Page -21 of 269
PDF/HTML Page 1 of 291
single page version
Page -20 of 269
PDF/HTML Page 2 of 291
single page version
bhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt samayasāranī shrī amr̥utachandrāchāryadevavirachit
Page -19 of 269
PDF/HTML Page 3 of 291
single page version
samarataben (dharmapatnī) hīrālāl (putra) a.sau. shāntāben (putravadhū)
Page -17 of 269
PDF/HTML Page 5 of 291
single page version
ā gujarātī bhāṣhāntar taiyār thayun chhe, jeo samayasār
Page -16 of 269
PDF/HTML Page 6 of 291
single page version
gnānī sukānī maḷyā vinā e nāv paṇ tāre nahīn;
ā kāḷamān shuddhātmagnānī sukānī bahu bahu dohyalo,
muj puṇyarāshi phaḷyo aho ! guru khān tun nāvik maḷyo.
bāhyāntar vibhavo tārā, tāre nāv mumukṣhunān.
ane gnaptimānhī darav-guṇ-paryāy vilase;
nijālambībhāve pariṇati svarūpe jaī bhaḷe,
nimitto vahevāro chidaghan viṣhe kāī na maḷe.
je vajre sumumukṣhu sattva jhaḷake, paradravya nāto tūṭe;
karuṇā akāraṇ samudraḥ! tane namun hun;
he gnānapoṣhak sumeghaḥ! tane namun hun,
ā dāsanā jīvanashilpīḥ! tane namun hun.
vāṇī chinmūrtiḥ! tārī ur-anubhavanā sūkṣhma bhāve bharelī;
bhāvo ūṇḍā vichārī, abhinav mahimā chittamān lāvī lāvī,
khoyelun ratna pāmun, – manarath manano; pūrajo shaktishāḷīḥ!
Page -15 of 269
PDF/HTML Page 7 of 291
single page version
‘samayasār’ to jagatchakṣhu chhe. tenī shrī amr̥utachandrāchāryakr̥ut ‘ātmakhyāti’ ṭīkā ātmānī vishiṣhṭa prakāre prasiddhi kare chhe. temān āvel kaḷasho shuddhāmr̥utathī bharelā chhe. te kaḷasho upar jainadharmanā marmī paṇḍitapravar shrī rājamalajīe mūḷ ḍhūṇḍhārī bhāṣhamān ṭīkā karī chhe. teno ādhunik hindīmān anuvād pt.. shrī phūlachandrajī siddhāntashāstrīe karel chhe. tenī 3300 prat prasiddha karavāmān āvī hatī. te bahu alpa samayamān khapī jatān, tenī bījī āvr̥uttirūpe 3300 prat chhapāvavāmān āvī chhe. te granth keṭalo mahattvano chhe ane jignāsuone te keṭalo priy chhe tenun māp ā uparathī nīkaḷī shake chhe.
mūḷ ḍhūṇḍhārī tathā tenā hindī anuvād uparathī ā gujarātī anuvād pratham vār ja prakāshit karatān hr̥uday atyānand anubhave chhe.
samayasārarūp chaitanyaratnākaranun ūṇḍun avagāhan karīne, ātmānubhavī sant pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīe je adhyātmanidhān vartamānakāḷe jagat samakṣha pragaṭ karel chhe te anek bhavya jīvone ātmakalyāṇanī anokhī preraṇā āpe chhe; te temano mahā upakār chhe. tethī temanān pāvan charaṇāravindamān atyant bhaktibhāve namaskār karīe chhīe.
lagabhag chhavvīsh varṣhathī pūjya gurudevashrīnā sānnidhyamān nirantar vasī temanī mahāmūlī sevāno anupam lahāvo levānun mahān sadbhāgya jemane sāmpaḍyun chhe te bra. shrī chandubhāie ā gujarātī anuvād taiyār karī āpyo chhe.
shrī chandubhāi kumārabrahmachārī chhe. temaṇe potānun samagra jīvan pūjya gurudevashrīnān pāvan charaṇomān samarpaṇ karyun chhe. temanī e arpaṇatā anukaraṇīy chhe. teo jain shāstronā chāre anuyoganā sārā abhyāsī chhe. temanī smaraṇashakti tīvra chhe ane tethī pūjya gurudevashrīnī āgnā thatān teo koī paṇ shāstrano ādhār turat ja kāḍhī āpe chhe. teo namra, vinayī, bhaktivant, sādharmī pratye vātsalya dharāvanār, nirabhimānī, mr̥udubhāṣhī, vairāgyavant, adhyātmarasik sajjan chhe. temaṇe ā shāstrano gujarātī anuvād jinavāṇī pratyenī bhakti arthe atyant chīvaṭapūrvak, ullasit pariṇāme, tadna niḥspr̥uhabhāve karī āpyo chhe. te māṭe ā sansthā temanī r̥̄uṇī chhe ane temane dhanyavād āpavā sāth ābhār pradarshit kare chhe.
