Page -21 of 269
PDF/HTML Page 1 of 291
single page version
Page -20 of 269
PDF/HTML Page 2 of 291
single page version
bhagavatkundakundAchAryadevapraNIt samayasAranI shrI amRutachandrAchAryadevavirachit
Page -19 of 269
PDF/HTML Page 3 of 291
single page version
samarataben (dharmapatnI) hIrAlAl (putra) a.sau. shAntAben (putravadhU)
Page -17 of 269
PDF/HTML Page 5 of 291
single page version
A gujarAtI bhAShAntar taiyAr thayun chhe, jeo samayasAr
Page -16 of 269
PDF/HTML Page 6 of 291
single page version
gnAnI sukAnI maLyA vinA e nAv paN tAre nahIn;
A kALamAn shuddhAtmagnAnI sukAnI bahu bahu dohyalo,
muj puNyarAshi phaLyo aho ! guru khAn tun nAvik maLyo.
bAhyAntar vibhavo tArA, tAre nAv mumukShunAn.
ane gnaptimAnhI darav-guN-paryAy vilase;
nijAlambIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe,
nimitto vahevAro chidaghan viShe kAI na maLe.
je vajre sumumukShu sattva jhaLake, paradravya nAto tUTe;
karuNA akAraN samudra! tane namun hun;
he gnAnapoShak sumegha! tane namun hun,
A dAsanA jIvanashilpI! tane namun hun.
vANI chinmUrti! tArI ur-anubhavanA sUkShma bhAve bharelI;
bhAvo UnDA vichArI, abhinav mahimA chittamAn lAvI lAvI,
khoyelun ratna pAmun, – manarath manano; pUrajo shaktishALI!
Page -15 of 269
PDF/HTML Page 7 of 291
single page version
‘samayasAr’ to jagatchakShu chhe. tenI shrI amRutachandrAchAryakRut ‘AtmakhyAti’ TIkA AtmAnI vishiShTa prakAre prasiddhi kare chhe. temAn Avel kaLasho shuddhAmRutathI bharelA chhe. te kaLasho upar jainadharmanA marmI panDitapravar shrI rAjamalajIe mUL DhUnDhArI bhAShamAn TIkA karI chhe. teno Adhunik hindImAn anuvAd pt.. shrI phUlachandrajI siddhAntashAstrIe karel chhe. tenI 3300 prat prasiddha karavAmAn AvI hatI. te bahu alpa samayamAn khapI jatAn, tenI bIjI AvRuttirUpe 3300 prat chhapAvavAmAn AvI chhe. te granth keTalo mahattvano chhe ane jignAsuone te keTalo priy chhe tenun mAp A uparathI nIkaLI shake chhe.
mUL DhUnDhArI tathA tenA hindI anuvAd uparathI A gujarAtI anuvAd pratham vAr ja prakAshit karatAn hRuday atyAnand anubhave chhe.
samayasArarUp chaitanyaratnAkaranun UnDun avagAhan karIne, AtmAnubhavI sant pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIe je adhyAtmanidhAn vartamAnakALe jagat samakSha pragaT karel chhe te anek bhavya jIvone AtmakalyANanI anokhI preraNA Ape chhe; te temano mahA upakAr chhe. tethI temanAn pAvan charaNAravindamAn atyant bhaktibhAve namaskAr karIe chhIe.
lagabhag chhavvIsh varShathI pUjya gurudevashrInA sAnnidhyamAn nirantar vasI temanI mahAmUlI sevAno anupam lahAvo levAnun mahAn sadbhAgya jemane sAmpaDyun chhe te bra. shrI chandubhAie A gujarAtI anuvAd taiyAr karI Apyo chhe.
shrI chandubhAi kumArabrahmachArI chhe. temaNe potAnun samagra jIvan pUjya gurudevashrInAn pAvan charaNomAn samarpaN karyun chhe. temanI e arpaNatA anukaraNIy chhe. teo jain shAstronA chAre anuyoganA sArA abhyAsI chhe. temanI smaraNashakti tIvra chhe ane tethI pUjya gurudevashrInI AgnA thatAn teo koI paN shAstrano AdhAr turat ja kADhI Ape chhe. teo namra, vinayI, bhaktivant, sAdharmI pratye vAtsalya dharAvanAr, nirabhimAnI, mRudubhAShI, vairAgyavant, adhyAtmarasik sajjan chhe. temaNe A shAstrano gujarAtI anuvAd jinavANI pratyenI bhakti arthe atyant chIvaTapUrvak, ullasit pariNAme, tadna nispRuhabhAve karI Apyo chhe. te mATe A sansthA temanI RUNI chhe ane temane dhanyavAd ApavA sAth AbhAr pradarshit kare chhe.
