Chidvilas-Gujarati (English transliteration). Parinaman Shakti Dravyama J Chhe; Karan-Karyabhav; Dravyano Sat Utpad Ane Asat-Utpad; Samany-Visheshanu Swaroop; Samany-Vishesharoop Vastu Upar Anant Nay; Vyavahar.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 7

 

Page 27 of 113
PDF/HTML Page 41 of 127
single page version

guNanI siddhi paryAyathI ja chhe[ 27
1. siddha parameshvar potAnI shuddha sattAsvarUpe pariName chhe, em kahIe
tyAre temAn anantaguNamAnthI ek sattA guN Avyo, (tethI) anant
guNano anantamo bhAg thayo. te pariNamananI je vRuddhi (utpAd) tene
anantabhAgavRuddhi kahIe.
2. bhagavAnamAn asankhya guNanI vivakShA laIne em kahevun ke bhagavAn
dravyatva guNarUp pariName chhe. (tyAre) temAn asankhyamAnthI ek (guN)
Avyo; tyAn asankhyAtamo bhAg thayo. te pariNamananI vRuddhi te
asankhyAtabhAgavRuddhi kahIe.
3. siddha bhagavAnamAn ATh guN chhe, temAn kahevun ke siddha samakitarUpe
pariName chhe. tyAn (ATh guNamAnthI ek guN Avyo eTale)
sankhyAtamo bhAg thayo, (te pariNamananI vRuddhi) te sankhyAtabhAgavRuddhi
chhe.
4. te siddha AThe guNarUp pariName chhe, tyAn ATh guN pariNamananI
vRuddhi thaI te sankhyAtaguNIvRuddhi kahIe.
5. siddha asankhyAt guNarUpe pariName chhe tyAn asankhyaguN pariNAmanI
vRuddhi thaI te asankhyaguNavRuddhi kahIe.
6. siddha anantaguNarUp pariName chhe tyAn anantaguN pariNamananI vRuddhi
thaI te anantaguNI vRuddhi kahIe.
e chha prakAranI vRuddhivaDe pariNAm vastumAn lIn thaI gayA tyAre
ShaT prakAr hAni (vyay) kahIe.
agurulaghuguNathI vastunI siddhi chhe. tethI guNanI siddhi guN-
paryAyathI chhe, dravyanI siddhi dravyaparyAyathI chhe, paryAyanI siddhi dravya
guNathI chhe, dravyaparyAyanI siddhi dravyathI chhe (ane) guNaparyAyanI siddhi
guNathI chhe. dravyamAnthI ja paryAy UThe chhe, (jo) dravya na hoy to
pariNAm UThe nahi. dravya, vagar pariName dravyarUp kaI rIte hoy? mATe

Page 28 of 113
PDF/HTML Page 42 of 127
single page version

28 ]
chiddavilAs
dravyathI paryAyanI siddhi chhe. jo gnAnaguN na hoy to jANapaNArUp kaI
rIte pariName? guNadvArA pariNati chhe. jem dvAr na hoy to dvAramAn
pravesh kyAthi hoy? guN na hoy to guNapariNAm paN na hoy. (jo)
sUkShma guN na hoy to sUkShma guNano paryAy kyAthi hoy? A pramANe
sarva guN viShe jANo. guNapariNati guNamay hoy chhe.

Page 29 of 113
PDF/HTML Page 43 of 127
single page version

[ 29
pariNamanashakit dravyamAn chhe
koI prashna kare chhe keguNadvArathI je pariNati UpajI te guNanI
chhe ke dravyanI chhe? jo guNanI hoy to, guNo anant chhe tethI pariNati
paN anant hoy. ane (jo te pariNati) dravyanI hoy to guNapariNati
shA mATe kaho chho?
tenun samAdhAAne pariNaman shakti dravyamAn chhe; dravya guNono
punj chhe, te potAnA guNarUpe pote ja pariName chhe; tethI guNamay
pariNamatAn (tene) guNaparyAy kahIe. tethI dravyanI pariNati, guNanI
pariNati
em to kahIe chhIe; parantu A pariNaman shakti dravyamAnthI
UThe chhe, guNamAnthI nahi. enI sAkShI sUtrajImAn (tattvArtha sUtramAn) dIdhI
chhe ke
‘द्रव्याश्रया निर्गुणा गुणाः dravyanA Ashraye guN chhe guNanA Ashraye
guN nathI. ‘गुणपर्ययवद द्रव्यम्(guNaparyAyavALun dravya chhe)em paN
kahyun chhe. paryAyavALun dravya ja kahyun (paN) guN na kahyo.
ahIn koI prashna kare chhe kegnAnasUkShma sarvaguNasUkShma (te)
sUkShmaguNanA paryAyo chhe, guNomAn A sUkShmapaNun sUkShmaguNanun chhe ke dravyanun
chhe? (jo) dravyanun chhe to sUkShma guNanA anant paryAy shA mATe kahyA? ane
(jo) sUkShmaguNanun chhe to (tene) dravyanI pariNati shA mATe kaho chho?
tenun samAdhAAn :dravya sUkShma chhe. te sUkShma guNane lIdhe chhe; dravya
sUkShma hovAthI anant guNono punj te dravya chhe, tethI sarve guNo sUkShma
1. tattvArtha sUtra 541.
2. tattvArtha sUtra 538.

