Chidvilas-Gujarati (English transliteration). Chidvilas: ,; Avrutti; Prakashkiy Nivedan (Dvitiy Avrutti); Prakashkiy Nivedan (Trutiy Avrutti); Bhoomika; Atmano Sarvagnya Swabhav; Kramabaddha Paryayanu Yatharth Gyan; Vyavahar Tatha Nishchay; Samyagdarshan Etale Niyat; Samyktvagunani Pradhanata; Samyktvani Chha Bhavana; Vishayanukramanika; Manglacharan; Dravya Adhikar; Guna Adhikar.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 7

 


Page -12 of 113
PDF/HTML Page 2 of 127
single page version

background image
shAh dIpachandajI kAshalIvAl rachit
chiddavilAs
(gujarAtI anuvAd)
prakAshaka
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonagaDh-
bhagavAnashrIkundakund-kahAnajainashAstramALA puShpa nan. 46
OM

Page -11 of 113
PDF/HTML Page 3 of 127
single page version

background image
A shAstranI paDatar kimmat rUA 22=00 thAy chhe. anek
mumukShuonI Arthik sahAyathI A AvRuttinI kimmat rUA 20=00
thAy chhe. temAnthI 50
% shrI kundakund-kahAn pAramArthik TrasTa haste sva.
shrI shAntilAl ratilAl shAh parivAr taraphathI kimmat ghaTADavAmAn
AvatA A shAstranI kimmat rUA 10=00 rAkhavAmAn AvI chhe.
mudrak
kahAn mudraNAlay
jain vidyArthI gRuh kampAunDa
sonagaDh (saurAShTra)
PH (02846) 244081
chiddavilAs (gujarAtI)nA


sthAyI prakAshan-puraskartA

mAtushrI sva. samarataben vrajalAl sheThanA smaraNArthe
haste bhupendra ane prIti sheTh. U.S.A.
kimmat rUA. 10=00
[ 2 ]
ekathI traN AvRutti kul prat 4100
chaturtha AvRuttiprat 1000vIr san. 2064


Page -9 of 113
PDF/HTML Page 5 of 127
single page version

background image
(bIjI AvRutti prasange)
prakAshakIy nivedan
A ‘chiddavilAs’ granth, adhyAtma ane siddhAntanun sUkShma gnAn jemane hatun
tevA shrI dIpachandajI kAshalIvAlano rachel chhe. granth nAno hovA chhatAn, saiddhAntik
viShayanI sUkShmatA ane nirUpaN mahAn paramAgamomAn hoy tevo viShay temaNe
A granthamAn lakhyo chhe. te sambandhI TUnkAmAn ‘‘bhUmikA’’mAn varNan karel chhe; granth
kartAnI bIjI paN rachanAo, anubhav-prakAsh, gnAnadarpaN, adhyAtma panch sangrah,
bhAvadIpikA vagere paN jignAsu mumukShuoe svAdhyAy karavA yogya chhe.
gujarAtIbhAShI mumukShu samAj A granthane saraLatAthI samajI shake te mATe
pratham vikram samvat 2006mAn gujarAtI anuvAdamAn A granthanun prakAshan
karavAmAn Avel tyArabAd ghaNA samayathI prApya nahi hovAthI ane mumukShuonI
mAgaNI rahevAthI bIjI AvRuttirUpe hAl prakAshan karavAmAn Avel chhe.
param pUjya gurudevashrI kAnajIsvAmInA mahAn prabhAvanA udaye pratidin
sat dharma-prabhAvanA vRuddhigat thaI rahI chhe ane sat sAhitya dvArA sArAye
bhAratamAn tattva-prachAr ati sundar thaI rahyo chhe ane A TrasTamAn prativarSha lAkho
rUpiyAnun sAhitya vechAN thAy chhe; te gurudevashrIno mahAn pratAp chhe; samAj
upar anupam upakAr chhe.
A granthano gujarAtI anuvAd pratham sanskaraN vakhate bhAIshrI bra.
chandulAl khImachandabhAIe karI Apel, te badal temano AbhAr mAnavAmAn
Ave chhe.
antamAn, A adhyAtma-granthanA svAdhyAyathI mumukShu jIvo nijahit sAdhe
tevI bhAvanA chhe.
bIjA shrAvaN vad7
sonagaDh
sAhityaprakAshanasamiti
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh-
[ 3 ]

