Page 72 of 264
PDF/HTML Page 101 of 293
single page version

୭୨

ଚେତକସ୍ଵଭାଵେନ ପ୍ରକୃଷ୍ଟତରଵୀର୍ଯାଂତରାଯାଵସାଦିତକାର୍ଯକାରଣସାମର୍ଥ୍ଯାଃ ସୁଖଦୁଃଖରୂପଂ କର୍ମଫଲମେଵ ପ୍ରାଧାନ୍ଯେନ ଚେତଯଂତେ. ଅନ୍ଯେ ତୁ ପ୍ରକୃଷ୍ଟତରମୋହମଲୀମସେନାପି ପ୍ରକୃଷ୍ଟଜ୍ଞାନାଵରଣମୁଦ୍ରିତାନୁଭାଵେନ ଚେତକ–ସ୍ଵଭାଵେନ ମନାଗ୍ଵୀର୍ଯାଂତରାଯକ୍ଷଯୋପଶମାସାଦିତକାର୍ଯକାରଣସାମର୍ଥ୍ଯାଃ ସୁଖଦୁଃଖରୂପକର୍ମଫଲାନୁଭଵନ–ସଂଵଲିତମପି କାର୍ଯମେଵ ପ୍ରାଧାନ୍ଯେନ ଚେତଯଂତେ. ଅନ୍ଯତରେ ତୁ ପ୍ରକ୍ଷାଲିତସକଲମୋହକଲଙ୍କେନ ସମୁଚ୍ଛିନ୍ନ– କୃତ୍ସ୍ନଜ୍ଞାନାଵରଣତଯାତ୍ଯଂତମୁନ୍ମୁଦ୍ରିତସମସ୍ତାନୁଭାଵେନ ଚେତକସ୍ଵଭାଵେନ ସମସ୍ତଵୀର୍ଯାଂତରାଯକ୍ଷଯାସାଦିତାନଂତ– ଵୀର୍ଯା ଅପି ନିର୍ଜୀର୍ଣକର୍ମଫଲତ୍ଵାଦତ୍ଯଂତ–

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହ, ୧ଚେତଯିତୃତ୍ଵଗୁଣକୀ ଵ୍ଯାଖ୍ଯା ହୈ.

କୋଈ ଚେତଯିତା ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ତୋ, ଜୋ ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ମୋହସେ ମଲିନ ହୈ ଔର ଜିସକା ପ୍ରଭାଵ [ଶକ୍ତି] ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଜ୍ଞାନାଵରଣସେ ମୁଁଦ ଗଯା ହୈ ଐସେ ଚେତକ–ସ୍ଵଭାଵ ଦ୍ଵାରା ସୁଖଦୁଃଖରୂପ ‘କର୍ମଫଲ’ କୋ ହୀ ପ୍ରଧାନତଃ ଚେତତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନକା ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଵୀର୍ଯାନ୍ତରାଯସେ କାର୍ଯ କରନେକା [–କର୍ମଚେତନାରୂପ ପରିଣମିତ ହୋନେକା] ସାମର୍ଥ୍ଯ ନଷ୍ଟ ଗଯା ହୈ.

ଦୂସରେ ଚେତଯିତା ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା, ଜୋ ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ମୋହସେ ମଲିନ ଛେ ଔର ଜିସକା ପ୍ରଭାଵ ୨ପ୍ରକୃଷ୍ଟ ଜ୍ଞାନାଵରଣସେ ମୁଁଦ ଗଯା ହୈ ଐସେ ଚେତକସ୍ଵଭାଵ ଦ୍ଵାରା – ଭଲେ ହୀ ସୁଖଦୁଃଖରୂପ କର୍ମଫଲକେ ଅନୁଭଵସେ ମିଶ୍ରିତରୂପସେେ ଭୀ – ‘କାର୍ଯ’ କୋ ହୀ ପ୍ରଧାନତଃ ଚେତତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନ୍ହୋଂନେ ଅଲ୍ପ ଵୀର୍ଯାଂତରାଯକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ୩କାର୍ଯ କରନେକା ସାମର୍ଥ୍ଯ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ.

ଔର ଦୂସରେ ଚେତଯିତା ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା, ଜିସମେଂସେ ସକଲ ମୋହକଲଂକ ଧୁଲ ଗଯା ହୈ ତଥା ସମସ୍ତ ଜ୍ଞାନାଵରଣକେ ଵିନାଶକେ କାରଣ ଜିସକା ସମସ୍ତ ପ୍ରଭାଵ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିକସିତ ହୋ ଗଯା ହୈ ଐସେ ଚେତକସ୍ଵଭାଵ

-------------------------------------------------------------------------- ୧. ଚେତଯିତୃତ୍ଵ = ଚେତଯିତାପନା; ଚେତନେଵାଲାପନା ; ଚେତକପନା. ୨. କର୍ମଚେତନାଵାଲେ ଜୀଵକୋ ଜ୍ଞାନାଵରଣ ‘ପ୍ରକୃଷ୍ଟ’ ହୋତା ହୈ ଔର କର୍ମଫଲଚେତନାଵାଲେକୋ ‘ଅତି ପ୍ରକୃଷ୍ଟ’ ହୋତା ହୈ. ୩. କାର୍ଯ = [ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା] କିଯା ଜାତା ହୋ ଵହ; ଇଚ୍ଛାପୂର୍ଵକ ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିକଲ୍ପରୂପ କର୍ମ. [ଜିନ ଜୀଵୋଂକୋ ଵୀର୍ଯକା

Page 73 of 264
PDF/HTML Page 102 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

କୃତକୃତ୍ଯତ୍ଵାଚ୍ଚ ସ୍ଵତୋଽଵ୍ଯତିରିକ୍ତସ୍ଵାଭାଵିକସୁଖଂ ଜ୍ଞାନମେଵ ଚେତଯଂତ ଇତି.. ୩୮..

----------------------------------------------------------------------------- ଦ୍ଵାରା ‘ଜ୍ଞାନ’ କୋ ହୀ – କି ଜୋ ଜ୍ଞାନ ଅପନେସେ ୧ଅଵ୍ଯତିରିକ୍ତ ସ୍ଵାଭାଵିକ ସୁଖଵାଲା ହୈ ଉସୀକୋ –ଚେତତେ ହୈଂ, କ୍ଯୋଂକି ଉନ୍ହୋଂନେ ସମସ୍ତ ଵୀର୍ଯାଂତରାଯକେ କ୍ଷଯସେ ଅନନ୍ତ ଵୀର୍ଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କିଯା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉନକୋ [ଵିକାରୀ ସୁଖଦୁଃଖରୂପ] କର୍ମଫଲ ନିର୍ଜରିତ ହୋ ଗଯା ହୈ ଔର ଅତ୍ଯନ୍ତ ୨କୃତକୃତ୍ଯପନା ହୁଆ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ କୁଛ ଭୀ କରନା ଲେଶମାତ୍ର ଭୀ ନହୀଂ ରହା ହୈ].. ୩୮..

କର୍ମଫଲକୋ ଵେଦତେ ହୈଂ, [ତ୍ରସାଃ] ତ୍ରସ [ହି] ଵାସ୍ତଵମେଂ [କାର୍ଯଯୁତମ୍] କାର୍ଯସହିତ କର୍ମଫଲକୋ ଵେଦତେ ହୈଂ ଔର [ପ୍ରାଣିତ୍ଵମ୍ ଅତିକ୍ରାଂତାଃ] ଜୋ ପ୍ରାଣିତ୍ଵକା [–ପ୍ରାଣୋଂକା] ଅତିକ୍ରମ କର ଗଯେ ହୈଂ [ତେ ଜୀଵାଃ] ଵେ ଜୀଵ [ଜ୍ଞାନଂ] ଜ୍ଞାନକୋ [ଵିଂଦନ୍ତି] ଵେଦତେ ହୈଂ.

ହୈ.

ଚେତତା ହୈ, ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ, ଉପଲବ୍ଧ କରତା ହୈ ଔର ଵେଦତା ହୈ –ଯେ ଏକାର୍ଥ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଯହ ସବ ଶବ୍ଦ ଏକ ଅର୍ଥଵାଲେ ହୈଂ], କ୍ଯୋଂକି ଚେତନା, ଅନୁଭୂତି, ଉପଲବ୍ଧି ଔର ଵେଦନାକା ଏକ ଅର୍ଥ ହୈ. ଵହାଁ, ସ୍ଥାଵର -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଅଵ୍ଯତିରିକ୍ତ = ଅଭିନ୍ନ. [ସ୍ଵାଭାଵିକ ସୁଖ ଜ୍ଞାନସେ ଅଭିନ୍ନ ହୈ ଇସଲିଯେ ଜ୍ଞାନଚେତନା ସ୍ଵାଭାଵିକ ସୁଖକେ ସଂଚେତନ–

୨. କୃତକୃତ୍ଯ = କୃତକାର୍ଯ. [ପରିପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନଵାଲେ ଆତ୍ମା ଅତ୍ଯନ୍ତ କୃତକାର୍ଯ ହୈଂ ଇସଲିଯେ, ଯଦ୍ଯପି ଉନ୍ହେଂ ଅନଂତ ଵୀର୍ଯ ପ୍ରଗଟ ହୁଆ ହୈ ତଥାପି, ଉନକା ଵୀର୍ଯ କାର୍ଯଚେତନାକୋ [କର୍ମଚେତନାକୋ] ନହୀଂ ରଚତା, [ଔର ଵିକାରୀ ସୁଖଦୁଃଖ ଵିନଷ୍ଟ ହୋ ଗଯେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ ଉନକା ଵୀର୍ଯ କର୍ମଫଲ ଚେତନୋକୋ ଭୀ ନହୀଂ ରଚତା,] ଜ୍ଞାନଚେତନାକୋ ହୀ ରଚତା ହୈ.]

Page 74 of 264
PDF/HTML Page 103 of 293
single page version

୭୪

ଅତ୍ର କଃ କିଂ ଚେତଯତ ଇତ୍ଯୁକ୍ତମ୍. ଚେତଯଂତେ ଅନୁଭଵନ୍ତି ଉପଲଭଂତେ ଵିଂଦଂତୀତ୍ଯେକାର୍ଥାଶ୍ଚେତନାନୁଭୂତ୍ଯୁପଲବ୍ଧିଵେଦନାନାମେକାର୍ଥତ୍ଵାତ୍. ତତ୍ର ସ୍ଥାଵରାଃ କର୍ମଫଲଂ ଚେତଯଂତେ, ତ୍ରସାଃ କାର୍ଯଂ ଚେତଯଂତେ, କେଵଲଜ୍ଞାନିନୋଜ୍ଞାନଂ ଚେତଯଂତ ଇତି.. ୩୯..

ଅଥୋପଯୋଗଗୁଣଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍.

----------------------------------------------------------------------------- କର୍ମଫଲକୋ ଚେତତେ ହୈଂ, ତ୍ରସ କାର୍ଯକୋ ଚେତତେ ହୈଂ, କେଵଲଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନକୋ ଚେତତେ ହୈଂ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ପାଁଚ ପ୍ରକାରକେ ସ୍ଥାଵର ଜୀଵ ଅଵ୍ଯକ୍ତ ସୁଖଦୁଃଖାନୁଭଵରୂପ ଶୁଭାଶୁଭକର୍ମଫଲକୋ ଚେତତେ ହୈଂ. ଦ୍ଵୀଇନ୍ଦ୍ରିଯ ଆଦି ତ୍ରସ ଜୀଵ ଉସୀ କର୍ମଫଲକୋ ଇଚ୍ଛାପୂର୍ଵକ ଇଷ୍ଟାନିଷ୍ଟ ଵିକଲ୍ପରୂପ କାର୍ଯ ସହିତ ଚେତତେ ହୈଂ. ୧ପରିପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନଵନ୍ତ ଭଗଵନ୍ତ [ଅନନ୍ତ ସୌଖ୍ଯ ସହିତ] ଜ୍ଞାନକୋ ହୀ ଚେତତେ ହୈଂ.. ୩୯..

ଅବ ଉପଯୋଗଗୁଣକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

ହୈ. ଆଂଶିକ ଜ୍ଞାନଚେତନାକୀ ଵିଵକ୍ଷାସେ ତୋ ମୁନି, ଶ୍ରାଵକ ତଥା ଅଵିରତ ସମ୍ଯଗ୍ଦ୍ରଷ୍ଟିକୋ ଭୀ ଜ୍ଞାନଚେତନା କହୀ ଜା ସକତୀ ହୈେ; ଉନକା ଯହାଁ ନିଷେଧ ନହୀଂ ସମଝନା, ମାତ୍ର ଵିଵକ୍ଷାଭେଦ ହୈ ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ.

Page 75 of 264
PDF/HTML Page 104 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଆତ୍ମନଶ୍ଚୈତନ୍ଯାନୁଵିଧାଯୀ ପରିଣାମ ଉପଯୋଗଃ. ସୋଽପି ଦ୍ଵିଵିଧଃ–ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗୋ ଦର୍ଶନୋ–ପଯୋଗଶ୍ଚ. ତତ୍ର ଵିଶେଷଗ୍ରାହି ଜ୍ଞାନଂ, ସାମାନ୍ଯଗ୍ରାହି ଦର୍ଶନମ୍. ଉପଯୋଗଶ୍ଚ ସର୍ଵଦା ଜୀଵାଦପୃଥଗ୍ଭୂତ ଏଵ, ଏକାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାଦିତି.. ୪୦..

-----------------------------------------------------------------------------

ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦୋ ପ୍ରକାରକା [ଉପଯୋଗଃ] ଉପଯୋଗ [ଜୀଵସ୍ଯ] ଜୀଵକୋ [ସର୍ଵକାଲମ୍] ସର୍ଵ କାଲ [ଅନନ୍ଯଭୂତଂ] ଅନନ୍ଯରୂପସେ [ଵିଜାନୀହି] ଜାନୋ.

ଟୀକାଃ– ଆତ୍ମକା ଚୈତନ୍ଯ–ଅନୁଵିଧାଯୀ [ଅର୍ଥାତ୍ ଚୈତନ୍ଯକା ଅନୁସରଣ କରନେଵାଲା] ପରିଣାମ ସୋ ଉପଯୋଗ ହୈ. ଵହ ଭୀ ଦୋେ ପ୍ରକାରକା ହୈ–ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗ ଔର ଦର୍ଶନୋପଯୋଗ. ଵହାଁ, ଵିଶେଷକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ସାମାନ୍ଯକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ଦର୍ଶନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶେଷ ଜିସମେଂ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈ ଔର ସାମାନ୍ଯ ଜିସମେଂ ପ୍ରତିଭାସିତ ହୋ ଵହ ଦର୍ଶନ ହୈ]. ଔର ଉପଯୋଗ ସର୍ଵଦା ଜୀଵସେ ଅପୃଥଗ୍ଭୂତ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଏକ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ ହୈ.. ୪୦..

ମନଃପର୍ଯଯ ଔର କେଵଲ–[ଜ୍ଞାନାନି ପଞ୍ଚଭେଦାନି] ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନକେ ପାଁଚ ଭେଦ ହୈଂ; [କୁମତିଶ୍ରୁତଵିଭଙ୍ଗାନି ଚ] ଔର କୁମତି, କୁଶ୍ରୁତ ଔର ଵିଭଂଗ–[ତ୍ରୀଣି ଅପି] ଯହ ତୀନ [ଅଜ୍ଞାନ] ଭୀ [ଜ୍ଞାନୈଃ] [ପାଁଚ] ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ [ସଂଯୁକ୍ତାନି] ସଂଯୁକ୍ତ କିଯେ ଗଯେ ହୈଂ. [ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଆଠ ଭେଦ ହୈଂ.] -------------------------------------------------------------------------- ଅପୃଥଗ୍ଭୂତ = ଅଭିନ୍ନ. [ଉପଯୋଗ ସଦୈଵ ଜୀଵସେ ଅଭିନ୍ନ ହୀ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵେ ଏକ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୈ.

Page 76 of 264
PDF/HTML Page 105 of 293
single page version

୭୬

ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗଵିଶେଷାଣାଂ ନାମସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମେତତ୍.

ତତ୍ରାଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନଂ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମଵଧିଜ୍ଞାନଂ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନଂ କେଵଲଜ୍ଞାନଂ କୁମତିଜ୍ଞାନଂ କୁଶ୍ରୁତ–ଜ୍ଞାନଂ ଵିଭଙ୍ଗଜ୍ଞାନମିତି ନାମାଭିଧାନମ୍. ଆତ୍ମା ହ୍ଯନଂତସର୍ଵାତ୍ମପ୍ରଦେଶଵ୍ଯାପିଵିଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନସାମାନ୍ଯାତ୍ମା. ସ ଖଲ୍ଵନାଦିଜ୍ଞାନାଵରଣକର୍ମାଵଚ୍ଛନ୍ନପ୍ରଦେଶଃ ସନ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦିନ୍ଦ୍ରି–ଯାନିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲମ୍ବାଚ୍ଚ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦାଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ତଦା– ଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦନିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲଂବାଚ୍ଚ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତତ୍ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦେଵ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦଵଧିଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ତଦା–ଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦେଵ

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହ, ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ ନାମ ଔର ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

ଵହାଁ, [୧] ଆଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନ, [୨] ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ, [୩] ଅଵଧିଜ୍ଞାନ, [୪] ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ, [୫] କେଵଲଜ୍ଞାନ, [୬] କୁମତିଜ୍ଞାନ, [୭] କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଔର [୮] ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ–ଇସ ପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ] ନାମକା କଥନ ହୈ.

[ଅବ ଉନକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ କିଯା ଜାତା ହୈଃ–] ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅନନ୍ତ, ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପକ, ଵିଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞାନସାମାନ୍ଯସ୍ଵରୂପ ହୈ. ଵହ [ଆତ୍ମା] ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅନାଦି ଜ୍ଞାନାଵରଣକର୍ମସେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ପ୍ରଦେଶଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ, [୧] ଉସ ପ୍ରକାରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ମତିଜ୍ଞାନକେ] ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଔର ଇନ୍ଦ୍ରିଯ–ମନକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ୧ଵିକଲରୂପସେ ୨ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଆଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନ ହୈ, [୨] ଉସ ପ୍ରକାରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନକେ] ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଔର ମନକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିକଲରୂପସେ ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ, [୩] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ହୀ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିକଲରୂପସେ ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ହୈ, [୪] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ହୀ ପରମନୋଗତ [–ଦୂସରୋଂକେ ମନକେ ସାଥ ସମ୍ବନ୍ଧଵାଲେ] ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଵିକଲରୂପସେ ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ହୈ, [୫] ସମସ୍ତ ଆଵରଣକେ ଅତ୍ଯନ୍ତ କ୍ଷଯସେ, କେଵଲ ହୀ [–ଆତ୍ମା ଅକେଲା ହୀ], ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକା ସକଲରୂପସେ -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଵିକଲରୂପସେ = ଅପୂର୍ଣରୂପସେ; ଅଂଶତଃ. ୨. ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରନା = ଜାନନା. [ଵିଶେଷ ଅଵବୋଧ ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶେଷ ପ୍ରତିଭାସ ସୋ ଜ୍ଞାନ ହୈ.]

