Chidvilas-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Chidvilas: ,; Avrutti; Prakashkiy Nivedan (Dvitiy Avrutti); Prakashkiy Nivedan (Trutiy Avrutti); Bhoomika; Atmano Sarvagnya Swabhav; Kramabaddha Paryayanu Yatharth Gyan; Vyavahar Tatha Nishchay; Samyagdarshan Etale Niyat; Samyktvagunani Pradhanata; Samyktvani Chha Bhavana; Vishayanukramanika; Manglacharan; Dravya Adhikar; Guna Adhikar.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 7

 


Page -12 of 113
PDF/HTML Page 2 of 127
single page version

background image
shāh dīpachandajī kāshalīvāl rachit
chiddavilās
(gujarātī anuvād)
ḥ prakāshakaḥ
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa,
sonagaḍh-
bhagavānashrīkundakund-kahānajainashāstramāḷā puṣhpa nan. 46
om

Page -11 of 113
PDF/HTML Page 3 of 127
single page version

background image
ā shāstranī paḍatar kimmat rūā 22=00 thāy chhe. anek
mumukṣhuonī ārthik sahāyathī ā āvr̥uttinī kimmat rūā 20=00
thāy chhe. temānthī 50
% shrī kundakund-kahān pāramārthik ṭrasṭa haste sva.
shrī shāntilāl ratilāl shāh parivār taraphathī kimmat ghaṭāḍavāmān
āvatā ā shāstranī kimmat rūā 10=00 rākhavāmān āvī chhe.
mudrak
kahān mudraṇālay
jain vidyārthī gr̥uh kampāunḍa
sonagaḍh (saurāṣhṭra)
PH (02846) 244081
chiddavilās (gujarātī)nā


sthāyī prakāshan-puraskartā

mātushrī sva. samarataben vrajalāl sheṭhanā smaraṇārthe
haste bhupendra ane prīti sheṭh. U.S.A.
kimmat rūā. 10=00
[ 2 ]
ekathī traṇ āvr̥utti kul prat 4100
chaturtha āvr̥uttiprat 1000vīr san. 2064


Page -9 of 113
PDF/HTML Page 5 of 127
single page version

background image
(bījī āvr̥utti prasaṅge)
prakāshakīy nivedan
ā ‘chiddavilās’ granth, adhyātma ane siddhāntanun sūkṣhma gnān jemane hatun
tevā shrī dīpachandajī kāshalīvālano rachel chhe. granth nāno hovā chhatān, saiddhāntik
viṣhayanī sūkṣhmatā ane nirūpaṇ mahān paramāgamomān hoy tevo viṣhay temaṇe
ā granthamān lakhyo chhe. te sambandhī ṭūṅkāmān ‘‘bhūmikā’’mān varṇan karel chhe; granth
kartānī bījī paṇ rachanāo, anubhav-prakāsh, gnānadarpaṇ, adhyātma pañch saṅgrah,
bhāvadīpikā vagere paṇ jignāsu mumukṣhuoe svādhyāy karavā yogya chhe.
gujarātībhāṣhī mumukṣhu samāj ā granthane saraḷatāthī samajī shake te māṭe
pratham vikram samvat 2006mān gujarātī anuvādamān ā granthanun prakāshan
karavāmān āvel tyārabād ghaṇā samayathī prāpya nahi hovāthī ane mumukṣhuonī
māgaṇī rahevāthī bījī āvr̥uttirūpe hāl prakāshan karavāmān āvel chhe.
param pūjya gurudevashrī kānajīsvāmīnā mahān prabhāvanā udaye pratidin
sat dharma-prabhāvanā vr̥uddhigat thaī rahī chhe ane sat sāhitya dvārā sārāye
bhāratamān tattva-prachār ati sundar thaī rahyo chhe ane ā ṭrasṭamān prativarṣha lākho
rūpiyānun sāhitya vechāṇ thāy chhe; te gurudevashrīno mahān pratāp chhe; samāj
upar anupam upakār chhe.
ā granthano gujarātī anuvād pratham sanskaraṇ vakhate bhāīshrī bra.
chandulāl khīmachandabhāīe karī āpel, te badal temano ābhār mānavāmān
āve chhe.
antamān, ā adhyātma-granthanā svādhyāyathī mumukṣhu jīvo nijahit sādhe
tevī bhāvanā chhe.
bījā shrāvaṇ vad7
sonagaḍh
sāhityaprakāshanasamiti
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh-
[ 3 ]