A AkhAye anuvAdane sUkShmatAthI tapAsI ApavAmAn, yogya salAh-sUchanapUrvak tenun yathochit sanshodhan karI ApavAmAn sarvatomukhI sahAy saddharmavatsal pt.. bhAIshrI himmatalAl jeThAlAl shAhe ApI chhe; tethI temano antarathI AbhAr mAnavAmAn Ave chhe.
Page -14 of 269
PDF/HTML Page 8 of 291
single page version
ajit mudraNAlayanA mAlik shrI maganalAlajI jaine kushaLatApUrvak A granthanI sundar chhapAI Adi kArya karI Apyun chhe te badal temano AbhAr mAnIe chhIe.
A samayasAr-kaLashomAn bharel gnAnAmRutanun pAn karIne bhavya jIvo amRutasanjIvanInI prApti karo evI bhAvanA.
sonagaDh phAgaN vad dasham, vi. san. 2023
‘samayasAr-kalash’nI A gujarAtI chothI AvRutti agAunI trIjI AvRutti pramANe ja chhapAvI chhe. mudraNakArya ‘kahAn mudraNAlay’nA mAlik shrI gnAnachandajI jaine alpa samayamAn kALajIpUrvak sArun karI Apyun chhe, te badal TrasTa temano AbhAr mAne chhe.
A granthanA adhyayan vaDe mumukShuo AtmalakShI tattvagnAn prApta karI AtmArthane visheSh puShTa kare e ja bhAvanA.
vi. san. 2061, phAgaN vad-10, pU. benashrI champAben 73mI samyaktvajayantI, tA. 4-4-2005
Page -13 of 269
PDF/HTML Page 9 of 291
single page version
shAsananAyak sarvagnavItarAgadev param bhaTTArak param pUjya 1008 bhagavAn shrI mahAvIrasvAmInI bhavyajanakalyANakArI divya deshanAno je adhyAtmapravAh vikram samvatanA pratham saikAmAn A bhAratavarShane pAvan karanAr AchArya bhagavAn shrI kundakund mahAmunivarane guruparamparAthI prApta thayelo, te temaNe yukti, Agam ane potAnA nirvikalpa rasAsvAdarUp svAnubhavanA baL vaDe shrI samayasAr, pravachanasAr, niyamasAr ane panchAstikAyasangrah vagere anek prAbhRutarUp prAkRitagAthAbaddha paramAgamomAn bharIne mumukShu bhavya jIvonA kalyAN-arthe temane bheTarUpe arpaN karyo chhe. bhagavAn shrI kundakundAchAryadevapraNIt, uparokta paramAgamomAn shrI samayasAr paramAgam A kALe nirabhra nabhamanDaLamAn tejasvI sUrya samAn adhyAtmatattvano sarvAng prakAshanAr mahAn adbhut sarvotkRuShTa granth chhe. tenA praNetA, jevA uchcha koTinA AtmA chhe tevo ja uttam A granth chhe.
samayasAr granth upar, shrI kundakundAchAryadev pachhI lagabhag ek hajAr varShe potAnAn divya gnAn-sanyamathI tathA anupam vidvattAthI bhAratanI bhavya dharAne vibhUShit karanAr shrI amRutachandrAchAryadeve ‘AtmakhyAti’ nAmanI vishad, arthagambhIr, mUL gAthAonA hArdane kholanArI tathA adhyAtmarasathI otaprot sundar TIkA sanskRit bhAShAmAn rachelI chhe. jem samayasAr paramAgamanA mUL kartA bhagavAn kundakundAchAryadev sAtishay adhyAtmapratibhAsampanna, lokottar, mahAn AchAryaparameShThI chhe, tem ‘AtmakhyAti’ TIkAnA praNetA paN adhyAtmamastImAn masta mahA samartha AchArya chhe. temaNe pravachanasAr tathA panchAstikAyasangrah upar paN TIkA lakhI chhe, ane tattvArthasAr, puruShArthasiddhyupAy Adi svatantra grantho paN lakhyA chhe. te sarvamAn ‘AtmakhyAti’ TIkA AchAryadevanI sarvotkRuShTa kRuti chhe.