Page -8 of 113
PDF/HTML Page 6 of 127
single page version

background image
[ 4 ]
(tRutIy AvRutti prasange)
prakAshakIy nivedan
A pustakanI dvitIy AvRutti khapI javAthI tathA A pustakanI
mumukShusamAjamAn visheSh mAng hovAthI tenI A tRutIy AvRutti prakAshit karatA
amo Anand anubhavIe chhIe. AshA chhe ke mumukShu samAj A pustakanA
svAdhyAyathI lAbhAnvit thashe.
pUjya bahenashrInI
76mI samyaktvajayantI
phAgaN vad 10
vi. san. 2064
sAhityaprakAshanasamiti
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh-

Page -7 of 113
PDF/HTML Page 7 of 127
single page version

background image
bhUmikA
[1] A granthanun nAm shrI ‘chiddavilAs’ chhe. tenA kartA pt.. dIpachandajI
shAh kAshalIvAl chhe. A granth mUL hindI (-DhUnDhArI) bhAShAmAn chhe. temAn
ApavAmAn AvelA viShayo mumukShuo saraLatAthI samajI shake tethI gujarAtI
bhAShAmAn teno anuvAd prasiddha karavAmAn Ave chhe.
[2] vastusvarUp yathArthapaNe samajyA vagar koI jIv kadI paN dharma
leshamAtra karI shake nahi ane vastusvarUp samajavA mATe dravya-guN-paryAyanun
gnAn karavAnI jarUriyAt hovAthI A granthamAn tenun svarUp anek paDakhAnothI
samajAvavAmAn Avyun chhe. temAnthI khAs lakShamAn rAkhavA lAyak keTalAk viShayo
taraph mumukShuonun dhyAn ahIn khenchavAmAn Ave chhe
AtmAno sarvagna svabhAv
[3] ghaNA jIvo kahe chhe ke AtmAno sarvagnasvabhAv na hoI shake;
ane tenun kAraN teo evun kalpe chhe ke jo sarvagnane mAnIe to AtmAno
kAI puruShArtha raheto nathI. vaLI teo em kahe chhe ke par sambandhInun AtmAnun
gnAn vyavahAranaye chhe ane vyavahAr jUTho chhe mATe sarvagnapaNun jUThun chhe. temanI
A mAnyatAo taddan mithyA chhe. em A granthamAn nIchenA shabdomAn kahyun
chhe
‘jem arIsAmAn ghaDo, vastra vagere dekhAy chhe, tyAn je ‘dekhavun’ te
to upachAradarshan nathI; (tem gnAn) gneyone pratyakSha dekhe chhe te to jUThun
nathI; parantu ATalun visheSh chhe ke upayog gnAnamAn sva par prakAshakashakti
chhe, te potAnA svarUp prakAshanamAn nishchaL vyApya vyApak vaDe lIn thayelo
akhanD prakAsh chhe; paranun prakAshan to chhe parantu vyApakarUp ekatA nathI tethI
[ 5 ]

Page -6 of 113
PDF/HTML Page 8 of 127
single page version

background image
upachArasangnA thaI. vastu shakti upachAr nathI....te ja svachchha (tva) shakti
chhe, jem arIsAmAn, jo ghaT paT dekhAy chhe. to nirmaL chhe ane jo na
dekhAy to malin chhe. tem ja gnAnamAn jo sakaL gney bhAse to nirmaL
chhe, na bhAse to nirmaL nathI. gnAn potAnA dravyapradesh vaDe to gneyamAn
jatun nathI
gneyamAn tanmay thatun nathI. jo e pramANe tanmay thaI jAy to
gneyAkArono nAsh thatAn gnAnano vinAsh thaI jAy, mATe dravyathI (gnAnane)
gneyavyApakatA nathI. gnAnanI koI evI svaparaprakAshak shakti chhe te shaktinA
paryAy vaDe gneyone jANe chhe.’’ (pa-. 13
14)
lakShaN :‘‘gnAnanun lakShaN sAmAnyapaNe nirvikalpa chhe, te ja svapar
prakAshak chhe. visheSh em kahIe chhIe ke jo kevaL svasamved ja (arthAt
mAtra potAne jANanAr) chhe te sva
par prakAshak nathI to mahA dUShaN thAy.
svapadanI sthApanA paranA sthApanathI chhe. paranI sthApanAnI apekShA dUr karavAmAn
Ave to svanun sthApan paN siddha thatun nathI. mATe svapar prakAshak shakti
mAnavAthI sarva siddhi chhe.’’ (pRu. 16)
[4] A uparathI siddha thayun ke jeo AtmAno sarvagnasvabhAv nathI
mAnatA teo AtmAne mAnatA ja nathI, tethI temane dharma anshe paN pragaTe
nahi.
[5] keTalAk em mAne chhe ke AtmAno svabhAv sarvagna chhe ke nahi
te jhanjhaTamAn ApaNe paDavun nahi, paN ApaNe to rAgane pRuthak karavo; teone
AtmAno anirNay chhe tethI temane paN jarAy dharma pragaTe nahIn.
kramabaddha paryAyanun yathArtha gnAn
[6] AtmAne sarvagna mAnatAn e paN siddha thayun ke darek dravyanA
kramabaddha paryAyo yathAavasare pragaTe chhe. te paryAy pragaT thAy tyAre je naimittik
bhAv
shuddha ke ashuddha thAy temAn nimitta yathAavasare potapotAne kAraNe
hoy ja chhe. A sambandhamAn A granthanA nishchayaadhikAr pRu. 55mAn nIche
pramANe kahyun chhe
[ 6 ]

