Page 72 of 264
PDF/HTML Page 101 of 293
single page version
72
chetakasvabhAven prakR^iShTataravIryA.ntarAyAvasAditakAryakAraNasAmarthyAH sukhaduHkharUpa.n karmaphalamev prAdhAnyen chetaya.nte. anye tu prakR^iShTataramohamalImasenApi prakR^iShTaj~nAnAvaraNamudritAnubhAven chetak–svabhAven manAgvIryA.ntarAyakShayopashamAsAditakAryakAraNasAmarthyAH sukhaduHkharUpakarmaphalAnubhavan–sa.nvalitamapi kAryamev prAdhAnyen chetaya.nte. anyatare tu prakShAlitasakalamohakala~N.hken samuchChinna– kR^itsnaj~nAnAvaraNatayAtya.ntamunmudritasamastAnubhAven chetakasvabhAven samastavIryA.ntarAyakShayAsAditAna.nt– vIryA api nirjIrNakarmaphalatvAdatya.nt–
-----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– yah, 1chetayitR^itvaguNakI vyAkhyA hai.
koI chetayitA arthAt AtmA to, jo ati prakR^iShTa mohase malin hai aur jisakA prabhAv [shakti] ati prakR^iShTa j~nAnAvaraNase mu.Nd gayA hai aise chetak–svabhAv dvArA sukhaduHkharUp ‘karmaphal’ ko hI pradhAnataH chetate hai.n, kyo.nki unakA ati prakR^iShTa vIryAntarAyase kArya karanekA [–karmachetanArUp pariNamit honekA] sAmarthya naShTa gayA hai.
dUsare chetayitA arthAt AtmA, jo ati prakR^iShTa mohase malin Che aur jisakA prabhAv 2prakR^iShTa j~nAnAvaraNase mu.Nd gayA hai aise chetakasvabhAv dvArA – bhale hI sukhaduHkharUp karmaphalake anubhavase mishritarUpasee bhI – ‘kArya’ ko hI pradhAnataH chetate hai.n, kyo.nki unho.nne alpa vIryA.ntarAyake kShayopashamase 3kArya karanekA sAmarthya prApta kiyA hai.
aur dUsare chetayitA arthAt AtmA, jisame.nse sakal mohakala.nk dhul gayA hai tathA samasta j~nAnAvaraNake vinAshake kAraN jisakA samasta prabhAv atyanta vikasit ho gayA hai aise chetakasvabhAv
-------------------------------------------------------------------------- 1. chetayitR^itva = chetayitApanA; chetanevAlApanA ; chetakapanA. 2. karmachetanAvAle jIvako j~nAnAvaraN ‘prakR^iShTa’ hotA hai aur karmaphalachetanAvAleko ‘ati prakR^iShTa’ hotA hai. 3. kArya = [jIv dvArA] kiyA jAtA ho vah; ichChApUrvak iShTAniShTa vikalparUp karma. [jin jIvo.nko vIryakA
karmachetanArUpase pariNamit hote hai.n. vah karmachetanA karmaphalachetanAse mishrit hotI hai.]
Page 73 of 264
PDF/HTML Page 102 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
kR^itakR^ityatvAchcha svato.avyatiriktasvAbhAvikasukha.n j~nAnamev chetaya.nt iti.. 38..
pANittamadikka.ntA NANa.n vi.nda.nti te jIvA.. 39..
prANitvamatikrA.ntAH j~nAna.n vi.ndanti te jIvAH.. 39..
----------------------------------------------------------------------------- dvArA ‘j~nAn’ ko hI – ki jo j~nAn apanese 1avyatirikta svAbhAvik sukhavAlA hai usIko –chetate hai.n, kyo.nki unho.nne samasta vIryA.ntarAyake kShayase ananta vIryako prApta kiyA hai isaliye unako [vikArI sukhaduHkharUp] karmaphal nirjarit ho gayA hai aur atyanta 2kR^itakR^ityapanA huA hai [arthAt kuCh bhI karanA leshamAtra bhI nahI.n rahA hai].. 38..
karmaphalako vedate hai.n, [trasAH] tras [hi] vAstavame.n [kAryayutam] kAryasahit karmaphalako vedate hai.n aur [prANitvam atikrA.ntAH] jo prANitvakA [–prANo.nkA] atikram kar gaye hai.n [te jIvAH] ve jIv [j~nAna.n] j~nAnako [vi.ndanti] vedate hai.n.
hai.
chetatA hai, anubhav karatA hai, upalabdha karatA hai aur vedatA hai –ye ekArtha hai.n [arthAt yah sab shabda ek arthavAle hai.n], kyo.nki chetanA, anubhUti, upalabdhi aur vedanAkA ek artha hai. vahA.N, sthAvar -------------------------------------------------------------------------- 1. avyatirikta = abhinna. [svAbhAvik sukh j~nAnase abhinna hai isaliye j~nAnachetanA svAbhAvik sukhake sa.nchetan–
2. kR^itakR^itya = kR^itakArya. [paripUrNa j~nAnavAle AtmA atyanta kR^itakArya hai.n isaliye, yadyapi unhe.n ana.nt vIrya pragaT huA hai tathApi, unakA vIrya kAryachetanAko [karmachetanAko] nahI.n rachatA, [aur vikArI sukhaduHkh vinaShTa ho gaye hai.n isaliye unakA vIrya karmaphal chetaneAko bhI nahI.n rachatA,] j~nAnachetanAko hI rachatA hai.]
prANitvathI atikrAnta je te jIv vede j~nAnane. 39.
Page 74 of 264
PDF/HTML Page 103 of 293
single page version
74
atra kaH ki.n chetayat ityuktam. chetaya.nte anubhavanti upalabha.nte vi.nda.ntItyekArthAshchetanAnubhUtyupalabdhivedanAnAmekArthatvAt. tatra sthAvarAH karmaphala.n chetaya.nte, trasAH kArya.n chetaya.nte, kevalaj~nAninoj~nAna.n chetaya.nt iti.. 39..
athopayogaguNavyAkhyAnam.
jIvassa savvakAla.n aNaNNabhUda.n viyANIhi.. 40..
jIvasya sarvakAlamananyabhUta.n vijAnIhi.. 40..