Page -8 of 113
PDF/HTML Page 6 of 127
single page version

background image
[ 4 ]
(tr̥utīy āvr̥utti prasaṅge)
prakāshakīy nivedan
ā pustakanī dvitīy āvr̥utti khapī javāthī tathā ā pustakanī
mumukṣhusamājamān visheṣh māṅg hovāthī tenī ā tr̥utīy āvr̥utti prakāshit karatā
amo ānand anubhavīe chhīe. āshā chhe ke mumukṣhu samāj ā pustakanā
svādhyāyathī lābhānvit thashe.
pūjya bahenashrīnī
76mī samyaktvajayantī
phāgaṇ vad 10
vi. san. 2064
sāhityaprakāshanasamiti
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh-

Page -7 of 113
PDF/HTML Page 7 of 127
single page version

background image
bhūmikā
[1] ā granthanun nām shrī ‘chiddavilās’ chhe. tenā kartā pt.. dīpachandajī
shāh kāshalīvāl chhe. ā granth mūḷ hindī (-ḍhūṇḍhārī) bhāṣhāmān chhe. temān
āpavāmān āvelā viṣhayo mumukṣhuo saraḷatāthī samajī shake tethī gujarātī
bhāṣhāmān teno anuvād prasiddha karavāmān āve chhe.
[2] vastusvarūp yathārthapaṇe samajyā vagar koī jīv kadī paṇ dharma
leshamātra karī shake nahi ane vastusvarūp samajavā māṭe dravya-guṇ-paryāyanun
gnān karavānī jarūriyāt hovāthī ā granthamān tenun svarūp anek paḍakhānothī
samajāvavāmān āvyun chhe. temānthī khās lakṣhamān rākhavā lāyak keṭalāk viṣhayo
taraph mumukṣhuonun dhyān ahīn kheñchavāmān āve chhe
ātmāno sarvagna svabhāv
[3] ghaṇā jīvo kahe chhe ke ātmāno sarvagnasvabhāv na hoī shake;
ane tenun kāraṇ teo evun kalpe chhe ke jo sarvagnane mānīe to ātmāno
kāī puruṣhārtha raheto nathī. vaḷī teo em kahe chhe ke par sambandhīnun ātmānun
gnān vyavahāranaye chhe ane vyavahār jūṭho chhe māṭe sarvagnapaṇun jūṭhun chhe. temanī
ā mānyatāo taddan mithyā chhe. em ā granthamān nīchenā shabdomān kahyun
chheḥ
‘jem arīsāmān ghaḍo, vastra vagere dekhāy chhe, tyān je ‘dekhavun’ te
to upachāradarshan nathī; (tem gnān) gneyone pratyakṣha dekhe chhe te to jūṭhun
nathī; parantu āṭalun visheṣh chhe ke upayog gnānamān sva par prakāshakashakti
chhe, te potānā svarūp prakāshanamān nishchaḷ vyāpya vyāpak vaḍe līn thayelo
akhaṇḍ prakāsh chhe; paranun prakāshan to chhe parantu vyāpakarūp ekatā nathī tethī
[ 5 ]

Page -6 of 113
PDF/HTML Page 8 of 127
single page version

background image
upachārasañgnā thaī. vastu shakti upachār nathī....te ja svachchha (tva) shakti
chhe, jem arīsāmān, jo ghaṭ paṭ dekhāy chhe. to nirmaḷ chhe ane jo na
dekhāy to malin chhe. tem ja gnānamān jo sakaḷ gney bhāse to nirmaḷ
chhe, na bhāse to nirmaḷ nathī. gnān potānā dravyapradesh vaḍe to gneyamān
jatun nathī
gneyamān tanmay thatun nathī. jo e pramāṇe tanmay thaī jāy to
gneyākārono nāsh thatān gnānano vināsh thaī jāy, māṭe dravyathī (gnānane)
gneyavyāpakatā nathī. gnānanī koī evī svaparaprakāshak shakti chhe te shaktinā
paryāy vaḍe gneyone jāṇe chhe.’’ (pa-. 13
14)
lakṣhaṇ :‘‘gnānanun lakṣhaṇ sāmānyapaṇe nirvikalpa chhe, te ja svapar
prakāshak chhe. visheṣh em kahīe chhīe ke jo kevaḷ svasamved ja (arthāt
mātra potāne jāṇanār) chhe te sva
par prakāshak nathī to mahā dūṣhaṇ thāy.
svapadanī sthāpanā paranā sthāpanathī chhe. paranī sthāpanānī apekṣhā dūr karavāmān
āve to svanun sthāpan paṇ siddha thatun nathī. māṭe svapar prakāshak shakti
mānavāthī sarva siddhi chhe.’’ (pr̥u. 16)
[4] ā uparathī siddha thayun ke jeo ātmāno sarvagnasvabhāv nathī
mānatā teo ātmāne mānatā ja nathī, tethī temane dharma anshe paṇ pragaṭe
nahi.
[5] keṭalāk em māne chhe ke ātmāno svabhāv sarvagna chhe ke nahi
te jhañjhaṭamān āpaṇe paḍavun nahi, paṇ āpaṇe to rāgane pr̥uthak karavo; teone
ātmāno anirṇay chhe tethī temane paṇ jarāy dharma pragaṭe nahīn.
kramabaddha paryāyanun yathārtha gnān
[6] ātmāne sarvagna mānatān e paṇ siddha thayun ke darek dravyanā
kramabaddha paryāyo yathāavasare pragaṭe chhe. te paryāy pragaṭ thāy tyāre je naimittik
bhāv
shuddha ke ashuddha thāy temān nimitta yathāavasare potapotāne kāraṇe
hoy ja chhe. ā sambandhamān ā granthanā nishchayaadhikār pr̥u. 55mān nīche
pramāṇe kahyun chhe
[ 6 ]