Page -5 of 113
PDF/HTML Page 9 of 127
single page version

background image
‘‘(7) je kAL viShe je kAI jem thavAnun chhe tem ja thAy ene
paN nishchay kahIe chhIe.
(8) vaLI je je bhAvanI jevI jevI rIt vaMe pravartanA chhe (te
te) bhAv tevI tevI rIt pAmIne pariNameene paN nishchay kahe chhe.’’
[7] A pramANe AtmAno sarvagnasvabhAv ane nimitta-naimittik
sambandhavALA paryAyo sahitanA dravyonA tamAm paryAyo kramabaddha hovAnun jeNe
svIkAryun tene paranI ane vikAronI kartAbuddhi chhUTI jAy chhe.
(8) ek ja samaye kAraNakArya tathA shAshvat ane kShaNik
evA upAdAnanA be bhedo
darek paryAyanI svatantratA batAvavA mATe A granthamAn kAraNakAryanun svarUp
bahu sArI rIte pRu. 35 thI 37 tathA 4041mAn Apyun chhe; teno khAs
abhyAs karavAnI jarUr chhe. A sambandhamAn kahyun chhe ke
(1) ‘‘kAraN ane kArya pariNAmathI ja thAy chhe.’’ (pRu. 36)
(2) ‘‘paryAyanun kArya paryAyathI ja thAy chhe.’’ (pRu. 40)
(3) ‘‘paryAyanun kAraN paryAy ja chhe, guN vinA ja (arthAt guNanI
apekShA vagar ja) paryAyanI sattA paryAyanun kAraN chhe. paryAyanun sUkShmatva paryAyanun
kAraN chhe. paryAyanun vIrya paryAyanun kAraN chhe. paryAyanun pradeshatva paryAyanun
kAraN chhe.’’ (pRu. 95)
[9] kAraN-kArya sambandhe ghaNA jIvonI ek mahAn bhUl e thAy
chhe ke dravyamAn upAdAnashakti to chhe paN jo nimitta Ave to upAdAnamAn
kArya thAy ane na Ave to na thAy
em teo mAne chhe. A paN anAdithI
chAlI AvatI be dravyonA ekapaNAnI mAnyatA chhe. A mAnyatA ayathArtha
chhe em batAvavA mATe upAdAnanA kShaNik upAdAn ane shAshvat upAdAn
em be prakAr kahyA chhe. (juo pRu. 46) mATe e banne prakAranA upAdAn
mAnI, darek dravyanA paryAy samay samaye te te samayanA ‘kShaNik upAdAn’nA
kAraNe thAy chhe
em samajavun ane nimitta to mAtra aupachArik kAraN
[ 7 ]

