ru. 2001nī sahāyatā maḷī chhe te badal temane tathā temanā kuṭumbījanone dhanyavād.
Page -23 of 170
PDF/HTML Page 6 of 199
single page version
vaḷī mumukṣhuo ā granthano visheṣh lābh laī shake e hetune lakṣhamān rākhīne ā granthanī kimmat ghaṭāḍavā māṭe shrī bachubhāī hemāṇī, kalakattāvāḷā taraphathī ru. 1000) maḷyā chhe te māṭe temano ābhār mānavāmān āve chhe.
vasant prinṭīṅg pres–amadāvādanā vyavasthāpak shrī jayantilāl dalāle kushaḷatāpūrvak ā granthanun sundar chhapāī ādi kārya karī āpyun chhe te māṭe temano paṇ ābhār mānīe chhīe.
paramapadanī prāptino mārga darshāvanār ā shāstranān sārī rīte adhyayan tathā anubhav karīne jagatanā jīvo ādhi-vyādhi-upādhi rahit param gnānātmak samādhinī prāpti karo evī bhāvanā bhāvīe chhīe.
sonagaḍh, tā. 1-4-66
mahānasamartha āchārya shrī pūjyapādasvāmī rachit ‘samādhitantra’nī chothī āvr̥utti khapī javāthī ā pāñchamī āvr̥uttinun prakāshan karavāmān āvī rahyun chhe. paramapūjya param kr̥upāḷu sadgurudev shrī kānajīsvāmīnā svānubhūtipradhān sadupadeshathī tathā tadbhakta prashamamūrti bhagavatī mātā pūjya bahenashrī champābenanān ātmārthapoṣhak antar sādhanāmay pavitra jīvan ane devaguru–upakārabhīnā adhyātma upadeshathī jīvone bhavānt karavānī ruchinān je bīj ropāī-pāṅgarī rahyā chhe, tenā pratāpe ja ṭrasṭa taraphathī dinodin prakāshan vr̥uddhiṅgat banī rahyun chhe. ā badhoy pratāp banne dharmātmāono ja chhe. jīvo ā prakāshanathī vairāgya vadhārī ātmahitano puruṣhārtha kare, e ja bhāvanā sāthe– vi.san. 2070 tā. 12-8-2014
Page -22 of 170
PDF/HTML Page 7 of 199
single page version
shrī pūjyapād āchārye ā granthamān jīvanī traṇ avasthāo–bahirātmā, antarātmā ane paramātmānun sundar rīte nirupaṇ karyun chhe ane bahirātmāvasthā chhoḍī antarātmāvasthā dvārā paramātmapadanī prāpti kevī rīte thāy teno upāy sūchavyo chhe. sva-paranā bhedavignān vinā antarātmapaṇun pragaṭ thaī shake nahīn, tethī āchāryadeve ā granthamān bhed-vignānanun mahatva visheṣhapaṇe samajāvyun chhe.
āchāryadeve ādhyātmik rasasāgarane ā nānā grantha–gāgaramān ati kalāpūrṇa kaushalyathī bharī dīdho chhe. temān bhedagnānano dhvani pratyek shlokamān guñjī rahyo chhe. bhedagnānanī bhāvanā ane tenā abhyās māṭe te pūratī sāmagrī pūrī pāḍe chhe ane abhyāsīne āgaḷ vadhavā māṭe sārī preraṇā āpe chhe. ādhyātmik bhāvanāno ā ek atyuttam grantha chhe.
paramātmapadanī prāpti bhedavignān dvārā ja thaī shake, bījī koī rīte thaī shake nahi,– e bābat upar granthakāre āgam, yukti ane jāt anubhavadvārā potānī anokhī, rochak, hr̥udayagrāhī, saraḷ shailīmān sundar rīte prakāsh pāḍayo chhe.
ā granthanā abhyāsathī chitta ati praphullit bane chhe ane anādikāḷathī agnānavash thatī bhūlonī paramparāno pade pade bodh thāy chhe. bhedavignān dvārā te bhūlo ṭāḷī paramapadanī prāpti kem karavī tenī mārgadarshanapūrvak preraṇā, āchārye sachoṭ bhāvavāhī shabdomān karī chhe. ā granthanā bhāvapūrvak vāñchan, vichār ane mananathī bhavaduḥkhathī santapta thayelā jīvone ātmashānti thayā vagar raheshe nahi. granthanī e ek adbhut khūbī chhe.
āchāryadeve ā granthanī rachanā mokṣhamārganā abhilāṣhī jīvone lakṣhamān rākhīne karī chhe–e vāt shlok (3) uparathī jaṇāī āve chhe.
antim shlok (105)mān granthano upasanhār karatān āchāryadeve granthanā nām– ‘samādhitantra’no nirdesh karī tenī upayogitā darshāvatān kahyun chhe ke ā mokṣhamārgabhūt granthano sārī rīte abhyās karī tathā tene anubhavamān utārī, paramātmāmān niṣhṭhāvān jīv paramapadanī- paramasukhanī prāpti karī shake chhe.