----------------------------------------------------------------------------- karmaphalako chetate hai.n, tras kAryako chetate hai.n, kevalaj~nAnI j~nAnako chetate hai.n.
bhAvArthaH– pA.Nch prakArake sthAvar jIv avyakta sukhaduHkhAnubhavarUp shubhAshubhakarmaphalako chetate hai.n. dvIindriy Adi tras jIv usI karmaphalako ichChApUrvak iShTAniShTa vikalparUp kArya sahit chetate hai.n. 1paripUrNa j~nAnavanta bhagavanta [ananta saukhya sahit] j~nAnako hI chetate hai.n.. 39..
ab upayogaguNakA vyAkhyAn hai. --------------------------------------------------------------------------
hai. A.nshik j~nAnachetanAkI vivakShAse to muni, shrAvak tathA avirat samyagdraShTiko bhI j~nAnachetanA kahI jA sakatI haie; unakA yahA.N niShedh nahI.n samajhanA, mAtra vivakShAbhed hai aisA samajhanA chAhiye.
jIvadravyane te sarva kAL ananyarUpe jANavo. 40.
Page 75 of 264
PDF/HTML Page 104 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
AtmanashchaitanyAnuvidhAyI pariNAm upayogaH. so.api dvividhaH–j~nAnopayogo darshano–payogashcha. tatra visheShagrAhi j~nAna.n, sAmAnyagrAhi darshanam. upayogashcha sarvadA jIvAdapR^ithagbhUt ev, ekAstitvanirvR^ittatvAditi.. 40..
AbhiNisudodhimaNakevalANi NANANi pa.nchabheyANi.
kumatishrutavibha~N.hgAni cha trINyapi j~nAnaiH sa.nyuktAni.. 41..
-----------------------------------------------------------------------------
vAstavame.n do prakArakA [upayogaH] upayog [jIvasya] jIvako [sarvakAlam] sarva kAl [ananyabhUta.n] ananyarUpase [vijAnIhi] jAno.
TIkAH– AtmakA chaitanya–anuvidhAyI [arthAt chaitanyakA anusaraN karanevAlA] pariNAm so upayog hai. vah bhI doe prakArakA hai–j~nAnopayog aur darshanopayoga. vahA.N, visheShako grahaN karanevAlA j~nAn hai aur sAmAnyako grahaN karanevAlA darshan hai [arthAt visheSh jisame.n pratibhAsit ho vah j~nAn hai aur sAmAnya jisame.n pratibhAsit ho vah darshan hai]. aur upayog sarvadA jIvase apR^ithagbhUt hI hai, kyo.nki ek astitvase rachit hai.. 40..
manaHparyay aur keval–[j~nAnAni pa~nchabhedAni] is prakAr j~nAnake pA.Nch bhed hai.n; [kumatishrutavibha~N.hgAni cha] aur kumati, kushrut aur vibha.ng–[trINi api] yah tIn [aj~nAn] bhI [j~nAnaiH] [pA.Nch] j~nAnake sAth [sa.nyuktAni] sa.nyukta kiye gaye hai.n. [is prakAr j~nAnopayogake ATh bhed hai.n.] -------------------------------------------------------------------------- apR^ithagbhUt = abhinna. [upayog sadaiv jIvase abhinna hI hai, kyo.nki ve ek astitvase niShpanna hai.
Page 76 of 264
PDF/HTML Page 105 of 293
single page version
76
j~nAnopayogavisheShANA.n nAmasvarUpAbhidhAnametat.
tatrAbhinibodhikaj~nAna.n shrutaj~nAnamavadhij~nAna.n manaHparyayaj~nAna.n kevalaj~nAna.n kumatij~nAna.n kushrut–j~nAna.n vibha~N.hgaj~nAnamiti nAmAbhidhAnam. AtmA hyana.ntasarvAtmapradeshavyApivishuddha j~nAnasAmAnyAtmA. sa khalvanAdij~nAnAvaraNakarmAvachChannapradeshaH san, yattadAvaraNakShayopashamAdindri–yAnindriyAvalambAchcha mUrtAmUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tadAbhinibodhikaj~nAnam, yattadA– varaNakShayopashamAdanindriyAvala.nbAchcha mUrtAmUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tat shrutaj~nAnam, yattadAvaraNakShayopashamAdev mUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tadavadhij~nAnam, yattadA–varaNakShayopashamAdev
-----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– yah, j~nAnopayogake bhedo.nke nAm aur svarUpakA kathan hai.
vahA.N, [1] Abhinibodhikaj~nAn, [2] shrutaj~nAn, [3] avadhij~nAn, [4] manaHparyayaj~nAn, [5] kevalaj~nAn, [6] kumatij~nAn, [7] kushrutaj~nAn aur [8] vibha.ngaj~nAn–is prakAr [j~nAnopayogake bhedo.nke] nAmakA kathan hai.
[ab unake svarUpakA kathan kiyA jAtA haiH–] AtmA vAstavame.n ananta, sarva Atmapradesho.nme.n vyApak, vishuddha j~nAnasAmAnyasvarUp hai. vah [AtmA] vAstavame.n anAdi j~nAnAvaraNakarmase AchChAdit pradeshavAlA vartatA huA, [1] us prakArake [arthAt matij~nAnake] AvaraNake kShayopashamase aur indriy–manake avalambanase mUrta–amUrta dravyakA 1vikalarUpase 2visheShataH avabodhan karatA hai vah Abhinibodhikaj~nAn hai, [2] us prakArake [arthAt shrutaj~nAnake] AvaraNake kShayopashamase aur manake avalambanase mUrta–amUrta dravyakA vikalarUpase visheShataH avabodhan karatA hai vah shrutaj~nAn hai, [3] us prakArake AvaraNake kShayopashamase hI mUrta dravyakA vikalarUpase visheShataH avabodhan karatA hai vah avadhij~nAn hai, [4] us prakArake AvaraNake kShayopashamase hI paramanogat [–dUsaro.nke manake sAth sambandhavAle] mUrta dravyakA vikalarUpase visheShataH avabodhan karatA hai vah manaHparyayaj~nAn hai, [5] samasta AvaraNake atyanta kShayase, keval hI [–AtmA akelA hI], mUrta–amUrta dravyakA sakalarUpase -------------------------------------------------------------------------- 1. vikalarUpase = apUrNarUpase; a.nshataH. 2. visheShataH avabodhan karanA = jAnanA. [visheSh avabodh arthAt visheSh pratibhAs so j~nAn hai.]