Page 77 of 264
PDF/HTML Page 106 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ପରମନୋଗତଂ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତନ୍ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନମ୍, ଯତ୍ସକଲାଵରଣାତ୍ଯଂତକ୍ଷଯେ କେଵଲ ଏଵ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସକଲଂ ଵିଶେଷେଣାଵବୁଧ୍ଯତେ ତତ୍ସ୍ଵାଭାଵିକଂ କେଵଲଜ୍ଞାନମ୍. ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯସହଚରିତମାଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନମେଵ କୁମତିଜ୍ଞାନମ୍, ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯ–ସହଚରିତଂ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମେଵ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନମ୍, ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନୋଦଯସହଚରିତମଵଧିଜ୍ଞାନମେଵ ଵିଭଙ୍ଗଜ୍ଞାନମିତି ସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମ୍. ଇତ୍ଥଂ ମତିଜ୍ଞାନାଦିଜ୍ଞାନୋପଯୋଗାଷ୍ଟକଂ ଵ୍ଯାଖ୍ଯାତମ୍.. ୪୧.. ----------------------------------------------------------------------------- ଵିଶେଷତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ସ୍ଵାଭାଵିକ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୈ, [୬] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଆଭିନିବୋଧିକଜ୍ଞାନ ହୀ କୁମତିଜ୍ଞାନ ହୈ, [୭] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୀ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ, [୮] ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ଉଦଯକେ ସାଥକା ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ହୀ ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ ହୈ. – ଇସ ପ୍ରକାର [ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ] ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର ମତିଜ୍ଞାନାଦି ଆଠ ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗୋଂକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ କିଯା ଗଯା.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ପ୍ରଥମ ତୋ, ନିମ୍ନାନୁସାର ପାଁଚ ଜ୍ଞାନୋଂକା ସ୍ଵରୂପ ହୈଃ– ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଅଖଣ୍ଡ–ଏକ–ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନମଯ ଐସା ଯହ ଆତ୍ମା ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ସଂସାରାଵସ୍ଥାମେଂ କର୍ମାଵୃତ୍ତ ଵର୍ତତା ହୁଆ, ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେ ପର, ପାଁଚ ଇନ୍ଦ୍ରିଯୋଂ ଔର ମନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ଵିକଲ୍ପରୂପସେ ଜୋ ଜାନତା ହୈ ଵହ ମତିଜ୍ଞାନ ହୈ. ଵହ ତୀନ ପ୍ରକାରକା ହୈଃ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ, ଭାଵନାରୂପ ଔର ଉପଯୋଗରୂପ. ମତିଜ୍ଞାନାଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଜନିତ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଶକ୍ତି [–ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକୀ ଶକ୍ତି] ଵହ ଉପଲବ୍ଧି ହୈ, ଜାନେ ହୁଏ ପଦାର୍ଥକା ପୁନଃ ପୁନଃ ଚିଂତନ ଵହ ଭାଵନା ହୈ ଔର ‘ଯହ କାଲା ହୈ,’ ‘ଯହ ପୀଲା ହୈ ’ ଇତ୍ଯାଦିରୂପସେ ଅର୍ଥଗ୍ରହଣଵ୍ଯାପାର [–ପଦାର୍ଥକୋ ଜାନନେକା ଵ୍ଯାପାର] ଵହ ଉପଯୋଗ ହୈ. ଉସୀ ପ୍ରକାର ଵହ [ମତିଜ୍ଞାନ] ଅଵଗ୍ରହ, ଈହା, ଅଵାଯ ଔର ଧାରଣାରୂପ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଅଥଵା କୋଷ୍ଠବୁଦ୍ଧି, ବୀଜବୁଦ୍ଧି, ପଦାନୁସାରୀବୁଦ୍ଧି ତଥା ସଂଭିନ୍ନଶ୍ରୋତୃତାବୁଦ୍ଧି ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ଚାର ପ୍ରକାରକା ହୈ. [ଯହାଁ, ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ଗ୍ରହଣ କରନା ଚାହିଯେ କି ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଅନୁଭୂତିକେ ପ୍ରତି ଅଭିମୁଖ ଜୋ ମତିଜ୍ଞାନ ଵହୀ ଉପାଦେଯଭୂତ ଅନନ୍ତ ସୁଖକା ସାଧକ ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଉପାଦେଯ ହୈ, ଉସକେ ସାଧନଭୂତ ବହିରଂଗ ମତିଜ୍ଞାନ ତୋ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଉପାଦେଯ ହୈ.]

Page 78 of 264
PDF/HTML Page 107 of 293
single page version

୭୮

ଵହୀ ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଆତ୍ମା, ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେ ପର, ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ପରୋକ୍ଷରୂପସେ ଜୋ ଜାନତା ହୈ ଉସେ ଜ୍ଞାନୀ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ କହତେ ହୈଂ. ଵହ ଲବ୍ଧିରୂପ ଔର ଭାଵନାରୂପ ହୈେ ତଥା ଉପଯୋଗରୂପ ଔର ନଯରୂପ ହୈ. ‘ଉପଯୋଗ’ ଶବ୍ଦସେ ଯହାଁ ଵସ୍ତୁକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ପ୍ରମାଣ ସମଝନା ଚାହିଯେ ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଵସ୍ତୁକୋ ଜାନନେଵାଲା ଜ୍ଞାନ ସମଝନା ଚାହିଯେ ଔର ‘ନଯ’ ଶବ୍ଦସେ ଵସ୍ତୁକେ [ଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପ] ଏକ ଦେଶକୋ ଗ୍ରହଣ କରନେଵାଲା ଐସା ଜ୍ଞାତାକା ଅଭିପ୍ରାଯ ସମଝନା ଚାହିଯେ. [ଯହାଁ ଐସା ତାତ୍ପର୍ଯ ଗ୍ରହଣ କରନା ଚାହିଯେ କି ଵିଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଦର୍ଶନ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକେ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ–ଜ୍ଞାନ–ଅନୁଚରଣରୂପ ଅଭେଦରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକ ଜୋ ଭାଵଶ୍ରୁତ ଵହୀ ଉପାଦେଯଭୂତ ପରମାତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକା ସାଧକ ହୋନେସେ ନିଶ୍ଚଯସେ ଉପାଦେଯ ହୈ କିନ୍ତୁ ଉସକେ ସାଧନଭୂତ ବହିରଂଗ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ତୋ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଉପାଦେଯ ହୈ.]

ଯହ ଆତ୍ମା, ଅଵଧିଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେ ପର, ମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ଜୋ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷରୂପସେ ଜାନତା ହୈ ଵହ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ହୈ. ଵହ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଲବ୍ଧିରୂପ ତଥା ଉପଯୋଗରୂପ ଐସା ଦୋ ପ୍ରକାରକା ଜାନନା. ଅଥଵା ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଦେଶାଵଧି, ପରମାଵଧି ଔର ସର୍ଵାଵଧି ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ତୀନ ପ୍ରକାରସେ ହୈ. ଉସମେଂ, ପରମାଵଧି ଔର ସର୍ଵାଵଧି ଚୈତନ୍ଯକେ ଉଛଲନେସେ ଭରପୂର ଆନନ୍ଦରୂପ ପରମସୁଖାମୃତକେ ରସାସ୍ଵାଦରୂପ ସମରସୀଭାଵସେ ପରିଣତ ଚରମଦେହୀ ତପୋଧନୋଂକୋ ହୋତା ହୈ. ତୀନୋଂ ପ୍ରକାରକେ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ନିଶ୍ଚଯସେ ଵିଶିଷ୍ଟ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵାଦି ଗୁଣସେ ହୋତେ ହୈଂ. ଦେଵୋଂ ଔର ନାରକୋଂକେ ହୋନେଵାଲେ ଭଵପ୍ରତ୍ଯଯୀ ଜୋ ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଵହ ନିଯମସେ ଦେଶାଵଧି ହୀ ହୋତା ହୈ.

ଯହ ଆତ୍ମା, ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନାଵରଣକା କ୍ଷଯୋପଶମ ହୋନେ ପର, ପରମନୋଗତ ମୂର୍ତ ଵସ୍ତୁକୋ ଜୋ ପ୍ରତ୍ଯକ୍ଷରୂପସେ ଜାନତା ହୈ ଵହ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ହୈ. ଋଜୁମତି ଔର ଵିପୁଲମତି ଐସେ ଭେଦୋଂ ଦ୍ଵାରା ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈ. ଵହାଁ, ଵିପୁଲମତି ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ପରକେ ମନଵଚନକାଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ପଦାର୍ଥୋଂକୋ, ଵକ୍ର ତଥା ଅଵକ୍ର ଦୋନୋଂକୋ, ଜାନତା ହୈ ଔର ଋଜୁମତି ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ତୋ ଋଜୁକୋ [ଅଵକ୍ରକୋ] ହୀ ଜାନତା ହୈ. ନିର୍ଵିକାର ଆତ୍ମାକୀ ଉପଲବ୍ଧି ଔର ଭାଵନା ସହିତ ଚରମଦେହୀ ମୁନିଯୋଂକୋ ଵିପୁଲମତି ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ. ଯହ ଦୋନୋଂ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନ ଵୀତରାଗ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵକେ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ–ଜ୍ଞାନ–ଅନୁଷ୍ଠାନକୀ ଭାଵନା ସହିତ, ପନ୍ଦ୍ରହ ପ୍ରମାଦ ରହିତ ଅପ୍ରମତ୍ତ ମୁନିକୋ ଉପଯୋଗମେଂ–ଵିଶୁଦ୍ଧ ପରିଣାମମେଂ–ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋତେ ହୈଂ. ଯହାଁ ମନଃପର୍ଯଯଜ୍ଞାନକେ ଉତ୍ପାଦକାଲମେଂ ହୀ ଅପ୍ରମତ୍ତପନେକା ନିଯମ ହୈ, ଫିର ପ୍ରମତ୍ତପନେମେଂ ଭୀ ଵହ ସଂଭଵିତ ହୋତା ହୈ.

Page 79 of 264
PDF/HTML Page 108 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

-----------------------------------------------------------------------------

ଜୋ ଜ୍ଞାନ ଘଟପଟାଦି ଜ୍ଞେଯ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେକର ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୋତା ଵହ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୈ. ଵହ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନସ୍ଵରୂପ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ. ଯଦ୍ଯପି ଦିଵ୍ଯଧ୍ଵନିକାଲମେଂ ଉସକେ ଆଧାରସେ ଗଣଧରଦେଵ ଆଦିକୋ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ତଥାପି ଵହ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଗଣଧରଦେଵ ଆଦିକୋ ହୀ ହୋତା ହୈ, କେଵଲୀଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ତୋ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୀ ହୋତା ହୈ. ପୁନଶ୍ଚ, କେଵଲୀଭଗଵନ୍ତୋଂକୋ ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ ଇତନା ହୀ ନହୀଂ, କିନ୍ତୁ ଉନ୍ହେଂ ଜ୍ଞାନ–ଅଜ୍ଞାନ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଉନ୍ହେଂ କିସୀ ଵିଷଯକା ଜ୍ଞାନ ତଥା କିସୀ ଵିଷଯକା ଅଜ୍ଞାନ ହୋ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ – ସର୍ଵ ଵିଷଯୋଂକା ଜ୍ଞାନ ହୀ ହୋତା ହୈ; ଅଥଵା, ଉନ୍ହେଂ ମତି–ଜ୍ଞାନାଦି ଅନେକ ଭେଦଵାଲା ଜ୍ଞାନ ନହୀଂ ହୈ – ଏକ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୀ ହୈ.

