Page 132 of 264
PDF/HTML Page 161 of 293
single page version
ପର୍ଯାଯୋତ୍ପତ୍ତିହେତଵୋଽନଂତା ଅନଂତାଣୁଵର୍ଗଣାଃ, ଅନଂତା ଅସଂଖ୍ଯେଯାଣୁଵର୍ଗଣାଃ, ଅନଂତା ସଂଖ୍ଯେଯାଣୁଵର୍ଗଣାଃ ଦ୍ଵଯ
ଣୁକସ୍କଂଧପର୍ଯଂତାଃ, ପରମାଣଵଶ୍ଚ, ଯଦନ୍ଯଦପି ମୂର୍ତଂ ତତ୍ସର୍ଵଂ ପୁଦ୍ଗଲଵିକଲ୍ପତ୍ଵେନୋପସଂହର୍ତଵ୍ଯ–ମିତି..୮୨..
ଦ୍ରଵ୍ଯମନ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମ, ନୋକର୍ମ, ଵିଚିତ୍ର ପର୍ଯାଯୋଂଂକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିକେ ହେତୁଭୂତ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅନେକ ପ୍ରକାରକୀ ପର୍ଯାଯେଂ ଉତ୍ପନ୍ନ
ହୋନେକେ କାରଣଭୂତ]
ପୁଦ୍ଗଲକେ ଭେଦ ରୂପସେ ସମେଟନା.
ଵିକଲ୍ପଜାଲରହିତ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵାସ୍ତିକାଯସେ ଵିପରୀତ ମନ, କର୍ମରହିତ ଆତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯସେ ପ୍ରତିକୂଲ ଆଠ କର୍ମ ଔର
ଅମୂର୍ତ ଆତ୍ମସ୍ଵଭାଵସେ ପ୍ରତିପକ୍ଷଭୂତ ଅନ୍ଯ ଭୀ ଜୋ କୁଛ ମୂର୍ତ ହୋ ଵହ ସବ ପୁଦ୍ଗଲ ଜାନୋ.. ୮୨..
ଇସ ପ୍ରକାର ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯାସ୍ତିକାଯକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ସମାପ୍ତ ହୁଆ.
[ଅଵିଭାଗୀ ପରମାଣୁ ଭୀ ଅନନ୍ତ ହୈଂ.]
Page 133 of 264
PDF/HTML Page 162 of 293
single page version
ଲେଗାଗାଢଂ ପୁଟ୍ଠଂ ପିହୁଲମସଂଖାଦିଯପଦେସଂ.. ୮୩..
ଲେକାଵଗାଢଃ ସ୍ପୃଷ୍ଟଃ ପୃଥୁଲୋଽସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶଃ.. ୮୩..
ଵିସ୍ତୃତତ୍ଵାତ୍ପୃଥୁଲଃ. ନିଶ୍ଚଯନଯେନୈକପ୍ରଦେଶୋଽପି ଵ୍ଯଵହାରନଯେନାସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶ ଇତି.. ୮୩..
[ପୃଥୁଲଃ] ଵିଶାଲ ଔର [ଅସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶଃ] ଅସଂଖ୍ଯାତପ୍ରଦେଶୀ ହୈ.
ହୈ;
ଉସମେଂ ବୀଚମେଂ ଵ୍ଯଵଧାନ–ଅନ୍ତର–ଅଵକାଶ ନହୀଂ ହୈ ; ଇସଲିଯେ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ ଅଖଣ୍ଡ ହୈ.]
୨. ଏକପ୍ରଦେଶୀ=ଅଵିଭାଜ୍ଯ–ଏକକ୍ଷେତ୍ରଵାଲା. [ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ ଅଵିଭାଜ୍ଯ–ଏକପଦାର୍ଥ ହୋନେସେ ଅଵିଭାଜ୍ଯ–
ଲୋକାଵଗାହୀ, ଅଖଂଡ ଛେ, ଵିସ୍ତୃତ, ଅସଂଖ୍ଯପ୍ରଦେଶ. ୮୩.
Page 134 of 264
PDF/HTML Page 163 of 293
single page version
ଗଦିକିରିଯାଜୁତ୍ତାଣଂ କାରଣଭୂଦଂ ସଯମକଜ୍ଜଂ.. ୮୪..
ଗତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତାନାଂ କାରଣଭୂତଃ ସ୍ଵଯମକାର୍ଯଃ.. ୮୪..
ଵ୍ଯଯଵତ୍ତ୍ଵେଽପି ସ୍ଵରୂପାଦପ୍ରଚ୍ଯଵନାନ୍ନିତ୍ଯଃ. ଗତିକ୍ରିଯାପରିଣତାନାମୁଦା–
ଗତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତକୋ [କାରଣଭୂତଃ] କାରଣଭୂତ [ନିମିତ୍ତରୂପ] ହୈ ଔର [ସ୍ଵଯମ୍ ଅକାର୍ଯଃ] ସ୍ଵଯଂ ଅକାର୍ଯ ହୈ.
ଅଗୁରୁଲଘୁ ଗୁଣ [–ଅଂଶ] କହେ ହୈଂ.]
ଜେ ଅଗୁରୁଲଧୁକ ଅନନ୍ତ ତେ–ରୂପ ସର୍ଵଦା ଏ ପରିଣମେ,
ଛେ ନିତ୍ଯ, ଆପ ଅକାର୍ଯ ଛେ, ଗତିପରିଣମିତନେ ହେତୁ ଛେ. ୮୪.