Page -4 of 113
PDF/HTML Page 10 of 127
single page version

background image
hovAthI tene A granthamAn kAraN tarIke levAmAn Avyun nathI.
vyavahAr tathA nishchay
[10] A viShayonun ghaNun sundar svarUp A granthamAn ApavAmAn Avyun
chhe (juo pRu. 46 thI 59). mumukShuoe e banne nayonun svarUp jANavun
ja joIe; kem ke be nayonA viShayanun gnAn thayA sivAy, banne nayo upAdey
chhe ke temAnthI ek upAdey chhe?
te jANI shakAy nahi. nayapramANadvArA
yuktithI shiv-sAdhan thAy chhe.
[11] A sambandhe paN janatAmAn, tyAgI temaj vidvAnomAn moTA
bhAge evI mAnyatA chhe ke banne nayonA viShayo upAdey chhe, ane vyavahAr
karatAn karatAn nishchay pragaTe; mATe devadarshan, pUjA, paDimA, vrat, mahAvratarUp
vyavahAr pratham angIkAr karavo ane tem karatAn karatAn nishchay (shuddha paryAy)
pragaTashe.
teonI A mAnyatA mithyA chhe em A granthanA 46mA pAne
nIchenA shabdomAn kahyun chhe
‘‘vyavahArathI parapariNatirUp rAgdveSh
mohkrodh
mAnmAyA
lobhAdik (chhe, te) avalamban hey karavun; sansArI jIvoe ek chaitanya
AtmasvarUpaviShe avalamban karavun
sarvathA svarUp upAdey karavun.’’
[12] e pramANe banne nayonun yathArtha gnAn
vyavahArane hey ane
nishchayane upAdeygrahaN karavun te banne nayonun grahaN chhe, paN vyavahAranayanA
Ashraye nishchay pragaTe em mAnavAthI to banne nayono nAsh thAy chhe.
samyagdarshan eTale niyat
[13] upar pramANe potAnA ek chaitanya AtmasvarUp viShe avalamban
karatAn samyagdarshan pragaTe chhe; ane samyagdraShTi jIvane sarve dravyanA paryAyo
niyat hoy chhe
evun yathArtha gnAnsva taraphanA puruShArtha sahit hoy chhe,
tethI samyagdarshananun ek nAm ‘niyat’ chhe. (juo pRu. 49 chhellethI bIjI
lITI)
[ 8 ]

Page -3 of 113
PDF/HTML Page 11 of 127
single page version

background image
samyaktvaguNanI pradhAAnatA
[14] samyaktva guNanI pradhAnatAnun kAraN (pRu. 12mAn) nIche mujab
Apyun chhe
‘‘samyaktva guN chhe te pradhAn guN chhe, kemake sarve guNo samyak
AnAthI chhe; sarve guNonun astitvapaNun anAthI chhe; sarve guNono nishchay,
yathA avasthitabhAv (AnAthI) chhe. nishchayanun nAm samyaktva chhe ke jyAn
vyavahAr, bhed, vikalpa nathI, ashuddhatA nathI, nij anubhavasvarUp samyak
chhe.
samyaktvanI chha bhAvanA
samyagdarshananun nishchay svarUp to ek ja prakAre chhe, to paN tenA
svarUpanun nirmaL gnAn thavA mATe vyavahAre A granthamAn samyaktvanA 67
bhedo kahyA chhe; temAn samyaktvanI chha bhAvanAnun svarUp khAs lakShamAn rAkhavA
yogya hovAthI nIche Apyun chhe
‘1. (mUL bhAvanA)samyaktva svarUpaanubhav te sakaL nijadharmamUL-
shivamUL chhe, jinadharmarUpI kalpatarunun mUL samyaktva chhe, em bhAve.
2. (dvAr bhAvanA)dharmanagaramAn praveshavA mATe samyaktva dvAr chhe.
3. (pratiÌA bhAvanA)vrattapanI, svarUpanI pratiShThA samyaktvathI
chhe.
4. (nidhAAnabhAvanA)anant sukh devAne nidhAn samyaktva chhe.
5. (AdhAArabhAvanA)nij guNano AdhAr samyaktva chhe.
6. (bhAjanabhAvanA)sarva guNonun bhAjan (samyaktva) chhe.
(A) chha bhAvanAo svarUparas pragaT kare chhe.
sansAranun mUL mithyAtva chhe, tem dharmanun mUL samyaktva chhe. dharmano
artha vItarAgI chAritra chhe. samyagdarshanarUp mUL vagaranA vrat ane tap te
[ 9 ]

Page -2 of 113
PDF/HTML Page 12 of 127
single page version

background image
rAmajI mANekachand doshI
pramukh, shrI jain svAdhyAyamandir TrasTa
sonagaDh--
bALavrat ane bALatap chhe. bAL jIvoe bALapaNun (mithyAtva) TALavA
mATe vastusvarUp yathArthapaNe samajIne samyagdarshan pragaT karavun joIe.
samyagdarshan te ‘darshanasAmAyik’ chhe; ane te mULanA AdhAre pragaTatun
vItarAgI chAritra te ‘chAritra sAmAyik’ chhe. tathA samyagdarshan pote
‘mithyAtvanun pratikramaN’ chhe ane vItarAgI chAritra te ‘asanyamanun
pratikramaN’ chhe. e vItarAgI chAritra samyagdarshanarUp mUL vinA hotun nathI.
samyagdarshan
mUL upar ugatun shuddhopayogarUp vItarAgI chAritra-vRukSha (dharma)
chhe ane te shuddhopayogarUp chAritra vRukShanun phaL kevaLagnAn ane siddhapad chhe.
e rIte badhA guNonI shuddhatAnun bhAjan samyaktva chhe em bhAvanA karavI.
A sivAy A granthamAn bIjA ghaNA upayogI viShayo lIdhA chhe. tenI
vigat anukramaNikAmAn ApI chhe.
A adhyAtma granth sharUthI chhevaT sudhI kALajIpUrvak vAnchI teno bArikIthI
abhyAs karavAnI mumukShuone vinantI karI viramun chhun.
vIrashAsan jayantI 2476
sonagaDh, (saurAShTra)
[ 10 ]