ā granthamān ātma-viṣhayane spaṣhṭa karavā māṭe ekārthavāchak bhinna bhinna shabdono sundar shailīmān je prayog karavāmān āvyo chhe te jotān, sāhityadraṣhṭie paṇ granthanī mahattā visheṣh pratibhāse chhe. rachanāchāturya ane shabdaprayoganun kaushalyādi kartānun sanskr̥itabhāṣhānun agādh gnān pragaṭ kare chhe.
Page -21 of 170
PDF/HTML Page 8 of 199
single page version
prastut granth bhāṣhā–sauṣhṭhav, padya-rachanā ane sāhityaguṇonī draṣhṭie jain sāhityamān ek vishiṣhṭha–anokhun sthān prāpta kare chhe.
ā granthanā sanskr̥it-ṭīkākār shrī prabhāchandra potānī ṭīkā-prashastimān, granthanā aparanām ‘samādhishatak’no ullekh karyo chhe. āthī prastut granth, ‘samādhitantra’ ane ‘samādhishatak’ — e banne nāmothī jain samājamān prasiddha chhe.
shrī pūjyapādāchārya mūlasaṅgh–antargat nandisaṅghanā pradhān āchārya hatā. teo suprasiddha, bahu pratibhāshāḷī, prakhar tārkik vidvān ane mahān tapasvī hatā. samay :
shravaṇ belgolanā shilālekh nan. 40 (108)mā ullekh chhe ke teo shrī samantabhadrāchāryanī pachhī thayā ane teo temanā matānuyāyī hatā.
temaṇe potānā ‘jainendra vyākaraṇ’mān
ullekh karyo chhe. te paṇ batāve chhe ke shrī samantabhadrāchārya temanā pūrvāgāmī hatā.
vidvānonā mat pramāṇe shrī samantabhadrāchārya ī.sa. 200mān–bījī shatābdimān thaī gayā. shrī bhaṭṭākalaṅkadeve (samay–ī.sa. 620 thī 680) potānī ‘tattvārtharājavārtik’mān ane shrī vidyānande (samay ī.sa. 775 thī 800) potānī ‘tattvārthashlokavārtik’ ṭīkāmān, shrī pūjyapād rachit ‘sarvārthasiddhi’nān vākyono upayog ane anusaraṇ karyun chhe. āthī anumān thāy chhe ke shrī pūjyapād svāmī shrī bhaṭṭākalaṅkadevanī pahelān arthāt ī.sa. 620 pahelān thaī gayā hovā joīe.
ā banne ādhārothī sābit thāy chhe ke teo ī.sa. 200 ane ī.sa. 620nī vachchenā kāḷamān thaī gayā.
shilālekho ane upalabdha jain sāhitya uparathī vidvānoe nakkī karyun chhe ke ā suprasiddha āchārya ī.sa. pāñchamī shatābdimān ane vikramanī chhaṭhṭhī shatābdimān thaī gayā. nivāsasthān ane mātā–pitādi :
teo karṇāṭak deshanā nivāsī hatā. kannaḍ bhāṣhāmān lakhelā ‘pūjyapādacharite’ tathā ‘rājāvalīkathe’ nāmanā granthomān temanā pitānun nām ‘mādhavabhaṭṭa’ ane mātānun nām ‘shrīdevī’ āpyun chhe ane lakhyun chhe ke teo brāhmaṇakulamān utpanna thayā hatā.
shrī devasenāchāryakr̥ut ‘darshanasār’mān lakhyun chhe ke temanā ek vajranandī nāmanā shiṣhye vi.san. 526mā drāviḍ saṅghanī sthāpanā karī.
Page -20 of 170
PDF/HTML Page 9 of 199
single page version
temanun nām :
temanun dīkṣhā nām devanandī hatun; ane pāchhaḷathī teo pūjyapād, jinendrabuddhi ādi apar nāmothī lokamān prasiddha thayā.
shravaṇ belgolānā shilālekhamān ullekh chhe ke–
बुद्धया पुनर्विंपुलया स जिनेन्द्रबुद्धिः ।
यत्पूजितः पदयुगे वनदेवताभिः ।।
uparokta lekhothī jaṇāy chhe ke teo traṇ nām–devanandī, jinendrabuddhi ane pūjyapādathī prasiddha hatā. devanandī–e temanā gurue āpelun dīkṣhānām chhe, buddhinī prakarṣhatā– vipulatānā kāraṇe teoe pāchhaḷathī ‘jinendrabuddhi’–e nām prāpta karyun ane temanā charaṇayugalanī devatāoe pūjā karī tethī budhajanoe temane ‘pūjyapād’ nāmathī vibhūṣhit karyā. temanī adbhut jīvan-ghaṭanāo :
nīchenā shilālekho temanā jīvan upar sāro prakāsh pāḍe chhe :–
uparokta shilālekhomān darshāvyun chhe ke—
Page -19 of 170
PDF/HTML Page 10 of 199
single page version
shrī pūjyapāde dharmarājyano uddhār karyo, devonā adhipatioe temanun pādapūjan karyun tethī teo pūjyapād kahevāyā, temanā dvārā uddhār pāmelān shāstro āje paṇ temanā vidyāvishārad guṇonun kīrtigān kare chhe. teo jinavat vishvabuddhinā dhārak hatā arthāt samasta shāstra-viṣhayomān pāraṅgat hatā. temaṇe kāmadevane jītyo hato tethī kr̥utakr̥utyabhāvadhārī uchcha koṭinā yogīoe temane ‘jinendrabuddhi’ nāme varṇavyā chhe.