Page 30 of 113
PDF/HTML Page 44 of 127
single page version

30 ]
chiddavilAs
thayA; parantu e (sUkShmatArUp) pariNamanashakti dravyathI chhe. dravya
guNalakShaNarUpe pariName chhe. tethI kramaakram svabhAv dravyano kahyo chhe. tenun
samAdhAn karIe chhIe.
kramanA be bhed kahyA chheek pravAhakram (ane) ek viShkambhakram.
pravAhakram ene kahIejem anAdithI kALano samayapravAh chAlyo Ave
chhe tem dravyamAn samaye samaye pariNAm Upajeevo pravAh chAlyo Ave
chhe tene pravAhakram kahIe. te (pravAhakram) dravyanA pariNAm viShe chhe. A
bAbat siddhAnt pravachanasArajI (gA. 99)mAn kahyun chhe tyAnthI jANavun.
viShkambhakram guNono chhe; te guNo pahoLAIrUp (
vistArarUp) chhe.
pradeshono pradesho pahoLAIrUp chhe tene kramathI gaNatAn asankhya thAy chhe.
A kram guNamAn chhe tethI (tene) viShkambhakram kahIe; athavA guNakramathI
kahIe (to) darshan, gnAn ityAdi sarve vistArane dhare chhe tethI (tene)
viShkambhakram kahIe. ahIn pravAhakram dravyanA pariNAm vaDe chhe tethI
guNomAn [te] nathI, mATe guN (te) pariNatino pravAh nathI, guNathI (to)
vistArakram ja kahyo chhe.
dravyanI pariNati chhe te sarve guNomAn chhe. AtmA gnAnamay pariName
chhe, gnAn jANapaNArUp pariName chhe em lakShyalakShaNarUp bhedathI to ek
pariNAmamAn bhed chhe, parantu evun to nathI ke gnAnanI pariNati judI chhe
ne AtmAnI (pariNati) judI chhe. em mAnavAthI (te bannenun) sattva judun
Thare chhe, sattva judun thatAn vastu anek (thaIne) judI judI avasthA dhAraN
karIne varte. em thatAn to viparyay thAy chhe, vastuno abhAv thAy chhe.
tyAn prashna Upaje chhe ke(guN ane dravyanI) judI pariNati
mAnavAmAn shun doSh chhe? guN (ane) AtmAnI abhed pariNati
mAnavAthI to gnAn jANapaNArUp pariName, darshan dekhavArUp pariName em
kahevun vRuthA thayun, abhedamAn bhed Upaje nahi, mATe samAdhAn karo.
samAdhAAn :dravyanA pariNAmanI vRutti UThatAn, dravya anant guNano

Page 31 of 113
PDF/HTML Page 45 of 127
single page version

pariNamanashakit dravyamAn chhe[ 31
punj chhe tethI guNathI paN UThI kahIe; dravya ane guNanAn sattva be nathI,
ek chhe. (pariNAm) dravyamay pariNamatAn guN AvyA tethI guNamay
pariNAm chhe. A prakAre ek vastunA pariNAm nirvikalpa chhe. gnAnarUp
AtmA pariNamyo to pariNAm jANapaNAmAn AvyA. tethI gnAn
jANapaNArUp pariName chhe evI vivakShA chhe te jANavI.
vastunA pariNAmane sarvasva kahyun chhe. te kaI rIte? pariNAmavaDe
anvay svabhAv pamAy chhe.1 jo pariNAm na hoy to anvayI dravya
na hoy, anant guNo pariNamyA vagar dravya na hoy. tethI vastunA
vedanamAn sarvasva pariNAm te vedakatA chhe. guN pariNAmathI guNanA
AsvAdano lAbh thAy chhe; dravya pariNAmathI dravyanA AsvAdano lAbh
thAy chhe, kahevAmAn to lakShya
lakShaN bhed evo batAvyo chhe, kemake lakShaN
vagar lakShya evun nAm pAme nahi. e rIte to chhe, parantu paramArthathI
abhed nishchayamAn
nirvikalpa vastumAn dvaitakalpanAno vikalpa kyAn sambhave
chhe? ek abhed vastumAn sarva siddhi chhe, jem chandra ane chandrano prakAsh
ek ja chhe. sAmAnyatAthI nirvikalpa chhe; visheShatAthI shiShyane pratibodh
karavAmAn Ave tyAre jem jem shiShya, gurunA pratibodhavAthI guNanun
svarUp jANI jANIne visheSh bhedI thato jAy tem tem te shiShyane
AnandanA tarang UThe, te samaye vastuno nirvikalpa AsvAd kare. A
kAraNe guN-guNIno vichAr yogya chhe. guNanAn visheShane (pariNAm) kahyA
chhe; A pariNAmathI ja utpAd-vyayavaDe vastunI siddhi chhe em kahIe
chhIe.
1. pravachanasAr guja0 pRu192