Page -1 of 113
PDF/HTML Page 13 of 127
single page version

background image
viShayAnukramaNikA
dravya adhikAr -------------------------------------------------------------------1
guN adhikAr ------------------------------------------------------------------- 6
samyaktvanI pradhAnatA ---------------------------------------------------------- 10
gnAnaguNanun svarUp -------------------------------------------------------------12
darshan guNanun svarUp -----------------------------------------------------------20
chAritranun svarUp --------------------------------------------------------------- 23
guNanI siddhi paryAyathI ja chhe ------------------------------------------------- 26
pariNamanashakit dravyamAn chhe ---------------------------------------------------- 29
kAraN
kAryabhAv --------------------------------------------------------------32
dravyano satutpAd ane asatutpAd ----------------------------------------- 36
sAmAnya
visheShanun svarUp -----------------------------------------------------38
sAmAnya-visheSharUp vastu upar anant nay ------------------------------------40
vyavahAr -----------------------------------------------------------------------43
nishchay -----------------------------------------------------------------------48
paryAyArthik nayanA prakAro------------------------------------------------------52
sukh adhikAr -----------------------------------------------------------------54
jIvan shakit ------------------------------------------------------------------55
prabhutva shakit -----------------------------------------------------------------57
dravyanun prabhutva --------------------------------------------------------- 57
guNanun prabhutva --------------------------------------------------------- 57
paryAyanun prabhutva -------------------------------------------------------58
vIryashakit -------------------------------------------------------------59
dravyavIrya --------------------------------------------------------------- 60
guNavIrya --------------------------------------------------------------- 63
paryAyavIrya ------------------------------------------------------------- 64
kShetravIrya --------------------------------------------------------------- 66
kALavIrya--------------------------------------------------------------- 67
[ 11 ]

Page 0 of 113
PDF/HTML Page 14 of 127
single page version

background image
tapavIrya --------------------------------------------------------------- 68
ek guNamAn sarva guNonun rUp sambhave chhe --------------------------------------- 71
pariNAmashakitanA bhed--------------------------------------------------------- 74
pradeshatvashakit ----------------------------------------------------------------- 76
dravya-guN-paryAyano vilAs ---------------------------------------------------- 79
bhAvabhAvashakit --------------------------------------------------------------- 80
ek samayanAn kAraN-kAryamAn traN bhed ---------------------------------------- 81
dravyanA kAraNakArya -----------------------------------------------------81
guNanAn kAraNakArya -----------------------------------------------------82
paryAyanAn kAraNakArya --------------------------------------------------- 83
paramAtmasvarUpanI prAptino upAy--------------------------------------------- 85
samyaktvanA 67 prakAr ------------------------------------------------85
gnAtAnA vichAr --------------------------------------------------------------- 91
anant sansAr kem maTe? ------------------------------------------------------93
mananI pAnch bhUmikA ---------------------------------------------------------- 97
samAdhinun varNan --------------------------------------------------------------- 99
1. layasamAdhi---------------------------------------------------- 102
2. prasangnAt samAdhi ---------------------------------------------- 103
3. vitarka
anugat samAdhi--------------------------------------- 104
4. vichAranugat samAdhi ------------------------------------- 106
5. Anandanugat samAdhi-------------------------------------- 107
6. asmitAanugat samAdhi ----------------------------------- 108
7. nirvitarkaanugat samAdhi ------------------------------------ 109
8. nirvichAranugat samAdhi ----------------------------------- 109
9. nirAnandanugat samAdhi ------------------------------------ 110
10. nirasmitAanugat samAdhi ---------------------------------- 110
11. vivekakhyAti samAdhi ----------------------------------------- 111
12. dharmamegh samAdhi ----------------------------------------------- 112
13. asampragnAt samAdhi ------------------------------------------- 112
[ 12 ]