Page 77 of 264
PDF/HTML Page 106 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
paramanogata.n mUrtadravya.n vikala.n visheSheNAvabudhyate tanmanaHparyayaj~nAnam, yatsakalAvaraNAtya.ntakShaye keval ev mUrtAmUrtadravya.n sakala.n visheSheNAvabudhyate tatsvAbhAvika.n kevalaj~nAnam. mithyAdarshanodayasahacharitamAbhinibodhikaj~nAnamev kumatij~nAnam, mithyAdarshanoday–sahacharita.n shrutaj~nAnamev kushrutaj~nAnam, mithyAdarshanodayasahacharitamavadhij~nAnamev vibha~N.hgaj~nAnamiti svarUpAbhidhAnam. ittha.n matij~nAnAdij~nAnopayogAShTaka.n vyAkhyAtam.. 41.. ----------------------------------------------------------------------------- visheShataH avabodhan karatA hai vah svAbhAvik kevalaj~nAn hai, [6] mithyAdarshanake udayake sAthakA Abhinibodhikaj~nAn hI kumatij~nAn hai, [7] mithyAdarshanake udayake sAthakA shrutaj~nAn hI kushrutaj~nAn hai, [8] mithyAdarshanake udayake sAthakA avadhij~nAn hI vibha.ngaj~nAn hai. – is prakAr [j~nAnopayogake bhedo.nke] svarUpakA kathan hai.
is prakAr matij~nAnAdi ATh j~nAnopayogo.nkA vyAkhyAn kiyA gayA.
bhAvArthaH– pratham to, nimnAnusAr pA.Nch j~nAno.nkA svarUp haiH– nishchayanayase akhaNDa–ek–vishuddhaj~nAnamay aisA yah AtmA vyavahAranayase sa.nsArAvasthAme.n karmAvR^itta vartatA huA, matij~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, pA.Nch indriyo.n aur manase mUrta–amUrta vastuko vikalparUpase jo jAnatA hai vah matij~nAn hai. vah tIn prakArakA haiH upalabdhirUp, bhAvanArUp aur upayogarUpa. matij~nAnAvaraNake kShayopashamase janit arthagrahaNashakti [–padArthako jAnanekI shakti] vah upalabdhi hai, jAne hue padArthakA punaH punaH chi.ntan vah bhAvanA hai aur ‘yah kAlA hai,’ ‘yah pIlA hai ’ ityAdirUpase arthagrahaNavyApAr [–padArthako jAnanekA vyApAr] vah upayog hai. usI prakAr vah [matij~nAn] avagrah, IhA, avAy aur dhAraNArUp bhedo.n dvArA athavA koShThabuddhi, bIjabuddhi, padAnusArIbuddhi tathA sa.nbhinnashrotR^itAbuddhi aise bhedo.n dvArA chAr prakArakA hai. [yahA.N, aisA tAtparya grahaN karanA chAhiye ki nirvikAr shuddha anubhUtike prati abhimukh jo matij~nAn vahI upAdeyabhUt ananta sukhakA sAdhak honese nishchayase upAdey hai, usake sAdhanabhUt bahira.ng matij~nAn to vyavahArase upAdey hai.]
Page 78 of 264
PDF/HTML Page 107 of 293
single page version
78
vahI pUrvokta AtmA, shrutaj~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, mUrta–amUrta vastuko parokSharUpase jo jAnatA hai use j~nAnI shrutaj~nAn kahate hai.n. vah labdhirUp aur bhAvanArUp haie tathA upayogarUp aur nayarUp hai. ‘upayog’ shabdase yahA.N vastuko grahaN karanevAlA pramAN samajhanA chAhiye arthAt sampUrNa vastuko jAnanevAlA j~nAn samajhanA chAhiye aur ‘nay’ shabdase vastuke [guNaparyAyarUp] ek deshako grahaN karanevAlA aisA j~nAtAkA abhiprAy samajhanA chAhiye. [yahA.N aisA tAtparya grahaN karanA chAhiye ki vishuddhaj~nAnadarshan jisakA svabhAv hai aise shuddha Atmatattvake samyak shraddhAn–j~nAn–anucharaNarUp abhedaratnatrayAtmak jo bhAvashrut vahI upAdeyabhUt paramAtmatattvakA sAdhak honese nishchayase upAdey hai kintu usake sAdhanabhUt bahira.ng shrutaj~nAn to vyavahArase upAdey hai.]
yah AtmA, avadhij~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, mUrta vastuko jo pratyakSharUpase jAnatA hai vah avadhij~nAn hai. vah avadhij~nAn labdhirUp tathA upayogarUp aisA do prakArakA jAnanA. athavA avadhij~nAn deshAvadhi, paramAvadhi aur sarvAvadhi aise bhedo.n dvArA tIn prakArase hai. usame.n, paramAvadhi aur sarvAvadhi chaitanyake uChalanese bharapUr AnandarUp paramasukhAmR^itake rasAsvAdarUp samarasIbhAvase pariNat charamadehI tapodhano.nko hotA hai. tIno.n prakArake avadhij~nAn nishchayase vishiShTa samyaktvAdi guNase hote hai.n. devo.n aur nArako.nke honevAle bhavapratyayI jo avadhij~nAn vah niyamase deshAvadhi hI hotA hai.
yah AtmA, manaHparyayaj~nAnAvaraNakA kShayopasham hone par, paramanogat mUrta vastuko jo pratyakSharUpase jAnatA hai vah manaHparyayaj~nAn hai. R^ijumati aur vipulamati aise bhedo.n dvArA manaHparyayaj~nAn do prakArakA hai. vahA.N, vipulamati manaHparyayaj~nAn parake manavachanakAy sambandhI padArtho.nko, vakra tathA avakra dono.nko, jAnatA hai aur R^ijumati manaHparyayaj~nAn to R^ijuko [avakrako] hI jAnatA hai. nirvikAr AtmAkI upalabdhi aur bhAvanA sahit charamadehI muniyo.nko vipulamati manaHparyayaj~nAn hotA hai. yah dono.n manaHparyayaj~nAn vItarAg Atmatattvake samyak shraddhAn–j~nAn–anuShThAnakI bhAvanA sahit, pandrah pramAd rahit apramatta muniko upayogame.n–vishuddha pariNAmame.n–utpanna hote hai.n. yahA.N manaHparyayaj~nAnake utpAdakAlame.n hI apramattapanekA niyam hai, phir pramattapaneme.n bhI vah sa.nbhavit hotA hai.
Page 79 of 264
PDF/HTML Page 108 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
aNidhaNamaNa.ntavisaya.n kevaliya.n chAvi paNNatta.n.. 42..