Page 32 of 113
PDF/HTML Page 46 of 127
single page version

32 ]
chiddavilAs
kAraNkAryabhAv
pratham ja sarva siddhAntanun mUL e chhe ke vastunA kAraN-kArya
jANavA; jeTalA sansArathI pAr thayA chhe te sarve paramAtmAnAn kAraN-kArya
jANI jANIne thayA chhe. traNe kALe je paramAtmAne dhyAvavAthI mukta thayA
tenA (
te paramAtmAnA) kAraN-kArya jo na jANyA to teNe shun jANyun?
(kAI jANyun nathI.) mATe kAraNkArya jANavA joIe.
te kAraNkArya kaI rIte Upaje chhe te kahIe chhIe
पुव्वपरिणामजुत्तं कारणभावेण वट्टदे दव्वं
उत्तरपरिणामजुदं तं चिय कज्जं हवे णियमा ।।
siddhAntamAn em batAvyun chhe ke pUrva pariNAmayukta je dravya chhe
te kAraNabhAv (rUp) pariNamelun chhe. (ane) uttar pariNAmayukta je
dravya chhe te kAryabhAv (rUp) pariNamelun chhe. kem ke pUrva pariNAm uttar
pariNAmanun kAraN chhe, pUrva pariNAmano vyay te uttar (pariNAm)nA
utpAdanun kAraN chhe. jem mATInA pinDano vyay ghaT kAryanun kAraN chhe.
koI prashna kare keuttar pariNAmamAn utpAdamAn shun kArya thAy
chhe?
tenun samAdhAAn :svarUpalAbh lakShaNavALo utpAd chhe, svabhAv
prachyavan lakShaNavALo vyay chhe;1 tethI svarUpalAbhamAn kArya chhe.A
nisandeh jANo. (utpAdanA kAryarUp svarUpalAbh) paramAtmAmAn samaye
juo svAmIkArtikeyAnuprekShA gA. 222 ane 230.
1. juo guj. pravachanasAr, pRu 150.

Page 33 of 113
PDF/HTML Page 47 of 127
single page version

kAraNkAryabhAv[ 33
samaye thAy chhe. mATe he santo! evA kAraNkAryane pariNAm dvArA
jANo kAraN ane kArya pariNAmathI ja thAy chhe.
vastunA upAdAnanA be bhed kahyA chhe, te kahIe chhIe
aShTasahastrImAn1 kahyun chhe ke
त्यक्तात्यक्तात्मरूपं यत् पूर्वापूर्वेण वर्तते
कालत्रयेऽपि तद्द्रव्यमुपादानमिति स्मृतम् ।।।।
यत्स्वरूपं त्यजत्येव यत्रात्यजति सर्वथा
तत्रोपादानमर्थस्य क्षणिकं शाश्वतं यथा ।।।।
artha :dravyano tyakta svabhAv to pariNAm(rUp)vyatirek
svabhAv chhe, ane atyakta svabhAv guNarUpanvayasvabhAv chhe. te guN
to pUrve hatA te ja rahe chhe, pariNAm apUrvaapUrva thAy chhe. A dravyanun
upAdAn chhe te pariNAmane to taje chhe paN guNane sarvathA tajatun nathI;
tethI
pariNAm kShaNik upAdAn chhe ane guN shAshvat upAdAn chhe.
vastu upAdAnathI siddha chhe.
1. juo shlok 58 nI TIkA, pRu. 210.
kAryasarjak upAdAnakAraNanun svarUp batAvavA mATe AchAryadev shrI
vidyAnandasvAmIe bhagavAn shrI samantabhadrAchAryadevakRut devAgamastotranI kArikA
58nI ‘aShTasahastrI’ TIkAmAn pUrvavartI AchAryanA je uparokta be shlok
mukyA chhe jeno ek anya artha nIche mujab paN chhe.
(1) arthaje, (paryAy-apekShAe) potAnA rUpane chhoDatun hovAthI apUrva arthAt
navun rUp dhAraN kare chhe, ane je (dravya-apekShAe) potAnA rUpane nahIn chhoDatun
hovAthI, pUrva arthAt mULarUpathI varte chhe te (dravya-paryAyAtmak) dravya arthAt
padArtha ja traNe kALamAn upAdAnakAraN chhe
evun AgamamAn kahyun chhe.
(2) arthaje potAnA (mUL) svarUpane sarvathA chhoDI de chhe athavA je potAnA
(paryAy ) svarUpane sarvathA chhoDato nathI, te padArthanun (padArthanA kAryanun) upAdAn
kAraN nathI; jem ke (sAnkhya athavA vedAnta sammat sarvathA apariNAmI)
shAshvat tathA (bauddhasammat sarvathA pariNAmI) kShaNik padArtha kAryanun
upAdAnakAraN thaI shake nahIn.