ଯହାଁ ଜୋ ପାଁଚ ଜ୍ଞାନୋଂକା ଵର୍ଣନ କିଯା ଗଯା ହୈ ଵହ ଵ୍ଯଵହାରସେ କିଯା ଗଯା ହୈ. ନିଶ୍ଚଯସେ ତୋ ବାଦଲ ରହିତ ସୂର୍ଯକୀ ଭାଁତି ଆତ୍ମା ଅଖଣ୍ଡ–ଏକ–ଜ୍ଞାନ–ପ୍ରତିଭାସମଯ ହୀ ହୈ.

ଅବ ଅଜ୍ଞାନତ୍ରଯକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ କହତେ ହୈଂଃ–

ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ ଦ୍ଵାରା ଅର୍ଥାତ୍ ଭାଵ–ଆଵରଣ ଦ୍ଵାରା ଅଜ୍ଞାନ [–କୁମତିଜ୍ଞାନ, କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ତଥା ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ] ଔର ଅଵିରତିଭାଵ ହୋତା ହୈ ତଥା ଜ୍ଞେଯକା ଅଵଲମ୍ବନ ଲେନେସେ [–ଜ୍ଞେଯ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ଵିଚାର ଅଥଵା ଜ୍ଞାନ କରନେସେ] ଉସ–ଉସ କାଲ ଦୁଃନଯ ଔର ଦୁଃପ୍ରମାଣ ହୋତେ ହୈଂ. [ମିଥ୍ଯାଦର୍ଶନକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଵର୍ତତା ହୁଆ ମତିଜ୍ଞାନ ଵହ କୁମତିଜ୍ଞାନ ହୈ, ଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ଵହ କୁଶ୍ରୁତଜ୍ଞାନ ହୈ, ଅଵଧିଜ୍ଞାନ ଵହ ଵିଭଂଗଜ୍ଞାନ ହୈ; ଉସକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ନଯ ଵେ ଦୁଃନଯ ହୈଂ ଔର ପ୍ରମାଣ ଵହ ଦୁଃପ୍ରମାଣ ହୈ.] ଇସଲିଯେ ଐସା ଭାଵାର୍ଥ ସମଝନା ଚାହିଯେ କି ନିର୍ଵିକାର ଶୁଦ୍ଧ ଆତ୍ମାକୀ ଅନୁଭୂତିସ୍ଵରୂପ ନିଶ୍ଚଯ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ ଉପାଦେଯହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର ଜ୍ଞାନୋପଯୋଗକା ଵର୍ଣନ କିଯା ଗଯା.. ୪୧.. --------------------------------------------------------------------------

Page 80 of 264
PDF/HTML Page 109 of 293
single page version

୮୦

ଦର୍ଶନୋପଯୋଗଵିଶେଷାଣାଂ ନାମସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମେତତ୍.

ଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନମଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନମଵଧିଦର୍ଶନଂ କେଵଲଦର୍ଶନମିତି ନାମାଭିଧାନମ୍. ଆତ୍ମା ହ୍ଯନଂତ– ସର୍ଵାତ୍ମପ୍ରଦେଶଵ୍ଯାପିଵିଶୁଦ୍ଧଦର୍ଶନସାମାନ୍ଯାତ୍ମା. ସ ଖଲ୍ଵନାଦିଦର୍ଶନାଵରଣକର୍ମାଵଚ୍ଛନ୍ନପ୍ରଦେଶଃ ସନ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଚ୍ଚକ୍ଷୁରିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲମ୍ବାଚ୍ଚ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ସାମାନ୍ଯେ -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଦର୍ଶନମ୍ ଅପି] ଦର୍ଶନ ଭୀ [ଚକ୍ଷୁର୍ଯୁତମ୍] ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ, [ଅଚକ୍ଷୁର୍ଯୁତମ୍ ଅପି ଚ] ଅଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ, [ଅଵଧିନା ସହିତମ୍] ଅଵଧିଦର୍ଶନ [ଚ ଅପି] ଔର [ଅନଂତଵିଷଯମ୍] ଅନନ୍ତ ଜିସକା ଵିଷଯ ହୈ ଐସା [ଅନିଧନମ୍] ଅଵିନାଶୀ [କୈଵଲ୍ଯଂ] କେଵଲଦର୍ଶନ [ପ୍ରଜ୍ଞପ୍ତମ୍] – ଐସେ ଚାର ଭେଦଵାଲା କହା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ଦର୍ଶନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ ନାମ ଔର ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

[୧] ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ, [୨] ଅଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ, [୩] ଅଵଧିଦର୍ଶନ ଔର [୪] କେଵଲଦର୍ଶନ – ଇସ ପ୍ରକାର [ଦର୍ଶନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ] ନାମକା କଥନ ହୈ.

[ଅବ ଉସକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ କିଯା ଜାତା ହୈଃ–] ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅନନ୍ତ, ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂମେଂ ଵ୍ଯାପକ, ଵିଶୁଦ୍ଧ ଦର୍ଶନସାମାନ୍ଯସ୍ଵରୂପ ହୈ. ଵହ [ଆତ୍ମା] ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅନାଦି ଦର୍ଶନାଵରଣକର୍ମସେ ଆଚ୍ଛାଦିତ ପ୍ରଦେଶୋଂଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ, [୧] ଉସ ପ୍ରକାରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନକେ] ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ଔର ଚକ୍ଷୁ– ଇନ୍ଦ୍ରିଯକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିକଲରୂପସେ ୧ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ --------------------------------------------------------------------------

Page 81 of 264
PDF/HTML Page 110 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଚ୍ଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନମ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଚ୍ଚକ୍ଷୁର୍ଵର୍ଜିତେତରଚତୁରିନ୍ଦ୍ରିଯାନିନ୍ଦ୍ରିଯାଵଲମ୍ବାଚ୍ଚ ମୂର୍ତା– ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ସାମାନ୍ଯେନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦଚକ୍ଷୁର୍ଦର୍ଶନମ୍, ଯତ୍ତଦାଵରଣକ୍ଷଯୋପଶମାଦେଵ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିକଲଂ ସାମାନ୍ଯେନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତଦଵଧିଦର୍ଶନମ୍, ଯତ୍ସକଲାଵରଣାତ୍ଯଂତକ୍ଷଯେ କେଵଲ ଏଵ ମୂର୍ତାମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯଂ ସକଲଂ ସାମାନ୍ଯେନାଵବୁଧ୍ଯତେ ତତ୍ସ୍ଵାଭାଵିକଂ କେଵଲଦର୍ଶନମିତି ସ୍ଵରୂପାଭିଧାନମ୍.. ୪୨..

ଏକସ୍ଯାତ୍ମନୋଽନେକଜ୍ଞାନାତ୍ମକତ୍ଵସମର୍ଥନମେତତ୍.

ନ ତାଵଜ୍ଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନାତ୍ପୃଥଗ୍ଭଵତି, ଦ୍ଵଯୋରପ୍ଯେକାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵେନୈକଦ୍ରଵ୍ଯତ୍ଵାତ୍, ----------------------------------------------------------------------------- ଵହ ଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ ହୈ, [୨] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ତଥା ଚକ୍ଷୁକେ ଅତିରିକ୍ତ ଶେଷ ଚାର ଇନ୍ଦ୍ରଯୋଂଂଂ ଔର ମନକେ ଅଵଲମ୍ବନସେ ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିକରୂପସେ ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଅଚକ୍ଷୁଦର୍ଶନ ହୈେ, [୩] ଉସ ପ୍ରକାରକେ ଆଵରଣକେ କ୍ଷଯୋପଶମସେ ହୀ ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଵିକରୂପସେ ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ଅଵଧିଦର୍ଶନ ହୈ, [୪] ସମସ୍ତ ଆଵରଣକେ ଅତ୍ଯନ୍ତ କ୍ଷଯସେ, କେଵଲ ହୀ [–ଆତ୍ମା ଅକେଲା ହୀ], ମୂର୍ତ–ଅମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ସକଲରୂପସେେ ସାମାନ୍ଯତଃ ଅଵବୋଧନ କରତା ହୈ ଵହ ସ୍ଵାଭାଵିକ କେଵଲଦର୍ଶନ ହୈ. –ଇସ ପ୍ରକାର [ଦର୍ଶନୋପଯୋଗକେ ଭେଦୋଂକେ] ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.. ୪୨..

ଜାତା; [ଜ୍ଞାନାନି ଅନେକାନି ଭଵଂତି] ତଥାପି ଜ୍ଞାନ ଅନେକ ହୈ. [ତସ୍ମାତ୍ ତୁ] ଇସଲିଯେ ତୋ [ଜ୍ଞାନିଭିଃ] ଜ୍ଞାନିଯୋଂନେ [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ] ଦ୍ରଵ୍ଯକୋ [ଵିଶ୍ଵରୂପମ୍ ଇତି ଭଣିତମ୍] ଵିଶ୍ଵରୂପ [–ଅନେକରୂପ] କହା ହୈ.

--------------------------------------------------------------------------

Page 82 of 264
PDF/HTML Page 111 of 293
single page version

୮୨

ଦ୍ଵଯୋରପ୍ଯଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵେନୈକକ୍ଷେତ୍ରତ୍ଵାତ୍, ଦ୍ଵଯୋରପ୍ଯେକସମଯନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵେନୈକକାଲତ୍ଵାତ୍, ଦ୍ଵଯୋରପ୍ଯେକସ୍ଵଭାଵ– ତ୍ଵେନୈକଭାଵତ୍ଵାତ୍. ନ ଚୈଵମୁଚ୍ଯମାନେପ୍ଯେକସ୍ମିନ୍ନାତ୍ମନ୍ଯାଭିନିବୋଧିକାଦୀନ୍ଯନେକାନି ଜ୍ଞାନାନି ଵିରୁଧ୍ଯଂତେ, ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଵିଶ୍ଵରୂପତ୍ଵାତ୍. ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ସହକ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତାନଂତଗୁଣପର୍ଯାଯାଧାରତଯାନଂତରୂପତ୍ଵାଦେକମପି ଵିଶ୍ଵ– ରୂପମଭିଧୀଯତ ଇତି.. ୪୩..