-----------------------------------------------------------------------------
jo j~nAn ghaTapaTAdi j~ney padArtho.nkA avalamban lekar utpanna nahI.n hotA vah kevalaj~nAn hai. vah shrutaj~nAnasvarUp bhI nahI.n hai. yadyapi divyadhvanikAlame.n usake AdhArase gaNadharadev Adiko shrutaj~nAn pariNamit hotA hai tathApi vah shrutaj~nAn gaNadharadev Adiko hI hotA hai, kevalIbhagavanto.nko to kevalaj~nAn hI hotA hai. punashcha, kevalIbhagavanto.nko shrutaj~nAn nahI.n hai itanA hI nahI.n, kintu unhe.n j~nAn–aj~nAn bhI nahI.n hai arthAt unhe.n kisI viShayakA j~nAn tathA kisI viShayakA aj~nAn ho aisA bhI nahI.n hai – sarva viShayo.nkA j~nAn hI hotA hai; athavA, unhe.n mati–j~nAnAdi anek bhedavAlA j~nAn nahI.n hai – ek kevalaj~nAn hI hai.
yahA.N jo pA.Nch j~nAno.nkA varNan kiyA gayA hai vah vyavahArase kiyA gayA hai. nishchayase to bAdal rahit sUryakI bhA.Nti AtmA akhaNDa–ek–j~nAn–pratibhAsamay hI hai.
ab aj~nAnatrayake sambandhame.n kahate hai.nH–
mithyAtva dvArA arthAt bhAv–AvaraN dvArA aj~nAn [–kumatij~nAn, kushrutaj~nAn tathA vibha.ngaj~nAn] aur aviratibhAv hotA hai tathA j~neyakA avalamban lenese [–j~ney sambandhI vichAr athavA j~nAn karanese] us–us kAl duHnay aur duHpramAN hote hai.n. [mithyAdarshanake sadbhAvame.n vartatA huA matij~nAn vah kumatij~nAn hai, shrutaj~nAn vah kushrutaj~nAn hai, avadhij~nAn vah vibha.ngaj~nAn hai; usake sadbhAvame.n vartate hue nay ve duHnay hai.n aur pramAN vah duHpramAN hai.] isaliye aisA bhAvArtha samajhanA chAhiye ki nirvikAr shuddha AtmAkI anubhUtisvarUp nishchay samyaktva upAdeyahai.
is prakAr j~nAnopayogakA varNan kiyA gayA.. 41.. --------------------------------------------------------------------------
niHsImaviShay anidhan kevaLarUp bhed kahel Che. 42.
Page 80 of 264
PDF/HTML Page 109 of 293
single page version
80
anidhanamana.ntaviShaya.n kaivalya.n chApi praj~naptam.. 42..
darshanopayogavisheShANA.n nAmasvarUpAbhidhAnametat.
chakShurdarshanamachakShurdarshanamavadhidarshana.n kevaladarshanamiti nAmAbhidhAnam. AtmA hyana.nt– sarvAtmapradeshavyApivishuddhadarshanasAmAnyAtmA. sa khalvanAdidarshanAvaraNakarmAvachChannapradeshaH san, yattadAvaraNakShayopashamAchchakShurindriyAvalambAchcha mUrtadravya.n vikala.n sAmAnye -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [darshanam api] darshan bhI [chakShuryutam] chakShudarshan, [achakShuryutam api cha] achakShudarshan, [avadhinA sahitam] avadhidarshan [cha api] aur [ana.ntaviShayam] ananta jisakA viShay hai aisA [anidhanam] avinAshI [kaivalya.n] kevaladarshan [praj~naptam] – aise chAr bhedavAlA kahA hai.
TIkAH– yah, darshanopayogake bhedo.nke nAm aur svarUpakA kathan hai.
[1] chakShudarshan, [2] achakShudarshan, [3] avadhidarshan aur [4] kevaladarshan – is prakAr [darshanopayogake bhedo.nke] nAmakA kathan hai.
[ab usake svarUpakA kathan kiyA jAtA haiH–] AtmA vAstavame.n ananta, sarva Atmapradesho.nme.n vyApak, vishuddha darshanasAmAnyasvarUp hai. vah [AtmA] vAstavame.n anAdi darshanAvaraNakarmase AchChAdit pradesho.nvAlA vartatA huA, [1] us prakArake [arthAt chakShudarshanake] AvaraNake kShayopashamase aur chakShu– indriyake avalambanase mUrta dravyako vikalarUpase 1sAmAnyataH avabodhan karatA hai --------------------------------------------------------------------------
Page 81 of 264
PDF/HTML Page 110 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
nAvabudhyate tachchakShurdarshanam, yattadAvaraNakShayopashamAchchakShurvarjitetarachaturindriyAnindriyAvalambAchcha mUrtA– mUrtadravya.n vikala.n sAmAnyenAvabudhyate tadachakShurdarshanam, yattadAvaraNakShayopashamAdev mUrtadravya.n vikala.n sAmAnyenAvabudhyate tadavadhidarshanam, yatsakalAvaraNAtya.ntakShaye keval ev mUrtAmUrtadravya.n sakala.n sAmAnyenAvabudhyate tatsvAbhAvika.n kevaladarshanamiti svarUpAbhidhAnam.. 42..
tamhA du vissarUva.n bhaNiya.n daviyatti NANIhi.n.. 43..
tasmAttu vishvarUpa.n bhaNita.n dravyamiti j~nAnibhiH.. 43..
ekasyAtmano.anekaj~nAnAtmakatvasamarthanametat.
na tAvajj~nAnI j~nAnAtpR^ithagbhavati, dvayorapyekAstitvanirvR^ittatvenaikadravyatvAt, ----------------------------------------------------------------------------- vah chakShudarshan hai, [2] us prakArake AvaraNake kShayopashamase tathA chakShuke atirikta sheSh chAr indrayo.n.n.n aur manake avalambanase mUrta–amUrta dravyako vikarUpase sAmAnyataH avabodhan karatA hai vah achakShudarshan haie, [3] us prakArake AvaraNake kShayopashamase hI mUrta dravyako vikarUpase sAmAnyataH avabodhan karatA hai vah avadhidarshan hai, [4] samasta AvaraNake atyanta kShayase, keval hI [–AtmA akelA hI], mUrta–amUrta dravyako sakalarUpasee sAmAnyataH avabodhan karatA hai vah svAbhAvik kevaladarshan hai. –is prakAr [darshanopayogake bhedo.nke] svarUpakA kathan hai.. 42..
jAtA; [j~nAnAni anekAni bhava.nti] tathApi j~nAn anek hai. [tasmAt tu] isaliye to [j~nAnibhiH] j~nAniyo.nne [dravya.n] dravyako [vishvarUpam iti bhaNitam] vishvarUp [–anekarUp] kahA hai.
--------------------------------------------------------------------------
te kAraNe to vishvarUp kahyu.n daravane j~nAnIe. 43.
Page 82 of 264
PDF/HTML Page 111 of 293
single page version
82
dvayorapyabhinnapradeshatvenaikakShetratvAt, dvayorapyekasamayanirvR^ittatvenaikakAlatvAt, dvayorapyekasvabhAv– tvenaikabhAvatvAt. na chaivamuchyamAnepyekasminnAtmanyAbhinibodhikAdInyanekAni j~nAnAni virudhya.nte, dravyasya vishvarUpatvAt. dravya.n hi sahakramapravR^ittAna.ntaguNaparyAyAdhAratayAna.ntarUpatvAdekamapi vishva– rUpamabhidhIyat iti.. 43..
davvANa.ntiyamadhavA davvAbhAva.n pakuvva.nti.. 44..
dravyAna.ntyamathavA dravyAbhAva.n prakR^irvanti.. 44..