vaḷī ā shilālekhamān evo paṇ ullekh chhe ke–- (1) teo advitīy auṣhadh-r̥uddhinā dhārak hatā, (2) videhakṣhetrasthit jinendra bhagavānanā darshanathī temanun gātra pavitra thaī gayun hatun; (3) temanā pādodak (charaṇ-jal)nā sparshathī ek vakhat loḍhun paṇ sonun thaī gayun hatun. ā uparānt ghor tapashcharyādithī temanī āṅkhanun tej naṣhṭa thayun hatun, parantu ‘shāntyaṣhṭak’nā ekāgratāpūrvak pāṭhathī netra-tej punaḥ prāpta thayun hatun.
mahā yogīone māṭe āvī ghaṭanāo asambhavit nathī. grantharachanā :
shrī pūjyapādasvāmīe je grantho rachyā chhe temān ‘jainendra vyākaraṇ’, shabdāvatār, sarvārthasiddhi, samādhitantra, iṣhṭopadesh grantho pramukhasthāne chhe. nīchenā shilālekhathī temanā rachit granthono khyāl āve chhe—
सिद्धान्ते निपुणत्वमुद्धकवितां जैनाभिषेकः स्वकः ।
माख्यातीह स पूज्यपादमुनिषः पूज्यो मुनीनां गणैः ।।४।। (–shra.shi.le.nan. 40)
jemanun ‘jainendra vyākaraṇ’ shabdashāstromān potānā anupam sthānane, ‘sarvārthasiddhi’ siddhāntamān param nipuṇatāne, ‘jainābhiṣhek’ uchcha kakṣhānī kavitāne, ‘chhandashāstra’ buddhinī sūkṣhmatā (rachanāchāturya)ne ane ‘samādhishatak’ svātmasthiti (sthitapragnatā)ne sansāramān vidvāno prati jāher kare chhe, te pūjyapād munīndra munigaṇothī pūjanīy chhe. jainendra vyākaraṇ :
ā sanskr̥it vyākaraṇano granth chhe. tenā sūtronā lāghavādinā kāraṇe tenun mahatva ghaṇun chhe ane tethī teṇe lokamān sārī pratiṣhṭhā prāpta karī chhe. bhāratamān āṭh pramukh shābdikomān vyākaraṇanā kartā shrī pūjyapād svāmīnī sārī gaṇanā chhe.
Page -18 of 170
PDF/HTML Page 11 of 199
single page version
sarva vyākaraṇomān, shrī pūjyapād svayam vidvānonā adhipati hatā, arthāt sarva vyākaraṇ paṇḍitomān shiromaṇi hatā. shabdāvatār :
ā paṇ vyākaraṇano grantha chhe. te prakhyāt vaiyākaraṇ pāṇinīnā vyākaraṇ upar lakhelo ‘shabdāvatār’ nāmano nyās chhe. ‘nagar’ tālukānā shilālekhamān teno ullekh chhe. sarvārthasiddhi :
shrī umāsvāmī rachit ‘tattvārthasūtra’nī sanskr̥it ṭīkārupe ā grantha chhe. ‘tattvārthasūtra’nī ā sauthī pratham ṭīkā chhe. tenī pachhī shrī akalaṅkadeve ‘tattvārtha rājavārtik’ ane shrī vidyānande ‘tattvārthashlok’ nāmanī ṭīkāo lakhī. ā ṭīkāomān ‘sarvārthasiddhi’no sāro upayog karavāmān āvyo chhe ane tenun ṭhīk pramāṇamān anusaraṇ karavāmān āvyun chhe. siddhānt granthomān ā grantha bahu ja pramāṇabhūt gaṇāy chhe ane jain samājamān tenun sārun mahatva aṅkāy chhe. samādhitantra ane iṣhṭopadesh :
ā banne ādhyātmik grantho chhe. samādhitantranun aparanām samādhishatak chhe. tenī san. ṭīkā shrī prabhāchandre karī chhe ane iṣhṭopadeshanī san. ṭīkā pt.. āshādharajīe karī chhe. banne grantho jain- samājamān suprasiddha chhe.
shrī pūjyapādāchārye ‘samādhitantra’mān shrī kundakundāchārya jevā prāchīn āchāryonān āgamavākyonun saphaḷatāpūrvak anusaraṇ karyun chhe. mokṣhapāhuḍ, samayasārādi ādhyātmik shāstrono ānshik pratidhvani, ā granthamān tulanātmak draṣhṭivāḷāne jarur jaṇāyā vagar raheshe nahi.
shilālekho, upalabdha grantho ane aitihāsik gaveṣhaṇāthī gnāt thāy chhe ke pūjyapādasvāmī ek supratiṣhṭhit jain āchārya, advitīy vaiyākaraṇ, mahān dārshanik, dhurandharakavi, mahān tapasvī ane yugapradhān yogīndra hatā. mahattvanā viṣhayo upar temaṇe je grantho rachyā chhe te temanī apār vidvattānī sākṣhī pūre chhe.
temanā digantavyāpī yash ane vidvattāthī ākarṣhāī karṇāṭakanā ī.sa. 8mī, 9mī, 10mī shatābdinā prāyaḥ sarva prāchīn vidvān kavioe potapotānā granthomān bahu bhakti–bhāvabharī shraddhāñjali arpī temanī muktakaṇṭhe khūb khūb prashansā karī chhe.