Page 34 of 113
PDF/HTML Page 48 of 127
single page version

34 ]
chiddavilAs
ahIn koI prashna kare chhe ke utpAdAdi jIvAdikathI bhedasvarUpe
sadhAy chhe ke abhedarUp sadhAy chhe? jo abhedarUp sadhAy chhe to
trilakShaNapaNun na hoy, jo bhedarUp sadhAy chhe to sattAbhed thatAn sattA
ghaNI thaI, tyAn viparItatA thAy chhe.
tenun samAdhAAn :lakShaNabhed chhe, sattAbhed nathI, tethI sattA
apekShAe abhed ane sangnAdi (apekShAe) bhed jANavo. vastunI siddhi
utpAd
vyaydhruv traNethI chhe. aShTasahasrImAn kahyun chhe ke
पयोव्रतो न दध्यत्ति न पयोत्ति दधिव्रतः
अगोरसव्रतो नोभे तस्मात्तत्वं त्रयात्मकम् ।।६०।।
घटमौलि सुवर्णार्थी नाशोत्पादस्थितिष्वयम्
शोकप्रमोदमाध्यथ्यं जनो याति सहेतुकम् ।।५९।।
[devAgamAptamimAnsA]
jem koI puruShe dUdhanun vrat lIdhun chhe ke hun dUdh ja pIsh. te dahInnun
bhojan karato nathI, ane jene dahInnun vrat chhe te dUdhanun bhojan karato
nathI, tathA jene gorasano niyam chhe ke hun goras nahi laun, te gorasane
grahaN karato nathI. mATe tattva chhe te traNe thaIne chhe. dUdh chhe te gorasano
paryAy chhe ane dahIn (paN gorasano) paryAy chhe, ek paryAyamAtrane grahaN
karavAthI gorasanI siddhi thatI nathI, goras sarva (Akhun) (temAn) AvI
jatun nathI. tem ek utpAdamAn athavA vyayamAn athavA dhruvamAn vastunI
siddhi thatI nathI, (paN) vastu traNe vaDe siddha chhe. jem koI pancharangI
chitra chhe, (temAnthI) ek ja rangane grahavAthI chitranun grahaN thatun nathI;
tem utpAd-vyay-dhruv e traNemay vastu chhe, (utpAdAdi koI) ek ja
vaDe tenun grahaN thatun nathI.
jo vastune dhruv ja mAno to be doSh lAge1ek to dhruvano ja
1. juo pravachanasAr gA. 100 TIkA.

Page 35 of 113
PDF/HTML Page 49 of 127
single page version

kAraNkAryabhAv[ 35
nAsh thAy; utpAd-vyay vagar (vastu) arthakriyAkArak na hoy ane
arthakriyA vagar vastunI siddhi na thAy (vastumAn) ShaT guNI vRuddhi-hAni
na thAy; em thatAn (vastu) agurulaghu na rahe ne vastu halakI
bhAre
thaIne jaD thaI jAy, tethI chiddhruvatA na rahe. bIjo e doShkShaNavartI
paryAy paN nitya thaI jAy, em thatAn adhruv paN dhruv thaI jAy.
vaLI kevaL utpAd ja mAnIe to be doSh lAgeek to
utpAdanA kAraN-vyayano abhAv thAy, vyayano abhAv thatAn utpAdano
abhAv thAy. bIjo doSh e
jo asatno utpAd thAy to AkAshanA
phUlanI paN utpatti dekhAy paN e kalpanA jUThI chhe.
kevaL vyay ja mAnavAmAn Ave to be doSh lAgeek to
vinAshanun (vyayanun) kAraN je utpAd teno abhAv thAy, em thatAn
vinAsh paN hoy nahi; kAraN vagar kArya hoy nahi, bIjo e doSh
satno uchchhed thaI jAy; ane satno uchchhed thatAn gnAnAdi chetanAno
nAsh thaI jAy.
mATe (utpAd-vyay-dhruv e) trilakShaNArUp vastu chhe.1
1. juo, pravachanasAr gA. 100 TIkA.

Page 36 of 113
PDF/HTML Page 50 of 127
single page version

36 ]
chiddavilAs
dravyano satutpAd ane asatutpAd
have dravyano satutpAd ane asatutpAd batAve chhe. dravyano
A satsvabhAv anAdinidhan chhe; dravya-guN anvayashaktivALAn chhe; te
kramavartI paryAyathI vyApta hovA chhatAn paN, dravyArthikanayathI potAnI
vastunA satvaDe jevA chhe tevA Upaje chhe. paryAyanI apekShAe Upajavun
evun chhe, parantu anvayashaktimAn to jevA ne tevA chhe, topaN levAmAn
AvyA chhe. paryAyashaktimAn asat utpAd batAvyo chhe; kemake paryAy
navA navA upaje chhe tethI (tene asat utpAd) kahyo chhe; parantu te
anvayashaktithI vyApta chhe. (asat utpAd) paryAyArthik nayathI chhe.
ahIn koI prashna kare keshun gney gnAn viShe viNase chhe? Upaje
chhe? (jo gneyo gnAnaviShe Upaje chhe em kaho to) tyAn asatutpAd
chhe, (ane jo gneyo gnAnaviShe nathI upajatAn em kaho to) gneyo
gnAnaviShe na AvyA. gneyanA UpajavAthI (gnAnane) Upajyun kaho chho ke
gnAnanA paryAy apekShAe tene Upajyun kaho chhe?
tenun samAdhAAn :dravya vaDe sat utpAd chhe, paryAyathI asat
utpAd chhe. gney-gnAyak, upachAr sambandh chhe, upachArathI gney gnAnamAn
ane gnAn gneyamAn; tethI vastutvathI sat utpAd chhe, paryAy vaDe asat
utpAd chhe.
ahIn koI prashna kare chhe keparyAy vagar dravya hotun nathI,
dravyanI siddhi paryAyathI chhe, paryAy vaDe asat utpAd (chhe) tethI asat
utpAd vaDe sat utpAd siddha thayo! (tem ja) dravyathI paryAy thAy chhe
pravachanasAr gA. 111-2-3