ā ākhāye anuvādane sūkṣhmatāthī tapāsī āpavāmān, yogya salāh-sūchanapūrvak tenun yathochit sanshodhan karī āpavāmān sarvatomukhī sahāy saddharmavatsal pt.. bhāīshrī himmatalāl jeṭhālāl shāhe āpī chhe; tethī temano antarathī ābhār mānavāmān āve chhe.
Page -14 of 269
PDF/HTML Page 8 of 291
single page version
ajit mudraṇālayanā mālik shrī maganalālajī jaine kushaḷatāpūrvak ā granthanī sundar chhapāī ādi kārya karī āpyun chhe te badal temano ābhār mānīe chhīe.
ā samayasār-kaḷashomān bharel gnānāmr̥utanun pān karīne bhavya jīvo amr̥utasañjīvanīnī prāpti karo evī bhāvanā.
sonagaḍh phāgaṇ vad dasham, vi. san. 2023
‘samayasār-kalash’nī ā gujarātī chothī āvr̥utti agāunī trījī āvr̥utti pramāṇe ja chhapāvī chhe. mudraṇakārya ‘kahān mudraṇālay’nā mālik shrī gnānachandajī jaine alpa samayamān kāḷajīpūrvak sārun karī āpyun chhe, te badal ṭrasṭa temano ābhār māne chhe.
ā granthanā adhyayan vaḍe mumukṣhuo ātmalakṣhī tattvagnān prāpta karī ātmārthane visheṣh puṣhṭa kare e ja bhāvanā.
vi. san. 2061, phāgaṇ vad-10, pū. benashrī champāben 73mī samyaktvajayantī, tā. 4-4-2005
Page -13 of 269
PDF/HTML Page 9 of 291
single page version
shāsananāyak sarvagnavītarāgadev param bhaṭṭārak param pūjya 1008 bhagavān shrī mahāvīrasvāmīnī bhavyajanakalyāṇakārī divya deshanāno je adhyātmapravāh vikram samvatanā pratham saikāmān ā bhāratavarṣhane pāvan karanār āchārya bhagavān shrī kundakund mahāmunivarane guruparamparāthī prāpta thayelo, te temaṇe yukti, āgam ane potānā nirvikalpa rasāsvādarūp svānubhavanā baḷ vaḍe shrī samayasār, pravachanasār, niyamasār ane pañchāstikāyasaṅgrah vagere anek prābhr̥utarūp prākr̥itagāthābaddha paramāgamomān bharīne mumukṣhu bhavya jīvonā kalyāṇ-arthe temane bheṭarūpe arpaṇ karyo chhe. bhagavān shrī kundakundāchāryadevapraṇīt, uparokta paramāgamomān shrī samayasār paramāgam ā kāḷe nirabhra nabhamaṇḍaḷamān tejasvī sūrya samān adhyātmatattvano sarvāṅg prakāshanār mahān adbhut sarvotkr̥uṣhṭa granth chhe. tenā praṇetā, jevā uchcha koṭinā ātmā chhe tevo ja uttam ā granth chhe.
samayasār granth upar, shrī kundakundāchāryadev pachhī lagabhag ek hajār varṣhe potānān divya gnān-sanyamathī tathā anupam vidvattāthī bhāratanī bhavya dharāne vibhūṣhit karanār shrī amr̥utachandrāchāryadeve ‘ātmakhyāti’ nāmanī vishad, arthagambhīr, mūḷ gāthāonā hārdane kholanārī tathā adhyātmarasathī otaprot sundar ṭīkā sanskr̥it bhāṣhāmān rachelī chhe. jem samayasār paramāgamanā mūḷ kartā bhagavān kundakundāchāryadev sātishay adhyātmapratibhāsampanna, lokottar, mahān āchāryaparameṣhṭhī chhe, tem ‘ātmakhyāti’ ṭīkānā praṇetā paṇ adhyātmamastīmān masta mahā samartha āchārya chhe. temaṇe pravachanasār tathā pañchāstikāyasaṅgrah upar paṇ ṭīkā lakhī chhe, ane tattvārthasār, puruṣhārthasiddhyupāy ādi svatantra grantho paṇ lakhyā chhe. te sarvamān ‘ātmakhyāti’ ṭīkā āchāryadevanī sarvotkr̥uṣhṭa kr̥uti chhe.