A TIkAmAn AchAryadeve, mUL gAthAomAn bharelA adhyAtmatattvanA gUDhatam Ashayone kholIne, jIvAdi nav tattvonun shuddhanayanI pradhAnatAthI nirUpaN karI mokShamArganun yathArtha svarUp jem chhe tem batAvyun chhe, ane anAdi kALathI bhavabhramaNane lIdhe dukhI thatA jIvone dukhathI mukta thavA mATe ek mAtra samajavun bAkI rahI gayun chhe evA ekatva-vibhakta AtmAnA
Page -12 of 269
PDF/HTML Page 10 of 291
single page version
svarUpane yukti, Agam ane svAnubhavamUlak nij Atmavaibhav vaDe potAnI maulik shailIthI atyant spaShTapaNe samajAvyun chhe. A TIkA vAnchatAn paramArthatattvanA madhur rasAsvAdI dharmajignAsuonA hRudayamAn nisandeh AtmAno apAr mahimA Ave chhe, kem ke AchAryadeve temAn param hitopadeshak, sarvagnavItarAg tIrthankar bhagavantonAn hArda kholIne adhyAtmatattvanAn nidhAno ThAnsIThAnsIne bharI dIdhAn chhe. adhyAtmatattvanA hArdane sarvAng prakAshanArI A ‘AtmakhyAti’ jevI sundar TIkA haju sudhI bIjA koI jain adhyAtmagranthanI lakhAyelI nathI. A kaLikALamAn jem shAsanamAnya bhagavAn kundakundAchAryadeve jagadguru tIrthankaradev jevun kAm karyun chhe tem shrI amRutachandrAchAryadeve, jANe ke teo kundakundabhagavAnanA hRudayamAn pesI gayA hoy te rIte temanA gambhIr Ashayone yathArthapaNe vyakta karIne, temanA gaNadhar jevun kAm karyun chhe.
‘AtmakhyAti’ TIkAno bahu bhAg to gadyAtmak chhe ane thoDo bhAg padyAtmak chhe. mUL gAthA ke gAthAjUthanI gadyAtmak TIkAnA antamAn AvatAn adhyAtmarasathI ane AtmAnubhavanI mastIthI bharapUr A madhur padyo jinamandiranA unnat dhaval shikhar upar shobhatA suvarNakalash samAn TIkAnI shobhAmAn atyant abhivRuddhi kare chhe. A kalash-kAvyo granthamAn nirdiShTa vividh viShayonA AtmasparshI vivechanAtmak gadyAnshanI chUlikAsvarUp hovA chhatAn temane pRuthakpaNe laIe topaN teo sandhibaddha, arthagambhIr ane paramArthatattvapratipAdak ek sundar adhyAtmagranth bane chhe. tenun nAm ‘samayasAr-kalash’ chhe ane tenA par adhyAtmarasik panDit shrI rAjamalajI ‘pAnDe’e TIkA lakhI chhe, jene A shAstramAn ‘khanDAnvay sahit artha’ e nAme ApavAmAn AvI chhe.
kalash-TIkAnA rachayitA pAnDe rAjamalajI vikram samvatanI sattaramI shatAbdimAn thaI gayelA kavivar shrI banArasIdAsajIthI thoDAnk varSho pahelAn ja thaI gayA hoy em vidvAnonun mAnavun chhe. temaNe A kalashaTIkA rAjasthAnanA DhUnDhAr pradeshamAn bolAtI jUnI DhUnDhArI bhAShAmAn lakhelI chhe. shrI amRutachandrAchAryadevanAn kalashakAvyomAn adhyAtmatattvanAn je gUDh rahasyo ati sankShepathI bharelAn chhe tene TIkAkAr panDitajIe A TIkAmAn sAmAnya buddhinA jignAsu jIvo paN saraLatAthI samajI shake e rIte vistArathI, spaShTatApUrvak ane joradAr shailIthI khullAn karyAn chhe. A TIkAmAn sthAne sthAne nirvikalpa sahaj svAtmAnubhavanun atishay mAhAtmya batAvyun chhe ane tenI prApti karavA preraNA ApI chhe. vignAnaghan nij AtmAnA nirvikalpa rasAsvAdarUp anubhav sivAy jIv je koI vrat-niyam-dayA-dAn-pUjA-bhakti vagere bAhya kriyAkAnDanA AcharaNasvarUp vyavahArachAritranA vikalpomAn gUnchAi rahe te teno vRuthA klesh chhe, tenAthI tene jarA paN svAtmakalyANanI prApti nathI tathA te bhavAntanun leshamAtra paN kAraN
Page -11 of 269
PDF/HTML Page 11 of 291
single page version
nathI; svAtmakalyANanI prApti paradravya, paradravyanA bhAvo ane paranA sambandhe thatA potAnA vikArI bhAvothI paN bhinna, potAnA trikALI shuddha gnAnAnandasvabhAvI abhed AtmAnA sahaj AsvAdathI thAy chhe; — evA samayasAr-kalashamAn sankShiptarUpe bharelA bhAv A TIkAmAn anek sthaLe vistArapUrvak atyant spaShTatAthI vyakta karavAmAn AvyA chhe. samayasAr-kalashamAn gUDhapaNe bharelA AdhyAtmik bhAvone sugrAhya thAy e rIte vistArIne khullA kare chhe te A TIkAnI ek vishiShTatA chhe. samayasAr-kalashano je pradhAn sUr parathI, vikArathI ane apUrNatAthI tathA bhedabhAvothI rahit potAnA trikALI, shuddha, chidAnandamay, bhinna, nirvikAr, ApUrNa ane abhed AtmAnun yathArtha svarUp hRudayagat karAvIne teno sAkShAt atIndriy anubhav karAvavAno chhe, te prayojanane pAr pADavAmAn sahAyak thavA mATe A TIkAmAn TIkAkAr vidvAne mUL granth sAthe susangat anek viShayonun potAnI saraL, rochak ane joradAr shailIthI sundar pratipAdan karyun chhe.