Page 135 of 264
PDF/HTML Page 164 of 293
single page version
ତ୍ହ ଜୀଵପୁଗ୍ଗଲୋଣଂ ଧମ୍ମଂ ଦଵ୍ଵଂ ଵିଯାଣାହି.. ୮୫..
ତ୍ଥା ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଵିଜାନୀହି.. ୮୫..
ହୋନେମେଂ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ]
କିସୀ ଅନ୍ଯସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ ହୁଆ ହୈ ଇସଲିଯେ କିସୀ ଅନ୍ଯ କାରଣକେ କାର୍ଯରୂପ ନହୀଂ ହୈ].. ୮୪..
[ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ] ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଗମନମେଂ ଅନୁଗ୍ରହ କରତା ହୈ [–ନିମିତ୍ତଭୂତ ହୋତା ହୈ] ଐସା
[ଵିଜାନୀହି] ଜାନୋ.
ଗତିରୂପ ପରିଣମିତ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଗତିକା ସହକାରୀ କାରଣ ହୈ.
୨. ଯଦି କୋଈ ଏକ, କିସୀ ଦୂସରେକେ ବିନା ନ ହୋ, ତୋ ପହଲେକୋ ଦୂସରେକା ଅଵିନାଭାଵୀ କହା ଜାତା ହୈ. ଯହାଁ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୋ
ନ ହୋ ତୋ ଵହାଁ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନ୍ହେଂ ସହାଯମାତ୍ରରୂପ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ; ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵଯଂ ଗତିକ୍ରିଯାରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୋଂ
ତଭୀ ଧର୍ମଦ୍ରଵ୍ଯ ଉନ୍ହେଂେ ଉଦାସୀନ ସହାଯମାତ୍ରରୂପ [ନିମିତ୍ତମାତ୍ରରୂପ] ହୈ, ଅନ୍ଯଥା ନହୀଂ.
ତ୍ଯମ ଧର୍ମ ପଣ ଅନୁଗ୍ରହ କରେ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋନେ ଗମନମାଂ. ୮୫.
Page 136 of 264
PDF/HTML Page 165 of 293
single page version
ସ୍ଵଯମେଵ ଗଚ୍ଛତାଂ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାମୁଦାସୀନାଵିନାଭୂତସହାଯକାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନ ଗମନମୁନଗୃହ୍ଣାତି ଇତି..୮୫..
ଠିଦିକିରିଯାଜୁତ୍ତାଣଂ କାରଣଭୂଦଂ ତୁ
ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତାନାଂ କାରଣଭୂତଂ ତୁ ପୃଥିଵୀଵ.. ୮୬..
ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଧର୍ମ [ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ] ଭୀ ସ୍ଵଯଂ ଗମନ ନ କରତା ହୁଆ ଐର [ପରକୋ] ଗମନ ନ କରାତା
ହୁଆ, ସ୍ଵଯମେଵ ଗମନ କରତେ ହୁଏ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଉଦାସୀନ ଅଵିନାଭାଵୀ ସହାଯରୂପ କାରଣମାତ୍ରରୂପସେ
ଗମନମେଂ
[ଗତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତକୋ କାରଣଭୂତ ହୋନେକେ ବଦଲେ] [ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତାନାମ୍] ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତକୋ [ପୃଥିଵୀ
ଇଵ] ପୃଥ୍ଵୀକୀ ଭାଁତି [କାରଣଭୂତମ୍] କାରଣଭୂତ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାପରିଣତ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ
ନିମିତ୍ତଭୂତ ହୈ].
ପଣ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଆ ଛେ ପୃଥ୍ଵୀ ମାଫକ ହେତୁ ଥିତିପରିଣମିତନେ. ୮୬.
Page 137 of 264
PDF/HTML Page 166 of 293
single page version
ଯଥା ଧର୍ମଃ ପ୍ରଜ୍ଞାପିତସ୍ତଥାଧର୍ମୋପି ପ୍ରଜ୍ଞାପନୀଯଃ. ଅଯଂ ତୁ ଵିଶେଷଃ. ସ ଗତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତା–
ତିଷ୍ଠଂତୀ ପରମସ୍ଥାପଯଂତୀ ଚ ସ୍ଵଯେଵ ତିଷ୍ଠତାମଶ୍ଵାଦୀନା ମୁଦାସୀନା–ଵିନାଭୂତସହାଯକାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନ
ସ୍ଥିତିମନୁଗୃହ୍ଣାତି ତଥାଽଧର୍ମାଽପି ସ୍ଵଯଂ ପୂର୍ଵମେଵ ତିଷ୍ଠନ୍ ପରମସ୍ଥାପଯଂଶ୍ଚ ସ୍ଵଯମେଵ ତିଷ୍ଠତାଂ
ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାମୁଦାସୀନାଵିନାଭୂତସହାଯକାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନ ସ୍ଥିତିମନୁଗୃହ୍ଣାତୀତି..୮୬..
ଦୋ ଵି ଯ ମଯା ଵିଭତ୍ତା ଅଵିଭତ୍ତା ଲୋଯମେତ୍ତା ଯ.. ୮୭..
ଦ୍ଵାଵପି ଚ ମତୌ ଵିଭକ୍ତାଵଵିଭକ୍ତୌ ଲୋକମାତ୍ରୌ ଚ.. ୮୭..