ā ṭīkāmān āchāryadeve, mūḷ gāthāomān bharelā adhyātmatattvanā gūḍhatam āshayone kholīne, jīvādi nav tattvonun shuddhanayanī pradhānatāthī nirūpaṇ karī mokṣhamārganun yathārtha svarūp jem chhe tem batāvyun chhe, ane anādi kāḷathī bhavabhramaṇane līdhe duḥkhī thatā jīvone duḥkhathī mukta thavā māṭe ek mātra samajavun bākī rahī gayun chhe evā ekatva-vibhakta ātmānā
Page -12 of 269
PDF/HTML Page 10 of 291
single page version
svarūpane yukti, āgam ane svānubhavamūlak nij ātmavaibhav vaḍe potānī maulik shailīthī atyant spaṣhṭapaṇe samajāvyun chhe. ā ṭīkā vāñchatān paramārthatattvanā madhur rasāsvādī dharmajignāsuonā hr̥udayamān niḥsandeh ātmāno apār mahimā āve chhe, kem ke āchāryadeve temān param hitopadeshak, sarvagnavītarāg tīrthaṅkar bhagavantonān hārda kholīne adhyātmatattvanān nidhāno ṭhānsīṭhānsīne bharī dīdhān chhe. adhyātmatattvanā hārdane sarvāṅg prakāshanārī ā ‘ātmakhyāti’ jevī sundar ṭīkā haju sudhī bījā koī jain adhyātmagranthanī lakhāyelī nathī. ā kaḷikāḷamān jem shāsanamānya bhagavān kundakundāchāryadeve jagadguru tīrthaṅkaradev jevun kām karyun chhe tem shrī amr̥utachandrāchāryadeve, jāṇe ke teo kundakundabhagavānanā hr̥udayamān pesī gayā hoy te rīte temanā gambhīr āshayone yathārthapaṇe vyakta karīne, temanā gaṇadhar jevun kām karyun chhe.
‘ātmakhyāti’ ṭīkāno bahu bhāg to gadyātmak chhe ane thoḍo bhāg padyātmak chhe. mūḷ gāthā ke gāthājūthanī gadyātmak ṭīkānā antamān āvatān adhyātmarasathī ane ātmānubhavanī mastīthī bharapūr ā madhur padyo jinamandiranā unnat dhaval shikhar upar shobhatā suvarṇakalash samān ṭīkānī shobhāmān atyant abhivr̥uddhi kare chhe. ā kalash-kāvyo granthamān nirdiṣhṭa vividh viṣhayonā ātmasparshī vivechanātmak gadyānshanī chūlikāsvarūp hovā chhatān temane pr̥uthakpaṇe laīe topaṇ teo sandhibaddha, arthagambhīr ane paramārthatattvapratipādak ek sundar adhyātmagranth bane chhe. tenun nām ‘samayasār-kalash’ chhe ane tenā par adhyātmarasik paṇḍit shrī rājamalajī ‘pāṇḍe’e ṭīkā lakhī chhe, jene ā shāstramān ‘khaṇḍānvay sahit artha’ e nāme āpavāmān āvī chhe.
kalash-ṭīkānā rachayitā pāṇḍe rājamalajī vikram samvatanī sattaramī shatābdimān thaī gayelā kavivar shrī banārasīdāsajīthī thoḍāṅk varṣho pahelān ja thaī gayā hoy em vidvānonun mānavun chhe. temaṇe ā kalashaṭīkā rājasthānanā ḍhūṇḍhār pradeshamān bolātī jūnī ḍhūṇḍhārī bhāṣhāmān lakhelī chhe. shrī amr̥utachandrāchāryadevanān kalashakāvyomān adhyātmatattvanān je gūḍh rahasyo ati saṅkṣhepathī bharelān chhe tene ṭīkākār paṇḍitajīe ā ṭīkāmān sāmānya buddhinā jignāsu jīvo paṇ saraḷatāthī samajī shake e rīte vistārathī, spaṣhṭatāpūrvak ane joradār shailīthī khullān karyān chhe. ā ṭīkāmān sthāne sthāne nirvikalpa sahaj svātmānubhavanun atishay māhātmya batāvyun chhe ane tenī prāpti karavā preraṇā āpī chhe. vignānaghan nij ātmānā nirvikalpa rasāsvādarūp anubhav sivāy jīv je koī vrat-niyam-dayā-dān-pūjā-bhakti vagere bāhya kriyākāṇḍanā ācharaṇasvarūp vyavahārachāritranā vikalpomān gūñchāi rahe te teno vr̥uthā klesh chhe, tenāthī tene jarā paṇ svātmakalyāṇanī prāpti nathī tathā te bhavāntanun leshamātra paṇ kāraṇ
Page -11 of 269
PDF/HTML Page 11 of 291
single page version
nathī; svātmakalyāṇanī prāpti paradravya, paradravyanā bhāvo ane paranā sambandhe thatā potānā vikārī bhāvothī paṇ bhinna, potānā trikāḷī shuddha gnānānandasvabhāvī abhed ātmānā sahaj āsvādathī thāy chhe; — evā samayasār-kalashamān saṅkṣhiptarūpe bharelā bhāv ā ṭīkāmān anek sthaḷe vistārapūrvak atyant spaṣhṭatāthī vyakta karavāmān āvyā chhe. samayasār-kalashamān gūḍhapaṇe bharelā ādhyātmik bhāvone sugrāhya thāy e rīte vistārīne khullā kare chhe te ā ṭīkānī ek vishiṣhṭatā chhe. samayasār-kalashano je pradhān sūr parathī, vikārathī ane apūrṇatāthī tathā bhedabhāvothī rahit potānā trikāḷī, shuddha, chidānandamay, bhinna, nirvikār, āpūrṇa ane abhed ātmānun yathārtha svarūp hr̥udayagat karāvīne teno sākṣhāt atīndriy anubhav karāvavāno chhe, te prayojanane pār pāḍavāmān sahāyak thavā māṭe ā ṭīkāmān ṭīkākār vidvāne mūḷ granth sāthe susaṅgat anek viṣhayonun potānī saraḷ, rochak ane joradār shailīthī sundar pratipādan karyun chhe.