----------------------------------------------------------------------------- dono.nko ekadravyapanA hai, dono.nke abhinna pradesh honese dono.nko ekakShetrapanA hai, dono.n ek samayamee.n rache jAte honese dono.nko ekakAlapanA hai, dono.nkA ek svabhAv honese dono.nko ekabhAvapanA hai. kintu aisA kahA jAne par bhI, ek AtmAme.n Abhinibodhik [–mati] Adi anek j~nAn virodh nahI.n pAte, kyo.nki dravya vishvarUp hai. dravya vAstavame.n sahavartI aur kramavartI aise ananta guNo.n tathA paryAyo.nkA AdhAr honeke kAraN anantarUpavAlA honese, ek hone par bhI, 1vishvarUp kahA jAtA hai .. 43..
anvayArthaH– [yadi] yadi [dravya.n] dravya [guNataH] guNo.nse [anyat cha bhavati] anya [–bhinna] ho [guNAH cha] aur guN [dravyataH anye] dravyase anya ho to [dravyAna.ntyam] dravyakI anantatA ho [athavA] athavA [dravyAbhAva.n] dravyakA abhAv [prakurvanti] ho.
TIkAH– dravyakA guNo.nse bhinnatva ho aur guNo.nkA dravyase bhinnatva ho to doSh AtA hai usakA yah kathan hai. -------------------------------------------------------------------------- 1. vishvarUp = anekarUpa. [ek dravya sahavartI ananta guNo.nkA aur kramavartI ananta paryAyo.nkA AdhAr honeke
anek j~nAnAtmak honeme.n virodh nahI.n hai.]
to thAy dravya–anantatA vA thAy nAsti dravyanI. 44.
Page 83 of 264
PDF/HTML Page 112 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
guNA hi kvachidAshritAH. yatrAshritAstadrravyam. tachchedanyadguNebhyaH. punarapi guNAH kvachidAshritAH. yatrAshritAstadrravyam. tadapi anyachchedguNebhyaH. punarapi guNAH kvachidAshritAH. yatrAshritAH tadrravyam. tadapyanyadev guNebhyaH. eva.n dravyasya guNebhyo bhede bhavati dravyA na.ntyam. dravya.n hi guNAnA.n samudAyaH. guNAshchedanye samudAyAt, ko nAm samudAyaH. ev guNAnA.n dravyAdbhede bhavati dravyAbhAv iti.. 44..
nechChanti nishchayaj~nAstadviparIta.n hi vA teShAm.. 45..
dravyaguNAnA.n svochitAnanyatvoktiriyam. -----------------------------------------------------------------------------
guN vAstavame.n kisIke Ashrayase hote hai.n; [ve] jisake Ashrit ho.n vah dravya hotA hai. vah [–dravya] yadi guNo.nse anya [–bhinna] ho to–phir bhI, guN kisIke Ashrit ho.nge; [ve] jisake Ashrit ho.n vah dravya hotA hai. vah yadi guNo.nse anya ho to– phir bhI guN kisIke Ashrit ho.nge; [ve] jisake Ashrit ho.n vah dravya hotA hai. vah bhI guNose anya hI ho.–– is prakAr, yadi dravyakA guNo.nse bhinnatva ho to, dravyakI anantatA ho.
vAstavame.n dravya arthAt guNo.nkA samudAya. guN yadi samudAyase anya ho to samudAy kaisA? [arthAt yadi guNo.nko samudAyase bhinna mAnA jAye to samudAy kahA.Nse ghaTit hogA? arthAt dravya hI kahA.Nse ghaTit hogA?] is prakAr, yadi guNo.nkA dravyase bhinnatva ho to, dravyakA abhAv ho.. 44..
ananyapanA hai; [nishchayaj~nAH hi] nishchayake j~nAtA [teShAm] unhe.n [vibhaktam anyatvam] vibhaktapanerUp anyapanA [vA] yA [tadviparIta.n] [vibhaktapanerUp] ananyapanA [na ichChanti] nahI.n mAnate. --------------------------------------------------------------------------
paN tyA.n vibhakta ananyatA vA anyatA nahi mAnya Che. 45.
Page 84 of 264
PDF/HTML Page 113 of 293
single page version
84
avibhaktapradeshatvalakShaNa.n dravyaguNAnAmananyatvamabhyupagamyate. vibhaktapradeshatvalakShaNa.n tvanyatva– mananyatva.n cha nAbhyupagamyate. tathA hi–yathaikasya paramANorekenAtmapradeshen sahAvibhaktatvAdananya–tva.n, tathaikasya paramANostadvartinA.n sparsharasaga.ndhavarNAdiguNAnA.n chAvibhaktapradeshatvAdananyatvam. yathA tvatya.ntaviprakR^iShTayoH sahyavi.ndhyayoratya.ntasannikR^iShTayoshcha mishritayostoyapayasorvibhaktapradeshatvalakShaN– manyatvamananyatva.n cha, na tathA dravyaguNAnA.n vibhaktapradeshatvAbhAvAdanyatvamananyatva.n cheti.. 45.. -----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– yah, dravya aur guNo.nke svochit ananyapanekA kathan hai [arthAt dravya aur guNo.nko kaisA ananyapanA ghaTit hotA hai vah yahA.N kahA hai].
dravya aur guNo.nko 1avibhaktapradeshatvasvarUp ananyapanA svIkAr kiyA jAtA hai; parantu vibhaktapradeshatvasvarUp anyapanA tathA [vibhaktapradeshatvasvarUp] ananyapanA svIkAr nahI.n kiyA jAtA. vah spaShTa samajhAyA jAtA haiH– jis prakAr ek paramANuko ek svapradeshake sAth avibhaktapanA honese ananyapanA hai, usI prakAr ek paramANuko tathA usame.n rahanevAle sparsha–ras–ga.ndh–varNa Adi guNo.nko avibhakta pradesh honese [avibhakta–pradeshatvasvarUp] ananyapanA hai; parantu jis prakAr atyanta dUr aise 2sahya aur vi.ndhyako vibhaktapradeshatvasvarUp anyapanA hai tathA atyanta nikaT aise mishrit 3kShIr–nIrako vibhaktapradeshatvasvarUp ananyapanA hai, usI prakAr dravya aur guNo.nko vibhakta pradesh na honese [vibhaktapradeshatvasvarUp] anyapanA tathA [vibhaktapradeshatvasvarUp] ananyapanA nahI.n hai.. 45.. -------------------------------------------------------------------------- 1. avibhakta = abhinna. [dravya aur guNo.nke pradesh abhinna hai isaliye dravya aur guNo.nko abhinnapradeshatvasvarUp
2. atyanta dUr sthit sahya aur vi.ndhya nAmake parvato.nko bhinnapradeshatvasvarUp anyapanA hai. 3. atyanta nikaT sthit mishrit dUdh–jalako bhinnapradeshatvasvarUp ananyapanA hai. dravya aur guNo.nko aisA
Page 85 of 264
PDF/HTML Page 114 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
vavadesA sa.nThANA sa.nkhA visayA ya ho.nti te bahugA. te tesimaNaNNatte aNNatte chAvi vijja.nte.. 46..