Page 37 of 113
PDF/HTML Page 51 of 127
single page version

dravyano satutpAd ane asatutpAd[ 37
tethI sat utpAdathI asat utpAd thayo! (to pachhI) paryAy vaDe
asatutpAd dravya vaDe satutpAdem shA mATe kaho chho?
tenun samAdhAAn :paryAy dravyanun kAraN chhe; dravya paryAyanun
kAraN chhee to (ek bIjAne) kAraNarUp chhe. parantu paryAyanun kArya
paryAyathI ja thAy chhe. dravyanun kArya dravyathI ja thAy chhe; tethI paryAyathI
asatutpAd(rUp) kArya thAy chhe (ane) dravyathI satutpAd (rUp)
thAy
chhe. A kAraNakArya (no) bhed chhe te vivekI pAme chhe. dravyasamudramAnthI
paryAytarang UThe chhe tyAre AnandanI kelimAn magna thaIne varte chhe.
pariNAmapravRuttithI dravya-guNanI pravRutti chhe ane vastunI sthiratA chhe,
vishrAm chhe; AcharaN chhe, vedakatA chhe, sukhano AsvAd chhe, utpAd
vyay chhe, ShaTguN vRuddhi-hAni chhe; pariNAm ja vastunA guNano prakAsh
pragaT kare chhe. guN-guNInA vilAsano ras nirvikalpadashAmAn Avyo chhe.
ek vastu anant guNano punj chhe, vastumAn guN AvyA; vastu pariNAm
vede tyAre anantaguN paN vede, tethI guN-guNI banne vede. sAmAnyamAn
visheSh chhe, visheShamAn sAmAnya chhe. kahyun
1 chhe ke
निर्विशेषं हि सामान्यं भवेत् खरविषाणवत्
सामान्यरहितत्वाच्च विशेषस्तद्वदेव हि ।।।।
arthakharekhar visheSh vagaranun sAmAnya gadheDAnA shingaDA samAn
chhe, ane sAmAnya vinAnun hovAthI visheSh paN gadheDAnA shingaDA samAn
ja chhe.
1. juo, AlApapaddhati ekAntapakSha doSh adhikAr.

Page 38 of 113
PDF/HTML Page 52 of 127
single page version

38 ]
chiddavilAs
sAmAnyavisheShanun svarup
sAmAnyavisheShanun svarUp lakhIe chhIe
‘vastu’ em (kahevun te) vastunun sAmAnya (kathan) chhe ane
‘सामान्यविशेषात्मकं वस्तु’ 1(arthAt vastu sAmAnya visheShasvarUp chhe)
em kahevun te vastunun visheSh kathan chhe. asti te sat em kahevun
te sAmAnya sat chhe, ane (parathI) nAsti abhAv (rUp) sat em
kahevun te visheSh sat chhe. dekhavAmAtra darshan
e sAmAnya darshan chhe
ane sva-par sakal gneyone dekhe te visheSh darshan chhe. jANavAmAtra
gnAn sAmAnya (gnAn) chhe, sva-par sakal gneyone jANe te gnAnane
visheSh kahIe. A pramANe sarve guNomAn sAmAnya-visheSh chhe. sAmAnya
visheSh vaDe vastu pragaTe chhe; te kahIe chhIe
(vastune) jo
sAmAnya ja kahIe to visheSh vinA vastunA guNo jANavAmAn Ave
nahi. guN vinA vastu na jaNAy; mATe sAmAnyane visheSh pragaT kare
chhe, sAmAnya na hoy to visheSh kyAthi hoy? visheShane sAmAnya
pragaT kare chhe; tethI sAmAnya
visheShamay vastu chhe.
ahIn koI prashna kare chhe kesAmAnya to anvayashaktine
kahIe, visheSh vyatirek shaktine kahIeem kahyun chhe, te kaI rIte
chhe?
tenun samAdhAAn :anvayashakti yugapat sadA potAnA
svabhAvarUp rahe chhe, temAn koI visheSh nathI; potAnA svabhAvanA
bhAvamAn je dashA chhe te ja chhe, (te) nirvikalpa abAdhit chhe.
1. juo, pravachanasAr gA. 114 TIkA. AlApapaddhati pRu. 86