TIkAkAr panDitajIe pratyek shlokanI TIkAmAn prAya darek khanDAnvayano marmabharyo artha kholyA pachhI TUnkA TUnkA bhAvArthamAn teno anubhavapradhAn sankShipta sAr bharIne vivakShit viShayane AtmasAt karAvI Apyo chhe. temAn paN vyavahArane mATe abhUtArtha, asatyArtha ane gauN evA shabdo vAparavAne badale ‘jUTho’ evA joradAr shabdano anek sthaLe upayog karIne temaNe vyavahAranI heyatA sachoTapaNe vyakta karI chhe.
vaLI TIkAmAn, jIvane AtmakalyANanA vAstavik upAyabhUt samyagdarshan, samyaggnAn ane samyakchAritranun tathA tenA viShayabhUt jIvAdi nav tattva vagerenun bhUtArthanayathI saraL bhAShAmAn evun sundar spaShTIkaraN karyun chhe ke jethI koI teno DhIlo-pocho athavA bIjo viparIt artha karI ja na shake.
samyagdarshan dharmanun mUL hovA chhatAn, tenA abhAve bIjun badhun vyartha hovA chhatAn, samyagdarshananA artha viShe jIvone ghaNI bhrAnti pravarte chhe ane tenA ghaNA DhIlA viparIt artho karavAmAn Ave chhe. koI jainadharmanI kuLaparamparAgat shraddhAne, koI dev-guru-dharmanAn bAhya lakShaNonI shraddhAne ane koI jIvAdi navatattvanI abhUtArthanayAnusArI shraddhAne samyagdarshan mAne chhe. kharekhar to samayasAr-kalashamAn AchAryadeve varNavyA pramANe nav tattvanI bhUtArthanayAnusArI shraddhA, ke je shraddhA shuddhAtmAnubhUtipUrvak hoy chhe te ja, samyagdarshan chhe. TIkAnI A mULabhUt vAtane spaShTa karavA panDitajIe ThekaThekANe samyagdarshanane ‘‘shuddha chetanAmAtra vastusvarUpano AsvAd’’, ‘‘shuddha svarUpano anubhav’’, ‘‘samasta sankalpavikalpathI rahit vastusvarUpano anubhav’’ ane ‘‘shuddha jIvavastuno pratyakShapaNe anubhav’’ — em gAyun chhe. te ja vAtane panDitajIe A TIkAmAn anyatra anek sthaLe sphuT karI chhe. jem ke – chhaThThA
Page -10 of 269
PDF/HTML Page 12 of 291
single page version
kalashamAn ‘‘इमाम् नवतत्त्वसन्ततिम् मुक्त्वा’’ e khanDano bhAvArtha bharatAn teoshrI kahe chhe ke, ‘‘sansAr-avasthAmAn jIvadravya nav tattvarUp pariNamyun chhe te to vibhAvapariNati chhe, tethI nav tattvarUp vastuno anubhav mithyAtva chhe’’ ane te ja kalashamAn ‘‘यदस्यात्मनः इह द्रव्यान्तरेभ्यः पृथक् दर्शनम् नियमात् एतदेव सम्यग्दर्शनम्’’ e khanDano artha karatAn temaNe kahyun chhe ke, ‘‘kAraN ke A ja jIvadravya sakaL karmopAdhithI rahit jevun chhe tevo ja pratyakShapaNe teno anubhav, te ja nishchayathI samyagdarshan chhe.’’