ṭīkākār paṇḍitajīe pratyek shlokanī ṭīkāmān prāyaḥ darek khaṇḍānvayano marmabharyo artha kholyā pachhī ṭūṅkā ṭūṅkā bhāvārthamān teno anubhavapradhān saṅkṣhipta sār bharīne vivakṣhit viṣhayane ātmasāt karāvī āpyo chhe. temān paṇ vyavahārane māṭe abhūtārtha, asatyārtha ane gauṇ evā shabdo vāparavāne badale ‘jūṭho’ evā joradār shabdano anek sthaḷe upayog karīne temaṇe vyavahāranī heyatā sachoṭapaṇe vyakta karī chhe.
vaḷī ṭīkāmān, jīvane ātmakalyāṇanā vāstavik upāyabhūt samyagdarshan, samyaggnān ane samyakchāritranun tathā tenā viṣhayabhūt jīvādi nav tattva vagerenun bhūtārthanayathī saraḷ bhāṣhāmān evun sundar spaṣhṭīkaraṇ karyun chhe ke jethī koī teno ḍhīlo-pocho athavā bījo viparīt artha karī ja na shake.
samyagdarshan dharmanun mūḷ hovā chhatān, tenā abhāve bījun badhun vyartha hovā chhatān, samyagdarshananā artha viṣhe jīvone ghaṇī bhrānti pravarte chhe ane tenā ghaṇā ḍhīlā viparīt artho karavāmān āve chhe. koī jainadharmanī kuḷaparamparāgat shraddhāne, koī dev-guru-dharmanān bāhya lakṣhaṇonī shraddhāne ane koī jīvādi navatattvanī abhūtārthanayānusārī shraddhāne samyagdarshan māne chhe. kharekhar to samayasār-kalashamān āchāryadeve varṇavyā pramāṇe nav tattvanī bhūtārthanayānusārī shraddhā, ke je shraddhā shuddhātmānubhūtipūrvak hoy chhe te ja, samyagdarshan chhe. ṭīkānī ā mūḷabhūt vātane spaṣhṭa karavā paṇḍitajīe ṭhekaṭhekāṇe samyagdarshanane ‘‘shuddha chetanāmātra vastusvarūpano āsvād’’, ‘‘shuddha svarūpano anubhav’’, ‘‘samasta saṅkalpavikalpathī rahit vastusvarūpano anubhav’’ ane ‘‘shuddha jīvavastuno pratyakṣhapaṇe anubhav’’ — em gāyun chhe. te ja vātane paṇḍitajīe ā ṭīkāmān anyatra anek sthaḷe sphuṭ karī chhe. jem ke – chhaṭhṭhā
Page -10 of 269
PDF/HTML Page 12 of 291
single page version
kalashamān ‘‘इमाम् नवतत्त्वसन्ततिम् मुक्त्वा’’ e khaṇḍano bhāvārtha bharatān teoshrī kahe chhe ke, ‘‘sansār-avasthāmān jīvadravya nav tattvarūp pariṇamyun chhe te to vibhāvapariṇati chhe, tethī nav tattvarūp vastuno anubhav mithyātva chhe’’ ane te ja kalashamān ‘‘यदस्यात्मनः इह द्रव्यान्तरेभ्यः पृथक् दर्शनम् नियमात् एतदेव सम्यग्दर्शनम्’’ e khaṇḍano artha karatān temaṇe kahyun chhe ke, ‘‘kāraṇ ke ā ja jīvadravya sakaḷ karmopādhithī rahit jevun chhe tevo ja pratyakṣhapaṇe teno anubhav, te ja nishchayathī samyagdarshan chhe.’’