----------------------------------------------------------------------------- ଦୋନୋଂକୋ ଏକଦ୍ରଵ୍ଯପନା ହୈ, ଦୋନୋଂକେ ଅଭିନ୍ନ ପ୍ରଦେଶ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଏକକ୍ଷେତ୍ରପନା ହୈ, ଦୋନୋଂ ଏକ ସମଯମେେଂ ରଚେ ଜାତେ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଏକକାଲପନା ହୈ, ଦୋନୋଂକା ଏକ ସ୍ଵଭାଵ ହୋନେସେ ଦୋନୋଂକୋ ଏକଭାଵପନା ହୈ. କିନ୍ତୁ ଐସା କହା ଜାନେ ପର ଭୀ, ଏକ ଆତ୍ମାମେଂ ଆଭିନିବୋଧିକ [–ମତି] ଆଦି ଅନେକ ଜ୍ଞାନ ଵିରୋଧ ନହୀଂ ପାତେ, କ୍ଯୋଂକି ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵିଶ୍ଵରୂପ ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସହଵର୍ତୀ ଔର କ୍ରମଵର୍ତୀ ଐସେ ଅନନ୍ତ ଗୁଣୋଂ ତଥା ପର୍ଯାଯୋଂକା ଆଧାର ହୋନେକେ କାରଣ ଅନନ୍ତରୂପଵାଲା ହୋନେସେ, ଏକ ହୋନେ ପର ଭୀ, ୧ଵିଶ୍ଵରୂପ କହା ଜାତା ହୈ .. ୪୩..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଦି] ଯଦି [ଦ୍ରଵ୍ଯଂ] ଦ୍ରଵ୍ଯ [ଗୁଣତଃ] ଗୁଣୋଂସେ [ଅନ୍ଯତ୍ ଚ ଭଵତି] ଅନ୍ଯ [–ଭିନ୍ନ] ହୋ [ଗୁଣାଃ ଚ] ଔର ଗୁଣ [ଦ୍ରଵ୍ଯତଃ ଅନ୍ଯେ] ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅନ୍ଯ ହୋ ତୋ [ଦ୍ରଵ୍ଯାନଂତ୍ଯମ୍] ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଅନନ୍ତତା ହୋ [ଅଥଵା] ଅଥଵା [ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵଂ] ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ [ପ୍ରକୁର୍ଵନ୍ତି] ହୋ.

ଟୀକାଃ– ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣୋଂସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋ ଔର ଗୁଣୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋ ତୋ ଦୋଷ ଆତା ହୈ ଉସକା ଯହ କଥନ ହୈ. -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଵିଶ୍ଵରୂପ = ଅନେକରୂପ. [ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ସହଵର୍ତୀ ଅନନ୍ତ ଗୁଣୋଂକା ଔର କ୍ରମଵର୍ତୀ ଅନନ୍ତ ପର୍ଯାଯୋଂକା ଆଧାର ହୋନେକେ

Page 83 of 264
PDF/HTML Page 112 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଗୁଣା ହି କ୍ଵଚିଦାଶ୍ରିତାଃ. ଯତ୍ରାଶ୍ରିତାସ୍ତଦ୍ର୍ରଵ୍ଯମ୍. ତଚ୍ଚେଦନ୍ଯଦ୍ଗୁଣେଭ୍ଯଃ. ପୁନରପି ଗୁଣାଃ କ୍ଵଚିଦାଶ୍ରିତାଃ. ଯତ୍ରାଶ୍ରିତାସ୍ତଦ୍ର୍ରଵ୍ଯମ୍. ତଦପି ଅନ୍ଯଚ୍ଚେଦ୍ଗୁଣେଭ୍ଯଃ. ପୁନରପି ଗୁଣାଃ କ୍ଵଚିଦାଶ୍ରିତାଃ. ଯତ୍ରାଶ୍ରିତାଃ ତଦ୍ର୍ରଵ୍ଯମ୍. ତଦପ୍ଯନ୍ଯଦେଵ ଗୁଣେଭ୍ଯଃ. ଏଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣେଭ୍ଯୋ ଭେଦେ ଭଵତି ଦ୍ରଵ୍ଯା ନଂତ୍ଯମ୍. ଦ୍ରଵ୍ଯଂ ହି ଗୁଣାନାଂ ସମୁଦାଯଃ. ଗୁଣାଶ୍ଚେଦନ୍ଯେ ସମୁଦାଯାତ୍, କୋ ନାମ ସମୁଦାଯଃ. ଏଵ ଗୁଣାନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯାଦ୍ଭେଦେ ଭଵତି ଦ୍ରଵ୍ଯାଭାଵ ଇତି.. ୪୪..

ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ସ୍ଵୋଚିତାନନ୍ଯତ୍ଵୋକ୍ତିରିଯମ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଗୁଣ ଵାସ୍ତଵମେଂ କିସୀକେ ଆଶ୍ରଯସେ ହୋତେ ହୈଂ; [ଵେ] ଜିସକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ. ଵହ [–ଦ୍ରଵ୍ଯ] ଯଦି ଗୁଣୋଂସେ ଅନ୍ଯ [–ଭିନ୍ନ] ହୋ ତୋ–ଫିର ଭୀ, ଗୁଣ କିସୀକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂଗେ; [ଵେ] ଜିସକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ. ଵହ ଯଦି ଗୁଣୋଂସେ ଅନ୍ଯ ହୋ ତୋ– ଫିର ଭୀ ଗୁଣ କିସୀକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂଗେ; [ଵେ] ଜିସକେ ଆଶ୍ରିତ ହୋଂ ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୋତା ହୈ. ଵହ ଭୀ ଗୁଣୋସେ ଅନ୍ଯ ହୀ ହୋ.–– ଇସ ପ୍ରକାର, ଯଦି ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଗୁଣୋଂସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋ ତୋ, ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଅନନ୍ତତା ହୋ.

ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ ଗୁଣୋଂକା ସମୁଦାଯ. ଗୁଣ ଯଦି ସମୁଦାଯସେ ଅନ୍ଯ ହୋ ତୋ ସମୁଦାଯ କୈସା? [ଅର୍ଥାତ୍ ଯଦି ଗୁଣୋଂକୋ ସମୁଦାଯସେ ଭିନ୍ନ ମାନା ଜାଯେ ତୋ ସମୁଦାଯ କହାଁସେ ଘଟିତ ହୋଗା? ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୀ କହାଁସେ ଘଟିତ ହୋଗା?] ଇସ ପ୍ରକାର, ଯଦି ଗୁଣୋଂକା ଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଭିନ୍ନତ୍ଵ ହୋ ତୋ, ଦ୍ରଵ୍ଯକା ଅଭାଵ ହୋ.. ୪୪..

ଅନନ୍ଯପନା ହୈ; [ନିଶ୍ଚଯଜ୍ଞାଃ ହି] ନିଶ୍ଚଯକେ ଜ୍ଞାତା [ତେଷାମ୍] ଉନ୍ହେଂ [ଵିଭକ୍ତମ୍ ଅନ୍ଯତ୍ଵମ୍] ଵିଭକ୍ତପନେରୂପ ଅନ୍ଯପନା [ଵା] ଯା [ତଦ୍ଵିପରୀତଂ] [ଵିଭକ୍ତପନେରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା [ନ ଇଚ୍ଛନ୍ତି] ନହୀଂ ମାନତେ. --------------------------------------------------------------------------

Page 84 of 264
PDF/HTML Page 113 of 293
single page version

୮୪

ଅଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାମନନ୍ଯତ୍ଵମଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତେ. ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ତ୍ଵନ୍ଯତ୍ଵ– ମନନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚ ନାଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯତେ. ତଥା ହି–ଯଥୈକସ୍ଯ ପରମାଣୋରେକେନାତ୍ମପ୍ରଦେଶେନ ସହାଵିଭକ୍ତତ୍ଵାଦନନ୍ଯ–ତ୍ଵଂ, ତଥୈକସ୍ଯ ପରମାଣୋସ୍ତଦ୍ଵର୍ତିନାଂ ସ୍ପର୍ଶରସଗଂଧଵର୍ଣାଦିଗୁଣାନାଂ ଚାଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଦନନ୍ଯତ୍ଵମ୍. ଯଥା ତ୍ଵତ୍ଯଂତଵିପ୍ରକୃଷ୍ଟଯୋଃ ସହ୍ଯଵିଂଧ୍ଯଯୋରତ୍ଯଂତସନ୍ନିକୃଷ୍ଟଯୋଶ୍ଚ ମିଶ୍ରିତଯୋସ୍ତୋଯପଯସୋର୍ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵଲକ୍ଷଣ– ମନ୍ଯତ୍ଵମନନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚ, ନ ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵାଭାଵାଦନ୍ଯତ୍ଵମନନ୍ଯତ୍ଵଂ ଚେତି.. ୪୫.. -----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଯହ, ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକେ ସ୍ଵୋଚିତ ଅନନ୍ଯପନେକା କଥନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ କୈସା ଅନନ୍ଯପନା ଘଟିତ ହୋତା ହୈ ଵହ ଯହାଁ କହା ହୈ].

ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ୧ଅଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନନ୍ଯପନା ସ୍ଵୀକାର କିଯା ଜାତା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନ୍ଯପନା ତଥା [ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା ସ୍ଵୀକାର ନହୀଂ କିଯା ଜାତା. ଵହ ସ୍ପଷ୍ଟ ସମଝାଯା ଜାତା ହୈଃ– ଜିସ ପ୍ରକାର ଏକ ପରମାଣୁକୋ ଏକ ସ୍ଵପ୍ରଦେଶକେ ସାଥ ଅଵିଭକ୍ତପନା ହୋନେସେ ଅନନ୍ଯପନା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଏକ ପରମାଣୁକୋ ତଥା ଉସମେଂ ରହନେଵାଲେ ସ୍ପର୍ଶ–ରସ–ଗଂଧ–ଵର୍ଣ ଆଦି ଗୁଣୋଂକୋ ଅଵିଭକ୍ତ ପ୍ରଦେଶ ହୋନେସେ [ଅଵିଭକ୍ତ–ପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା ହୈ; ପରନ୍ତୁ ଜିସ ପ୍ରକାର ଅତ୍ଯନ୍ତ ଦୂର ଐସେ ୨ସହ୍ଯ ଔର ଵିଂଧ୍ଯକୋ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନ୍ଯପନା ହୈ ତଥା ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିକଟ ଐସେ ମିଶ୍ରିତ ୩କ୍ଷୀର–ନୀରକୋ ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନନ୍ଯପନା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ଵିଭକ୍ତ ପ୍ରଦେଶ ନ ହୋନେସେ [ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନ୍ଯପନା ତଥା [ଵିଭକ୍ତପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ] ଅନନ୍ଯପନା ନହୀଂ ହୈ.. ୪୫.. -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଅଵିଭକ୍ତ = ଅଭିନ୍ନ. [ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକେ ପ୍ରଦେଶ ଅଭିନ୍ନ ହୈ ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ଅଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ

୨. ଅତ୍ଯନ୍ତ ଦୂର ସ୍ଥିତ ସହ୍ଯ ଔର ଵିଂଧ୍ଯ ନାମକେ ପର୍ଵତୋଂକୋ ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନ୍ଯପନା ହୈ. ୩. ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିକଟ ସ୍ଥିତ ମିଶ୍ରିତ ଦୂଧ–ଜଲକୋ ଭିନ୍ନପ୍ରଦେଶତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ଅନନ୍ଯପନା ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ଐସା

Page 85 of 264
PDF/HTML Page 114 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଵଵଦେସା ସଂଠାଣା ସଂଖା ଵିସଯା ଯ ହୋଂତି ତେ ବହୁଗା. ତେ ତେସିମଣଣ୍ଣତ୍ତେ ଅଣ୍ଣତ୍ତେ ଚାଵି ଵିଜ୍ଜଂତେ.. ୪୬..

ଵ୍ଯପଦେଶାଦୀନାମେକାଂତେନ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନ୍ଯତ୍ଵନିବଂଧନତ୍ଵମତ୍ର ପ୍ରତ୍ଯାଖ୍ଯାତମ୍. ଯଥା ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ଗୌରିତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ଷଷ୍ଠୀଵ୍ଯପଦେଶଃ, ତଥା ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ଶାଖା ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥା ଦେଵଦତ୍ତଃ ଫଲମଙ୍କୁଶେନ ଧନଦତ୍ତାଯ ଵୃକ୍ଷାଦ୍ଵାଟିକାଯାମଵଚିନୋତୀତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ କାରକଵ୍ଯପଦେଶଃ, ତଥା ମୃତ୍ତିକା ଘଟଭାଵଂ ସ୍ଵଯଂ ସ୍ଵେନ ସ୍ଵସ୍ମୈ ସ୍ଵସ୍ମାତ୍ ସ୍ଵସ୍ମିନ୍ କରୋତୀତ୍ଯାତ୍ମାତ୍ମାନମାତ୍ମନାତ୍ମନେ ଆତ୍ମନ ଆତ୍ମନି -----------------------------------------------------------------------------

[ଵିଷଯାଃ] ଵିଷଯ [ତେ ବହୁକାଃ ଭଵନ୍ତି] ଅନେକ ହୋତେ ହୈଂ. [ତେ] ଵେ [ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି], [ତେଷାମ୍] ଦ୍ରଵ୍ଯ– ଗୁଣୋଂକେ [ଅନ୍ଯତ୍ଵେ] ଅନ୍ଯପନେମେଂ [ଅନନ୍ଯତ୍ଵେ ଚ ଅପି] ତଥା ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ଵିଦ୍ଯଂତେ] ହୋ ସକତେ ହୈଂ.

ହୈ.

ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ଦେଵଦତ୍ତକୀ ଗାଯ’ ଇସ ପ୍ରକାର ଅନ୍ଯପନେମେଂ ଷଷ୍ଠୀଵ୍ଯପଦେଶ [–ଛଠଵୀଂ ଵିଭକ୍ତିକା କଥନ] ହୋତା ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ଵୃକ୍ଷକୀ ଶାଖା,’ ‘ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ଷଷ୍ଠୀଵ୍ଯପଦେଶ] ହୋତା ହୈେ. ଜିସ ପ୍ରକାର‘ଦେଵଦତ୍ତ ଫଲକୋ ଅଂକୁଶ ଦ୍ଵାରା ଧନଦତ୍ତକେ ଲିଯେେ ଵୃକ୍ଷ ପରସେ ବଗୀଚେମେଂ ତୋଡ଼ତା ହୈ’ ଐସେ ଅନ୍ଯପନେମେଂ କାରକଵ୍ଯପଦେଶ ହୋତା ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ମିଟ୍ଟୀ ସ୍ଵଯଂ ଘଟଭାଵକୋ [–ଘଡ଼ାରୂପ ପରିଣାମକୋ] ଅପନେ ଦ୍ଵାରା ଅପନେ ଲିଯେ ଅପନେମେଂସେ ଅପନେମେଂ କରତୀ ହୈ’, ‘ଆତ୍ମା ଆତ୍ମକୋ ଆତ୍ମା ଦ୍ଵାରା ଆତ୍ମାକେ ଲିଯେ ଆତ୍ମାମେଂସେ ଆତ୍ମାମେଂ ଜାନତା ହୈ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [କାରକଵ୍ଯପଦେଶ] ହୋତା ହୈେ. ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ଊଁଚେ ଦେଵଦତ୍ତକୀ ଊଁଚୀ ଗାଯ’ ଐସା ଅନ୍ଯପନେମେଂ ସଂସ୍ଥାନ ହୋତା ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ଵିଶାଲ ଵୃକ୍ଷକା ଵିଶାଲ ଶାଖାସମୁଦାଯ’, ମୂର୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ମୂର୍ତ ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ସଂସ୍ଥାନ] ହୋତା ହୈେ. ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ଏକ ଦେଵଦତ୍ତକୀ ଦସ -------------------------------------------------------------------------- ଵ୍ଯପଦେଶ = କଥନ; ଅଭିଧାନ. [ଇସ ଗାଥାମେଂ ଐସା ସମଝାଯା ହୈ କି–ଜହାଁ ଭେଦ ହୋ ଵହୀଂ ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି ଘଟିତ ହୋଂ ଐସା କୁଛ ନହୀଂ ହୈ; ଜହାଁ ଅଭେଦ ହୋ ଵହାଁ ଭୀ ଵେ ଘଟିତ ହୋତେ ହୈଂ. ଇସଲିଯେ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣୋଂମେଂ ଜୋ ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି ହୋତେ ହୈଂ ଵେ କହୀଂ ଏକାନ୍ତସେ ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣୋଂକେ ଭେଦକୋ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ କରତେ.]

Page 86 of 264
PDF/HTML Page 115 of 293
single page version

୮୬

ଜାନାତୀତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥା ପ୍ରାଂଶୋର୍ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ପ୍ରାଂଶୁର୍ଗୌରିତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ସଂସ୍ଥାନଂ, ତଥା ପ୍ରାଂଶୋର୍ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ପ୍ରାଂଶୁଃ ଶାଖାଭରୋ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମୂର୍ତା ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥୈକସ୍ଯ ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ଦଶ ଗାଵ ଜାନାତୀତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥା ପ୍ରାଂଶୋର୍ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ପ୍ରାଂଶୁର୍ଗୌରିତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ସଂସ୍ଥାନଂ, ତଥା ପ୍ରାଂଶୋର୍ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ପ୍ରାଂଶୁଃ ଶାଖାଭରୋ ମୂର୍ତଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ମୂର୍ତା ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥୈକସ୍ଯ ଦେଵଦତ୍ତସ୍ଯ ଦଶ ଗାଵ ଇତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ସଂଖ୍ଯା, ତଥୈକସ୍ଯ ଵୃକ୍ଷସ୍ଯ ଦଶ ଶାଖାଃ ଏକସ୍ଯ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯାନଂତା ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ଯଥା ଗୋଷ୍ଠେ ଗାଵ ଇତ୍ଯନ୍ଯତ୍ଵେ ଵିଷଯଃ, ତଥା ଵୃକ୍ଷେ ଶାଖାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯେ ଗୁଣା ଇତ୍ଯନନ୍ଯତ୍ଵେଽପି. ତତୋ ନ ଵ୍ଯପଦେଶାଦଯୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ଵସ୍ତୁତ୍ଵେନ ଭେଦଂ ସାଧଯଂତୀତି.. ୪୬..

ଣାଣଂ ଧଣଂ ଚ କୁଵ୍ଵଦି ଧଣିଣଂ ଜହ ଣାଣିଣଂ ଚ ଦୁଵିଧେହିଂ. ଭଣ୍ଣଂତି ତହ ପୁଧତ୍ତଂ ଏଯତ୍ତଂ ଚାଵି ତଚ୍ଚଣ୍ହୂ.. ୪୭..

----------------------------------------------------------------------------- ଗାଯେଂ, ଐସେ ଅନ୍ଯପନେମେଂ ସଂଖ୍ଯା ହୋତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ଏକ ଵୃକ୍ଷକୀ ଦସ ଶାଖାଯେଂ’, ‘ଏକ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଅନନ୍ତ ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ସଂଖ୍ଯା] ହୋତୀ ହୈ. ଜିସ ପ୍ରକାର ‘ବାଡ଼େେ ମେଂ ଗାଯେଂ’ ଐସେ ଅନ୍ଯପନେମେଂ ଵିଷଯ [– ଆଧାର] ହୋତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ‘ଵୃକ୍ଷମେଂ ଶାଖାଯେଂ’, ‘ଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଗୁଣ’ ଐସେ ଅନନ୍ଯପନେମେଂ ଭୀ [ଵିଷଯ] ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ [ଐସା ସମଝନା ଚାହିଯେ କି] ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି, ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଗୁଣୋଂମେଂ ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଭେଦ ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ କରତେ.. ୪୬..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଥା] ଜିସ ପ୍ରକାର [ଧନଂ] ଧନ [ଚ] ଔର [ଜ୍ଞାନଂ] ଜ୍ଞାନ [ଧନିନଂ] [ପୁରୁଷକୋ] ‘ଧନୀ’ [ଚ] ଔର [ଜ୍ଞାନିନଂ] ‘ଜ୍ଞାନୀ’ [କରୋତି] କରତେ ହୈଂ– [ଦ୍ଵିଵିଧାଭ୍ଯାମ୍ ଭଣଂତି] ଐସେ ଦୋ ପ୍ରକାରସେ କହା ଜାତା ହୈ, [ତଥା] ଉସୀ ପ୍ରକାର [ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞାଃ] ତତ୍ତ୍ଵଜ୍ଞ [ପୃଥକ୍ତ୍ଵମ୍] ପୃଥକ୍ତ୍ଵ [ଚ ଅପି] ତଥା [ଏକତ୍ଵମ୍] ଏକତ୍ଵକୋ କହତେ ହୈଂ. --------------------------------------------------------------------------

