Page 232 of 264
PDF/HTML Page 261 of 293
single page version

୨୩୨

ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗସାଧନଭାଵେନ ପୂର୍ଵୋଦ୍ଦିଷ୍ଟଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗନିର୍ଦେଶୋଽଯମ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଧର୍ମାଦିଶ୍ରଦ୍ଧାନଂ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵମ୍] ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯାଦିକା ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ସୋ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ [ଅଙ୍ଗପୂର୍ଵଗତମ୍ ଜ୍ଞାନମ୍] ଅଂଗପୂର୍ଵସମ୍ବନ୍ଧୀ ଜ୍ଞାନ ସୋ ଜ୍ଞାନ ଔର [ତପସି ଚେଷ୍ଟା ଚର୍ଯା] ତପମେଂ ଚେଷ୍ଟା [–ପ୍ରଵୃତ୍ତି] ସୋେ ଚାରିତ୍ର; [ଇତି] ଇସ ପ୍ରକାର [ଵ୍ଯଵହାରଃ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ] ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ.

ଟୀକାଃ– ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାଧନରୂପସେ, ପୂର୍ଵୋଦ୍ଷ୍ଟି [୧୦୭ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ ଉଲ୍ଲିଖିତ] ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ଯହ ନିର୍ଦେଶ ହୈ. -------------------------------------------------------------------------

[ଯହାଁ ଏକ ଉଦାହରଣ ଲିଯା ଜାତା ହୈଃ–

Page 233 of 264
PDF/HTML Page 262 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରାଣି ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ. ତତ୍ର ଧର୍ମାଦୀନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯପଦାର୍ଥଵିକଲ୍ପଵତାଂ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥ– ଶ୍ରଦ୍ଧାନଭାଵସ୍ଵଭାଵଂ ଭାଵନ୍ତରଂ ଶ୍ରଦ୍ଧାନାଖ୍ଯଂ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵଂ, ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଶ୍ରଦ୍ଧାନନିର୍ଵୃତୌ ସତ୍ଯାମଙ୍ଗପୂର୍ଵଗତାର୍ଥପରି– ଚ୍ଛିତ୍ତିର୍ଜ୍ଞାନମ୍, ଆଚାରାଦିସୂତ୍ରପ୍ରପଞ୍ଚିତଵିଚିତ୍ରଯତିଵୃତ୍ତସମସ୍ତସମୁଦଯରୂପେ ତପସି ଚେଷ୍ଟା ଚର୍ଯା–ଇତ୍ଯେଷଃ ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯପର୍ଯାଯାଶ୍ରିତଂ ଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵଂ ଵ୍ଯଵହାରନଯମାଶ୍ରିତ୍ଯାନୁଗମ୍ଯମାନୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ କାର୍ତ– ସ୍ଵରପାଷାଣାର୍ପିତଦୀପ୍ତଜାତଵେଦୋଵତ୍ସମାହିତାନ୍ତରଙ୍ଗସ୍ଯ ପ୍ରତିପଦମୁପରିତନଶୁଦ୍ଧଭୂମିକାସୁ ପରମରମ୍ଯାସୁ ଵିଶ୍ରାନ୍ତିମଭିନ୍ନାଂ ନିଷ୍ପାଦଯନ୍, ଜାତ୍ଯକାର୍ତସ୍ଵରସ୍ଯେଵ ଶୁଦ୍ଧଜୀଵସ୍ଯ କଥଂଚିଦ୍ଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵାଭାଵା– ତ୍ସ୍ଵଯଂ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଭାଵେନ ଵିପରିଣମମାନସ୍ଯାପି, ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗସ୍ଯ ସାଧନଭାଵମାପଦ୍ଯତ ଇତି.. ୧୬୦.. -----------------------------------------------------------------------------

ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ର ସୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ. ଵହାଁ [ଛହ] ଦ୍ରଵ୍ଯରୂପ ଔର [ନଵ] ପଦାର୍ଥରୂପ ଜିନକେ ଭେଦ ହୈଂ ଐସେ ଧର୍ମାଦିକେ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଶ୍ରଦ୍ଧାନରୂପ ଭାଵ [–ଧର୍ମାସ୍ତିକାଯାଦିକୀ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥପ୍ରତୀତିରୂପ ଭାଵ] ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସା, ‘ଶ୍ରଦ୍ଧାନ’ ନାମକା ଭାଵଵିଶେଷ ସୋ ସମ୍ଯକ୍ତ୍ଵ; ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଶ୍ରଦ୍ଧାନକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଅଂଗପୂର୍ଵଗତ ପଦାର୍ଥୋଂଂକା ଅଵବୋଧନ [–ଜାନନା] ସୋ ଜ୍ଞାନ; ଆଚାରାଦି ସୂତ୍ରୋଂ ଦ୍ଵାରା କହେ ଗଏ ଅନେକଵିଧ ମୁନି–ଆଚାରୋଂକେ ସମସ୍ତ ସମୁଦାଯରୂପ ତପମେଂ ଚେଷ୍ଟା [–ପ୍ରଵର୍ତନ] ସୋ ଚାରିତ୍ର; – ଐସା ଯହ, ସ୍ଵପରହେତୁକ ପର୍ଯାଯକେ ଆଶ୍ରିତ, ଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵଵାଲେ ଵ୍ଯଵହାରନଯକେ ଆଶ୍ରଯସେ [–ଵ୍ଯଵହାରନଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ] ଅନୁସରଣ କିଯା ଜାନେଵାଲା ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ, ସୁଵର୍ଣପାଷାଣକୋ ଲଗାଈ ଜାନେଵାଲୀ ପ୍ରଦୀପ୍ତ ଅଗ୍ନିକୀ ଭାଁତି ସମାହିତ ଅଂତରଂଗଵାଲେ ଜୀଵକୋ [ଅର୍ଥାତ୍] ଜିସକା ଅଂତରଂଗ ଏକାଗ୍ର–ସମାଧିପ୍ରାପ୍ତ ହୈ ଐସେ ଜୀଵକୋ] ପଦ–ପଦ ପର ପରମ ରମ୍ଯ ଐସୀ ଉପରକୀ ଶୁଦ୍ଧ ଭୂମିକାଓଂମେଂ ଅଭିନ୍ନ ଵିଶ୍ରାଂତି [–ଅଭେଦରୂପ ସ୍ଥିରତା] ଉତ୍ପନ୍ନ କରତା ହୁଆ – ଯଦ୍ଯପି ଉତ୍ତମ ସୁଵର୍ଣକୀ ଭାଁତି ଶୁଦ୍ଧ ଜୀଵ କଥଂଚିତ୍ ଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ଵଯଂ [ଅପନେ ଆପ] ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ଵଭାଵସେ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ ତଥାପି–ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାଧନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.

ଅଂଗପୂର୍ଵଗତ ଜ୍ଞାନ ଔର ମୁନି–ଆଚାରମେଂ ପ୍ରଵର୍ତନରୂପ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଵିଶେଷ–ଵିଶେଷ ଶୁଦ୍ଧିକା ୧ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ସମାହିତ=ଏକାଗ୍ର; ଏକତାକୋେ ପ୍ରାପ୍ତ; ଅଭେଦତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ; ଛିନ୍ନଭିନ୍ନତା ରହିତ; ସମାଧିପ୍ରାପ୍ତ; ଶୁଦ୍ଧ; ପ୍ରଶାଂତ. ୨. ଇସ ଗାଥାକୀ ଶ୍ରୀ ଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵକୃତ ଟୀକାମେଂ ପଂଚମଗୁଣସ୍ଥାନଵର୍ତୀ ଗୃହସ୍ଥକୋ ଭୀ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ କହା ହୈ. ଵହାଁ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସ୍ଵରୂପକା ନିମ୍ନାନୁସାର ଵର୍ଣନ କିଯା ହୈଃ– ‘ଵୀତରାଗସର୍ଵଜ୍ଞପ୍ରଣୀତ ଜୀଵାଦିପଦାର୍ଥୋ ସମ୍ବନ୍ଧୀ ସମ୍ଯକ୍ ଶ୍ରଦ୍ଧାନ ତଥା ଜ୍ଞାନ ଦୋନୋଂ, ଗୃହସ୍ଥକୋ ଔର ତପୋଧନକୋ ସମାନ ହୋତେ ହୈଂ; ଚାରିତ୍ର, ତପୋଧନୋଂକୋ ଆଚାରାଦି ଚରଣଗ୍ରଂଥୋଂମେଂ ଵିହିତ କିଯେ ହୁଏ ମାର୍ଗାନୁସାର ପ୍ରମତ୍ତ–ଅପ୍ରମତ୍ତ ଗୁଣସ୍ଥାନଯୋଗ୍ଯ ପଂଚମହାଵ୍ରତ–ପଂଚସମିତି–ତ୍ରିଗୁପ୍ତି–ଷଡାଵଶ୍ଯକାଦିରୂପ ହୋତା ହୈ ଔର ଗୃହସ୍ଥୋଂକୋ ଉପାସକାଧ୍ଯଯନଗ୍ରଂଥମେଂ ଵିହିତ କିଯେ ହୁଏ ମାର୍ଗକେ ଅନୁସାର ପଂଚମଗୁଣସ୍ଥାନଯୋଗ୍ଯ ଦାନ–ଶୀଲ– ପୂଵଜା–ଉପଵାସାଦିରୂପ ଅଥଵା ଦାର୍ଶନିକ–ଵ୍ରତିକାଦି ଗ୍ଯାରହ ସ୍ଥାନରୂପ [ଗ୍ଯାରହ ପ୍ରତିମାରୂପ] ହୋତା ହୈ; ଇସ ପ୍ରକାର ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ.