କାରଣଭୂତ ହୈ ଔର ଯହ [ଅଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ] ସ୍ଥିତିକ୍ରିଯାଯୁକ୍ତକୋ ପୃଥ୍ଵୀକୀ ଭାଁତି କାରଣଭୂତ ହୈ. ଜିସ ପ୍ରକାର
ପୃଥ୍ଵୀ ସ୍ଵଯଂ ପହଲେସେ ହୀ ସ୍ଥିତିରୂପ [–ସ୍ଥିର] ଵର୍ତତୀ ହୁଈ ତଥା ପରକୋ ସ୍ଥିତି [–ସ୍ଥିରତା] ନହୀଂ
କରାତୀ ହୁଈ, ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଥିତିରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋତେ ହୁଏ ଅଶ୍ଵାଦିକକୋ ଉଦାସୀନ ଅଵିନାଭାଵୀ ସହାଯରୂପ
କାରଣମାତ୍ରକେ ରୂପମେଂ ସ୍ଥିତିମେଂ ଅନୁଗ୍ରହ କରତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅଧର୍ମ [ଅଧର୍ମାସ୍ତିକାଯ] ଭୀ ସ୍ଵଯଂ ପହଲେସେ
ହୀ ସ୍ଥିତିରୂପସେ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଔର ପରକୋ ସ୍ଥିତି ନହୀଂ କରାତା ହୁଆ, ସ୍ଵଯମେଵ ସ୍ଥିତିରୂପ ପରିଣମିତ
ହୋତେ ହୁଏ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଉଦାସୀନ ଅଵିନାଭାଵୀ ସହାଯରୂପ କାରଣମାତ୍ରକେ ରୂପମେଂ ସ୍ଥିତିମେଂ ଅନୁଗ୍ରହ
କରତା ହୈ.. ୮୬..
ଔର [ଦ୍ଵୌ ଅପି] ଵେ ଦୋନୋଂ [ଵିଭକ୍ତୌ] ଵିଭକ୍ତ, [ଅଵିଭକ୍ତୌ] ଅଵିଭକ୍ତ [ଚ] ଔର [ଲୋକମାତ୍ରୌ]
ଲୋକପ୍ରମାଣ [ମତୌ] କହେ ଗଯେ ହୈଂ.
ତେ ଉଭଯ ଭିନ୍ନ–ଅଭିନ୍ନ ଛେ ନେ ସକଳଲୋକପ୍ରମାଣ ଛେ. ୮୭.
Page 138 of 264
PDF/HTML Page 167 of 293
single page version
ତଯୋର୍ଯଦି ଗତିପରିଣାମଂ ତତ୍ପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣାମଂ ଵା ସ୍ଵଯମନୁଭଵତୋର୍ବହିରଙ୍ଗହେତୂ ଧର୍ମାଧର୍ମୋ ନ ଭଵେତାମ୍, ତଦା
ତଯୋର୍ନିରର୍ଗଲଗତିସ୍ଥିତିପରିଣାମତ୍ଵାଦଲୋକେଽପି ଵୃତ୍ତିଃ କେନ ଵାର୍ଯେତ. ତତୋ ନ ଲୋକାଲୋକଵିଭାଗଃ ସିଧ୍ଯେତ.
ଧର୍ମାଧର୍ମଯୋସ୍ତୁ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଯୋର୍ଗତିତତ୍ପୂର୍ଵସ୍ଥିତ୍ଯୋର୍ବହିରଙ୍ଗହେତୁତ୍ଵେନ ସଦ୍ଭାଵେଽଭ୍ଯୁପଗମ୍ଯମାନେ ଲୋକାଲୋକଵିଭାଗୋ
ଜାଯତ ଇତି. କିଞ୍ଚ ଧର୍ମାଧର୍ମୋ ଦ୍ଵାଵପି ପରସ୍ପରଂ
ର୍ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲଯୋର୍ଗତିସ୍ଥିତ୍ଯୁପଗ୍ରହକରଣାଲ୍ଲୋକମାତ୍ରାଵିତି.. ୮୭..
ଵହାଁ, ଜୀଵ ଔର ପୁଦ୍ଗଲ ସ୍ଵରସସେ ହୀ [ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ] ଗତିପରିଣାମକୋ ତଥା ଗତିପୂର୍ଵକ
ସ୍ଥିତିପରିଣାମକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ. ଯଦି ଗତିପରିଣାମ ଅଥଵା ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ସ୍ଵଯଂ ଅନୁଭଵ
କରନେଵାଲେ ଉନ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକୋ ବହିରଂଗ ହେତୁ ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମ ନ ହୋ, ତୋ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକେ
ନିଵାରା ଜା ସକତା ହୈ? [କିସୀସେ ନହୀଂ ନିଵାରା ଜା ସକତା.] ଇସଲିଯେ ଲୋକ ଔର ଅଲୋକକା ଵିଭାଗ
ସିଦ୍ଧ ନହୀଂ ହୋତା. ପରନ୍ତୁ ଯଦି ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲକୀ ଗତିକେ ଔର ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିକେ ବହିରଂଗ ହେତୁଓଂଂକେ
ରୂପମେଂ ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମକା ସଦ୍ଭାଵ ସ୍ଵୀକାର କିଯା ଜାଯେ ତୋ ଲୋକ ଔର ଅଲୋକକା ଵିଭାଗ [ସିଦ୍ଧ]
ହୋତା ହୈ . [ଇସଲିଯେ ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମ ଵିଦ୍ଯମାନ ହୈ.] ଔର [ଉନକେ ସମ୍ବନ୍ଧମେଂ ଵିଶେଷ ଵିଵରଣ ଯହ ହୈ
କି], ଧର୍ମ ଔର ଅଧର୍ମ ଦୋନୋଂ ପରସ୍ପର ପୃଥଗ୍ଭୂତ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୋନେସେ ଵିଭକ୍ତ [ଭିନ୍ନ] ହୈଂ;
ଏକକ୍ଷେତ୍ରାଵଗାହୀ ହୋନେସେ ଅଵିଭକ୍ତ [ଅଭିନ୍ନ] ହୈଂ; ସମସ୍ତ ଲୋକମେଂ ଵିଦ୍ଯମାନ ଜୀଵ –ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ଗତିସ୍ଥିତିମେଂ
ନିଷ୍କ୍ରିଯରୂପସେ ଅନୁଗ୍ରହ କରତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ [–ନିମିତ୍ତରୂପ ହୋତେ ହୈଂ ଇସଲିଯେ] ଲୋକପ୍ରମାଣ ହୈଂ.. ୮୭..