Page -17 of 170
PDF/HTML Page 12 of 199
single page version
prastut granthanī sanskr̥it ṭīkāne ante āpelī prashasti uparathī jaṇāy chhe ke shrī prabhāchandra (prabhendu) ā granthanā sanskr̥it ṭīkākār chhe. keṭalāk vidvānonā mat pramāṇe teo ‘shrī samantabhadrāchārya’ rachit ‘ratnakaraṇḍ-shrāvakāchār’nā paṇ sanskr̥it ṭīkākār chhe. temaṇe samādhitantranā (samādhishatakanā) pratyek shlokamān garbhit rahelā bhāvane (hārdane) saraḷ sanskr̥it bhāṣhāmān sārī rīte vyakta karyo chhe.
temano samay, sthān, guru, mātā-pitādinā sambandhamān yogya sanshodhan thavānī jarur chhe. ā granthamān temanī sanskr̥it ṭīkāno shabdashaH gujarātī anuvād karavāmān āvyo chhe.
keṭalāk varṣha upar param pūjya ātmagna sant shrī kānajīsvāmīnān, ā ādhyātmik grantha upar sonagaḍhamān, pravachano thayelān. mane te pūrepūrān sāmbhaḷavānī alabhya tak maḷelī. hun teoshrīnān pravachanothī prabhāvit thayo ane vichār sphūryo ke āvā granthano gujarātī anuvād karavāmān āve to, vidvān granthakartānā ādhyātmik gnānathī jain samāj vañchit rahe nahi. ā vichār keṭalāk varṣho sudhī ghoḷāyā karyo. ākhare mitro ane snehīonī salāh ane sahānubhūtithī e vichār be varṣha upar anuvādarupe pariṇamyo.
kharun kahun, to ā anuvādanā mūḷ prerakarup shrī svāmījīnān pravachano ja chhe. tethī atyant ābhārapūrvak hun teoshrī pratye sādar bhaktibhāv pragaṭ karun chhun.
men māro vichār mānyavar murabbī shrīyut rāmajībhāī māṇekachand doshī, vakīl āgaḷ rajū karyo ane karelā anuvādane tapāsī javāne teoshrīne vinantī karī. temaṇe ghaṇī ja kāḷajīpūrvak te anuvādane ādithī ant sudhī–pratyek shlokano anvayārtha, sanskr̥it ṭīkāno anuvād, bhāvārtha, vagere-barābar tapāsyo ane amūlya sūchanāo karī. sūchavelā sudhārā- vadhārā sāthe men teoshrīnī dekharekh nīche pharīthī anuvād lakhyo. ā anuvād paṇ teoshrī pharīthī tapāsī gayā. ā rīte anuvād pāchhaḷ temaṇe lagabhag traṇ mahinā jeṭalā potānā amūlya samayano bhog āpī shram līdho. te māṭe hun teoshrī prati kr̥utagnatābharī lāgaṇī pūjyabhāv pragaṭ karun chhun.
ā anuvādanā prakāshan māṭe shrī jain svādhyāyamandir ṭrasṭa–sonagaḍhanā pramukh shrī navanītalāl sī. jhaverī (mumbaī)ne vinantī karī. temane paṇ ā granthanā anuvādanī āvashyakatā jaṇāī eṭalun ja nahi, paṇ te ek sundar granthasvarup pragaṭ thāy tevī ichchhā vyakta karī ane badho anuvād shrīyut khīmachandabhāī je. sheṭh dvārā tapāsāvī levā salāh āpī. te pramāṇe men temane vinantī karī. temaṇe mārī vinantīne mān āpī badho anuvād bārīk draṣhṭie
Page -16 of 170
PDF/HTML Page 13 of 199
single page version
tapāsī līdho ane koī koī sthaḷe yogya sudhāro sūchavyo.
mukhyatayā shrīyut rāmajībhāī ane shrīyut khīmachandabhāīnā suprayatnanā phalasvarup ā anuvād chhe. te māṭe namrabhāve hun temano jeṭalo ābhār mānun teṭalo ochho chhe. temanī sahāy ane protsāhanathī ja ā anuvād prakāshamān āvavā pāmyo chhe, em kahevāmān bilakul atishayokti nathī.