samyagdarshananI mAphak samyaggnAn viShenI viparIt mAnyatAo paN temaNe joradAr shailIthI draDhatApUrvak dUr karI chhe. koI jignAsu jIv chha dravya, nav padArtha AdinA ke jain shAstronA kevaL vikalpapUrvak jANapaNAne samyaggnAn mAnI le evo avakAsh temaNe rahevA dIdho nathI. samyaggnAnanun svarUp batAvatAn panDitajIe anek sthaLe svAnubhavapradhAn gnAnane ja samyaggnAn kahyun chhe. jem ke — 13mA kalashanA ‘‘किल इयम् एव ज्ञानानुभूतिः इति बुद्धवा’’ e khanDanA arthamAn tathA bhAvArthamAn temaNe tenA hArdanun udghATan karatAn lakhyun chhe ke, ‘‘nishchayathI A je anubhUti kahI te ja gnAnAnubhUti chhe eTalImAtra jANIne. bhAvArtha Am chhe ke jIvavastuno je pratyakShapaNe AsvAd, tene nAmathI AtmAnubhav em kahevAy athavA gnAnAnubhav em kahevAy; nAmabhed chhe, vastubhed nathI. em jANavun ke AtmAnubhav mokShamArga chhe. A prasange bIjo paN sanshay thAy chhe ke, koI jANashe ke dvAdashAngagnAn koI apUrva labdhi chhe. tenun samAdhAn Am chhe ke dvAdashAngagnAn paN vikalpa chhe. temAn paN em kahyun chhe ke shuddhAtmAnubhUti mokShamArga chhe. tethI shuddhAtmAnubhUti thatAn shAstra bhaNavAnI kAI aTak ( – bandhan) nathI.’’ vaLI, 110 mA kaLashanA
shuddhatvarUp pariNaman’’ em karyo chhe. e rIte temaNe bhArapUrvak draDh karyun chhe ke jene nirAkuLatAlakShaN svAtmAnandarUpe pariNat svAnubhUti thaI hoy tene ja satyArtha samyaggnAn hoI shake; te sivAyanun bIjun kevaL paralakShI vikalpavALun shAstragnAn te samyaggnAn nathI.
vaLI, sAmAnyapaNe jIvo shubhopayogane ja chAritra mAne chhe ane shuddha pariNatirUp chAritrano temane kAI ja khyAl hoto nathI. evA jIvonun agnAn dUr karavA mATe mithyA chAritra ane samyak chAritra viShenun spaShTa vivaraN A TIkAmAn anek sthaLe maLI rahe chhe. jem ke — 142mA kalashanA ‘‘कर्मभिः क्लिश्यन्तां’’ e khanDano artha karatAn panDitajI lakhe chhe ke, ‘‘vishuddha shubhopayogarUp pariNAm, jainokta sUtronun adhyayan, jIvAdi dravyonA svarUpanun vAramvAr smaraN, panchaparameShThInI bhakti ItyAdi chhe je anek kriyAbhed te vaDe bahu AkShep (ADambar) kare chhe to karo, tathApi shuddha svarUpanI prApti thashe te to shuddha gnAn vaDe thashe.’’ tathA te ja kalashanA ‘‘महाव्रततपोभारेण चिरं भग्नाः क्लिश्यन्तां’’ e khanDanA arthamAn kahe chhe
Page -9 of 269
PDF/HTML Page 13 of 291
single page version
ke, ‘‘hinsA, anRut, stey, abrahma, parigrahathI rahitapaNun, mahA pariShahonun sahavun, tenA ghaNA bojA vaDe ghaNA kAL paryant marIne chUro thatA thakA ghaNun kaShTa kare chhe to karo, tathApi evun karatAn karmakShay to thato nathI.’’ panDitajI svarUpAcharaNalakShaN chAritranun spaShTa vivaraN 106 mA kalashanI TIkAmAn vistArathI A pramANe kare chhe — ‘‘shuddha vastumAtra, tenI svarUpaniShpatti tenAthI je svarUpAcharaNachAritra te ja, te ja mokShamArga chhe; A vAtamAn sandeh nathI. bhAvArtha Am chhe ke, koi jANashe ke svarUpAcharaNachAritra evun kahevAy chhe ke AtmAnA shuddha svarUpane vichAre athavA chintave athavA ekAgrapaNe magna thaine anubhave. paN evun to nathI, em karatAn bandh thAy chhe, kem ke evun to svarUpAcharaNachAritra nathI. to svarUpAcharaNachAritra kevun chhe? jem pAnun (suvarNapatra) tapAvavAthI suvarNamAnnI kAlimA jAy chhe, suvarNa shuddha thAy chhe, tem jIvadravyane anAdithI ashuddhachetanArUp rAgAdi pariNaman hatun te jAy chhe, shuddhasvarUpamAtra shuddhachetanArUpe jIvadravya pariName chhe, tenun nAm svarUpAcharaNachAritra kahevAy chhe; Avo mokShamArga chhe. ....Avun chhe je shuddhachetanApariNamanarUp svarUpAcharaNachAritra te Atmadravyanun nijasvarUp chhe, shubhAshubh kriyAnI mAphak upAdhirUp nathI, tethI ek jIvadravyasvarUp chhe. ....Avun shuddhapaNun mokShanun kAraN chhe, enA vinA je kAi kriyArUp chhe te badhun bandhanun kAraN chhe.’’ tathA 16mA kalashanI TIkAmAn chAritranI TUnkI vyAkhyA karatAn ‘‘shuddhatvashaktinun nAm chAritra chhe’’ ane 19mA kalashanI TIkAmAn chAritrane ‘‘shuddhasvarUpanun AcharaN’’-em kahyun chhe.