Page -5 of 113
PDF/HTML Page 9 of 127
single page version

background image
‘‘(7) je kāḷ viṣhe je kāī jem thavānun chhe tem ja thāy ene
paṇ nishchay kahīe chhīe.
(8) vaḷī je je bhāvanī jevī jevī rīt vaMe pravartanā chhe (te
te) bhāv tevī tevī rīt pāmīne pariṇameene paṇ nishchay kahe chhe.’’
[7] ā pramāṇe ātmāno sarvagnasvabhāv ane nimitta-naimittik
sambandhavāḷā paryāyo sahitanā dravyonā tamām paryāyo kramabaddha hovānun jeṇe
svīkāryun tene paranī ane vikāronī kartābuddhi chhūṭī jāy chhe.
(8) ek ja samaye kāraṇakārya tathā shāshvat ane kṣhaṇik
evā upādānanā be bhedo
darek paryāyanī svatantratā batāvavā māṭe ā granthamān kāraṇakāryanun svarūp
bahu sārī rīte pr̥u. 35 thī 37 tathā 4041mān āpyun chhe; teno khās
abhyās karavānī jarūr chhe. ā sambandhamān kahyun chhe ke
(1) ‘‘kāraṇ ane kārya pariṇāmathī ja thāy chhe.’’ (pr̥u. 36)
(2) ‘‘paryāyanun kārya paryāyathī ja thāy chhe.’’ (pr̥u. 40)
(3) ‘‘paryāyanun kāraṇ paryāy ja chhe, guṇ vinā ja (arthāt guṇanī
apekṣhā vagar ja) paryāyanī sattā paryāyanun kāraṇ chhe. paryāyanun sūkṣhmatva paryāyanun
kāraṇ chhe. paryāyanun vīrya paryāyanun kāraṇ chhe. paryāyanun pradeshatva paryāyanun
kāraṇ chhe.’’ (pr̥u. 95)
[9] kāraṇ-kārya sambandhe ghaṇā jīvonī ek mahān bhūl e thāy
chhe ke dravyamān upādānashakti to chhe paṇ jo nimitta āve to upādānamān
kārya thāy ane na āve to na thāy
em teo māne chhe. ā paṇ anādithī
chālī āvatī be dravyonā ekapaṇānī mānyatā chhe. ā mānyatā ayathārtha
chhe em batāvavā māṭe upādānanā kṣhaṇik upādān ane shāshvat upādān
em be prakār kahyā chhe. (juo pr̥u. 46) māṭe e banne prakāranā upādān
mānī, darek dravyanā paryāy samay samaye te te samayanā ‘kṣhaṇik upādān’nā
kāraṇe thāy chhe
em samajavun ane nimitta to mātra aupachārik kāraṇ
[ 7 ]