Page 39 of 113
PDF/HTML Page 53 of 127
single page version

sAmAnyavisheShanun svarUp[ 39
vyatirek paryAy judA judA (navA navA) rUp thAy chhe tethI visheSh
chhe. A vastunI lakShaN-shaktinAn sAmAnya
visheSh kahyAn; sakaL
sAmAnya-visheSh je chhe te AmAn AvI gayA. (A sAmAnyavisheSh)
vastunun sarvasva chhe. (vastumAn) sangnA Adi bhed vaDe ghaNA bhed chhe.
A artha
vichAramAnanvayvyatirekamAn sarve AvI gayA. anant
guNo ane dravya anvayamAn AvyA, paryAy vyatirekamAn AvyA; (A
rIte) dravya-guN-paryAy AvI jatAn (temAn) sarva AvI gayun. tethI
syAdvAdanI siddhi sAmAnya visheSh vinA thatI nathI. (jo vastune)
abhedarUp mAno to, bhed vinA guNane na pAme (
guN siddha na
thAy) ane guN vinA guNIne na pAme tethI bhed-abhed bannene
mAnavAthI vastunI siddhi chhe. avaktavyatAmAn kAI kahI shakAtun nathI,
vachanathI agochar chhe, gnAnagamyamAn pragaTe chhe. Aj sAmAnya-
visheSharUp vastu upar anant nayo sAdhI shakAy chhe. tenun thoDunk
visheShaN (
vivechan) lakhIe chhIe.

Page 40 of 113
PDF/HTML Page 54 of 127
single page version

40 ]
chiddavilAs
sAmAnya-visheSharup vastu upar anant nay
gnAnasAmAnya grAhakanayathI gnAn sAmAnyarUp kahIe; gnAnavisheSh
grAhakanayathI gnAn visheSharUp kahIe. (e pramANe) anantaguNomAn anant
sAmAnya-visheShanayathI sAmAnya-visheSh banne bhed sAdhavA.
paryAyasAmAnya grAhakanayathI pariNamanarUp paryAy; paryAyavisheSh
grAhakanayathI guNaparyAy, dravyaparyAy, arthaparyAy, vyanjanaparyAy (temaj)
ekaguNanA anant paryAyo (chhe te) sarve levA.
1sAmAnya sangrahanayathI dravyo paraspar aviruddha kahIe. visheSh
sangrahanayathI sarva jIvo paraspar aviruddha kahIe.
2naigamanay traN prakArano chhebhUt, bhAvi, vartamAn; bhUtanaigam
A pramANe Aje dIpamAlikAnA divase vardhamAnajI mokSha gayA. bhAvI
tIrthankarajIne vartamAn tarIke mAnavA (tene) bhAvinaigam kahIe. vartamAn
-
naigamathI ‘ओदनः पच्यते’ bhAt thAy chhe, em kahIe.
naigam (nay)nA be prakAr chhe
(1) dravya naigam (2) paryAy naigam.
dravya naigamanA be bhed chhe
(1) shuddha dravya naigam, (2) ashuddha dravya naigam.
paryAy naigamanA traN bhed chhe
1. AlApapaddhati pRu. 66.
2. AlApapaddhati pRu. 64.

Page 41 of 113
PDF/HTML Page 55 of 127
single page version

sAmAnya-visheSharUp vastu upar anant nay[ 41
(1) arthaparyAy naigam, (2) vyanjanaparyAy naigam, (3) artha-
vyanjanaparyAy naigam.
arthaparyAy naigamanA traN bhed chhe
(1) gnAnarthaparyAy naigam, (2) gneyarthaparyAyanaigam,
(3) gnAnagneyarthaparyAy naigam.
vyanjanaparyAy naigamanA chha bhed chhe
(1) shabdavyanjanaparyAyanaigam, (2) samabhirUDhavyanjan paryAyanaigam,
(3) evambhUtavyanjanaparyAyanaigam, (4) shabda samabhirUDhavyanjanaparyAy-
naigam, (5) shabdaevambhUtavyanjanaparyAyanaigam, (6) samabhirUDhaevambhUt-
vyanjanaparyAyanaigam.
arthavyanjanaparyAyanaigamanA traN prakAr chhe.
(1) shabda
arthavyanjanaparyAyanaigam, (2) samabhirUDhaarthavyanjan-
paryAyanaigam, (3) evambhUtavyanjanaparyAyanaigam (e pramANe paryAyanaigamanA
bhedo jANavA).
(shuddha dravya naigamanay temaj ashuddha dravya naigamanayanA chAr bhed
chhe)
(1) shuddhadravyaRUjusUtra, (2) shuddhadravyashabda, (3) shuddhadravya-
samabhirUDh, (4) shuddhadravyaevambhUt.
(1) ashuddhadravyaRUjusUtra, (2) ashuddhadravyashabda, (3) ashuddhadravya-
samabhirUDh, (4) ashuddhadravyaevambhUt.
e pramANe dravya naigamanA ATh bhedo chhe.
[have dravyArthikanayanA dash bhedonun varNan kare chhe1]
1. juo AlApapaddhati pRu. 55 thI 90 ahIn pudgalamAn UtAryA chhe,
AlApapaddhatimAn jIvamAn utAryA chhe.