Page 139 of 264
PDF/HTML Page 168 of 293
single page version
ହଵଦି ଗଦି ସ୍ସ ପ୍ପସରୋ ଜୀଵାଣଂ ପୁଗ୍ଗଲାଣଂ
ଭଵତି ଗତେଃ ସଃ ପ୍ରସରୋ ଜୀଵାନାଂ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଚ.. ୮୮..
ଚ] ଜୀଵୋଂ ତଥା ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ [ଗତିପରିଣାମମେଂ ଆଶ୍ରଯମାତ୍ରରୂପ ହୋନେସେ] [ଗତେଃ ପ୍ରସରଃ] ଗତିକା ଉଦାସୀନ
ପ୍ରସାରକ [ଅର୍ଥାତ୍ ଗତିପ୍ରସାରମେଂ ଉଦାସୀନ ନିମିତ୍ତଭୂତ] [ଭଵତି] ହୈ.
ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋନା ଗତିପ୍ରସାର ତଣୋ ଉଦାସୀନ ହେତୁ ଛେ. ୮୮.
Page 140 of 264
PDF/HTML Page 169 of 293
single page version
ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣତସ୍ତୁଙ୍ଗୋଽଶ୍ଵଵାରସ୍ଯ ସ୍ଥିତିପରିଣାମସ୍ଯ ହେତୁକର୍ତାଵଲୋକ୍ଯତେ ନ ତଥାଽଧର୍ମଃ. ସ ଖଲୁ
ନିଷ୍କ୍ରିଯତ୍ଵାତ୍ ନ କଦାଚିଦପି ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣାମମେଵାପଦ୍ଯତେ. କୁତୋଽସ୍ଯ ସହସ୍ଥାଯିତ୍ଵେନ ପରେଷାଂ
ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତିପରିଣାମସ୍ଯ ହେତୁକର୍ତୃତ୍ଵମ୍. କିଂ ତୁ ପୃଥିଵୀଵତ୍ତୁରଙ୍ଗସ୍ଯ ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାମାଶ୍ରଯ–
କାରଣମାତ୍ରତ୍ଵେନୋଦାସୀନ ଏଵାସୌ ଗତିପୂର୍ଵସ୍ଥିତେଃ ପ୍ରସରୋ ଭଵତୀତି.. ୮୮..
[ଗତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିକା ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ ହୈେ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଧର୍ମ
ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୀ [ଗତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିକା ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ
[ଅର୍ଥାତ୍ ଗତିପ୍ରସାରକା ଉଦାସୀନ ହୀ ନିମିତ୍ତ] ହୈ.
ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ହେତୁକର୍ତା] ନହୀ ହୈ. ଵହ [ଅଧର୍ମ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୋନେସେ
କଭୀ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକୋ ହୀ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ ହୋତା; ତୋ ଫିର ଉସେ [ପରକେ]
ଅଶ୍ଵକୋ [ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିକୀ ଉଦାସୀନ
ହୀ ପ୍ରସାରକ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଅଧର୍ମ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ [ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମମେଂ] ମାତ୍ର ଆଶ୍ରଯରୂପ
କାରଣକେ ରୂପମେଂ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିକା ଉଦାସୀନ ହୀ ପ୍ରସାରକ [ଅର୍ଥାତ୍ ଗତିପୂର୍ଵକ–ସ୍ଥିତିପ୍ରସାରକା
ଉଦାସୀନ ହୀ ନିମିତ୍ତ] ହୈ.. ୮୮..
ଗମନ ନ କରକେ [ଅର୍ଥାତ୍ ସହକାରୀ ନ ବନକର], ମାତ୍ର ଉନ୍ହେେଂ [ଗତିମେଂ] ଆଶ୍ରଯରୂପ କାରଣ ବନତା ହୈ ଇସଲିଯେ
ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯକୋ ଉଦାସୀନ ନିମିତ୍ତ କହା ହୈ. ପଵନକୋ ହେତୁକର୍ତା କହା ଉସକା ଯହ ଅର୍ଥ କଭୀ ନହୀଂ ସମଝନା କି
ପଵନ ଧ୍ଵଜାଓଂକୋ ଗତିପରିଣାମ କରାତା ହୋଗା. ଉଦାସୀନ ନିମିତ୍ତ ହୋ ଯା ହେତୁକର୍ତା ହୋ– ଦୋନୋଂ ପରମେଂ ଅକିଂଚିତ୍କର ହୈଂ.