Page -4 of 113
PDF/HTML Page 10 of 127
single page version

background image
hovāthī tene ā granthamān kāraṇ tarīke levāmān āvyun nathī.
vyavahār tathā nishchay
[10] ā viṣhayonun ghaṇun sundar svarūp ā granthamān āpavāmān āvyun
chhe (juo pr̥u. 46 thī 59). mumukṣhuoe e banne nayonun svarūp jāṇavun
ja joīe; kem ke be nayonā viṣhayanun gnān thayā sivāy, banne nayo upādey
chhe ke temānthī ek upādey chhe?
te jāṇī shakāy nahi. nayapramāṇadvārā
yuktithī shiv-sādhan thāy chhe.
[11] ā sambandhe paṇ janatāmān, tyāgī temaj vidvānomān moṭā
bhāge evī mānyatā chhe ke banne nayonā viṣhayo upādey chhe, ane vyavahār
karatān karatān nishchay pragaṭe; māṭe devadarshan, pūjā, paḍimā, vrat, mahāvratarūp
vyavahār pratham aṅgīkār karavo ane tem karatān karatān nishchay (shuddha paryāy)
pragaṭashe.
teonī ā mānyatā mithyā chhe em ā granthanā 46mā pāne
nīchenā shabdomān kahyun chhe
‘‘vyavahārathī parapariṇatirūp rāgdveṣh
mohkrodh
mānmāyā
lobhādik (chhe, te) avalamban hey karavun; sansārī jīvoe ek chaitanya
ātmasvarūpaviṣhe avalamban karavun
sarvathā svarūp upādey karavun.’’
[12] e pramāṇe banne nayonun yathārtha gnān
vyavahārane hey ane
nishchayane upādeygrahaṇ karavun te banne nayonun grahaṇ chhe, paṇ vyavahāranayanā
āshraye nishchay pragaṭe em mānavāthī to banne nayono nāsh thāy chhe.
samyagdarshan eṭale niyat
[13] upar pramāṇe potānā ek chaitanya ātmasvarūp viṣhe avalamban
karatān samyagdarshan pragaṭe chhe; ane samyagdraṣhṭi jīvane sarve dravyanā paryāyo
niyat hoy chhe
evun yathārtha gnānsva taraphanā puruṣhārtha sahit hoy chhe,
tethī samyagdarshananun ek nām ‘niyat’ chhe. (juo pr̥u. 49 chhellethī bījī
līṭī)
[ 8 ]

Page -3 of 113
PDF/HTML Page 11 of 127
single page version

background image
samyaktvaguṇanī pradhāānatā
[14] samyaktva guṇanī pradhānatānun kāraṇ (pr̥u. 12mān) nīche mujab
āpyun chhe
‘‘samyaktva guṇ chhe te pradhān guṇ chhe, kemake sarve guṇo samyak
ānāthī chhe; sarve guṇonun astitvapaṇun anāthī chhe; sarve guṇono nishchay,
yathā avasthitabhāv (ānāthī) chhe. nishchayanun nām samyaktva chhe ke jyān
vyavahār, bhed, vikalpa nathī, ashuddhatā nathī, nij anubhavasvarūp samyak
chhe.
samyaktvanī chha bhāvanā
samyagdarshananun nishchay svarūp to ek ja prakāre chhe, to paṇ tenā
svarūpanun nirmaḷ gnān thavā māṭe vyavahāre ā granthamān samyaktvanā 67
bhedo kahyā chhe; temān samyaktvanī chha bhāvanānun svarūp khās lakṣhamān rākhavā
yogya hovāthī nīche āpyun chhe
‘1. (mūḷ bhāvanā)samyaktva svarūpaanubhav te sakaḷ nijadharmamūḷ-
shivamūḷ chhe, jinadharmarūpī kalpatarunun mūḷ samyaktva chhe, em bhāve.
2. (dvār bhāvanā)dharmanagaramān praveshavā māṭe samyaktva dvār chhe.
3. (pratiÌā bhāvanā)vrattapanī, svarūpanī pratiṣhṭhā samyaktvathī
chhe.
4. (nidhāānabhāvanā)anant sukh devāne nidhān samyaktva chhe.
5. (ādhāārabhāvanā)nij guṇano ādhār samyaktva chhe.
6. (bhājanabhāvanā)sarva guṇonun bhājan (samyaktva) chhe.
(ā) chha bhāvanāo svarūparas pragaṭ kare chhe.
sansāranun mūḷ mithyātva chhe, tem dharmanun mūḷ samyaktva chhe. dharmano
artha vītarāgī chāritra chhe. samyagdarshanarūp mūḷ vagaranā vrat ane tap te
[ 9 ]

Page -2 of 113
PDF/HTML Page 12 of 127
single page version

background image
rāmajī māṇekachand doshī
pramukh, shrī jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh--
bāḷavrat ane bāḷatap chhe. bāḷ jīvoe bāḷapaṇun (mithyātva) ṭāḷavā
māṭe vastusvarūp yathārthapaṇe samajīne samyagdarshan pragaṭ karavun joīe.
samyagdarshan te ‘darshanasāmāyik’ chhe; ane te mūḷanā ādhāre pragaṭatun
vītarāgī chāritra te ‘chāritra sāmāyik’ chhe. tathā samyagdarshan pote
‘mithyātvanun pratikramaṇ’ chhe ane vītarāgī chāritra te ‘asanyamanun
pratikramaṇ’ chhe. e vītarāgī chāritra samyagdarshanarūp mūḷ vinā hotun nathī.
samyagdarshan
mūḷ upar ugatun shuddhopayogarūp vītarāgī chāritra-vr̥ukṣha (dharma)
chhe ane te shuddhopayogarūp chāritra vr̥ukṣhanun phaḷ kevaḷagnān ane siddhapad chhe.
e rīte badhā guṇonī shuddhatānun bhājan samyaktva chhe em bhāvanā karavī.
ā sivāy ā granthamān bījā ghaṇā upayogī viṣhayo līdhā chhe. tenī
vigat anukramaṇikāmān āpī chhe.
ā adhyātma granth sharūthī chhevaṭ sudhī kāḷajīpūrvak vāñchī teno bārikīthī
abhyās karavānī mumukṣhuone vinantī karī viramun chhun.
vīrashāsan jayantī 2476
sonagaḍh, (saurāṣhṭra)
[ 10 ]