ā granthano hindī anuvād bra. shrī shītalaprasādajī tathā shrīyut jugalakishor mukhtārajīe karelo chhe, parantu teoe sanskr̥it ṭīkāno shabdashaH anuvād nahīn karatān phakta bhāv ja āpyo chhe. teno gujarātī anuvād, sva. maṇilāl nabhubhāī dvivedīkr̥ut, sastu sāhityavardhak kāryālay–amadāvād taraphathī prasiddha thayo chhe. temaṇe pāṭaṇ–jain bhaṇḍāranī hastalikhit pratanā ādhāre sanskr̥it ṭīkāno anuvād karyo chhe, parantu upalabdha bījī digambar jain hastalikhit prato sāthe teno keṭalīk jagyāe meḷ besato nathī.
jayapur tathā dilhī di. jain bhaṇḍāronī hastalikhit prato uparathī shrī mukhtārajīe je sanskr̥it ṭīkā pragaṭ karī chhe, teno ā granthamān upayog karavāmān āvyo chhe. ā ṭīkāne ghaṇe anshe maḷatī ek vadhu shuddha hastalikhit prat mane īḍar–di. jain sarasvatī bhaṇḍāramānthī tenā prabandhakartānā saujanyathī prāpta thaī chhe. ā badhī pratono ādhār laī shabdashaH ā gujarātī anuvād karavāmān āvyo chhe ane ā granthakartā tathā ṭīkākāranā bhāvane vadhu spaṣhṭa karavā, te sāthe ‘bhāvārtha’ tathā ‘visheṣhārtha’ paṇ umeravāmān āvyā chhe.
ā kāryamān pratyakṣha yā parokṣha sahāy karanār vyaktiono tathā di. jain sansthāono hun ābhār mānun chhun.
bra. shrī gulābachandabhāī tathā bra. shrī chandubhāīe paṇ anuvād-kāryamān protsāhan ane sahānubhūti darshāvī chhe tathā mārgadarshan karyun chhe. te māṭe hun temano paṇ ābhārī chhun.
ā sivāy je je bhāīoe mane sahāy karī chhe, te sarveno hun samagrapaṇe ābhār mānun chhun.
ā anuvād uparokta be vidvāno dvārā parishodhit hovā chhatān temān je kāī skhalanā draṣhṭigochar paḍe te anuvādakanī ja chhe, em samajavā vidvān vargane vinantī chhe.
sonagaḍh (saurāṣhṭra) tā. 3-4-1966 shrī mahāvīr jayanti
Page -15 of 170
PDF/HTML Page 14 of 199
single page version
shlokviṣhaypr̥uṣhṭha 1.maṅgalācharaṇ (siddhātmāne namaskār)......................................................... 1 2.maṅgalācharaṇ (sakal paramātmā–shrī arihantane namaskār) ................................ 6 3.granthakāranī grantharachanā māṭe pratignā....................................................... 10 4.ātmānā traṇ bhed .......................................................................... 13 5.bahirātmādinān lakṣhaṇ ....................................................................... 17 6.paramātmā vāchak nām ....................................................................... 21 7.bahirātmānī sharīrādimān ātmabuddhi ..................................................... 22 8-9.chaturgati sambandhī sharīrabhedathī jīvabhedanī mānyatā ....................................... 25 10.bahirātmānī anya sharīramān mānyatā ..................................................... 28 11.sharīramān ātmabuddhinun pariṇām............................................................ 29 12.avidyānā sanskāranun pariṇām .............................................................. 31 13.bahirātmā ane antarātmāmān kartavya bhed ................................................ 32 14.sharīramān ātmabuddhi māṭe khed ............................................................. 34 15.sansāraduḥkhanun mūḷ ............................................................................ 35 16.antarātmāno pūrva avasthā sambandhī khed ................................................... 37 17.ātmagnānano upāy ......................................................................... 39 18.antaraṅg–bahiraṅg vachan–pravr̥uttinā tyāgano upāy..................................... 40 19.antarvikalponā tyāgano upāy ............................................................ 42 20.ātmānun nirvikalpa svarup .................................................................. 44 21-22. antarātmānī ātmagnān pahelān ane pachhī cheṣhṭā ..................................46-48 23.liṅg-saṅkhyādi viṣhe bhram–nivāraṇ ........................................................ 49 24.ātmasvarupano anubhav .................................................................... 51 25-26. ātmānubhavīno shatru-mitra vichār ....................................................52-54 27.paramātmapadanī prāptino upāy ............................................................. 55 28.paramātmapadanī bhāvanānun phaḷ .............................................................. 56 29.bhay ane abhayanun sthān ................................................................... 57 30-31-32. paramātmasvarupanī prāptino upāy ........................................... 59-60-62 33.ātmagnān vinā tapashcharaṇ vyartha ........................................................... 63 34.ātmagnānīne tapashcharaṇano khed hoto nathī. .............................................. 65 35.rāg-dveṣh rahit manavāḷo ja ātmadarshī chhe............................................... 67 36.ātmatattva ane ātmabhrānti .............................................................. 68
Page -14 of 170
PDF/HTML Page 15 of 199
single page version
37.vikṣhipta ane avikṣhipta mananun kāraṇ ..................................................... 70 38.vikṣhipta ane avikṣhipta mananun phaḷ ....................................................... 72 39.rāg-dveṣhādi dūr karavāno upāy ............................................................ 73 40.sharīrādino prem kevī rīte dūr thāy ? ..................................................... 75 41.ātmavibhramaj duḥkh dūr karavāno upāy ................................................. 76 42.tapathī bahirātmā ane antarātmā shun chāhe chhe ? ......................................... 78 43.karmabandhan koṇ kare chhe? bahirātmā ke antarātmā ? ...................................... 80 44.bahirātmā ane antarātmānā vichāro ..................................................... 82 45.antarātmāne dehādimān abhed-bhrānti kem ?............................................. 83 46.antarātmā thayelī bhrāntine kevī rīte chhoḍe ? ............................................. 85 47.bahirātmā ane antarātmāno tyāg-grahaṇ viṣhay ...................................... 