ଉନମେଂ ମାତ୍ର ଉପରୋକ୍ତାନୁସାର ହୀ ଅନ୍ତର ହୈ. ଅବ ଅଗଲୀ ଗାଥାକୀ ଟୀକାମେଂ ଆଚାର୍ଯଦେଵ ସ୍ଵଯଂ ହୀ କହେଂଗେ କି ‘ଵାସ୍ତଵମେଂ
ସମସ୍ତ ଗତିସ୍ଥିତିମାନ ପଦାର୍ଥ ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ହୀ ନିଶ୍ଚଯସେ ଗତିସ୍ଥିତି କରତେ ହୈ.’ଇସଲିଯେ ଧ୍ଵଜା, ସଵାର
ଇତ୍ଯାଦି ସବ, ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ ହୀ ଗତିସ୍ଥିତି କରତେ ହୈ, ଉସମେଂ ଧର୍ମ ତଥା ପଵନ, ଔର ଅଧର୍ମ ତଥା ଅଶ୍ଵ
ଅଵିଶେଷରୂପସେ ଅକିଂଚିତ୍କର ହୈଂ ଐସା ନିର୍ଣଯ କରନା.]
ସ୍ଥିତିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେ ଵାଲେ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ସାଥ ସ୍ଥିତି ନହୀଂ କରତା, ପହଲେହୀ ସ୍ଥିତ ହୈେ; ଇସ ପ୍ରକାର ଵହ
ସହସ୍ଥାଯୀ ନ ହୋନେସେ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଗତିପୂର୍ଵକ ସ୍ଥିତିପରିଣାମକା ହେତୁକର୍ତା ନହୀଂ ହୈ.]
Page 141 of 264
PDF/HTML Page 170 of 293
single page version
ତେ ସଗପରିଣାମେହିଂ ଦୁ ଗମଣଂ ଠାଣଂ ଚ କୁଵ୍ଵଂତି.. ୮୯..
ତେ ସ୍ଵକପରିଣାମୈସ୍ତୁ ଗମନଂ ସ୍ଥାନଂ ଚ କୁର୍ଵନ୍ତି.. ୮୯..
ସ୍ଥିତିରେଵ ନ ଗତିଃ. ତତ ଏକେଷାମପି ଗତିସ୍ଥିତିଦର୍ଶନାଦନୁମୀଯତେ ନ ତୌ ତଯୋର୍ମୁଖ୍ଯହେତୂ. କିଂ ତୁ
ଵ୍ଯଵହାରନଯଵ୍ଯଵସ୍ଥାପିତୌ ଉଦାସୀନୌ. କଥମେଵଂ ଗତିସ୍ଥିତିମତାଂ ପଦାର୍ଥୋନାଂ ଗତିସ୍ଥିତୀ ଭଵତ ଇତି
ସ୍ଥିତି ହୋତୀ ହୈ ଉନ୍ହୀଂକୋ ଫିର ଗତି ହୋତୀ ହୈ]. [ତେ ତୁ] ଵେ [ଗତିସ୍ଥିତିମାନ ପଦାର୍ଥ] ତୋ
[ସ୍ଵକପରିଣାମୈଃ] ଅପନେ ପରିଣାମୋଂସେ [ଗମନଂ ସ୍ଥାନଂ ଚ] ଗତି ଔର ସ୍ଥିତି [କୁର୍ଵନ୍ତି] କରତେ ହୈଂ.
ଗତି ହୀ ରହନା ଚାହିଯେ, ସ୍ଥିତି ନହୀଂ ହୋନା ଚାହିଯେ, ଔର ଜିନ୍ହେଂ ସ୍ଥିତି ହୋ ଉନ୍ହେଂ ସ୍ଥିତି ହୀ ରହନା
ଚାହିଯେ, ଗତି ନହୀଂ ହୋନା ଚାହିଯେ. କିନ୍ତୁ ଏକକୋ ହୀ [–ଉସୀ ଏକ ପଦାର୍ଥକୋ] ଗତି ଔର ସ୍ଥିତି ଦେଖନେମେ
ଆତୀ ହୈ; ଇସଲିଯେ ଅନୁମାନ ହୋ ସକତା ହୈ କି ଵେ [ଧର୍ମ–ଅଧର୍ମ] ଗତି–ସ୍ଥିତିକେ ମୁଖ୍ଯ ହେତୁ ନହୀଂ ହୈଂ,
କିନ୍ତୁ ଵ୍ଯଵହାରନଯସ୍ଥାପିତ [ଵ୍ଯଵହାରନଯ ଦ୍ଵାରା ସ୍ଥାପିତ – କଥିତ] ଉଦାସୀନ ହେତୁ ହୈଂ.
ତେ ସର୍ଵ ନିଜ ପରିଣାମଥୀ ଜ କରେ ଗତିସ୍ଥିତିଭାଵନେ. ୮୯.
Page 142 of 264
PDF/HTML Page 171 of 293
single page version
ଯଦ୍ରଦାତି ଵିଵରମଖିଲଂ ତଲ୍ଲୋକେ ଭଵତ୍ଯାକାଶମ୍.. ୯୦..