Page -1 of 113
PDF/HTML Page 13 of 127
single page version

background image
viṣhayānukramaṇikā
dravya adhikār -------------------------------------------------------------------1
guṇ adhikār ------------------------------------------------------------------- 6
samyaktvanī pradhānatā ---------------------------------------------------------- 10
gnānaguṇanun svarūp -------------------------------------------------------------12
darshan guṇanun svarūp -----------------------------------------------------------20
chāritranun svarūp --------------------------------------------------------------- 23
guṇanī siddhi paryāyathī ja chhe ------------------------------------------------- 26
pariṇamanashakit dravyamān chhe ---------------------------------------------------- 29
kāraṇ
kāryabhāv --------------------------------------------------------------32
dravyano satutpād ane asatutpād ----------------------------------------- 36
sāmānya
visheṣhanun svarūp -----------------------------------------------------38
sāmānya-visheṣharūp vastu upar anant nay ------------------------------------40
vyavahār -----------------------------------------------------------------------43
nishchay -----------------------------------------------------------------------48
paryāyārthik nayanā prakāro------------------------------------------------------52
sukh adhikār -----------------------------------------------------------------54
jīvan shakit ------------------------------------------------------------------55
prabhutva shakit -----------------------------------------------------------------57
dravyanun prabhutva --------------------------------------------------------- 57
guṇanun prabhutva --------------------------------------------------------- 57
paryāyanun prabhutva -------------------------------------------------------58
vīryashakit -------------------------------------------------------------59
dravyavīrya --------------------------------------------------------------- 60
guṇavīrya --------------------------------------------------------------- 63
paryāyavīrya ------------------------------------------------------------- 64
kṣhetravīrya --------------------------------------------------------------- 66
kāḷavīrya--------------------------------------------------------------- 67
[ 11 ]

Page 0 of 113
PDF/HTML Page 14 of 127
single page version

background image
tapavīrya --------------------------------------------------------------- 68
ek guṇamān sarva guṇonun rūp sambhave chhe --------------------------------------- 71
pariṇāmashakitanā bhed--------------------------------------------------------- 74
pradeshatvashakit ----------------------------------------------------------------- 76
dravya-guṇ-paryāyano vilās ---------------------------------------------------- 79
bhāvabhāvashakit --------------------------------------------------------------- 80
ek samayanān kāraṇ-kāryamān traṇ bhed ---------------------------------------- 81
dravyanā kāraṇakārya -----------------------------------------------------81
guṇanān kāraṇakārya -----------------------------------------------------82
paryāyanān kāraṇakārya --------------------------------------------------- 83
paramātmasvarūpanī prāptino upāy--------------------------------------------- 85
samyaktvanā 67 prakār ------------------------------------------------85
gnātānā vichār --------------------------------------------------------------- 91
anant sansār kem maṭe? ------------------------------------------------------93
mananī pāñch bhūmikā ---------------------------------------------------------- 97
samādhinun varṇan --------------------------------------------------------------- 99
1. layasamādhi---------------------------------------------------- 102
2. prasañgnāt samādhi ---------------------------------------------- 103
3. vitarka
anugat samādhi--------------------------------------- 104
4. vichāranugat samādhi ------------------------------------- 106
5. ānandanugat samādhi-------------------------------------- 107
6. asmitāanugat samādhi ----------------------------------- 108
7. nirvitarkaanugat samādhi ------------------------------------ 109
8. nirvichāranugat samādhi ----------------------------------- 109
9. nirānandanugat samādhi ------------------------------------ 110
10. nirasmitāanugat samādhi ---------------------------------- 110
11. vivekakhyāti samādhi ----------------------------------------- 111
12. dharmamegh samādhi ----------------------------------------------- 112
13. asampragnāt samādhi ------------------------------------------- 112
[ 12 ]

Page 1 of 113
PDF/HTML Page 15 of 127
single page version

background image
[ 1
om
bhagavān shrī kundakundāchāryadevane namaskār ho
shāh pt.. shrī dīpachandajī kāshalīvāl kr̥ut
chiddavilās
: maṅgalācharaṇ :
avichal gnān prakāshamay, guṇ anantanun sthān;
dhyān dharat shiv pāmīe, paramasiddha bhagavān.
anant chidshaktithī shobhāyamān evā param siddha parameshvarane
namaskār karīne ā ‘chiddavilās’ kahun chhun.
dravya adhiākār
pratham ja vastu viṣhe dravya-guṇ-paryāyano nirṇay karīe chhīeḥ
tyān dravyanun svarūp kahīe chhīeḥ‘द्रव्यं सत् लक्षणं (arthāt dravyanun
pañchāstikāy gā. 10; tattvārthasūtra a. 5 sū. 29; pravachanasār gā. 97.
ālāp. paddhati pr̥u. 96.