Page 1 of 113
PDF/HTML Page 15 of 127
single page version

background image
[ 1
OM
bhagavAn shrI kundakundAchAryadevane namaskAr ho
shAh pt.. shrI dIpachandajI kAshalIvAl kRut
chiddavilAs
: mangalAcharaN :
avichal gnAn prakAshamay, guN anantanun sthAn;
dhyAn dharat shiv pAmIe, paramasiddha bhagavAn.
anant chidshaktithI shobhAyamAn evA param siddha parameshvarane
namaskAr karIne A ‘chiddavilAs’ kahun chhun.
dravya adhiAkAr
pratham ja vastu viShe dravya-guN-paryAyano nirNay karIe chhIe
tyAn dravyanun svarUp kahIe chhIe‘द्रव्यं सत् लक्षणं (arthAt dravyanun
panchAstikAy gA. 10; tattvArthasUtra a. 5 sU. 29; pravachanasAr gA. 97.
AlAp. paddhati pRu. 96.

Page 2 of 113
PDF/HTML Page 16 of 127
single page version

background image
2 ]
chiddavilAs
lakShaN sat chhe)’ em jinAgamamAn kahyun chhe. tyAn shiShya prashna1 kare chhe
ke he prabho! (1) ‘गुणसमुदायो द्रव्यं (arthAt guNono samudAy te dravya
chhe)’ evun shrI jinavachan chhe, mATe ek sattAmAtrane (dravyanun lakShaN
kahevAmAn) anant guNanI siddhi thatI nathI. (2) vaLI ‘guN samudAy (te
dravya chhe)’ em kahetAn
‘गुणपर्यायवद् द्रव्यं (arthAt guNparyAyavALun dravya
chhe)’ evI siddhi thatI nathI ane (3) ‘द्रव्यत्वयोगाद् द्रव्यं (arthAt
dravyatvanA sambandhathI dravya chhe)’ evun paN jo dravyanun visheShaN (lakShaN)
karo to ame kahIe chhIe ke dravya svatasiddha chhe
4 tethI te visheShaN
juThun Thare chhe, kemake tene AdhIn dravya nathI. [e rIte uparanAn koI
lakShaNo nirbAdh siddha thatAn nathIevo shiShyano prashna chhe.]
tenun samAdhAn karIe chhIe he shiShya! vastumAn mukhya-gauN
vivakShAthI kathan karavAmAn Ave chhe; tyAn (1) jyAre ‘sattA’nI mukhyatA
karIne kahIe tyAre sattAne dravyanun lakShaN kahevAmAn Ave chhe. kemake sattA
‘chhe’ evA lakShaNavALI chhe, tethI ‘chhe’ evA lakShaNamAn ‘guNono samudAy’,
‘guN-paryAy’ ane ‘dravyatva e badhun AvI jAy chhe, mATe sattAne dravyanun
lakShaN kahevAmAn koI doSh ke virodh nathI. (2) ‘guNasamudAy’ kahetAn
temAn agurulaghu Avyo. agurulaghu guNamAn ShaT guN vRuddhi-hAni (rUp)
paryAy AvI gayo, tethI ‘guNasamudAy’mAn paryAyanI siddhi thaI; temAn ja
guNomAn dravyatva guN paN AvI gayo. mATe
‘गुणसमुदायो द्रव्यं (arthAt
guNono samudAy te dravya chhe)’ e paN vivakShAthI pramAN chhe. ‘गुणपर्यायवद्
द्रव्यं’ arthAt guNaparyAyavALun dravya chhe)’ em kahetAn temAn ‘sattA’ ane
‘sarva guNaparyAy’ AvI gayA, tethI ‘guNaparyAyavAn dravya’ e paN
1. juo panchAdhyAyI gA. 97.
2. panchAdhyAyI gA. 73.
3. tattvArtha sUtra 5
38, pravachanasAr gA. 95; panchAdhyAyI gA. 72.
4. panchAdhyAyI gA. 8.