Page 234 of 264
PDF/HTML Page 263 of 293
single page version

୨୩୪

ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗସାଧ୍ଯଭାଵେନ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗୋପନ୍ଯାସୋଽଯମ୍. ----------------------------------------------------------------------------- ଵ୍ଯଵହାରସାଧନ ବନତା ହୁଆ, ଯଦ୍ଯପି ନିର୍ଵିକଲ୍ପଶୁଦ୍ଧଭାଵପରିଣତ ଜୀଵକୋ ପରମାର୍ଥସେ ତୋ ଉତ୍ତମ ସୁଵର୍ଣକୀ ଭାଁତି ଅଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵକେ କାରଣ ସ୍ଵଯମେଵ ଶୁଦ୍ଧଭାଵରୂପ ପରିଣମନ ହୋତା ହୈ ତଥାପି, ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାଧନପନେକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ.

[ଅଜ୍ଞାନୀ ଦ୍ରଵ୍ଯଲିଂଗୀ ମୁନିକା ଅଂତରଂଗ ଲେଶମାତ୍ର ଭୀ ସମାହିତ ନହୀଂ ହୋନେସେ ଅର୍ଥାତ୍ ଉସେ[ଦ୍ରଵ୍ଯାର୍ଥିକନଯକେ ଵିଷଯଭୂତ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପକେ ଅଜ୍ଞାନକେ କାରଣ] ଶୁଦ୍ଧିକା ଅଂଶ ଭୀ ପରିଣମିତ ନହୀଂ ହୋନେସେ ଉସେ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଭୀ ନହୀଂ ହୈ..] ୧୬୦..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ ଆତ୍ମା] ଜୋ ଆତ୍ମା [ତୈଃ ତ୍ରିଭିଃ ଖଲୁ ସମାହିତଃ] ଇନ ତୀନ ଦ୍ଵାରା ଵାସ୍ତଵମେଂ ସମାହିତ ହୋତା ହୁଆ [ଅର୍ଥାତ୍ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ର ଦ୍ଵାରା ଵାସ୍ତଵମେଂ ଏକାଗ୍ର–ଅଭେଦ ହୋତା ହୁଆ] [ଅନ୍ଯତ୍ କିଂଚିତ୍ ଅପି] ଅନ୍ଯ କୁଛ ଭୀ [ନ କରୋତି ନ ମୁଞ୍ଚତି] କରତା ନହୀଂ ହୈ ଯା ଛୋଡ଼ତା ନହୀଂ ହୈ, [ସଃ] ଵହ [ନିଶ୍ଚଯନଯେନ] ନିଶ୍ଚଯନଯସେ [ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ ଇତି ଭଣିତଃ] ‘ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ’ କହା ଗଯା ହୈ. ଟୀକାଃ– ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାଧ୍ଯରୂପସେ, ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ଯହ କଥନ ହୈ. -------------------------------------------------------------------------