Page 2 of 113
PDF/HTML Page 16 of 127
single page version

background image
2 ]
chiddavilās
lakṣhaṇ sat chhe)’ em jināgamamān kahyun chhe. tyān shiṣhya prashna1 kare chhe
ke he prabho! (1) ‘गुणसमुदायो द्रव्यं (arthāt guṇono samudāy te dravya
chhe)’ evun shrī jinavachan chhe, māṭe ek sattāmātrane (dravyanun lakṣhaṇ
kahevāmān) anant guṇanī siddhi thatī nathī. (2) vaḷī ‘guṇ samudāy (te
dravya chhe)’ em kahetān
‘गुणपर्यायवद् द्रव्यं (arthāt guṇparyāyavāḷun dravya
chhe)’ evī siddhi thatī nathī ane (3) ‘द्रव्यत्वयोगाद् द्रव्यं (arthāt
dravyatvanā sambandhathī dravya chhe)’ evun paṇ jo dravyanun visheṣhaṇ (lakṣhaṇ)
karo to ame kahīe chhīe ke dravya svataḥsiddha chhe
4 tethī te visheṣhaṇ
juṭhun ṭhare chhe, kemake tene ādhīn dravya nathī. [e rīte uparanān koī
lakṣhaṇo nirbādh siddha thatān nathīevo shiṣhyano prashna chhe.]
tenun samādhān karīe chhīeḥ he shiṣhya! vastumān mukhya-gauṇ
vivakṣhāthī kathan karavāmān āve chhe; tyān (1) jyāre ‘sattā’nī mukhyatā
karīne kahīe tyāre sattāne dravyanun lakṣhaṇ kahevāmān āve chhe. kemake sattā
‘chhe’ evā lakṣhaṇavāḷī chhe, tethī ‘chhe’ evā lakṣhaṇamān ‘guṇono samudāy’,
‘guṇ-paryāy’ ane ‘dravyatva e badhun āvī jāy chhe, māṭe sattāne dravyanun
lakṣhaṇ kahevāmān koī doṣh ke virodh nathī. (2) ‘guṇasamudāy’ kahetān
temān agurulaghu āvyo. agurulaghu guṇamān ṣhaṭ guṇ vr̥uddhi-hāni (rūp)
paryāy āvī gayo, tethī ‘guṇasamudāy’mān paryāyanī siddhi thaī; temān ja
guṇomān dravyatva guṇ paṇ āvī gayo. māṭe
‘गुणसमुदायो द्रव्यं (arthāt
guṇono samudāy te dravya chhe)’ e paṇ vivakṣhāthī pramāṇ chhe. ‘गुणपर्यायवद्
द्रव्यं’ arthāt guṇaparyāyavāḷun dravya chhe)’ em kahetān temān ‘sattā’ ane
‘sarva guṇaparyāy’ āvī gayā, tethī ‘guṇaparyāyavān dravya’ e paṇ
1. juo pañchādhyāyī gā. 97.
2. pañchādhyāyī gā. 73.
3. tattvārtha sūtra 5
38, pravachanasār gā. 95; pañchādhyāyī gā. 72.
4. pañchādhyāyī gā. 8.