Page 42 of 113
PDF/HTML Page 56 of 127
single page version

42 ]
chiddavilAs
(1) pudgalono ek skandh chhe, tene dviaNukAdithI nirapekSha evA shuddha
dravyArthikanayathI kahevAmAn Ave to te skandhamAn jeTalA paramANuo
chhe te sarve avibhAgI paramANunI mAphak shuddha chhe.
(2) te skandhamAn rahel badhA paramANuomAn jo utpAd vyayanI gauNatA
laIne sattAgrAhak (shuddha dravyArthik) nay laIe to (te) sarve nitya chhe.
(3) bhed kalpanA nirapekSha (shuddha dravyArthik)nay laIe to (te skandhano
darek paramANu) potAnA guNaparyAyathI abhed chhe.
(4)1sattA gauN utpAd-vyayagrAhakanayathI sarve paramANu anitya chhe; te
ashuddha dravyArthik (nay) chhe.
(5) dvi aNukAdithI sApekSha evA ashuddha dravyArthikanayathI skandhAdi
ashuddhapudgaladravya kahIe.
(6) bhed kalpanA [sApekSha] ashuddha dravyArthikanayathI guNano guNIthI bhed
kahevAy chhe.
(7) svadravyAdichatuShTay grAhak [dravyArthik] nayathI [vastune] asti
kahIe.
(8) paradravyAdi [chatuShTay] grAhak [dravyArthik] nayathI nAsti kahIe.
(9) anvay dravyArthikanayathI guNaparyAyasvabhAvavALun dravya chhe.
(10) paramabhAvagrAhak dravyArthik thI mUrtik jaDasvabhAvI pudgal chhe.
e pramANe sAmAnyavisheSharUp vastu upar anant nayo lAgu paDe chhe.
[ahIn dravyArthikanayanA dash bhed kahyA chhe, paryAyArthikanayanA chha
bhed chhe te AgaL kaheshe.]
1. utpAdavyayasApekShaashuddhadravyArthikanayathI jotAn dravya ek samayamAn
utpAdavyayadhrauvyAtmak chhe, (AlApapaddhatipramANe)

Page 43 of 113
PDF/HTML Page 57 of 127
single page version

[ 43
vyavahAr
1
paryAyArthikanayanA anek bhed temaj guNanA bhed vaDe vyavahAranay
kahIe.
2
sAmAnyasangrah bhedakavyavahArathI jIv, ajIv dravya kahIe.
visheShasangrah bhedavyavahArathI jIv, sansArI, muktarUp kahIe.
3
shuddha sadbhutavyavahAr, jem ke shuddha guN, shuddha guNI (evA)
bhed karIe. ashuddhasadbhUtavyavahAr, jem ke mati Adi guN jIvanA
kahIe. vyavahAranA anek bhed chhe.
vyavahArathI parapariNatirUp rAg-dveSh-moh-krodh-mAn-mAyA
lobhAdi (chhe te) avalamban hey karavun; sansArI jIvoe ek chaitanya
AtmasvarUp viShe avalamban karavun;
sarvathA svarUp upAdey karavun ane
vairAgyatA, samvar ekadesh upAdey karavA. vyavahArhey-upAdeyano Avo
upadesh jANavo.
paryAyabhed karavo te vyavahAr chhe. sva (potAmAn) svabhAv,
svabhAvI kahevun te shuddha vyavahAr chhe.
4
ane svabhAvathI anyathA kahevun
te ashuddha vyavahAr chhe.
[A ja granthakartAkRut Atma-avalokan granthamAn vyavahAranun varNan
karyun chhe, tyAn pratham ek gAthA lakhIne vyavahAranA chAr prakAr jaNAvyA
chhe. te A pramANe
1. Atma-avalokan pRu. 21 thI 25 sudhImAn A varNan chhe.
2. AlApapaddhati pRu. 68;
3. AlApapaddhati pRu. 81;
4. AlApapaddhati pRu. 127.