Page 3 of 113
PDF/HTML Page 17 of 127
single page version

background image
dravya adhikAr[ 3
vivakShAthI pramAN chhe. (3) ‘द्रव्यत्वयोगाद् द्रव्यं’ arthAt dravyatvanA sambandhathI
dravya chhe) e paN pramAN chhekaI rIte? (te kahe chhe) guNaparyAyone
dravyA vagar dravya na hoy tethI dravavApaNun dravyatva guNathI chhe; (dravya pote)
dravIne guN-paryAyamAn vyApIne tene pragaT kare chhe tethI guN-paryAyanun pragaT
karavApaNun dravyatvaguNathI chhe. mATe dravyatvanI vivakShAthI
‘द्रव्यत्वयोगाद् द्रव्यं’
(arthAt dravyatvanA sambandhathI dravya chhe)’ e paN pramAN chhe. ‘dravya
svatasiddha chhe’ e paN pramAN chhe; kemake e chArey dravyano svatasvabhAv
chhe, potAnA svabhAvarUpe dravya svata pariName chhe, tethI svatasiddha kahevAy
chhe. [A rIte ‘sattA’, ‘guNono samudAy’, ‘guNaparyAyavALun’, ne ‘dravyatvano
sambandh’ e chAre lakShaNo pramAN chhe. temAnthI koI ekane jyAre mukhya
karIne kahevAmAn Ave tyAre bAkInA traNe lakShaNo paN temAn garbhitarUpe
AvI ja jAy chhe
em samajavun.
dravya guN-paryAyone drave chhe, guN-paryAyo dravyane drave chhe, tethI
teo ‘dravya’ evun nAm pAme chhe. dravyArthikanayavaDe dravyanAn je visheShaN
chhe tenA anek bhed chhe.
(te A pramANe)
abhed dravyArthikanay dravyane potAnA svabhAvathI abhed batAve chhe;
bhed kalpanA sApekSha ashuddha dravyArthikanay dravyane bhedarUp batAve chhe;
shuddha dravyArthikanay dravyane shuddha batAve chhe; anvayadravyArthikanay dravyane
guNAdi svabhAvarUp batAve chhe; sattA-sApekSha dravyArthikanay (dravyane)
sattArUp batAve chhe; anant gnAnasApekSha dravyArthikanay (dravyane) gnAnasvarUp
batAve chhe; darshanasApekSha dravyArthikanay (dravyane) darshanarUp batAve chhe;
anantaguN sApekSha dravyArthikanay (dravyane) anantaguNarUp batAve chhe
ityAdi anek visheShaNo dravyanAn chhe te, dravyamAn naypramAN vaDe sAdhavA
[upar je abhed, bhed, shuddha ityAdi prakAro kahyA te badhA dravyanA
visheShaNo-lakShaNo chhe, ane te badhAnA visheShyarUp lakShyarUp dravya chhe.]
juo, AlApapaddhati pRu. 69 thI 72

Page 4 of 113
PDF/HTML Page 18 of 127
single page version

background image
4 ]
chiddavilAs
ahIn koI prashna kare chhe he prabho! ‘guN-paryAyano punj dravya
chhe,’em kahetAn temAn guNanA lakShaN vaDe to guNane jANyA ne paryAyanA
lakShaNavaDe paryAyane jANyAn dravya to koI vastu nathI. Am kahetAn to,
te dravya, jem ‘AkAshanun phUl’ kahevA mAtra ja chhe tem dravyanun svarUp
paN kahevA mAtra ja chhe (
em Tharashe); tenun rUp to guN-paryAy chhe,
bIjun kAI nathI. mATe guN-paryAy ja chhe, dravya nahi?
tenun samAdhAna je svabhAv chhe te svabhAvIthI utpanna chhe;
svabhAvI na hoy to svabhAv na hoy, agni na hoy to uShNa svabhAv
na hoy, sonun na hoy to pILAsh
chIkAshvajan svabhAv na hoy, tethI
guN-paryAy dravyanA Ashraye chhe. A sambandhamAn tattvArthasUtramAn kahyun chhe ke
‘द्रव्याश्रया निर्गुणा गुणाः dravyanA Ashraye guN chhe, guNanA Ashraye guN
nathI. A sambandhamAn draShTAnt Ape chhe 2jem ek goLI vIsh auShadhinI
banelI chhe; parantu te vIshey auShadhi goLIne Ashraye chhe (tethI) goLIne
‘vIsh auShadhino ek ras’ kahevAy chhe. jo ke vIshey auShadhi judA
judA svAdane dhAraN kare chhe to paN jo goLI-bhAvane (goLInA
svarUpane) joIe to koI auShadhino ras te goLIthI judo nathI, je
ras chhe te guTikA bhAv viShe rahelA chhe. te vIsh auShadhirasano ek
punj te ja goLI chhe
Am jo ke kathanamAn bhedavikalpa jevun Ave chhe
parantu (vastumAn bhed nathI, kemake) ek ja samayamAn vIsh auShadhirasano
bhAv ek goLI chhe. tem guNo potapotAnA svabhAvane lIdhe judA judA
chhe, koI guNano bhAv bIjA koI guN sAthe maLI jato nathI, gnAnano
bhAv, darshan sAthe na maLe, darshanano bhAv gnAn sAthe na maLe, e pramANe
anantaguNo chhe temAnthI koI guN bIjA koI guN sAthe maLato nathI.
badhA guNono ekAnt bhAv chetanAno punj dravya chhe. jo (dravya vagar)
1. tattvArthasUtra 541
2. AtmAvalokan pRu. 96