vaLI, chothA guNasthAne mAtra shraddhA ja hoy chhe, AtmAnubhav jevun kAI hotun nathI — em ghaNA jIvo mAne chhe, temano A bhram panDitajI anek sthaLe anubhavanun svarUp spaShTapaNe varNavIne dUr kare chhe. jem ke — 9mA kalashanA ‘‘अस्मिन् धाम्नि अनुभवमुपयाते द्वैतमेव न भाति’’ e khanDanA bhAvArthamAn teoshrI kahe chhe ke, ‘‘anubhav pratyakSha gnAn chhe, pratyakSha gnAn chhe eTale vedyavedakabhAvapaNe AsvAdarUp chhe; te anubhav parasahAyathI nirapekShapaNe chhe. Avo anubhav joke gnAnavisheSh chhe topaN samyaktvanI sAthe avinAbhUt chhe, kem ke te samyagdraShTine hoy chhe, mithyAdraShTine nathI hoto evo nishchay chhe. Avo anubhav thatAn jIvavastu potAnA shuddha svarUpane pratyakShapaNe AsvAde chhe. tethI jeTalA kAL sudhI anubhav chhe teTalA kAL sudhI vachanavyavahAr sahaj ja aTakI jAy chhe, kem ke vachanavyavahAr to parokShapaNe kathak chhe. A jIv to pratyakShapaNe anubhavashIl chhe, tethI (anubhavakALamAn) vachanavyavahAr paryanta kAi rahyun nahi.’’ tathA 19mA kalashanA ‘‘मेचकामेचकत्वयोः आत्मनः चिन्तया एव अलं’’ e khanDanA bhAvArthamAn panDitajI anubhavanun svarUp batAvatAn kahe chhe ke, ‘‘ahIn koi prashna kare chhe ke vichAratAn thakAn to anubhav nathI,
Page -8 of 269
PDF/HTML Page 14 of 291
single page version
to anubhav kyAn chhe? uttar Am chhe ke pratyakShapaNe vastune AsvAdatAn thakAn anubhav chhe.’’
vaLI, samyagdraShTi jIv ane mithyAdraShTi jIvanI kriyA ekasarakhI hovA chhatAn bannenA dravyano je pariNanabhed hoy chhe te panDitajIe sundar rIte samajAvel chhe. jem ke — 67mA kalashanA ‘‘तु ते सर्वे अपि अज्ञानिनः अज्ञाननिर्वृत्ताः भवन्ति e khanDanA bhAvArthamAn temaNe spaShTa ullekh karyo chhe ke, ‘‘samyagdraShTi jIvanI ane mithyAdraShTi jIvanI kriyA to ekasarakhI chhe, kriyA sambandhI viShay-kaShAy paN ekasarakhA chhe, parantu dravyano pariNamanabhed chhe. vivaraN — samyagdraShTinun dravya shuddhatvarUp pariNamyun chhe tethI je koI pariNAm buddhipUrvak anubhavarUp chhe athavA vichArarUp chhe athavA vrat-kriyArUp chhe athavA bhogAbhilASharUp chhe athavA chAritramohanA udaye krodh, mAn, mAyA, lobharUp chhe te saghaLAy pariNAm gnAnajAtimAn ghaTe chhe, kem ke je koi pariNAm chhe te samvar-nirjarAnun kAraN chhe; — evo ja koi dravyapariNamanano visheSh chhe. mithyAdraShTinun dravya ashuddharUp pariNamyun chhe, tethI je koi mithyAdraShTinA pariNAm te anubhavarUp to hotA ja nathI; tethI sUtrasiddhAntanA pATharUp chhe athavA vrat-tapashcharaNarUp chhe athavA krodh, mAn, mAyA, lobharUp chhe, — AvA saghaLA pariNAm agnAnajAtinA chhe, kem ke bandhanun kAraN chhe, samvar-nirjarAnun kAraN nathI; — dravyano evo ja pariNamanavisheSh chhe.’’
A pramANe TIkAkAr pt.. rAjamalajIe samayasAr-kalashamAn antargarbhit adhyAtmatattvanA param kalyANakArI vividh bhAvone ane tenA marmane sachoTapaNe, saraL bhAShAmAn, vishadatApUrvak ane joradAr shailIthI A TIkAmAn khullA karyA chhe.