Page 44 of 113
PDF/HTML Page 58 of 127
single page version

44 ]
chiddavilAs
‘‘पर्यायभावना सर्वे सर्वे भेदकरणा च जोगरक्षणा हि
स्वभावतोऽन्यथा कथना तं व्यवहारं जिनभणितं ।।
(1) paryAyanA jeTalA bhAv chhe te sarve vyavahAr nAm pAme chhe.
(2) jeTalA ekanA anek bhed karavAmAn Ave te sarve vyavahAr
nAm pAme chhe.
(3) bandhANun ane chhUTyunevA jeTalA bhAv chhe te sarve vyavahAr
nAm pAme chhe. ane
(4) svabhAvathI anya bhAvanun je kathan chhe te sarva vyavahAr nAm
pAme chhe.Avo vyavahAr jinAgam viShe kahyo chhe.’’
have ahIn vyavahAranA prakAronun vistArathI varNan kare chhe ahIn
je vistAr-varNan karyun chhe te AtmaavalokanamAn kahelA chAr prakAranA kram
anusAr chhe; [ane e varNan AtmaavalokanamAn paN akSharasha chhe].
(1)
AkAsh viShe sarva dravyonun rahevun, jIvpudgalane gatisthitimAn
dharmaadharmadravyano sahakAr hovo; athavA sarva dravyone pariNAm
pariNamAvavAmAn kALanI vartanAno sahakAr hovo; pudgalAdinI gativaDe
kAL dravyanA pariNAm upajAvavA; gnAn viShe gney, gney viShe gnAn, gnAn
darshananI ek ek shakti ek ek sva-par gney bhed pratye ja
lagAvavI,
AvA bhAvo; temaj paraspar sarva dravyono meLAp thavoevA
evA paryAyanA bhAvo [te vyavahAr chhe.]
vaLI, vikAr Upajyo ne svabhAv nAsh thayo, tem ja
svabhAv Upajyo ne vikAr nAsh thayo;
jIv Upajyo, jIv maryo;
A pudgal skandharUp thayA athavA karmarUp thayA (athavA)

Page 45 of 113
PDF/HTML Page 59 of 127
single page version

vyavahAr
[ 45
avibhAgI pudgal thayA,
sansAr pariNati nAsh thaI, siddha pariNati UpajI;
AvaraN
moh antarAy karmanI rok nAsh thaI, anantagnAn
anantadarshananantachAritra ane anantavIrya khUlyAn;
mithyAtva gayun. samyaktva thayun;
ashuddhatA gaI, shuddhatA thaI;
pudgalavaDe jIv bandhAyo, jIvanun nimitta pAmIne pudgalo
karmarUp thayA, jIve karmono nAsh karyo, A vaNasyun, A
Upajyun,
evA paryAyanA UpajatA
vaNasatA bhAvane lIdhe sarve,
vyavahAr nAm pAme chhe.
(2)
vaLI, ek AkAshanA lok ane alok (evA) bhed karIe;
kALanI vartanAnA atIt, anAgat ane vartamAn (evA) bhed
karavA,
e pramANe bIjun [paN samajavun]
vaLI, ek vastunA dravya-guN-paryAy vaDe bhed karavA;
1[ek satnA utpAd-vyay-dhrauvya vaDe bhed karavA;
ek vastunA kartA-karma-kriyA vaDe bhed karavA];
ek jIv vastunA bahirAtmA, antarAtmA, paramAtmA (evA bhed
karavA);
2ek dravya samUhanA asankhyAt ke anant pradesho vaDe bhed karavA.
1[ek dravyanA anant guN vaDe bhed karavA;
1. A vAkyo chidvilAsamAn nathI, AtmAvalokanamAn chhe pRu. 23.
2. A vAkya hindI chidvilAsamAn be vAr chhe.

Page 46 of 113
PDF/HTML Page 60 of 127
single page version

46 ]
chiddavilAs
ek guNanA anant shakti vaDe bhed karavA].
ek dravyanA, ek paryAyanA anant pariNAm vaDe bhed karavA,
ek dravya
ek vastu nA asti-vidhi vaDe ane avidhi-nAsti
vaDe (bhed) karavA;
ek vastunA dravya, sattva, (
1padArtha, guNI,) paryAyI; anvayI,
artha, nityaevA nAm bhed karavA;
ek jIvanA AtmA, paramAtmA gnAnI, samyaktvI, chAritrI, sukhI,
vIryavAn, darshanI, chidAnand, chaitanya, siddha, chit, darshan-gnAn-
chAritra, kevaLI, sarvagna, sarvadarshI, sukhI, matignAnI, shrutagnAnI vaDe
(nAm) bhed karavA; gnAn, bodh, gnapti
evA (gnAnanA) nAmabhed
karavA;
samyaktva, AstikAy, shraddhAn, niyat, pratIti, yat tat (je chhe
te), etat (A) (
evA samyaktvanA nAmabhed karavA);
chAritra, AcharaN, (sthir), vishrAm, samAdhi, sanyam, samay,
ekAntamagna, sthagit, anubhavan, pravartan
(evA chAritranA
nAmabhed karavA);
sukh, Anand, ras
svAd, bhogatRupti, santoSh (evA sukhanA
nAmabhed karavA); vIrya, baLshakti, baL, upAdAn, tej, oj
(pratAp)(evA vIryanA nAmabhed karavA).
ek ashuddhanA vikAr, vibhAv, ashuddha, maL, parabhAv, sansAr,
Asrav, ranjabhAv, kShaNabhang, bhram(evA nAm bhed karavA);
e pramANe bIjA ek ekanA nAm mAtrathI bhed karavA.
ek gnAnanA matishrutavadhimanaparyay ane kevaLparyAyavaDe
bhed karavAe rIte anya (guNomAn samajavun); gnAn-darshan-chAritra
1. AtmAvalokan. pRu. 23.