te teShAmananyatve anyatve chApi vidya.nte.. 46..
vyapadeshAdInAmekA.nten dravyaguNAnyatvaniba.ndhanatvamatra pratyAkhyAtam. yathA devadattasya gaurityanyatve ShaShThIvyapadeshaH, tathA vR^ikShasya shAkhA dravyasya guNA ityananyatve.api. yathA devadattaH phalama~N.hkushen dhanadattAy vR^ikShAdvATikAyAmavachinotItyanyatve kArakavyapadeshaH, tathA mR^ittikA ghaTabhAva.n svaya.n sven svasmai svasmAt svasmin karotItyAtmAtmAnamAtmanAtmane Atman Atmani -----------------------------------------------------------------------------
[viShayAH] viShay [te bahukAH bhavanti] anek hote hai.n. [te] ve [vyapadesh Adi], [teShAm] dravya– guNo.nke [anyatve] anyapaneme.n [ananyatve cha api] tathA ananyapaneme.n bhI [vidya.nte] ho sakate hai.n.
TIkAH– yahA.N vyapadesh Adi ekAntase dravya–guNo.nke anyapanekA kAraN honekA khaNDan kiyA
hai.
jis prakAr ‘devadattakI gAy’ is prakAr anyapaneme.n ShaShThIvyapadesh [–ChaThavI.n vibhaktikA kathan] hotA haie, usI prakAr ‘vR^ikShakI shAkhA,’ ‘dravyake guN’ aise ananyapaneme.n bhI [ShaShThIvyapadesh] hotA haie. jis prakAr‘devadatta phalako a.nkush dvArA dhanadattake liyee vR^ikSha parase bagIcheme.n to.DtA hai’ aise anyapaneme.n kArakavyapadesh hotA haie, usI prakAr ‘miTTI svaya.n ghaTabhAvako [–gha.DArUp pariNAmako] apane dvArA apane liye apaneme.nse apaneme.n karatI hai’, ‘AtmA Atmako AtmA dvArA AtmAke liye AtmAme.nse AtmAme.n jAnatA hai’ aise ananyapaneme.n bhI [kArakavyapadesh] hotA haie. jis prakAr ‘U.Nche devadattakI U.NchI gAy’ aisA anyapaneme.n sa.nsthAn hotA haie, usI prakAr ‘vishAl vR^ikShakA vishAl shAkhAsamudAy’, mUrta dravyake mUrta guN’ aise ananyapaneme.n bhI [sa.nsthAn] hotA haie. jis prakAr ‘ek devadattakI das -------------------------------------------------------------------------- vyapadesh = kathan; abhidhAna. [is gAthAme.n aisA samajhAyA hai ki–jahA.N bhed ho vahI.n vyapadesh Adi ghaTit ho.n aisA kuCh nahI.n hai; jahA.N abhed ho vahA.N bhI ve ghaTit hote hai.n. isaliye dravya–guNo.nme.n jo vyapadesh Adi hote hai.n ve kahI.n ekAntase dravya–guNo.nke bhedako siddha nahI.n karate.]
vyapadesh ne sa.nsthAn, sa.nkhyA, viShay bahu ye hoy Che;
te temanA anyatva tem ananyatAmA.n paN ghaTe. 46.
Page 86 of 264
PDF/HTML Page 115 of 293
single page version
86
jAnAtItyananyatve.api. yathA prA.nshordevadattasya prA.nshurgaurityanyatve sa.nsthAna.n, tathA prA.nshorvR^ikShasya prA.nshuH shAkhAbharo mUrtadravyasya mUrtA guNA ityananyatve.api. yathaikasya devadattasya dash gAv jAnAtItyananyatve.api. yathA prA.nshordevadattasya prA.nshurgaurityanyatve sa.nsthAna.n, tathA prA.nshorvR^ikShasya prA.nshuH shAkhAbharo mUrtadravyasya mUrtA guNA ityananyatve.api. yathaikasya devadattasya dash gAv ityanyatve sa.nkhyA, tathaikasya vR^ikShasya dash shAkhAH ekasya dravyasyAna.ntA guNA ityananyatve.api. yathA goShThe gAv ityanyatve viShayaH, tathA vR^ikShe shAkhAH dravye guNA ityananyatve.api. tato na vyapadeshAdayo dravyaguNAnA.n vastutven bheda.n sAdhaya.ntIti.. 46..
NANa.n dhaNa.n cha kuvvadi dhaNiNa.n jah NANiNa.n cha duvidhehi.n. bhaNNa.nti tah pudhatta.n eyatta.n chAvi tachchaNhU.. 47..
bhaNa.nti tathA pR^ithaktvamekatva.n chApi tattvaj~nAH.. 47..
----------------------------------------------------------------------------- gAye.n, aise anyapaneme.n sa.nkhyA hotI hai, usI prakAr ‘ek vR^ikShakI das shAkhAye.n’, ‘ek dravyake ananta guN’ aise ananyapaneme.n bhI [sa.nkhyA] hotI hai. jis prakAr ‘bA.Dee me.n gAye.n’ aise anyapaneme.n viShay [– AdhAr] hotA hai, usI prakAr ‘vR^ikShame.n shAkhAye.n’, ‘dravyame.n guN’ aise ananyapaneme.n bhI [viShay] hotA hai. isaliye [aisA samajhanA chAhiye ki] vyapadesh Adi, dravya–guNo.nme.n vasturUpase bhed siddha nahI.n karate.. 46..
anvayArthaH– [yathA] jis prakAr [dhana.n] dhan [cha] aur [j~nAna.n] j~nAn [dhanina.n] [puruShako] ‘dhanI’ [cha] aur [j~nAnina.n] ‘j~nAnI’ [karoti] karate hai.n– [dvividhAbhyAm bhaNa.nti] aise do prakArase kahA jAtA hai, [tathA] usI prakAr [tattvaj~nAH] tattvaj~na [pR^ithaktvam] pR^ithaktva [cha api] tathA [ekatvam] ekatvako kahate hai.n. --------------------------------------------------------------------------
te rIt tattvaj~no kahe ekatva tem pR^ithaktvane. 47.