86 48.antarātmāno antaraṅg tyāg-grahaṇ ....................................................... 88 49.bahirātmā ane antarātmāne jagat kevun bhāse chhe ? ..................................... 90 50.antarātmānī bhojanādikamān kevī pravr̥utti hoy chhe ? .................................... 91 51.anāsakta antarātmā ātmagnānane ja buddhimān dhāraṇ kare chhe. ........................ 93 52.ātmānubhav karanārane duḥkh-sukh kevī rīte hoy ? ..................................... 94 53.ātmasvarupanī bhāvanā kevī rīte karavī ? ................................................ 96 54.sharīrādimān bhrānta-abhrānta manuṣhyano vyavahār .......................................... 98 55.bahirātmānī bāhya viṣhayamān āsakti ................................................. 100 56.bahirātmānī dashā ......................................................................... 102 57.sva sharīr ane par sharīrane kevī rīte avalokavun ? ................................... 103 58.antarātmā bahirātmāne ātmatattva kem batāvatā nathī. ............................. 105 59.bahirātmāne ātmatattvamān ruchi nathī. .................................................. 107 60.bahirātmāne ātmabodh kem thato nathī ?............................................... 109 61.antarātmānī sharīrādikanī shaṇagāravāmān udāsīnatā ................................. 110 62.sansār shāthī ṭake chhe ? ..................................................................... 112 63-66. antarātmā sharīranī avasthāthī ātmānī avasthā mānato nathī. ............ 114-118 67.antarātmāne muktinī yogyatā .......................................................... 118 68.bahirātmāne sansār-bhramaṇanun kāraṇ ..................................................... 120 69.bahirātmā kone ātmā māne chhe ?....................................................... 122 70.sharīrathī bhinna ātma-bhāvanā karavāno upadesh ....................................... 123 71.ātmānī ekāgra bhāvanānun phaḷ ......................................................... 124 72.chittanī sthiratā māṭe lokasansargano tyāg .............................................. 125
Page -13 of 170
PDF/HTML Page 16 of 199
single page version
73.shun manuṣhyono sansarga chhoḍī jaṅgalamān vasavun ?........................................... 127 74.ātmabhāvanā ane anātmabhāvanānun phaḷ .............................................. 128 75.ātmā ja ātmāno guru chhe ............................................................. 129 76.bahirātmā maraṇathī shāthī ḍare chhe ?...................................................... 131 77.antarātmānī maraṇ samaye nirbhayatā .................................................... 132 78.je vyavahāramān sūto te ātmaviṣhayamān jāgr̥ut .......................................... 134 79.je ātmaviṣhayamān jāgr̥ut hoy chhe te mukti pāme chhe. ................................. 136 80.antarātmāne jagat yog avasthāmān kevun lāge chhe. ................................... 137 81.ātmāne sharīrādithī bhinna bhāḷyā vinā mukti nathī................................ 139 82.antarātmāe bhedavignānanī bhāvanā kevī rīte karavī ? .............................. 140 83.avratonī jem vratonā vikalpa paṇ tyājya chhe. ........................................ 142 84.vratonā vikalpone chhoḍavāno kram ......................................................... 143 85.vikalpajāḷanā nāshathī paramapadanī prāpti. .............................................. 144 86.utprekṣhā--jālanā nāshano kram.............................................................. 146 87.liṅg--vikalpa mokṣhanun kāraṇ nathī. ....................................................... 149 88.jātino āgrah paṇ muktinun kāraṇ nathī............................................... 150 89.jāti sambandhī āgam--haṭhavāḷo paramapadane pāmatā nathī. ............................. 151 90.mohī jīvono sharīramān anurāg ........................................................ 153 91.mohī jīvono sharīramān darshan-vyāpārano viparyās .................................... 154 92.sanyogī avasthāmān antarātmā shun kare chhe ? ............................................ 155 93.bahirātmā ane antarātmānī kaī dashā bhramarup ane kaī bhramarahit hoy chhe. .. 156 94.bahirātmānun sakal shāstragnān niṣhphaḷ chhe. .............................................. 159 95.gnātātmānun saptādi avasthāomān paṇ svarup samvedan ............................... 160 96.chitta kyān anāsakta hoy chhe ? .......................................................... 162 97.bhinnātmānī upāsanānun phaḷ............................................................. 163 98.abhinnātmānī upāsanānun phaḷ .......................................................... 164 99.bhinnābhinnātmabhāvanāno asvīkār ................................................... 166 100.chārvāk--sāṅkhyamatanun nirasan ............................................................. 168 101.sharīrano nāsh thavā chhatān ātmāno avināsh.......................................... 171 102.mukti māṭe bhedavignān sāthe tapashcharaṇ ................................................. 172 103.ātmānī gati-sthitithī sharīranī gati-sthiti ......................................... 173 104.sharīr--yantronun ātmāmān āropaṇ ...................................................... 176 105.granthano upasanhār .......................................................................... 177 ṭīkā prashasti................................................................................ 179
Page -12 of 170
PDF/HTML Page 17 of 199
single page version
निर्वाणमार्गममलं विबुधेन्द्रवन्द्यम् ।
वक्ष्ये समाधिशतकं प्रणिपत्य वीरम् ।।
श्रीपूज्यपादस्वामी मुमुक्षूणां मोक्षोपायं मोक्षस्वरूपं चोपदर्शयितुकामो निर्विघ्नतः शास्त्रपरिसमाप्त्यादिकं फलमभिलषन्निष्टदेवताविशेषं नमस्कुर्वन्नाह —
arthaḥ siddha, anupamagnānavān (anantagnānī), nirvāṇamārgarūp, nirmaḷ (vītarāg), devendrothī vandanīy tathā sansār – sāgarane pār karavā māṭe utkr̥uṣhṭa nāvarūp – evā vīr jinendra bhagavānane praṇipāt karīne, hun (shrīprabhāchandra) samādhishatak kahīsh.