Page 3 of 113
PDF/HTML Page 17 of 127
single page version

background image
dravya adhikār[ 3
vivakṣhāthī pramāṇ chhe. (3) ‘द्रव्यत्वयोगाद् द्रव्यं’ arthāt dravyatvanā sambandhathī
dravya chhe) e paṇ pramāṇ chhekaī rīte? (te kahe chheḥ) guṇaparyāyone
dravyā vagar dravya na hoy tethī dravavāpaṇun dravyatva guṇathī chhe; (dravya pote)
dravīne guṇ-paryāyamān vyāpīne tene pragaṭ kare chhe tethī guṇ-paryāyanun pragaṭ
karavāpaṇun dravyatvaguṇathī chhe. māṭe dravyatvanī vivakṣhāthī
‘द्रव्यत्वयोगाद् द्रव्यं’
(arthāt dravyatvanā sambandhathī dravya chhe)’ e paṇ pramāṇ chhe. ‘dravya
svataḥsiddha chhe’ e paṇ pramāṇ chhe; kemake e chārey dravyano svataḥsvabhāv
chhe, potānā svabhāvarūpe dravya svataḥ pariṇame chhe, tethī svataḥsiddha kahevāy
chhe. [ā rīte ‘sattā’, ‘guṇono samudāy’, ‘guṇaparyāyavāḷun’, ne ‘dravyatvano
sambandh’ e chāre lakṣhaṇo pramāṇ chhe. temānthī koī ekane jyāre mukhya
karīne kahevāmān āve tyāre bākīnā traṇe lakṣhaṇo paṇ temān garbhitarūpe
āvī ja jāy chhe
em samajavun.
dravya guṇ-paryāyone drave chhe, guṇ-paryāyo dravyane drave chhe, tethī
teo ‘dravya’ evun nām pāme chhe. dravyārthikanayavaḍe dravyanān je visheṣhaṇ
chhe tenā anek bhed chhe.
(te ā pramāṇeḥ)
abhed dravyārthikanay dravyane potānā svabhāvathī abhed batāve chhe;
bhed kalpanāḥ sāpekṣha ashuddha dravyārthikanay dravyane bhedarūp batāve chhe;
shuddha dravyārthikanay dravyane shuddha batāve chhe; anvayadravyārthikanay dravyane
guṇādi svabhāvarūp batāve chhe; sattā-sāpekṣha dravyārthikanay (dravyane)
sattārūp batāve chhe; anant gnānasāpekṣha dravyārthikanay (dravyane) gnānasvarūp
batāve chhe; darshanasāpekṣha dravyārthikanay (dravyane) darshanarūp batāve chhe;
anantaguṇ sāpekṣha dravyārthikanay (dravyane) anantaguṇarūp batāve chhe
ityādi anek visheṣhaṇo dravyanān chhe te, dravyamān naypramāṇ vaḍe sādhavā
[upar je abhed, bhed, shuddha ityādi prakāro kahyā te badhā dravyanā
visheṣhaṇo-lakṣhaṇo chhe, ane te badhānā visheṣhyarūp lakṣhyarūp dravya chhe.]
juo, ālāpapaddhati pr̥u. 69 thī 72

Page 4 of 113
PDF/HTML Page 18 of 127
single page version

background image
4 ]
chiddavilās
ahīn koī prashna kare chheḥ he prabho! ‘guṇ-paryāyano puñj dravya
chhe,’em kahetān temān guṇanā lakṣhaṇ vaḍe to guṇane jāṇyā ne paryāyanā
lakṣhaṇavaḍe paryāyane jāṇyān dravya to koī vastu nathī. ām kahetān to,
te dravya, jem ‘ākāshanun phūl’ kahevā mātra ja chhe tem dravyanun svarūp
paṇ kahevā mātra ja chhe (
em ṭharashe); tenun rūp to guṇ-paryāy chhe,
bījun kāī nathī. māṭe guṇ-paryāy ja chhe, dravya nahi?
tenun samādhānaḥ je svabhāv chhe te svabhāvīthī utpanna chhe;
svabhāvī na hoy to svabhāv na hoy, agni na hoy to uṣhṇa svabhāv
na hoy, sonun na hoy to pīḷāsh
chīkāshvajan svabhāv na hoy, tethī
guṇ-paryāy dravyanā āshraye chhe. ā sambandhamān tattvārthasūtramān kahyun chhe ke
‘द्रव्याश्रया निर्गुणा गुणाः dravyanā āshraye guṇ chhe, guṇanā āshraye guṇ
nathī. ā sambandhamān draṣhṭānt āpe chheḥ 2jem ek goḷī vīsh auṣhadhinī
banelī chhe; parantu te vīshey auṣhadhi goḷīne āshraye chhe (tethī) goḷīne
‘vīsh auṣhadhino ek ras’ kahevāy chhe. jo ke vīshey auṣhadhi judā
judā svādane dhāraṇ kare chhe to paṇ jo goḷī-bhāvane (goḷīnā
svarūpane) joīe to koī auṣhadhino ras te goḷīthī judo nathī, je
ras chhe te guṭikā bhāv viṣhe rahelā chhe. te vīsh auṣhadhirasano ek
puñj te ja goḷī chhe
ām jo ke kathanamān bhedavikalpa jevun āve chhe
parantu (vastumān bhed nathī, kemake) ek ja samayamān vīsh auṣhadhirasano
bhāv ek goḷī chhe. tem guṇo potapotānā svabhāvane līdhe judā judā
chhe, koī guṇano bhāv bījā koī guṇ sāthe maḷī jato nathī, gnānano
bhāv, darshan sāthe na maḷe, darshanano bhāv gnān sāthe na maḷe, e pramāṇe
anantaguṇo chhe temānthī koī guṇ bījā koī guṇ sāthe maḷato nathī.
badhā guṇono ekānt bhāv chetanāno puñj dravya chhe. jo (dravya vagar)
1. tattvārthasūtra 541
2. ātmāvalokan pr̥u. 96