TIkAkAranI A kRuti eTalI manohar chhe ke adhyAtmarasik kavivar panDit banArasIdAsajI upar tenI sundar chhAp paDI hatI. tenA AdhAre pt.. banArasIdAsajIe ‘nATak samayasAr’ nAmanI hindI padabaddha rachanA karI chhe. nATak samayasAramAn pAnDe rAjamalajI tathA temanA dvArA rachAyelI A TIkAnA sambandhamAn pt.. banArasIdAsajI lakhe ke —
uparokta A padamAn pt.. banArasIdAsajIe pAnDe rAjamalajI ane temanI A bAlAvabodh TIkAnA sambandhamAn je kAI kahevun hatun te sankShepamAn badhun kahI dIdhun chhe. temaNe ‘nATak samayasAr’nI hindI bhAShAmAn chhandabaddha rachanA A TIkAnA AdhAre karI chhe evo bhAv vyakta karatAn teoshrI lakhe chhe ke —
Page -7 of 269
PDF/HTML Page 15 of 291
single page version
vaLI, nATak samayasAranA antamAn pt.. banArasIdAsajI lakhe chhe ke –
potAnI manDaLInA ek sadasya shrI mAnasinhajInA A granth sambandhI bhAvo vyakta karatAn pt.. banArasIdAsajI nATak samayasAramAn chhelle lakhe chhe ke —
A pramANe pAnDe rAjamalajI ane temanA A adhyAtmarasabharapUr TIkAgranth viShe pt.. banArasIdAsajInA udgAr chhe. jem pUjya gurudev shrI kAnajIsvAmInI pravachanabansarIno mukhya sUr samyagdarshan tathA svAtmAnubhavano achintya adbhUt mahimA chhe tem A TIkAnun paN pradhAn kArya samayasAr-kalashamAn antargarbhit samyagdarshan tathA svAtmAnubhavanun mAhAtmya spaShTapaNe hRudayangam karAvavAnun chhe. samayasAr-kalashamAn samAyelAn AdhyAtmik gUDh tattvo sAmAnya buddhinA jIvone paN sugamatAthI samajAy te rIte spaShTapaNe vyakta karIne panDit rAjamalajIe adhyAtmatattvanA jignAsuo par kharekhar upakAr karyo chhe.
samayasAr-kalashanA adhyAtmabhAvonAn rahasyane kholanArI A TIkA jo, chAlu deshabhAShAmAn teno anuvAd thaine, prakAshit thAy to ghaNA jIvone te AdhyAtmik bhAvo sugamapaNe samajavAno suyog bane; — Avo karuNAshIl upakArI bhAv pUjya gurudevashrIne udbhavavAthI teno anuvAd chAlu hindI bhAShAmAn thayo ane chhevaTe tenun gujarAtImAn A bhAShAntar thayun.
A rIte A granth mumukShu bhavya jIvonA hAthamAn AvavAno suavasar param kRupALu pUjya gurudev shrI kAnajIsvAmInI asIm kRupAnun sukhad phaL chhe.
Page -6 of 269
PDF/HTML Page 16 of 291
single page version
A gujarAtI bhAShAntar Adhunik hindI anuvAdanA AdhAre prAya shabdasha karavAmAn Avyun chhe; parantu keTalek sthaLe vAchakone pUrvApar sambandh samajavo sugam paDe te hetuthI koi ekAd shabdano umero karavAmAn Avyo chhe; jem ke — 20mA kalashanI TIkAmAn (pRuShTha 21, pankti 2) ‘‘(आत्मज्योतिः) चैतन्यप्रकाशको’’ enun bhAShAntar ‘‘(आत्मज्योतिः) Atmajyotine arthAt chaitanyaprakAshane’’ — em karavAmAn Avyun chhe. vaLI, koik sthaLe ek saLang vAkyanI vachche panDitajIe vivaraN ke bhAvArtha lakhyAn hoy chhe; tyAn vAkyanI saLangasUtratA jALavavA mATe A gujarAtI bhAShAntaramAn te vivaraN ke bhAvArtha [ ] AvA kaunsamAn mUkavAmAn AvyAn chhe (dA. ta. juo pRuShTha 5, pankti 16 ane pRuShTha 55, pankti 9); te sivAy tyAn bhAShAntaramAn kAi pheraphAr karavAmAn Avyo nathI. bhAShAntaramAn sarvatra lesh paN Ashayapher na thAy tenI pUrepUrI kALajI rAkhavAmAn AvI chhe.
adhyAtmadraShTi tathA svAnubhavasampattithI jeo samRuddha chhe, vItarAgamArgaprakAshanano jemane adbhut yog chhe, jemano A pAmar upar anant anant upakAr chhe, jemanAn pavitra jIvan tathA charaNonI AnandadAyI upAsanAthI A pAmarane nij kalyAN karavAnI khaTak jAgRut thai tathA jemanA punIt pratApe teoshrInA shrImukhathI samayasAr Adi adhyAtmashAstronA kalyANakArI shravaNanun param saubhAgya prApta thayun, evA param kRupALu param pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmInI madhurI pavitra chhatrachhAyAmAn rahIne A gujarAtI anuvAdanun sampAdanakArya thayun chhe. tethI A prasange param kRupALu pUjya gurudevashrI pratye upakAravashatAnI hRudayagat bhAvanAne vyakta karI, temanAn pAvan charaNAravindamAn atyant bhaktibhAve vandan karun chhun. A anuvAdamAn je kAi sArun hoy te pUjya gurudev pAsethI prApta thayelun chhe, ane je kAi kShati rahI gai hoy te mArI alpatAnA kAraNe chhe, je mATe mumukShuo mane kShamA Apashe em ichchhun chhun.