samyagdarshananī māphak samyaggnān viṣhenī viparīt mānyatāo paṇ temaṇe joradār shailīthī draḍhatāpūrvak dūr karī chhe. koī jignāsu jīv chha dravya, nav padārtha ādinā ke jain shāstronā kevaḷ vikalpapūrvak jāṇapaṇāne samyaggnān mānī le evo avakāsh temaṇe rahevā dīdho nathī. samyaggnānanun svarūp batāvatān paṇḍitajīe anek sthaḷe svānubhavapradhān gnānane ja samyaggnān kahyun chhe. jem ke — 13mā kalashanā ‘‘किल इयम् एव ज्ञानानुभूतिः इति बुद्धवा’’ e khaṇḍanā arthamān tathā bhāvārthamān temaṇe tenā hārdanun udghāṭan karatān lakhyun chhe ke, ‘‘nishchayathī ā je anubhūti kahī te ja gnānānubhūti chhe eṭalīmātra jāṇīne. bhāvārtha ām chhe ke jīvavastuno je pratyakṣhapaṇe āsvād, tene nāmathī ātmānubhav em kahevāy athavā gnānānubhav em kahevāy; nāmabhed chhe, vastubhed nathī. em jāṇavun ke ātmānubhav mokṣhamārga chhe. ā prasaṅge bījo paṇ sanshay thāy chhe ke, koī jāṇashe ke dvādashāṅgagnān koī apūrva labdhi chhe. tenun samādhān ām chhe ke dvādashāṅgagnān paṇ vikalpa chhe. temān paṇ em kahyun chhe ke shuddhātmānubhūti mokṣhamārga chhe. tethī shuddhātmānubhūti thatān shāstra bhaṇavānī kāī aṭak ( – bandhan) nathī.’’ vaḷī, 110 mā kaḷashanā
shuddhatvarūp pariṇaman’’ em karyo chhe. e rīte temaṇe bhārapūrvak draḍh karyun chhe ke jene nirākuḷatālakṣhaṇ svātmānandarūpe pariṇat svānubhūti thaī hoy tene ja satyārtha samyaggnān hoī shake; te sivāyanun bījun kevaḷ paralakṣhī vikalpavāḷun shāstragnān te samyaggnān nathī.
vaḷī, sāmānyapaṇe jīvo shubhopayogane ja chāritra māne chhe ane shuddha pariṇatirūp chāritrano temane kāī ja khyāl hoto nathī. evā jīvonun agnān dūr karavā māṭe mithyā chāritra ane samyak chāritra viṣhenun spaṣhṭa vivaraṇ ā ṭīkāmān anek sthaḷe maḷī rahe chhe. jem ke — 142mā kalashanā ‘‘कर्मभिः क्लिश्यन्तां’’ e khaṇḍano artha karatān paṇḍitajī lakhe chhe ke, ‘‘vishuddha shubhopayogarūp pariṇām, jainokta sūtronun adhyayan, jīvādi dravyonā svarūpanun vāramvār smaraṇ, pañchaparameṣhṭhīnī bhakti ītyādi chhe je anek kriyābhed te vaḍe bahu ākṣhep (āḍambar) kare chhe to karo, tathāpi shuddha svarūpanī prāpti thashe te to shuddha gnān vaḍe thashe.’’ tathā te ja kalashanā ‘‘महाव्रततपोभारेण चिरं भग्नाः क्लिश्यन्तां’’ e khaṇḍanā arthamān kahe chhe
Page -9 of 269
PDF/HTML Page 13 of 291
single page version
ke, ‘‘hinsā, anr̥ut, stey, abrahma, parigrahathī rahitapaṇun, mahā pariṣhahonun sahavun, tenā ghaṇā bojā vaḍe ghaṇā kāḷ paryant marīne chūro thatā thakā ghaṇun kaṣhṭa kare chhe to karo, tathāpi evun karatān karmakṣhay to thato nathī.’’ paṇḍitajī svarūpācharaṇalakṣhaṇ chāritranun spaṣhṭa vivaraṇ 106 mā kalashanī ṭīkāmān vistārathī ā pramāṇe kare chhe — ‘‘shuddha vastumātra, tenī svarūpaniṣhpatti tenāthī je svarūpācharaṇachāritra te ja, te ja mokṣhamārga chhe; ā vātamān sandeh nathī. bhāvārtha ām chhe ke, koi jāṇashe ke svarūpācharaṇachāritra evun kahevāy chhe ke ātmānā shuddha svarūpane vichāre athavā chintave athavā ekāgrapaṇe magna thaine anubhave. paṇ evun to nathī, em karatān bandh thāy chhe, kem ke evun to svarūpācharaṇachāritra nathī. to svarūpācharaṇachāritra kevun chhe? jem pānun (suvarṇapatra) tapāvavāthī suvarṇamānnī kālimā jāy chhe, suvarṇa shuddha thāy chhe, tem jīvadravyane anādithī ashuddhachetanārūp rāgādi pariṇaman hatun te jāy chhe, shuddhasvarūpamātra shuddhachetanārūpe jīvadravya pariṇame chhe, tenun nām svarūpācharaṇachāritra kahevāy chhe; āvo mokṣhamārga chhe. ....āvun chhe je shuddhachetanāpariṇamanarūp svarūpācharaṇachāritra te ātmadravyanun nijasvarūp chhe, shubhāshubh kriyānī māphak upādhirūp nathī, tethī ek jīvadravyasvarūp chhe. ....āvun shuddhapaṇun mokṣhanun kāraṇ chhe, enā vinā je kāni kriyārūp chhe te badhun bandhanun kāraṇ chhe.’’ tathā 16mā kalashanī ṭīkāmān chāritranī ṭūṅkī vyākhyā karatān ‘‘shuddhatvashaktinun nām chāritra chhe’’ ane 19mā kalashanī ṭīkāmān chāritrane ‘‘shuddhasvarūpanun ācharaṇ’’-em kahyun chhe.