Page 87 of 264
PDF/HTML Page 116 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
nasya, bhinnasa.nkhya.n bhinnasa.nkhyasya, bhinnaviShayalabdhavR^ittika.n bhinnaviShayalabdhavR^ittikasya puruShasya dhanIti vyapadesha.n pR^ithaktvaprakAreN kurute, yathA cha j~nAnamabhinnAstitvanirvR^ittamabhinnAstitvanirvR^ittasyAbhinna– sa.nsthAnamabhinnasa.nsthAnasyAbhinnasa.nkhyamabhinnasa.nkhyasyAbhinnaviShayalabdhavR^ittikamabhinnaviShayalabdhavR^ittikasya puruShasya j~nAnIti vyapadeshamekatvaprakAreN kurute; tathAnyatrApi. yatra dravyasya bheden vyapadeshAdiH tatra pR^ithaktva.n, yatrAbheden tatraikatvamiti.. 47..
doNha.n achedaNatta.n pasajadi samma.n jiNAvamada.n.. 48..
dvayorachetanatva.n prasajati samyag jinAvamatam.. 48..
-----------------------------------------------------------------------------
jis prakAr[1] bhinna astitvase rachit, [2] bhinna sa.nsthAnavAlA, [3] bhinna sa.nkhyAvAlA aur [4] bhinna viShayame.n sthit aisA dhan [1] bhinna astitvase rachit, [2] bhinna sa.nsthAnavAle, [3] bhinna sa.nkhyAvAle aur [4] bhinna viShayame.n sthit aise puruShako ‘dhanI’ aisA vyapadesh pR^ithaktvaprakArase karatA hai.n, tathA jis prakAr [1] abhinna astitvase rachit, [2] abhinna sa.nsthAnavAlA, [3] abhinna sa.nkhyAvAlA aur [4] abhinna viShayame.n sthit aisA j~nAn [1] abhinna astitvase rachit, [2] abhinna sa.nsthAnavAle, [3] abhinna sa.nkhyAvAle aur [4] abhinna viShayame.n sthit aise puruShako ‘j~nAnI’ aisA vyapadesh ekatvaprakArase karatA hai, usI prakAr anyatra bhI samajhanA chAhiye. jahA.N dravyake bhedase vyapadesh Adi ho.n vahA.N pR^ithaktva hai, jahA.N [dravyake] abhedase [vyapadesh Adi] ho.n vahA.N ekatva hai.. 47..
[anyo.anyasya] paraspar [arthA.ntarite tu] arthA.ntarabhUt [bhinnapadArthabhUt] ho.n to [dvayoH] dono.nko [achetanatva.n prasajati] achetanapanekA prasa.ng Aye– [samyag jinAvamatam] jo ki jino.nko samyak prakArase asa.nmat hai. --------------------------------------------------------------------------
banne achetanatA lahe–jinadevane nahi mAnya je. 48.
Page 88 of 264
PDF/HTML Page 117 of 293
single page version
88
dravyaguNAnAmarthA.ntarabhUtatve doSho.ayam.
j~nAnI j~nAnAdyadyarthA.ntarabhUtastadA svakaraNA.nshama.ntareN parashurahitadevadattavatkaraNavyApArA– samarthatvAdachetayamAno.achetan ev syAt. j~nAna~ncha yadi j~nAnino.arthA.ntarabhUta.n tadA tatkartra.nshama.ntareN devadattarahitaparashuvattatkartR^itvavyApArAsamarthatvAdachetayamAnamachetanamev syAt. na cha j~nAnaj~nAnino– ryutasiddhayossa.nyogen chetanatva.n dravyasya nirvisheShasya guNAnA.n nirAshrayANA.n shUnyatvAditi.. 48..
-----------------------------------------------------------------------------
TIkAH– dravya aur guNo.nko arthAntarapanA ho to yah [nimnAnusAr] doSh AyegA.
yadi j~nAnI [–AtmA] j~nAnase arthAntarabhUt ho to [AtmA] apane karaN–a.nsh binA, kulhA.DI rahit devadattakI bhA.Nti, 1karaNakA vyApAr karaneme.n asamartha honese nahI.n chetatA [–jAnatA] huA achetan hI hogA. aur yadi j~nAn j~nAnIse [–AtmAse] arthAntarabhUt ho to j~nAn apane kartR^i–a.nshake binA, devadatta rahit kulhA.DIkI bhA.Nti, apane 2kartAkA vyApAr karaneme.n asamartha honese nahI.n chetatA [–jAnatA] huA achetan hI hogA. punashcha, 3yutasiddha aise j~nAn aur j~nAnIko [–j~nAn aur AtmAko] sa.nyogase chetanapanA ho aisA bhI nahI.n hai, kyo.nki nirvisheSh dravya aur nirAshray guN shUnya hote hai.n.. 48.. -------------------------------------------------------------------------- 1. karaNakA vyApAr = sAdhanakA kArya. [AtmA kartA hai aur j~nAn karaN hai. yadi AtmA j~nAnase bhinna hI ho to
achetanatva A jAyegA.]
2. kartAkA vyApAr = kartAkA kArya. [j~nAn karaN haie aur AtmA kartA hai. yadi j~nAn AtmAse bhinna hI ho to
achetanapanA A jAvegA.]
3. yutasiddha = ju.Dkar siddha hue; samavAyase–sa.nyogase siddha hue. [jis prakAr laka.DI aur manuShya pR^ithak hone
j~nAnake sAth yukta hokar AtmA ‘j~nAnavAlA [–j~nAnI]’ hotA hai aisA bhI nahI.n hai. laka.DI aur manuShyakI
bhA.Nti j~nAn aur AtmA kabhI pR^ithak ho.nge hI kaise? visheSharahit dravya ho hI nahI.n sakatA, isaliye j~nAn rahit
AtmA kaisA? aur Ashray binA guN ho hI nahI.n sakatA, isaliye AtmAke binA j~nAn kaisA? isaliye
‘laka.DI’ aur ‘laka.DIvAle’kI bhA.Nti ‘j~nAn’ aur ‘j~nAnI’kA yutasiddhapanA ghaTit nahI.n hotA.]