Page 5 of 113
PDF/HTML Page 19 of 127
single page version

background image
dravya adhikAr[ 5
ekalA guNane ja mAnIe to te ‘AkAshanA phUl’nI jem kahevA mAtra
ja Thare. guNI vagar guN kaI rIte hoy?
na hoy. ek gnAn guN to
mAnyo (paN dravya na mAnyun ) to dravya vagar gnAn ja vastu nAm pAmyun,
tyAre gnAn vastu TharI. e rIte anant guNo anant vastu thaI jAy,
em thatAn viparItatA thAy chhe, em to nathI. badhA guNono AdhAr
ek vastu chhe, tene dravya kahevAy chhe.
koI prashna kare chhe ke A ‘dravya’ chhe te vastu chhe ke vastunI
avasthA chhe?
tenun samAdhAnavastunun svarUp sAmAnya-visheShanAn ekAntarUp chhe;
dravIbhUt (dravyatva) guN vaDe ‘dravya’ kahevAy chhe dravyatvavaDe te vastunI
avasthA ‘dravya’rUp thaI, te vastu ja chhe; visheShaNathI visheSh sangnA hoy
chhe. syAdvAdamAn virodh nathI; apekShA sahit nayathI vastunI siddhi chhe.
kahyun chhe ke
मिथ्यासमूहो मिथ्या चेन्न मिथ्यैकांततास्ति नः
निरपेक्षा नया मिथ्या सापेक्षा वस्तुःतेऽर्थकृत् ।।१०८।।
(AchArya shrI samantabhadra kRut devAgam stotra)
uparanA padamAn shrI AchAryadev kahe chhe keje nay paraspar
apekShA rahit chhe te to mithyA chhe ane je nay paraspar apekShA sahit
chhe te vastusvarUp chhe ne prayojan siddha kare chhe. je mithyAnayono samUh
chhe te to mithyA chhe. vaLI amArA (syAdvAdInA) matamAn je nayono
samUh chhe te mithyA nathI.
mATe A (upar pramANe) dravyanun kathan siddha thayun.

Page 6 of 113
PDF/HTML Page 20 of 127
single page version

background image
6 ]
chiddavilAs
guN adhiAkAr
have guN-adhikAramAn guNanun kathan karIe chhIe ‘द्रव्यं द्रव्यात्
गुण्यंते ते गुणाः उच्यंते (arthAt ek dravyane bIjAn dravyothI bhinna jaNAve
tene guN kahevAy chhe.) guNo vaDe dravya judAn jaNAy chhe. chetanaguN vaDe
jIv jaNAy chhe. ek ‘astitva’ guN chhe, (te) sAdhAraN chhe. (te
astitva guN) mahAsattAnI vivakShAthI badhA (dravyo)mAn rahelo chhe; (ane)
avAntar sattA (nI vivakShAthI) badhA (dravya) ne potapotAnun astitva
2 chhe
tyAn svarUpasattA traN prakAre chhe3dravyasattA, guNasattA ne paryAyasattA. temAn
‘dravya chhe’ tene dravyasattA kahIe. dravya (nun svarUp) to kahyun. have, ‘guN
chhe’ tene guN sattA kahIe. guNo anant chhe. sAmAnya vivakShAmAn anant
ja pradhAn chhe. visheSh vivakShAmAn je guNane pradhAn karIe te mukhya chhe, (ne)
bIjA gauN chhe, tethI mukhyatA
gauNatA (rUp) bhed, vidhiniShedh (rUp)
bhed jANavA; sAmAnya visheShamAn badhun siddha thAy chhe, nay vivakShA (tathA)
pramAN vivakShA (te) yukti chhe. yukti pradhAn chhe, yukti vaDe vastune
sAdhIe. (A sambandhI) ‘nayachakra’ granthamAn kahyun chhe ke
तच्चाणेसणकाले समयं बुज्झेहि जुत्तिमग्गेण
णो आराहणसमये पच्चक्खो अणुहवो जह्मा ।।२६८।।
arthAt tattvanA avalokanakALe padArthane yuktimArgathI jANavo
joIe, parantu ArAdhan vakhate to pratyakSha anubhav hovAthI tyAn yuktinI
jarUr nathI.
1. AlApapaddhati pRu. 87.
2. pravachanasAr gA. 96.
3. pravachanasAr gA. 107.