vaḷī, chothā guṇasthāne mātra shraddhā ja hoy chhe, ātmānubhav jevun kāī hotun nathī — em ghaṇā jīvo māne chhe, temano ā bhram paṇḍitajī anek sthaḷe anubhavanun svarūp spaṣhṭapaṇe varṇavīne dūr kare chhe. jem ke — 9mā kalashanā ‘‘अस्मिन् धाम्नि अनुभवमुपयाते द्वैतमेव न भाति’’ e khaṇḍanā bhāvārthamān teoshrī kahe chhe ke, ‘‘anubhav pratyakṣha gnān chhe, pratyakṣha gnān chhe eṭale vedyavedakabhāvapaṇe āsvādarūp chhe; te anubhav parasahāyathī nirapekṣhapaṇe chhe. āvo anubhav joke gnānavisheṣh chhe topaṇ samyaktvanī sāthe avinābhūt chhe, kem ke te samyagdraṣhṭine hoy chhe, mithyādraṣhṭine nathī hoto evo nishchay chhe. āvo anubhav thatān jīvavastu potānā shuddha svarūpane pratyakṣhapaṇe āsvāde chhe. tethī jeṭalā kāḷ sudhī anubhav chhe teṭalā kāḷ sudhī vachanavyavahār sahaj ja aṭakī jāy chhe, kem ke vachanavyavahār to parokṣhapaṇe kathak chhe. ā jīv to pratyakṣhapaṇe anubhavashīl chhe, tethī (anubhavakāḷamān) vachanavyavahār paryanta kāni rahyun nahi.’’ tathā 19mā kalashanā ‘‘मेचकामेचकत्वयोः आत्मनः चिन्तया एव अलं’’ e khaṇḍanā bhāvārthamān paṇḍitajī anubhavanun svarūp batāvatān kahe chhe ke, ‘‘ahīn koi prashna kare chhe ke vichāratān thakān to anubhav nathī,
Page -8 of 269
PDF/HTML Page 14 of 291
single page version
to anubhav kyān chhe? uttar ām chhe ke pratyakṣhapaṇe vastune āsvādatān thakān anubhav chhe.’’
vaḷī, samyagdraṣhṭi jīv ane mithyādraṣhṭi jīvanī kriyā ekasarakhī hovā chhatān bannenā dravyano je pariṇanabhed hoy chhe te paṇḍitajīe sundar rīte samajāvel chhe. jem ke — 67mā kalashanā ‘‘तु ते सर्वे अपि अज्ञानिनः अज्ञाननिर्वृत्ताः भवन्ति e khaṇḍanā bhāvārthamān temaṇe spaṣhṭa ullekh karyo chhe ke, ‘‘samyagdraṣhṭi jīvanī ane mithyādraṣhṭi jīvanī kriyā to ekasarakhī chhe, kriyā sambandhī viṣhay-kaṣhāy paṇ ekasarakhā chhe, parantu dravyano pariṇamanabhed chhe. vivaraṇ — samyagdraṣhṭinun dravya shuddhatvarūp pariṇamyun chhe tethī je koī pariṇām buddhipūrvak anubhavarūp chhe athavā vichārarūp chhe athavā vrat-kriyārūp chhe athavā bhogābhilāṣharūp chhe athavā chāritramohanā udaye krodh, mān, māyā, lobharūp chhe te saghaḷāy pariṇām gnānajātimān ghaṭe chhe, kem ke je koi pariṇām chhe te samvar-nirjarānun kāraṇ chhe; — evo ja koi dravyapariṇamanano visheṣh chhe. mithyādraṣhṭinun dravya ashuddharūp pariṇamyun chhe, tethī je koi mithyādraṣhṭinā pariṇām te anubhavarūp to hotā ja nathī; tethī sūtrasiddhāntanā pāṭharūp chhe athavā vrat-tapashcharaṇarūp chhe athavā krodh, mān, māyā, lobharūp chhe, — āvā saghaḷā pariṇām agnānajātinā chhe, kem ke bandhanun kāraṇ chhe, samvar-nirjarānun kāraṇ nathī; — dravyano evo ja pariṇamanavisheṣh chhe.’’
ā pramāṇe ṭīkākār pt.. rājamalajīe samayasār-kalashamān antargarbhit adhyātmatattvanā param kalyāṇakārī vividh bhāvone ane tenā marmane sachoṭapaṇe, saraḷ bhāṣhāmān, vishadatāpūrvak ane joradār shailīthī ā ṭīkāmān khullā karyā chhe.