Page 89 of 264
PDF/HTML Page 118 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
aNNANIti cha vayaNa.n egattappasAdhaga.n hodi.. 49..
aj~nAnIti cha vachanamekatvaprasAdhaka.n bhavati.. 49..
j~nAnaj~nAninoH samavAyasa.nba.ndhanirAso.ayam.
na khaluj~nAnAdarthAntarabhUtaH puruSho j~nAnasamavAyAt j~nAnI bhavatItyupapannam. sa khalu j~nAnasamavAyAtpUrva.n ki.n j~nAnI kimaj~nAnI? yadi j~nAnI tadA j~nAnasamavAyo niShphalaH. athAj~nAnI tadA kimaj~nAnasamavAyAt, kimaj~nAnen sahaikatvAt? na tAvadaj~nAnasamavAyAt; aj~nAnino hyaj~nAnasamavAyo niShphalaH, j~nAnitva.n tu j~nAnasamavAyAbhAvAnnAstyeva. tato.aj~nAnIti vachanamaj~nAnen sahaikatvamavashya.n -----------------------------------------------------------------------------
[samavAyAt] samavAyase [j~nAnI] j~nAnI hotA hai [na hi] aisA vAstavame.n nahI.n hai. [aj~nAnI] ‘aj~nAnI’ [iti cha vachanam] aisA vachan [ekatvaprasAdhaka.n bhavati] [guN–guNIke] ekatvako siddha karatA hai.
j~nAnase arthAntarabhUt AtmA j~nAnake samavAyase j~nAnI hotA hai aisA mAnanA vAstavame.n yogya nahI.n hai. [AtmAko j~nAnake samavAyase j~nAnI honA mAnA jAye to ham pUChate hai.n ki] vah [–AtmA] j~nAnakA samavAy honese pahale vAstavame.n j~nAnI hai ki aj~nAnI? yadi j~nAnI hai [aisA kahA jAye] to j~nAnakA samavAy niShphal hai. ab yadi aj~nAnI hai [aisA kahA jAye] to [pUChate hai.n ki] aj~nAnake samavAyase aj~nAnI hai ki aj~nAnake sAth ekatvase aj~nAnI hai? pratham, aj~nAnake samavAyase aj~nAnI ho nahI.n sakatA; kyo.nki aj~nAnIko aj~nAnakA samavAy niShphal hai aur j~nAnIpanA to j~nAnake samavAyakA abhAv honese hai hI nahI.n.n. isaliye ‘aj~nAnI’ aisA vachan aj~nAnake sAth ekatvako avashya siddha karatA hI hai. aur is prakAr aj~nAnake sAth ekatva siddha honese j~nAnake sAth bhI ekatva avashya siddha hotA hai. --------------------------------------------------------------------------
‘aj~nAnI’ evu.n vachan te ekatvanI siddhi kare. 49.
Page 90 of 264
PDF/HTML Page 119 of 293
single page version
90
sAdhayatyeva. siddhe chaivamaj~nAnen sahaikatve j~nAnenApi sahaikatvamavashya.n sidhyatIti.. 49..
tamhA davvaguNANa.n ajudA siddhi tti NiddiThThA.. 50..
tasmAdrravyaguNAnA.n ayutA siddhiriti nirdiShTA.. 50..
-----------------------------------------------------------------------------
bhAvArthaH– AtmAko aur j~nAnako ekatva hai aisA yahA.N yuktise samajhAyA hai.
prashnaH– ChadmasthadashAme.n jIvako mAtra alpaj~nAn hI hotA hai aur kevalIdashAme.n to paripUrNa j~nAn– kevalaj~nAn hotA hai; isaliye vahA.N to kevalIbhagavAnako j~nAnakA samavAy [–kevalaj~nAnakA sa.nyog] huA na?
uttaraH– nahI.n, aisA nahI.n hai. jIvako aur j~nAnaguNako sadaiv ekatva hai, abhinnatA hai. ChadmasthadashAme.n bhI us abhinna j~nAnaguName.n shaktirUpase kevalaj~nAn hotA hai. kevalIdashAme.n, us abhinna j~nAnaguName.n shaktirUpase sthit kevalaj~nAn vyakta hotA hai; kevalaj~nAn kahI.n bAharase Akar kevalIbhagavAnake AtmAke sAth samavAyako prApta hotA ho aisA nahI.n hai. ChadmasthadashAme.n aur kevalIdashAme.n jo j~nAnakA antar dikhAI detA hai vah mAtra shakti–vyaktirUp antar samajhanA chAhiye.. 49..
anvayArthaH– [samavartitva.n samavAyaH] samavartIpanA vah samavAy hai; [apR^ithagbhUtatvam] vahI, apR^ithakpanA [cha] aur [ayutasiddhatvam] ayutasiddhapanA hai. [tasmAt] isaliye [dravyaguNAnAm] dravya aur guNo.nkI [ayutA siddhiH iti] ayutasiddhi [nirdiShTA] [jino.nne] kahI hai. --------------------------------------------------------------------------
te kAraNe bhAkhI ayutasiddhi guNo ne dravyane. 50.
Page 91 of 264
PDF/HTML Page 120 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] ShaDdravya–pa.nchAstikAyavarNan
dravyaguNAnAmekAstitvanirvR^ittitvAdanAdiranidhanA sahavR^ittirhi samavartitvam; sa ev samavAyo jainAnAm; tadev sa.nj~nAdibhyo bhede.api vastutvenAbhedAdapR^ithagbhUtatvam; tadev yutasiddhi– niba.ndhanasyAstitvAntarasyAbhAvAdayutasiddhatvam. tato dravyaguNAnA.n samavartitvalakShaNasamavAyabhAjAm– yutasiddhirev, na pR^ithagbhUtatvamiti.. 50..
davvAdo ya aNaNNA aNNattapagAsagA ho.nti.. 51..
vavadesado pudhatta.n kuvva.nti hi No sabhAvAdo.. 52..
-----------------------------------------------------------------------------
dravya aur guN ek astitvase rachit hai.n unakI jo anAdi–ananta sahavR^itti [–ek sAth rahanA] vah vAstavame.n samavartIpanA hai; vahI, jaino.nke matame.n samavAy hai; vahI, sa.nj~nAdi bhed hone par bhI [–dravya aur guNo.nko sa.nj~nA– lakShaN–prayojan AdikI apekShAse bhed hone par bhI] vasturUpase abhed honese apR^ithakpanA hai; vahI, yutasiddhike kAraNabhUt 1astitvAntarakA abhAv honese ayutasiddhapanA hai. isaliye 2samavartitvasvarUp samavAyavAle dravya aur guNo.nko ayutasiddhi hI hai, pR^ithakpanA nahI.n hai.. 50.. -------------------------------------------------------------------------- 1. astitvAntar = bhinna astitva. [yutasiddhikA kAraN bhinna–bhinna astitva hai. laka.DI aur lakaDIvAlekI bhA.Nti
2. samavAyakA svarUp samavartIpanA arthAt anAdi–ananta sahavR^itti hai. dravya aur guNoe.nko aisA samavAy [anAdi–
paramANumA.n prarUpit varaN, ras, ga.ndh tem ja sparsha je,
aNuthI abhinna rahI visheSh vaDe prakAshe bhedane; 51.
tyam j~nAnadarshan jIvaniyat ananya rahIne jIvathI,
anyatvanA kartA bane vyapadeshathI–na svabhAvathI. 52.