shrī pūjyapādasvāmī (ā samādhitantranā rachayitā) mumukṣhuone mokṣhano upāy ane mokṣhanun svarūp batāvavānī kāmanāthī tathā nirvighne shāstranī parisamāpti – ādirūp phalanī abhilāṣhāthī iṣhṭadevatāvisheṣhane namaskār karīne kahe chheḥ –
Page -11 of 170
PDF/HTML Page 18 of 199
single page version
टीका — अत्र पूर्वार्द्धेन मोक्षोपाय उत्तरार्द्धेन च मोक्षस्वरूपमुपदर्शितम् । सिद्धात्मने सिद्धपरमेष्ठिने सिद्धः सकलक र्मविप्रमुक्तः स चासावात्मा च तस्मै नमः । येन किं कृतं ? अबुद्ध्यत ज्ञातः । कोऽसौ ? आत्मा । कथं ? आत्मैव । अयमर्थः येन सिद्धात्मनाऽत्रात्मैवाध्यात्मैवा- ध्यात्मत्वेनाबुद्ध्यत न शरीरादिकं कर्मापादितसुरनरनारकतिर्यगादिजीवपर्यायादिकं वा । तथा परत्वेनैव चापरम् । अपरं च शरीरादिकं कर्मजनितमनुष्यादिजीवपर्यायादिकं वा परत्वेनैवात्मनोभेदेनैवाबुद्ध्यत ।
anvayārtha : (येन) jenāthī (आत्मा आत्मा एव) ātmā ātmā rūpe ja (अबुध्यत) jaṇāyo (च) ane (अपरं परत्वेन एव) par pararūpe ja jaṇāyun (तस्मै) te (अक्षयानन्तबोधाय) avināshī ananta gnānasvarūp (सिद्धात्मने) siddhātmāne (नमः) namaskār ho!
ṭīkā : ahīn pūrvārdhathī mokṣhano upāy ane uttarārdhathī mokṣhanun svarūp darshāvyun chhe.
siddhātmāne eṭale siddhaparameṣhṭhīne – siddha eṭale sarva karmathī sampūrṇapaṇe (atyant) mukta evā ātmāne – namaskār ho!
jeṇe shun karyun? jāṇyo. kone? ātmāne. kevī rīte (jāṇyo)? ātmārūpe ja artha e chhe ke siddhātmāe ahīn ātmāne ātmārūpe ja arthāt adhyātmarūpe ja jāṇyo, tene sharīrādik ke karmopādit sur – nar – nārak – tiryañchādik jīvaparyāyādikarūpe na jāṇyo tathā (jeṇe) anyane eṭale sharīrādik vā karmajanit manuṣhyādi jīvaparyāyādine pararūpe arthāt ātmāthī bhinnarūpe ja jāṇyā.
kevā temane (namaskār)? akṣhay anant1 bodhavāḷā – akṣhay eṭale avinashvar ane 1. ananta – kṣhetranī antarahit ane kālathī antarahit (juo – pañchāstikāy gāthā 1nī san. ṭīkā)
Page -10 of 170
PDF/HTML Page 19 of 199
single page version
तस्मे कथंभूताय ? अक्षयानन्तबोधाय अक्षयोऽविनश्वरोऽनन्तोदेशकालानवच्छिन्न-स्समस्तार्थपरिच्छेदको वा बोधो यस्य तस्मै । एवंविधबोधस्य चानन्तदर्शनसुखवर्यैरविनाभावित्व-सामर्थ्यादनंतचतुष्टयरूपायेति’ गम्यते । ननु चेष्टदेवताविशेषस्य पञ्चपरमेष्ठिरूपत्वात्तदत्र सिद्धात्मन एव कस्माद् ग्रन्थकृता नमस्कारः कृत इति चेत्, ग्रन्थस्य कर्तुर्व्याख्यातुः श्रोतुरनुष्ठातुश्च सिद्धस्वरूपप्राप्त्यर्थत्वात् । यो हि यत्प्राप्त्यर्थी स तं नमस्करोति यथा धनुर्वेदप्राप्त्यर्थी धनुर्वेदविदं नमस्करोति । सिद्धस्वरूपप्राप्त्यर्थी च समाधिशतकशास्त्रस्यकर्ता व्याख्याता श्रोता तदर्थानुष्ठाता चात्मविशेषस्तस्मात्सिद्धात्मानं नमस्करोतीति । सिद्धशब्देनैव चार्हदादीनामपि ग्रहणम् । तेषामपि देशतः सिद्धस्वरूपोपेतत्वात् ।।१।। anantar eṭale deshakālathī anavachchhinna evā samasta padārthonā parichchhedak arthāt gnānavāḷā – temane (namaskār). āvā prakāranā gnān anant darshan – sukh – vīrya sāthenā avinābhāvīpaṇānā sāmarthyane līdhe teo anantachatuṣhṭayarūp chhe em bodh thāy chhe.