ṭīkākāranī ā kr̥uti eṭalī manohar chhe ke adhyātmarasik kavivar paṇḍit banārasīdāsajī upar tenī sundar chhāp paḍī hatī. tenā ādhāre pt.. banārasīdāsajīe ‘nāṭak samayasār’ nāmanī hindī padabaddha rachanā karī chhe. nāṭak samayasāramān pāṇḍe rājamalajī tathā temanā dvārā rachāyelī ā ṭīkānā sambandhamān pt.. banārasīdāsajī lakhe ke —
uparokta ā padamān pt.. banārasīdāsajīe pāṇḍe rājamalajī ane temanī ā bālāvabodh ṭīkānā sambandhamān je kāī kahevun hatun te saṅkṣhepamān badhun kahī dīdhun chhe. temaṇe ‘nāṭak samayasār’nī hindī bhāṣhāmān chhandabaddha rachanā ā ṭīkānā ādhāre karī chhe evo bhāv vyakta karatān teoshrī lakhe chhe ke —
Page -7 of 269
PDF/HTML Page 15 of 291
single page version
vaḷī, nāṭak samayasāranā antamān pt.. banārasīdāsajī lakhe chhe ke –
potānī maṇḍaḷīnā ek sadasya shrī mānasinhajīnā ā granth sambandhī bhāvo vyakta karatān pt.. banārasīdāsajī nāṭak samayasāramān chhelle lakhe chhe ke —
ā pramāṇe pāṇḍe rājamalajī ane temanā ā adhyātmarasabharapūr ṭīkāgranth viṣhe pt.. banārasīdāsajīnā udgār chhe. jem pūjya gurudev shrī kānajīsvāmīnī pravachanabansarīno mukhya sūr samyagdarshan tathā svātmānubhavano achintya adbhūt mahimā chhe tem ā ṭīkānun paṇ pradhān kārya samayasār-kalashamān antargarbhit samyagdarshan tathā svātmānubhavanun māhātmya spaṣhṭapaṇe hr̥udayaṅgam karāvavānun chhe. samayasār-kalashamān samāyelān ādhyātmik gūḍh tattvo sāmānya buddhinā jīvone paṇ sugamatāthī samajāy te rīte spaṣhṭapaṇe vyakta karīne paṇḍit rājamalajīe adhyātmatattvanā jignāsuo par kharekhar upakār karyo chhe.
samayasār-kalashanā adhyātmabhāvonān rahasyane kholanārī ā ṭīkā jo, chālu deshabhāṣhāmān teno anuvād thaine, prakāshit thāy to ghaṇā jīvone te ādhyātmik bhāvo sugamapaṇe samajavāno suyog bane; — āvo karuṇāshīl upakārī bhāv pūjya gurudevashrīne udbhavavāthī teno anuvād chālu hindī bhāṣhāmān thayo ane chhevaṭe tenun gujarātīmān ā bhāṣhāntar thayun.
ā rīte ā granth mumukṣhu bhavya jīvonā hāthamān āvavāno suavasar param kr̥upāḷu pūjya gurudev shrī kānajīsvāmīnī asīm kr̥upānun sukhad phaḷ chhe.
Page -6 of 269
PDF/HTML Page 16 of 291
single page version
ā gujarātī bhāṣhāntar ādhunik hindī anuvādanā ādhāre prāyaḥ shabdashaḥ karavāmān āvyun chhe; parantu keṭalek sthaḷe vāchakone pūrvāpar sambandh samajavo sugam paḍe te hetuthī koi ekād shabdano umero karavāmān āvyo chhe; jem ke — 20mā kalashanī ṭīkāmān (pr̥uṣhṭha 21, paṅkti 2) ‘‘(आत्मज्योतिः) चैतन्यप्रकाशको’’ enun bhāṣhāntar ‘‘(आत्मज्योतिः) ātmajyotine arthāt chaitanyaprakāshane’’ — em karavāmān āvyun chhe. vaḷī, koik sthaḷe ek saḷaṅg vākyanī vachche paṇḍitajīe vivaraṇ ke bhāvārtha lakhyān hoy chhe; tyān vākyanī saḷaṅgasūtratā jāḷavavā māṭe ā gujarātī bhāṣhāntaramān te vivaraṇ ke bhāvārtha [ ] āvā kaunsamān mūkavāmān āvyān chhe (dā. ta. juo pr̥uṣhṭha 5, paṅkti 16 ane pr̥uṣhṭha 55, paṅkti 9); te sivāy tyān bhāṣhāntaramān kāni pheraphār karavāmān āvyo nathī. bhāṣhāntaramān sarvatra lesh paṇ āshayapher na thāy tenī pūrepūrī kāḷajī rākhavāmān āvī chhe.
adhyātmadraṣhṭi tathā svānubhavasampattithī jeo samr̥uddha chhe, vītarāgamārgaprakāshanano jemane adbhut yog chhe, jemano ā pāmar upar anant anant upakār chhe, jemanān pavitra jīvan tathā charaṇonī ānandadāyī upāsanāthī ā pāmarane nij kalyāṇ karavānī khaṭak jāgr̥ut thai tathā jemanā punīt pratāpe teoshrīnā shrīmukhathī samayasār ādi adhyātmashāstronā kalyāṇakārī shravaṇanun param saubhāgya prāpta thayun, evā param kr̥upāḷu param pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīnī madhurī pavitra chhatrachhāyāmān rahīne ā gujarātī anuvādanun sampādanakārya thayun chhe. tethī ā prasaṅge param kr̥upāḷu pūjya gurudevashrī pratye upakāravashatānī hr̥udayagat bhāvanāne vyakta karī, temanān pāvan charaṇāravindamān atyant bhaktibhāve vandan karun chhun. ā anuvādamān je kāni sārun hoy te pūjya gurudev pāsethī prāpta thayelun chhe, ane je kāni kṣhati rahī gai hoy te mārī alpatānā kāraṇe chhe, je māṭe mumukṣhuo mane kṣhamā āpashe em ichchhun chhun.