Page 87 of 264
PDF/HTML Page 116 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ନସ୍ଯ, ଭିନ୍ନସଂଖ୍ଯଂ ଭିନ୍ନସଂଖ୍ଯସ୍ଯ, ଭିନ୍ନଵିଷଯଲବ୍ଧଵୃତ୍ତିକଂ ଭିନ୍ନଵିଷଯଲବ୍ଧଵୃତ୍ତିକସ୍ଯ ପୁରୁଷସ୍ଯ ଧନୀତି ଵ୍ଯପଦେଶଂ ପୃଥକ୍ତ୍ଵପ୍ରକାରେଣ କୁରୁତେ, ଯଥା ଚ ଜ୍ଞାନମଭିନ୍ନାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତମଭିନ୍ନାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତସ୍ଯାଭିନ୍ନ– ସଂସ୍ଥାନମଭିନ୍ନସଂସ୍ଥାନସ୍ଯାଭିନ୍ନସଂଖ୍ଯମଭିନ୍ନସଂଖ୍ଯସ୍ଯାଭିନ୍ନଵିଷଯଲବ୍ଧଵୃତ୍ତିକମଭିନ୍ନଵିଷଯଲବ୍ଧଵୃତ୍ତିକସ୍ଯ ପୁରୁଷସ୍ଯ ଜ୍ଞାନୀତି ଵ୍ଯପଦେଶମେକତ୍ଵପ୍ରକାରେଣ କୁରୁତେ; ତଥାନ୍ଯତ୍ରାପି. ଯତ୍ର ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ଭେଦେନ ଵ୍ଯପଦେଶାଦିଃ ତତ୍ର ପୃଥକ୍ତ୍ଵଂ, ଯତ୍ରାଭେଦେନ ତତ୍ରୈକତ୍ଵମିତି.. ୪୭..

-----------------------------------------------------------------------------

ଜିସ ପ୍ରକାର[୧] ଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ, [୨] ଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାନଵାଲା, [୩] ଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ଯାଵାଲା ଔର [୪] ଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସା ଧନ [୧] ଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ, [୨] ଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାନଵାଲେ, [୩] ଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ଯାଵାଲେ ଔର [୪] ଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସେ ପୁରୁଷକୋ ‘ଧନୀ’ ଐସା ଵ୍ଯପଦେଶ ପୃଥକ୍ତ୍ଵପ୍ରକାରସେ କରତା ହୈଂ, ତଥା ଜିସ ପ୍ରକାର [୧] ଅଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ, [୨] ଅଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାନଵାଲା, [୩] ଅଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ଯାଵାଲା ଔର [୪] ଅଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସା ଜ୍ଞାନ [୧] ଅଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ, [୨] ଅଭିନ୍ନ ସଂସ୍ଥାନଵାଲେ, [୩] ଅଭିନ୍ନ ସଂଖ୍ଯାଵାଲେ ଔର [୪] ଅଭିନ୍ନ ଵିଷଯମେଂ ସ୍ଥିତ ଐସେ ପୁରୁଷକୋ ‘ଜ୍ଞାନୀ’ ଐସା ଵ୍ଯପଦେଶ ଏକତ୍ଵପ୍ରକାରସେ କରତା ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅନ୍ଯତ୍ର ଭୀ ସମଝନା ଚାହିଯେ. ଜହାଁ ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଭେଦସେ ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି ହୋଂ ଵହାଁ ପୃଥକ୍ତ୍ଵ ହୈ, ଜହାଁ [ଦ୍ରଵ୍ଯକେ] ଅଭେଦସେ [ଵ୍ଯପଦେଶ ଆଦି] ହୋଂ ଵହାଁ ଏକତ୍ଵ ହୈ.. ୪୭..

[ଅନ୍ଯୋଽନ୍ଯସ୍ଯ] ପରସ୍ପର [ଅର୍ଥାଂତରିତେ ତୁ] ଅର୍ଥାଂତରଭୂତ [ଭିନ୍ନପଦାର୍ଥଭୂତ] ହୋଂ ତୋ [ଦ୍ଵଯୋଃ] ଦୋନୋଂକୋ [ଅଚେତନତ୍ଵଂ ପ୍ରସଜତି] ଅଚେତନପନେକା ପ୍ରସଂଗ ଆଯେ– [ସମ୍ଯଗ୍ ଜିନାଵମତମ୍] ଜୋ କି ଜିନୋଂକୋ ସମ୍ଯକ୍ ପ୍ରକାରସେ ଅସଂମତ ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 88 of 264
PDF/HTML Page 117 of 293
single page version

୮୮

ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାମର୍ଥାଂତରଭୂତତ୍ଵେ ଦୋଷୋଽଯମ୍.

ଜ୍ଞାନୀ ଜ୍ଞାନାଦ୍ଯଦ୍ଯର୍ଥାଂତରଭୂତସ୍ତଦା ସ୍ଵକରଣାଂଶମଂତରେଣ ପରଶୁରହିତଦେଵଦତ୍ତଵତ୍କରଣଵ୍ଯାପାରା– ସମର୍ଥତ୍ଵାଦଚେତଯମାନୋଽଚେତନ ଏଵ ସ୍ଯାତ୍. ଜ୍ଞାନଞ୍ଚ ଯଦି ଜ୍ଞାନିନୋଽର୍ଥାଂତରଭୂତଂ ତଦା ତତ୍କର୍ତ୍ରଂଶମଂତରେଣ ଦେଵଦତ୍ତରହିତପରଶୁଵତ୍ତତ୍କର୍ତୃତ୍ଵଵ୍ଯାପାରାସମର୍ଥତ୍ଵାଦଚେତଯମାନମଚେତନମେଵ ସ୍ଯାତ୍. ନ ଚ ଜ୍ଞାନଜ୍ଞାନିନୋ– ର୍ଯୁତସିଦ୍ଧଯୋସ୍ସଂଯୋଗେନ ଚେତନତ୍ଵଂ ଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଯ ନିର୍ଵିଶେଷସ୍ଯ ଗୁଣାନାଂ ନିରାଶ୍ରଯାଣାଂ ଶୂନ୍ଯତ୍ଵାଦିତି.. ୪୮..

-----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ଅର୍ଥାନ୍ତରପନା ହୋ ତୋ ଯହ [ନିମ୍ନାନୁସାର] ଦୋଷ ଆଯେଗା.

ଯଦି ଜ୍ଞାନୀ [–ଆତ୍ମା] ଜ୍ଞାନସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ହୋ ତୋ [ଆତ୍ମା] ଅପନେ କରଣ–ଅଂଶ ବିନା, କୁଲ୍ହାଡ଼ୀ ରହିତ ଦେଵଦତ୍ତକୀ ଭାଁତି, ୧କରଣକା ଵ୍ଯାପାର କରନେମେଂ ଅସମର୍ଥ ହୋନେସେ ନହୀଂ ଚେତତା [–ଜାନତା] ହୁଆ ଅଚେତନ ହୀ ହୋଗା. ଔର ଯଦି ଜ୍ଞାନ ଜ୍ଞାନୀସେ [–ଆତ୍ମାସେ] ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ହୋ ତୋ ଜ୍ଞାନ ଅପନେ କର୍ତୃ–ଅଂଶକେ ବିନା, ଦେଵଦତ୍ତ ରହିତ କୁଲ୍ହାଡ଼ୀକୀ ଭାଁତି, ଅପନେ ୨କର୍ତାକା ଵ୍ଯାପାର କରନେମେଂ ଅସମର୍ଥ ହୋନେସେ ନହୀଂ ଚେତତା [–ଜାନତା] ହୁଆ ଅଚେତନ ହୀ ହୋଗା. ପୁନଶ୍ଚ, ୩ଯୁତସିଦ୍ଧ ଐସେ ଜ୍ଞାନ ଔର ଜ୍ଞାନୀକୋ [–ଜ୍ଞାନ ଔର ଆତ୍ମାକୋ] ସଂଯୋଗସେ ଚେତନପନା ହୋ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ନିର୍ଵିଶେଷ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ନିରାଶ୍ରଯ ଗୁଣ ଶୂନ୍ଯ ହୋତେ ହୈଂ.. ୪୮.. -------------------------------------------------------------------------- ୧. କରଣକା ଵ୍ଯାପାର = ସାଧନକା କାର୍ଯ. [ଆତ୍ମା କର୍ତା ହୈ ଔର ଜ୍ଞାନ କରଣ ହୈ. ଯଦି ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନସେ ଭିନ୍ନ ହୀ ହୋ ତୋ

୨. କର୍ତାକା ଵ୍ଯାପାର = କର୍ତାକା କାର୍ଯ. [ଜ୍ଞାନ କରଣ ହୈେ ଔର ଆତ୍ମା କର୍ତା ହୈ. ଯଦି ଜ୍ଞାନ ଆତ୍ମାସେ ଭିନ୍ନ ହୀ ହୋ ତୋ

୩. ଯୁତସିଦ୍ଧ = ଜୁଡ଼କର ସିଦ୍ଧ ହୁଏ; ସମଵାଯସେ–ସଂଯୋଗସେ ସିଦ୍ଧ ହୁଏ. [ଜିସ ପ୍ରକାର ଲକଡ଼ୀ ଔର ମନୁଷ୍ଯ ପୃଥକ୍ ହୋନେ

Page 89 of 264
PDF/HTML Page 118 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଜ୍ଞାନଜ୍ଞାନିନୋଃ ସମଵାଯସଂବଂଧନିରାସୋଽଯମ୍.