ଅଵକାଶ [ଦଦାତି] ଦେତା ହୈ, [ତଦ୍] ଵହ [ଆକାଶମ୍ ଭଵତି] ଆକାଶ ହୈ.
ଅଵକାଶ ଦେ ଛେ ପୂର୍ଣ, ତେ ଆକାଶନାମକ ଦ୍ରଵ୍ଯ ଛେ. ୯୦.
Page 143 of 264
PDF/HTML Page 172 of 293
single page version
ତତ୍ତୋ ଅଣଣ୍ଣମଣ୍ଣଂ ଆଯାସଂ ଅଂତଵଦିରିତ୍ତଂ.. ୯୧..
ତତୋଽନନ୍ଯଦନ୍ଯଦାକାଶମଂତଵ୍ଯତିରିକ୍ତମ୍.. ୯୧..
ଉସସେ [ଲୋକସେ] [ଅନନ୍ଯତ୍ ଅନ୍ଯତ୍] ଅନନ୍ଯ ତଥା ଅନ୍ଯ ହୈ.
ଲୋକାକାଶମେଂ–ଯଦ୍ଯପି ଵହ ଲୋକାକାଶ ମାତ୍ର ଅସଂଖ୍ଯପ୍ରଦେଶୀ ହୀ ହୈ ତଥାପି ଅଵକାଶ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ.
Page 144 of 264
PDF/HTML Page 173 of 293
single page version
ଉଡ୍ଢଂଗଦିପ୍ପଧାଣା ସିଦ୍ଧା ଚିଟ୍ଠଂତି
ଊର୍ଧ୍ଵଂଗତିପ୍ରଧାନାଃ ସିଦ୍ଧାଃ ତିଷ୍ଠନ୍ତି କଥଂ ତତ୍ର.. ୯୨..
ସ୍ଥିତିହେତୁ ଭୀ ହୋ] ତୋ [ଊର୍ଧ୍ଵଂଗତିପ୍ରଧାନାଃ ସିଦ୍ଧାଃ] ଊର୍ଧ୍ଵଗତିପ୍ରଧାନ ସିଦ୍ଧ [ତତ୍ର] ଉସମେଂ [ଆକାଶମେଂ]
[କଥମ୍] କ୍ଯୋଂ [ତିଷ୍ଠନ୍ତି] ସ୍ଥିର ହୋଂ? [ଆଗେ ଗମନ କ୍ଯୋଂ ନ କରେଂ?]
ଔର ଅପନେ–ଅପନେ ଲକ୍ଷଣୋଂ ଦ୍ଵାରା ଈତର ଦ୍ରଵ୍ଯୋଂକା ଜୀଵୋଂସେ ଭିନ୍ନପନା ହୈ ଐସା ସମଝନା.
ତୋ ଊର୍ଧ୍ଵଗତିପରଧାନ ସିଦ୍ଧୋ କେମ ତେମାଂ ସ୍ଥିତି ଲହେ? ୯୨.
Page 145 of 264
PDF/HTML Page 174 of 293
single page version
କୃତସ୍ତତ୍ରାକାଶେ ତିଷ୍ଠଂତି ଇତି.. ୯୨..
ତମ୍ହା ଗମଣଟ୍ଠାଣଂ ଆଯାସେ
ତସ୍ମାଦ୍ଗମନସ୍ଥାନମାକାଶେ ଜାନୀହି ନାସ୍ତୀତି.. ୯୩..
ସାଧନରୂପ ସାମଗ୍ରୀ ହୋନେ ପର ଭୀ କ୍ଯୋଂ [–କିସ କାରଣ] ଉସମେଂ–ଆକାଶମେଂ–ସ୍ଥିର ହୋଂ? ୯୨..
ଗତି–ସ୍ଥିତି ଆକାଶମେଂ ନହୀଂ ହୋତୀ [ଅର୍ଥାତ୍ ଗତିସ୍ଥିତିହେତୁତ୍ଵ ଆକାଶମେଂ ନହୀଂ ହୈ] [ଇତି ଜାନୀହି] ଐସା
ଜାନୋ.
ଅଲୋକକା ଵିଭାଗ କରନେଵାଲେ ଧର୍ମ ତଥା ଅଧର୍ମକୋ ହୀ ଗତି ତଥା ସ୍ଥିତିକେ ହେତୁ ମାନନା.. ୯୩..
ତେ କାରଣେ ଜାଣୋ–ଗତିସ୍ଥିତି ଆଭମାଂ ହୋତୀ ନଥୀ. ୯୩.
Page 146 of 264
PDF/HTML Page 175 of 293
single page version
ପ୍ରସଜତ୍ଯଲୋକହାନିର୍ଲୋକସ୍ଯ ଚାଂତପରିଵୃଦ୍ଧିଃ.. ୯୪..
ନାକାଶଂ ଗତିସ୍ଥିତିହେତୁଃ ଲୋକାଲୋକସୀମଵ୍ଯଵସ୍ଥାଯାସ୍ତଥୋପପତ୍ତେଃ. ଯଦି ଗତି– ସ୍ଥିତ୍ଯୋରାକାଶମେଵ
ନିମିତ୍ତମିଷ୍ଯେତ୍, ତଦା ତସ୍ଯ ସର୍ଵତ୍ର ସଦ୍ଭାଵାଜ୍ଜୀଵପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଗତିସ୍ଥିତ୍ଯୋର୍ନିଃ ସୀମତ୍ଵାତ୍ପ୍ରତିକ୍ଷଣମଲୋକୋ
ହୀଯତେ, ପୂର୍ଵଂ ପୂର୍ଵଂ ଵ୍ଯଵସ୍ଥାପ୍ଯମାନଶ୍ଚାଂତୋ ଲୋକସ୍ଯୋତ୍ତରୋତ୍ତରପରିଵୃଦ୍ଧଯା ଵିଘଟତେ. ତତୋ ନ ତତ୍ର ତଦ୍ଧେତୁରିତି..