ā uparānt, param pūjya prashamamūrti bhagavatī bahenashrī champāben ke jemano pūjya gurudevanimittak vītarāgajinashāsan-prabhāvanāmān adbhut sahayog chhe ane jemano, adhyātmashāstra sambandhī anek viṣhayo samajāvavāno tathā vītarāg dev-guru pratye bhaktipreraṇāno ane anya paṇ, mārā upar anekavidh apār upakār chhe, temanān pāvanakārī charaṇomān paṇ ā prasaṅge shraddhāñjalipūrvak upakāravashatānī antaranī ūrmio vyakta karun chhun.
adhyātmatattvaruchivān , ūṇḍā ādarsha ātmārthī, vairāgyashāḷī, vidvānabandhu, paṇḍitaratna shrī himmatalāl jeṭhālāl shāhano ā bhāṣhāntar-kāryamān pūrepūro sahayog chhe;
Page -5 of 269
PDF/HTML Page 17 of 291
single page version
teoshrīe potāno kīmatī samay āpī athāk parishram laīne ati prasannatāpūrvak ā ākhun bhāṣhāntar pāse besīne barābar dhyānapūrvak sāmbhaḷyun chhe, anek sthaḷoe āvashyak sudhāro-vadhāro karāvyo chhe, ākharī prūphasanshodhan karī āpyun chhe tathā ā upodghāt paṇ tapāsīne yogya sudhāro-vadhāro karāvyo chhe. kharekhar teoshrīnā sahr̥uday sahayogathī ja ā bhāṣhāntar mudraṇayogya banyun chhe; māṭe teoshrīnā kīmatī sahayogane draṣhṭi samakṣha rākhīne temano sādar antaḥkaraṇapūrvak ābhār mānun chhun.
ā bhāṣhāntar digambar jain samājanā prasiddha vidvān shrīmān pt.. phūlachandajī siddhāntashāstrī, vārāṇasīvāḷānā ādhunik hindī anuvādanā ādhāre karavāmān āvyun chhe, tethī temanā anuvādano upayog karavā badal temano paṇ sādar ābhār mānun chhun.
antamān, ā anuvād māraphat ā samayasār-kalash granthano āpaṇe sau adhyātma- tattvapremī mumukṣhu varga svānubhavanī prāpti māṭe ātmalakṣhī abhyās karīne shrī padmanandī munirājanā nimna shlok anusār param dashānān bhājan banīe evī maṅgaḷ bhāvanā sahit ā upodghāt pūrṇa karun chhunḥ
arthaḥ — je jīve prasanna chittathī ā chaitanyasvarūp ātmānī vāt paṇ sāmbhaḷī chhe te bhavya puruṣh bhaviṣhyamān thanārī muktinun avashya bhājan thāy chhe. shrīkundakund-āchāryapadārohaṇ-parva (māgashar vad āṭham), vi. san. 2023 — anuvād
Page -4 of 269
PDF/HTML Page 18 of 291
single page version
enī kundakund gūnthe māḷ re,
jemān sār-samay shiratāj re,
gūnthyun pravachanasār re,
gūnthyo samayano sār re,
jinajīno omkāranād re,
vandun e omkāranād re,
mārā dhyāne hajo jinavāṇ re,
vājo mane dinarāt re,
Page -3 of 269
PDF/HTML Page 19 of 291
single page version
saritā vahāvī sudhā taṇī prabhu vīr ! ten sañjīvanī;
shoṣhātī dekhī saritane karuṇābhīnā hr̥udaye karī,
munikund sañjīvanī samayaprābhr̥ut taṇe bhājan bharī.
mumukṣhune pātī amr̥utaras añjali bharī bharī;
anādinī mūrchhā viṣh taṇī tvarāthī ūtaratī,
vibhāvethī thambhī svarūp bhaṇī doḍe pariṇati.
tun pragnāchhīṇī gnān ne udayanī sandhi sahu chhedavā;
sāthī sādhakano, tun bhānu jagano, sandesh mahāvīrano,
visāmo bhavaklāntanā hr̥udayano, tun panth mukti taṇo.
jāṇye tane hr̥uday gnānī taṇān jaṇāy;
tun ruchatān jagatanī ruchi āḷase sau,
tun rījhatān sakalagnāyakadev rījhe.
tathāpi kundasūtronān aṅkāye mūlya nā kadī.
Page -2 of 269
PDF/HTML Page 20 of 291
single page version
r̥̄iṣhīshvaroe darshāvyun chhe; je jīv bhūtārthano āshray kare chhe te jīv nishchayathī samyagdraṣhṭi chhe.