shaṅkāḥ iṣhṭadevatā visheṣh pañchaparameṣhṭhī hovā chhatān ahīn granthakartāe siddhātmane ja kem namaskār karyā?
samādhānaḥ granthakartā, vyākhyātā, shrotā ane anuṣhṭhātāne siddhasvarūpanī prāptinun prayojan hovāthī (temaṇe tem karyun chhe) e jenī prāptino arthī hoy te tene namaskār kare chhe; jem dhanurvidyāprāptino arthī dhanurvedīne namaskār kare chhe tem. tethī siddhasvarūpanī prāptinā arthī – samādhishatak shāstranā kartā, vyākhyātā, shrotā ane tenā arthanā anuṣhṭhātā ātmavisheṣh – ( – e sarve) siddhātmāne namaskār kare chhe.
‘siddha’ shabdathī arhantādinun paṇ grahaṇ samajavun kāraṇ ke temaṇe paṇ deshataḥ (anshe) siddhasvarūp prāpta karyun chhe. (1)
bhāvārtha : granthakāre shlokanā pūrvārdhamān sva – paranun bhedavignān te ja mokṣhaprāptino upāy chhe em sūchavyun chhe ane tenā uttarārdhamān phaḷasvarūp paripūrṇa gnān ānandarūp evī siddhadashā te mokṣhasvarūp chhe em darshāvyun chhe; arthāt prastut shlokamān mokṣhano upāy ane mokṣhanun svarūp batāvyun chhe.
jemaṇe ātmāne ātmārūpe ja yathārtha jāṇyo chhe sharīrādi ane sur nar – nārakādi paryāyarūpe jāṇyo nathī ane parane pararūpe jāṇyo chhe – arthāt sharīrādi ane nar – nārakādi paryāyane ātmāthī par jāṇyā chhe, tevā avināshī anantagnānasvarūp siddhātmāne ahīn namaskār karyā chhe.
Page -9 of 170
PDF/HTML Page 20 of 199
single page version
ātmā ātmārūpe chhe ane sharīrādi par padārthorūpe nathī tathā sharīrādi par padārtho pararūpe chhe ane ātmārūpe nathī – evun nirṇayapūrvak sva – paranun bhedavignān siddhapad pāmavāno mokṣhaprāptino upāy chhe.
shrī samayasār gāthā 2nī ṭīkāmān paṇ lakhyun chhe ke –
‘........sarva padārthonā svabhāvane prakāshavāmān samartha evā kevaḷagnānane utpanna karanārī bhedagnānajyoti uday pāme chhe......’’
e pramāṇe bhedagnānajyoti ja kevaḷagnān pragaṭ karavānun sādhan (upāy) chhe.
‘‘pratham to duḥkh dūr karavā māṭe sva – paranun gnān avashya joīe kāraṇ ke sva – paranun gnān jo na hoy to potāne oḷakhyā vinā potānun duḥkh te kevī rīte dūr kare?
athavā sva – parane ekarūp jāṇī potānun duḥkh dūr karavā arthe parano upachār kare to tethī potānun duḥkh kevī rīte dūr thāy? athavā potāthī bhinna evā paramān ā jīv ahaṅkār – mamakār kare to tethī duḥkh ja thāy. māṭe sva – paranun gnān thatān duḥkh dūr thāy chhe.
have sva – paranun gnān jīv – ajīvanun gnān thatān ja thāy chhe kāraṇ ke pote jīv chhe tathā sharīrādik ajīv chhe. jo lakṣhaṇādi vaḍe jīv – ajīvanī oḷakhāṇ thāy to ja sva – paranun bhinnapaṇun bhāse; māṭe jīv – ajīv jāṇavā joīe.....’’1
‘‘........sarve duḥkhonun mūḷ kāraṇ mithyādarshanagnānachāritra chhe. e sarve duḥkhono abhāv karavā māṭe tene be prakāranun bhedagnān karāvavāmān āve chhe.
jīv potānā guṇo ane paryāyothī ek chhe – abhinna chhe tathā par dravyo, tenā guṇo ane paryāyothī atyant judo chhe arthāt jīv svadravye svakṣhetre svakāḷe ane svabhāve, par dravyanān dravyakṣhetrakāḷabhāvathī atyant judo chhe. tethī te apekṣhāe par dravyo, tenā guṇo ane 1. mokṣhamārga prakāshak – gu. āvr̥utti – pr̥u. 82