A uparAnt, param pUjya prashamamUrti bhagavatI bahenashrI champAben ke jemano pUjya gurudevanimittak vItarAgajinashAsan-prabhAvanAmAn adbhut sahayog chhe ane jemano, adhyAtmashAstra sambandhI anek viShayo samajAvavAno tathA vItarAg dev-guru pratye bhaktipreraNAno ane anya paN, mArA upar anekavidh apAr upakAr chhe, temanAn pAvanakArI charaNomAn paN A prasange shraddhAnjalipUrvak upakAravashatAnI antaranI Urmio vyakta karun chhun.
adhyAtmatattvaruchivAn , UnDA Adarsha AtmArthI, vairAgyashALI, vidvAnabandhu, panDitaratna shrI himmatalAl jeThAlAl shAhano A bhAShAntar-kAryamAn pUrepUro sahayog chhe;
Page -5 of 269
PDF/HTML Page 17 of 291
single page version
teoshrIe potAno kImatI samay ApI athAk parishram laIne ati prasannatApUrvak A Akhun bhAShAntar pAse besIne barAbar dhyAnapUrvak sAmbhaLyun chhe, anek sthaLoe Avashyak sudhAro-vadhAro karAvyo chhe, AkharI prUphasanshodhan karI Apyun chhe tathA A upodghAt paN tapAsIne yogya sudhAro-vadhAro karAvyo chhe. kharekhar teoshrInA sahRuday sahayogathI ja A bhAShAntar mudraNayogya banyun chhe; mATe teoshrInA kImatI sahayogane draShTi samakSha rAkhIne temano sAdar antakaraNapUrvak AbhAr mAnun chhun.
A bhAShAntar digambar jain samAjanA prasiddha vidvAn shrImAn pt.. phUlachandajI siddhAntashAstrI, vArANasIvALAnA Adhunik hindI anuvAdanA AdhAre karavAmAn Avyun chhe, tethI temanA anuvAdano upayog karavA badal temano paN sAdar AbhAr mAnun chhun.
antamAn, A anuvAd mAraphat A samayasAr-kalash granthano ApaNe sau adhyAtma- tattvapremI mumukShu varga svAnubhavanI prApti mATe AtmalakShI abhyAs karIne shrI padmanandI munirAjanA nimna shlok anusAr param dashAnAn bhAjan banIe evI mangaL bhAvanA sahit A upodghAt pUrNa karun chhun
artha — je jIve prasanna chittathI A chaitanyasvarUp AtmAnI vAt paN sAmbhaLI chhe te bhavya puruSh bhaviShyamAn thanArI muktinun avashya bhAjan thAy chhe. shrIkundakund-AchAryapadArohaN-parva (mAgashar vad ATham), vi. san. 2023 — anuvAd
Page -4 of 269
PDF/HTML Page 18 of 291
single page version
enI kundakund gUnthe mAL re,
jemAn sAr-samay shiratAj re,
gUnthyun pravachanasAr re,
gUnthyo samayano sAr re,
jinajIno OMkAranAd re,
vandun e OMkAranAd re,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
vAjo mane dinarAt re,
Page -3 of 269
PDF/HTML Page 19 of 291
single page version
saritA vahAvI sudhA taNI prabhu vIr ! ten sanjIvanI;
shoShAtI dekhI saritane karuNAbhInA hRudaye karI,
munikund sanjIvanI samayaprAbhRut taNe bhAjan bharI.
mumukShune pAtI amRutaras anjali bharI bharI;
anAdinI mUrchhA viSh taNI tvarAthI UtaratI,
vibhAvethI thambhI svarUp bhaNI doDe pariNati.
tun pragnAchhINI gnAn ne udayanI sandhi sahu chhedavA;
sAthI sAdhakano, tun bhAnu jagano, sandesh mahAvIrano,
visAmo bhavaklAntanA hRudayano, tun panth mukti taNo.
jANye tane hRuday gnAnI taNAn jaNAy;
tun ruchatAn jagatanI ruchi ALase sau,
tun rIjhatAn sakalagnAyakadev rIjhe.
tathApi kundasUtronAn ankAye mUlya nA kadI.
Page -2 of 269
PDF/HTML Page 20 of 291
single page version
RIShshvaroe darshAvyun chhe; je jIv bhUtArthano Ashray kare chhe te jIv nishchayathI samyagdraShTi chhe.