୯୪..
[ଲୋକସ୍ଯ ଅଂତପରିଵୃଦ୍ଧି] ଲୋକକେ ଅନ୍ତକୀ ଵୃଦ୍ଧିକା [ପ୍ରସଜତି] ପ୍ରସଂଗ ଆଏ.
ସର୍ଵତ୍ର ହୋନେକେ କାରଣ ଜୀଵ–ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୀ ଗତିସ୍ଥିତିକୀ କୋଈ ସୀମା ନହୀଂ ରହନେସେ ପ୍ରତିକ୍ଷଣ ଅଲୋକକୀ ହାନି
ତୋ ହାନି ଥାଯ ଅଲୋକନୀ, ଲୋକାନ୍ତ
Page 147 of 264
PDF/HTML Page 176 of 293
single page version
ଇଦି ଜିଣଵରେହିଂ ଭଣିଦଂ ଲୋଗସହାଵଂ ସୁଣଂତାଣଂ.. ୯୫..
ଇତି ଜିନଵରୈଃ ଭଣିତଂ ଲୋକସ୍ଵଭାଵଂ ଶୃଣ୍ଵତାମ୍.. ୯୫..
ପୁଧଗୁଵଲଦ୍ଧିଵିସେସା କରିଂତି
ଜାଯେଗା [ଅର୍ଥାତ୍ ପହଲେ–ପହଲେ ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ ଲୋକକା ଅନ୍ତ ଫିର–ଫିର ଆଗେ ବଢ଼ତେ ଜାନେସେ ଲୋକକା ଅନ୍ତ
ହୀ ନହୀ ବନ ସକେଗା]. ଇସଲିଯେ ଆକାଶମେଂ ଗତି–ସ୍ଥିତିକା ହେତୁତ୍ଵ ନହୀଂ ହୈ.. ୯୪..
ଲୋକସ୍ଵଭାଵକେ ଶ୍ରୋତାଓଂସେ [ଜିନଵରୈଃ ଭଣିତମ୍] ଜିନଵରୋଂନେ କହା ହୈ.
ଭାଖ୍ଯୁଂ ଜିନୋଏ ଆମ ଲୋକସ୍ଵଭାଵନା ଶ୍ରୋତା ପ୍ରତି. ୯୫.
ଵଳୀ ଭିନ୍ନଭିନ୍ନ ଵିଶେଷଥୀ, ଏକତ୍ଵ ନେ ଅନ୍ଯତ୍ଵ ଛେ. ୯୬.
Page 148 of 264
PDF/HTML Page 177 of 293
single page version
ପୃଥଗୁପଲବ୍ଧିଵିଶେଷାଣି କୁଵୈତ୍ଯେକତ୍ଵମନ୍ଯତ୍ଵମ୍.. ୯୬..
ଲଭ୍ଯମାନେନାନ୍ଯତ୍ଵଭାଞ୍ଜ୍ଯେଵ ଭଵଂତୀତି.. ୯୬..
[ଭିନ୍ନ–ଭିନ୍ନ] ଵିଶେଷଵାଲେ ହୋନେସେ [ଏକତ୍ଵମ୍ ଅନ୍ଯତ୍ଵମ୍] ଏକତ୍ଵ ତଥା ଅନ୍ଯତ୍ଵକୋ [କୁର୍ଵଂତି] କରତେ
ଔର ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵରୂପ [ପୃଥକ୍–ଉପଲବ୍ଧ ଵିଶେଷ ଦ୍ଵାରା] ତଥା [୨] ନିଶ୍ଚଯସେ
ଔର ଅଵଗାହହେତୁତ୍ଵରୂପ ଭିନ୍ନ–ଭିନ୍ନ ହୈଂ ତଥା [୨] ଉନକେ ପ୍ରଦେଶ ଭୀ ଭିନ୍ନ–ଭିନ୍ନ ହୈଂ.. ୯୬..
୨. ଵିଶେଷ=ଖାସିଯତ; ଵିଶିଷ୍ଟତା; ଵିଶେଷତା. [ଵ୍ଯଵହାରସେ ତଥା ନିଶ୍ଚଯସେ ଧର୍ମ, ଅଧର୍ମ ଔର ଆକାଶକେ ଵିଶେଷ ପୃଥକ୍
Page 149 of 264
PDF/HTML Page 178 of 293
single page version
ମୁତ୍ତଂ ପୁଗ୍ଗଲଦଵ୍ଵଂ ଜୀଵୋ ଖଲୁ ଚେଦଣୋ ତେସୁ.. ୯୭..
ମୂର୍ତଂ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଂ ଜୀଵଃ ଖଲୁ ଚେତନସ୍ତେଷୁ.. ୯୭..
ପରରୂପାଵେଶାନ୍ମୂର୍ତୋଽପି ଅମୂର୍ତୋ ଧର୍ମଃ ଅମୂର୍ତାଽଧର୍ମଃ, ମୂର୍ତଃ ପୁଦ୍ଗଲ ଏଵୈକ ଇତି. ଅଚେତନମାକାଶଂ,
[ଖଲୁ] ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଚେତନଃ] ଚେତନ ହୈ.