ନ ଖଲୁଜ୍ଞାନାଦର୍ଥାନ୍ତରଭୂତଃ ପୁରୁଷୋ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍ ଜ୍ଞାନୀ ଭଵତୀତ୍ଯୁପପନ୍ନମ୍. ସ ଖଲୁ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍ପୂର୍ଵଂ କିଂ ଜ୍ଞାନୀ କିମଜ୍ଞାନୀ? ଯଦି ଜ୍ଞାନୀ ତଦା ଜ୍ଞାନସମଵାଯୋ ନିଷ୍ଫଲଃ. ଅଥାଜ୍ଞାନୀ ତଦା କିମଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍, କିମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵାତ୍? ନ ତାଵଦଜ୍ଞାନସମଵାଯାତ୍; ଅଜ୍ଞାନିନୋ ହ୍ଯଜ୍ଞାନସମଵାଯୋ ନିଷ୍ଫଲଃ, ଜ୍ଞାନିତ୍ଵଂ ତୁ ଜ୍ଞାନସମଵାଯାଭାଵାନ୍ନାସ୍ତ୍ଯେଵ. ତତୋଽଜ୍ଞାନୀତି ଵଚନମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵମଵଶ୍ଯଂ -----------------------------------------------------------------------------

[ସମଵାଯାତ୍] ସମଵାଯସେ [ଜ୍ଞାନୀ] ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ହୈ [ନ ହି] ଐସା ଵାସ୍ତଵମେଂ ନହୀଂ ହୈ. [ଅଜ୍ଞାନୀ] ‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ [ଇତି ଚ ଵଚନମ୍] ଐସା ଵଚନ [ଏକତ୍ଵପ୍ରସାଧକଂ ଭଵତି] [ଗୁଣ–ଗୁଣୀକେ] ଏକତ୍ଵକୋ ସିଦ୍ଧ କରତା ହୈ.

ଜ୍ଞାନସେ ଅର୍ଥାନ୍ତରଭୂତ ଆତ୍ମା ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ ହୋତା ହୈ ଐସା ମାନନା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯୋଗ୍ଯ ନହୀଂ ହୈ. [ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଜ୍ଞାନୀ ହୋନା ମାନା ଜାଯେ ତୋ ହମ ପୂଛତେ ହୈଂ କି] ଵହ [–ଆତ୍ମା] ଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ହୋନେସେ ପହଲେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜ୍ଞାନୀ ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନୀ? ଯଦି ଜ୍ଞାନୀ ହୈ [ଐସା କହା ଜାଯେ] ତୋ ଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ନିଷ୍ଫଲ ହୈ. ଅବ ଯଦି ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ [ଐସା କହା ଜାଯେ] ତୋ [ପୂଛତେ ହୈଂ କି] ଅଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ କି ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୈ? ପ୍ରଥମ, ଅଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯସେ ଅଜ୍ଞାନୀ ହୋ ନହୀଂ ସକତା; କ୍ଯୋଂକି ଅଜ୍ଞାନୀକୋ ଅଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ ନିଷ୍ଫଲ ହୈ ଔର ଜ୍ଞାନୀପନା ତୋ ଜ୍ଞାନକେ ସମଵାଯକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ହୈ ହୀ ନହୀଂଂ. ଇସଲିଯେ ‘ଅଜ୍ଞାନୀ’ ଐସା ଵଚନ ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵକୋ ଅଵଶ୍ଯ ସିଦ୍ଧ କରତା ହୀ ହୈ. ଔର ଇସ ପ୍ରକାର ଅଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଏକତ୍ଵ ସିଦ୍ଧ ହୋନେସେ ଜ୍ଞାନକେ ସାଥ ଭୀ ଏକତ୍ଵ ଅଵଶ୍ଯ ସିଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 90 of 264
PDF/HTML Page 119 of 293
single page version

୯୦

ସାଧଯତ୍ଯେଵ. ସିଦ୍ଧେ ଚୈଵମଜ୍ଞାନେନ ସହୈକତ୍ଵେ ଜ୍ଞାନେନାପି ସହୈକତ୍ଵମଵଶ୍ଯଂ ସିଧ୍ଯତୀତି.. ୪୯..

-----------------------------------------------------------------------------

ଭାଵାର୍ଥଃ– ଆତ୍ମାକୋ ଔର ଜ୍ଞାନକୋ ଏକତ୍ଵ ହୈ ଐସା ଯହାଁ ଯୁକ୍ତିସେ ସମଝାଯା ହୈ.

ପ୍ରଶ୍ନଃ– ଛଦ୍ମସ୍ଥଦଶାମେଂ ଜୀଵକୋ ମାତ୍ର ଅଲ୍ପଜ୍ଞାନ ହୀ ହୋତା ହୈ ଔର କେଵଲୀଦଶାମେଂ ତୋ ପରିପୂର୍ଣ ଜ୍ଞାନ– କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ଵହାଁ ତୋ କେଵଲୀଭଗଵାନକୋ ଜ୍ଞାନକା ସମଵାଯ [–କେଵଲଜ୍ଞାନକା ସଂଯୋଗ] ହୁଆ ନ?

ଉତ୍ତରଃ– ନହୀଂ, ଐସା ନହୀଂ ହୈ. ଜୀଵକୋ ଔର ଜ୍ଞାନଗୁଣକୋ ସଦୈଵ ଏକତ୍ଵ ହୈ, ଅଭିନ୍ନତା ହୈ. ଛଦ୍ମସ୍ଥଦଶାମେଂ ଭୀ ଉସ ଅଭିନ୍ନ ଜ୍ଞାନଗୁଣମେଂ ଶକ୍ତିରୂପସେ କେଵଲଜ୍ଞାନ ହୋତା ହୈ. କେଵଲୀଦଶାମେଂ, ଉସ ଅଭିନ୍ନ ଜ୍ଞାନଗୁଣମେଂ ଶକ୍ତିରୂପସେ ସ୍ଥିତ କେଵଲଜ୍ଞାନ ଵ୍ଯକ୍ତ ହୋତା ହୈ; କେଵଲଜ୍ଞାନ କହୀଂ ବାହରସେ ଆକର କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ଆତ୍ମାକେ ସାଥ ସମଵାଯକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୋ ଐସା ନହୀଂ ହୈ. ଛଦ୍ମସ୍ଥଦଶାମେଂ ଔର କେଵଲୀଦଶାମେଂ ଜୋ ଜ୍ଞାନକା ଅନ୍ତର ଦିଖାଈ ଦେତା ହୈ ଵହ ମାତ୍ର ଶକ୍ତି–ଵ୍ଯକ୍ତିରୂପ ଅନ୍ତର ସମଝନା ଚାହିଯେ.. ୪୯..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ସମଵର୍ତିତ୍ଵଂ ସମଵାଯଃ] ସମଵର୍ତୀପନା ଵହ ସମଵାଯ ହୈ; [ଅପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵମ୍] ଵହୀ, ଅପୃଥକ୍ପନା [ଚ] ଔର [ଅଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵମ୍] ଅଯୁତସିଦ୍ଧପନା ହୈ. [ତସ୍ମାତ୍] ଇସଲିଯେ [ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାମ୍] ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୀ [ଅଯୁତା ସିଦ୍ଧିଃ ଇତି] ଅଯୁତସିଦ୍ଧି [ନିର୍ଦିଷ୍ଟା] [ଜିନୋଂନେ] କହୀ ହୈ. --------------------------------------------------------------------------

Page 91 of 264
PDF/HTML Page 120 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ଷଡ୍ଦ୍ରଵ୍ଯ–ପଂଚାସ୍ତିକାଯଵର୍ଣନ

ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାମେକାସ୍ତିତ୍ଵନିର୍ଵୃତ୍ତିତ୍ଵାଦନାଦିରନିଧନା ସହଵୃତ୍ତିର୍ହି ସମଵର୍ତିତ୍ଵମ୍; ସ ଏଵ ସମଵାଯୋ ଜୈନାନାମ୍; ତଦେଵ ସଂଜ୍ଞାଦିଭ୍ଯୋ ଭେଦେଽପି ଵସ୍ତୁତ୍ଵେନାଭେଦାଦପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵମ୍; ତଦେଵ ଯୁତସିଦ୍ଧି– ନିବଂଧନସ୍ଯାସ୍ତିତ୍ଵାନ୍ତରସ୍ଯାଭାଵାଦଯୁତସିଦ୍ଧତ୍ଵମ୍. ତତୋ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣାନାଂ ସମଵର୍ତିତ୍ଵଲକ୍ଷଣସମଵାଯଭାଜାମ– ଯୁତସିଦ୍ଧିରେଵ, ନ ପୃଥଗ୍ଭୂତତ୍ଵମିତି.. ୫୦..

-----------------------------------------------------------------------------

ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣ ଏକ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ରଚିତ ହୈଂ ଉନକୀ ଜୋ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ସହଵୃତ୍ତି [–ଏକ ସାଥ ରହନା] ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସମଵର୍ତୀପନା ହୈ; ଵହୀ, ଜୈନୋଂକେ ମତମେଂ ସମଵାଯ ହୈ; ଵହୀ, ସଂଜ୍ଞାଦି ଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ [–ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ସଂଜ୍ଞା– ଲକ୍ଷଣ–ପ୍ରଯୋଜନ ଆଦିକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ ଭେଦ ହୋନେ ପର ଭୀ] ଵସ୍ତୁରୂପସେ ଅଭେଦ ହୋନେସେ ଅପୃଥକ୍ପନା ହୈ; ଵହୀ, ଯୁତସିଦ୍ଧିକେ କାରଣଭୂତ ୧ଅସ୍ତିତ୍ଵାନ୍ତରକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଅଯୁତସିଦ୍ଧପନା ହୈ. ଇସଲିଯେ ୨ସମଵର୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପ ସମଵାଯଵାଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋଂକୋ ଅଯୁତସିଦ୍ଧି ହୀ ହୈ, ପୃଥକ୍ପନା ନହୀଂ ହୈ.. ୫୦.. -------------------------------------------------------------------------- ୧. ଅସ୍ତିତ୍ଵାନ୍ତର = ଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵ. [ଯୁତସିଦ୍ଧିକା କାରଣ ଭିନ୍ନ–ଭିନ୍ନ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ. ଲକଡ଼ୀ ଔର ଲକଡୀଵାଲେକୀ ଭାଁତି

୨. ସମଵାଯକା ସ୍ଵରୂପ ସମଵର୍ତୀପନା ଅର୍ଥାତ୍ ଅନାଦି–ଅନନ୍ତ ସହଵୃତ୍ତି ହୈ. ଦ୍ରଵ୍ଯ ଔର ଗୁଣୋେଂକୋ ଐସା ସମଵାଯ [ଅନାଦି–