Page 5 of 113
PDF/HTML Page 19 of 127
single page version

background image
dravya adhikār[ 5
ekalā guṇane ja mānīe to te ‘ākāshanā phūl’nī jem kahevā mātra
ja ṭhare. guṇī vagar guṇ kaī rīte hoy?
na hoy. ek gnān guṇ to
mānyo (paṇ dravya na mānyun ) to dravya vagar gnān ja vastu nām pāmyun,
tyāre gnān vastu ṭharī. e rīte anant guṇo anant vastu thaī jāy,
em thatān viparītatā thāy chhe, em to nathī. badhā guṇono ādhār
ek vastu chhe, tene dravya kahevāy chhe.
koī prashna kare chhe keḥ ā ‘dravya’ chhe te vastu chhe ke vastunī
avasthā chhe?
tenun samādhānaḥvastunun svarūp sāmānya-visheṣhanān ekāntarūp chhe;
dravībhūt (dravyatva) guṇ vaḍe ‘dravya’ kahevāy chhe dravyatvavaḍe te vastunī
avasthā ‘dravya’rūp thaī, te vastu ja chhe; visheṣhaṇathī visheṣh sañgnā hoy
chhe. syādvādamān virodh nathī; apekṣhā sahit nayathī vastunī siddhi chhe.
kahyun chhe keḥ
मिथ्यासमूहो मिथ्या चेन्न मिथ्यैकांततास्ति नः
निरपेक्षा नया मिथ्या सापेक्षा वस्तुःतेऽर्थकृत् ।।१०८।।
(āchārya shrī samantabhadra kr̥ut devāgam stotra)
uparanā padamān shrī āchāryadev kahe chhe keḥje nay paraspar
apekṣhā rahit chhe te to mithyā chhe ane je nay paraspar apekṣhā sahit
chhe te vastusvarūp chhe ne prayojan siddha kare chhe. je mithyānayono samūh
chhe te to mithyā chhe. vaḷī amārā (syādvādīnā) matamān je nayono
samūh chhe te mithyā nathī.
māṭe ā (upar pramāṇe) dravyanun kathan siddha thayun.

Page 6 of 113
PDF/HTML Page 20 of 127
single page version

background image
6 ]
chiddavilās
guṇ adhiākār
have guṇ-adhikāramān guṇanun kathan karīe chhīeḥ ‘द्रव्यं द्रव्यात्
गुण्यंते ते गुणाः उच्यंते (arthāt ek dravyane bījān dravyothī bhinna jaṇāve
tene guṇ kahevāy chhe.) guṇo vaḍe dravya judān jaṇāy chhe. chetanaguṇ vaḍe
jīv jaṇāy chhe. ek ‘astitva’ guṇ chhe, (te) sādhāraṇ chhe. (te
astitva guṇ) mahāsattānī vivakṣhāthī badhā (dravyo)mān rahelo chhe; (ane)
avāntar sattā (nī vivakṣhāthī) badhā (dravya) ne potapotānun astitva
2 chhe
tyān svarūpasattā traṇ prakāre chhe3dravyasattā, guṇasattā ne paryāyasattā. temān
‘dravya chhe’ tene dravyasattā kahīe. dravya (nun svarūp) to kahyun. have, ‘guṇ
chhe’ tene guṇ sattā kahīe. guṇo anant chhe. sāmānya vivakṣhāmān anant
ja pradhān chhe. visheṣh vivakṣhāmān je guṇane pradhān karīe te mukhya chhe, (ne)
bījā gauṇ chhe, tethī mukhyatā
gauṇatā (rūp) bhed, vidhiniṣhedh (rūp)
bhed jāṇavā; sāmānya visheṣhamān badhun siddha thāy chhe, nay vivakṣhā (tathā)
pramāṇ vivakṣhā (te) yukti chhe. yukti pradhān chhe, yukti vaḍe vastune
sādhīe. (ā sambandhī) ‘nayachakra’ granthamān kahyun chhe keḥ
तच्चाणेसणकाले समयं बुज्झेहि जुत्तिमग्गेण
णो आराहणसमये पच्चक्खो अणुहवो जह्मा ।।२६८।।
arthāt tattvanā avalokanakāḷe padārthane yuktimārgathī jāṇavo
joīe, parantu ārādhan vakhate to pratyakṣha anubhav hovāthī tyān yuktinī
jarūr nathī.
1. ālāpapaddhati pr̥u. 87.
2. pravachanasār gā. 96.
3. pravachanasār gā. 107.