ଚୈତନ୍ଯକା ଅଭାଵ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଵହ ଅଚେତନ ହୈ. ଵହାଁ ଆକାଶ ଅମୂର୍ତ ହୈ, କାଲ ଅମୂର୍ତ ହୈ, ଜୀଵ
ସ୍ଵରୂପସେ ଅମୂର୍ତ ହୈ,
ଛେ ମୂର୍ତ ପୁଦ୍ଗଲଦ୍ରଵ୍ଯଃ ତେମାଂ ଜୀଵ ଛେ ଚେତନ ଖରେ. ୯୭.
Page 150 of 264
PDF/HTML Page 179 of 293
single page version
ପୁଗ୍ଗଲକରଣା ଜୀଵା ଖଂଧା ଖଲୁ କାଲକରଣା ଦୁ.. ୯୮..
ପୁଦ୍ଗଲକରଣା ଜୀଵାଃ ସ୍କଂଧା ଖଲୁ କାଲକରଣାସ୍ତୁ.. ୯୮..
ପ୍ରଦେଶାଂତରପ୍ରାପ୍ତିହେତୁଃ ପରିସ୍ପଂଦନରୂପପର୍ଯାଯଃ କ୍ରିଯା. ତତ୍ର ସକ୍ରିଯା ବହିରଙ୍ଗସାଧନେନ ସହଭୂତାଃ ଜୀଵାଃ,
କାଲଃ. ଜୀଵାନାଂ ସକ୍ରିଯତ୍ଵସ୍ଯ ବହିରଙ୍ଗ– ସାଧନଂ କର୍ମନୋକର୍ମୋପଚଯରୂପାଃ ପୁଦ୍ଗଲା ଇତି ତେ ପୁଦ୍ଗଲକରଣାଃ.
ଅଚେତନ ହୈ, ପୁଦ୍ଗଲ ଅଚେତନ ହୈ; ଜୀଵ ହୀ ଏକ ଚେତନ ହୈ.. ୯୭..
[ପୁଦ୍ଗଲକରଣାଃ] ପୁଦ୍ଗଲକରଣଵାଲେ [–ଜିନ୍ହେଂ ସକ୍ରିଯପନେମେଂ ପୁଦ୍ଗଲ ବହିରଂଗ ସାଧନ ହୋ ଐସେ] ହୈଂ[ସ୍କଂଧାଃ
ଖଲୁ କାଲକରଣାଃ ତୁ] ଔର ସ୍କନ୍ଧ ଅର୍ଥାତ୍ ପୁଦ୍ଗଲ ତୋ କାଲକରଣଵାଲେ [–ଜିନ୍ହେଂ ସକ୍ରିଯପନେମେଂ କାଲ
ବହିରଂଗ ସାଧନ ହୋ ଐସେ] ହୈଂ.
ପୁଦ୍ଗଲ ସକ୍ରିଯ ହୈଂ. ଆକାଶ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୈ; ଧର୍ମ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୈ; ଅଧର୍ମ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୈ ; କାଲ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୈ.
ଛେ କାଲ ପୁଦ୍ଗଲନେ କରଣ, ପୁଦ୍ଗଲ କରଣ ଛେ ଜୀଵନେ. ୯୮.
Page 151 of 264
PDF/HTML Page 180 of 293
single page version
କାଲକରଣାଃ ନ ଚ କାର୍ମାଦୀନାମିଵ କାଲସ୍ଯାଭାଵଃ. ତତୋ ନ ସିଦ୍ଧାନାମିଵ ନିଷ୍କ୍ରିଯତ୍ଵଂ ପୁଦ୍ଗଲାନାମିତି..
୯୮..
ସେସଂ ହଵଦି ଅମୂତ୍ତଂ ଚିତ୍ତଂ ଉଭଯଂ ସମାଦିଯଦି.. ୯୯..
ଶେଷଂ ଭଵତ୍ଯମୂର୍ତଂ ଚିତମୁଭଯଂ ସମାଦଦାତି.. ୯୯..
ନିଷ୍କ୍ରିଯପନା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ସିଦ୍ଧୋଂକୋ କର୍ମ–ନୋକର୍ମକେ ସଂଚଯରୂପ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଵେ ନିଷ୍କ୍ରିଯ ହୈଂ.]
ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ସକ୍ରିଯପନେକା ବହିରଂଗ ସାଧନ
ନିଷ୍କ୍ରିଯପନା ହୋତା ହୈ ଉସ ପ୍ରକାର] ପୁଦ୍ଗଲୋଂକୋ ନିଷ୍କ୍ରିଯପନା ନହୀଂ ହୋତା.. ୯୮..
[ଉଭଯଂ] ଉନ ଦୋନୋଂକୋ [ସମାଦଦାତି] ଗ୍ରହଣ କରତା ହୈ [ଜାନତା ହୈ].
ଛେ ଜୀଵନେ ଜେ ଵିଷଯ ଇନ୍ଦ୍ରିଯଗ୍ରାହ୍ଯ, ତେ ସୌ ମୂର୍ତ ଛେ;
ବାକୀ ବଧୁଂଯ ଅମୂର୍ତ ଛେ; ମନ ଜାଣତୁଂ ତେ ଉଭଯ ନେ. ୯୯.