Page 235 of 264
PDF/HTML Page 264 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରସମାହିତ ଆତ୍ମୈଵ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଚରିତ୍ରତ୍ଵାନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ. ଅଥ ଖଲୁ କଥଞ୍ଚନାନାଦ୍ଯଵିଦ୍ଯାଵ୍ଯପଗମାଦ୍ଵଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗମନୁପ୍ରପନ୍ନୋ ଧର୍ମାଦିତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥାଶ୍ରଦ୍ଧାନାଙ୍ଗପୂର୍ଵ– ଗତାର୍ଥାଜ୍ଞାନାତପଶ୍ଚେଷ୍ଟାନାଂ ଧର୍ମାଦିତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥଶ୍ରଦ୍ଧାନାଙ୍ଗପୂର୍ଵଗତାର୍ଥଜ୍ଞାନତପଶ୍ଚେଷ୍ଟାନାଞ୍ଚ ତ୍ଯାଗୋପାଦାନାଯ ପ୍ରାରବ୍ଧ– ଵିଵିକ୍ତଭାଵଵ୍ଯାପାରଃ, କୁତଶ୍ଚିଦୁପାଦେଯତ୍ଯାଗେ ତ୍ଯାଜ୍ଯୋପାଦାନେ ଚ ପୁନଃ ପ୍ରଵର୍ତିତପ୍ରତିଵିଧାନାଭିପ୍ରାଯୋ, ଯସ୍ମିନ୍ଯାଵତି କାଲେ ଵିଶିଷ୍ଟଭାଵନାସୌଷ୍ଠଵଵଶାତ୍ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରୈଃ ସ୍ଵଭାଵଭୂତୈଃ ସମମଙ୍ଗାଙ୍ଗିଭାଵ– ପରିଣତ୍ଯା -----------------------------------------------------------------------------

ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ର ଦ୍ଵାରା ସମାହିତ ହୁଆ ଆତ୍ମା ହୀ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ରରୂପ ହୋନେ କେ କାରଣ ନିଶ୍ଚଯସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ.

ଅବ [ଵିସ୍ତାର ଐସା ହୈ କି], ଯହ ଆତ୍ମା ଵାସ୍ତଵମେଂ କଥଂଚିତ୍ [–କିସୀ ପ୍ରକାରସେ, ନିଜ ଉଦ୍ଯମସେ] ଅନାଦି ଅଵିଦ୍ଯାକେ ନାଶ ଦ୍ଵାରା ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ, ଧର୍ମାଦିସମ୍ବନ୍ଧୀ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥ– ଅଶ୍ରଦ୍ଧାନକେ, ଅଂଗପୂର୍ଵଗତ ପଦାର୍ଥୋଂସମ୍ବନ୍ଧୀ ଅଜ୍ଞାନକେ ଔର ଅତପମେଂ ଚେଷ୍ଟାକେ ତ୍ଯାଗ ହେତୁସେ ତଥା ଧର୍ମାଦିସମ୍ବନ୍ଧୀ ତତ୍ତ୍ଵାର୍ଥ–ଶ୍ରଦ୍ଧାନକେ, ଅଂଗପୂର୍ଵଗତ ପଦାର୍ଥୋଂସମ୍ବନ୍ଧୀ ଜ୍ଞାନକେ ଔର ତପମେଂ ଚେଷ୍ଟାକେ ଗ୍ରହଣ ହେତୁସେ [–ତୀନୋଂକେ ତ୍ଯାଗ ହେତୁ ତଥା ତୀନୋଂକେ ଗ୍ରହଣ ହେତୁସେ] ଵିଵିକ୍ତ ଭାଵରୂପ ଵ୍ଯାପାର କରତା ହୁଆ, ଔର କିସୀ କାରଣସେ ଗ୍ରାହ୍ଯକା ତ୍ଯାଗ ହୋ ଜାନେପର ଔର ତ୍ଯାଜ୍ଯକା ଗ୍ରହଣ ହୋ ଜାନେପର ଉସକେ ପ୍ରତିଵିଧାନକା ଅଭିପ୍ରାଯ କରତା ହୁଆ, ଜିସ କାଲ ଔର ଜିତନେ କାଲ ତକ ଵିଶିଷ୍ଟ ଭାଵନାସୌଷ୍ଠଵକେ କାରଣ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ରକେ ସାଥ ଅଂଗ–ଅଂଗୀଭାଵସେ ପରିଣତି ଦ୍ଵାରା

------------------------------------------------------------------------- ୧. ଵିଵିକ୍ତ = ଵିଵେକସେ ପୃଥକ କିଏ ହୁଏ [ଅର୍ଥାତ୍ ହେଯ ଔର ଉପାଦେଯକା ଵିଵେକ କରକେ ଵ୍ଯଵହାରସେ ଉପାଦେଯ ରୂପ ଜାନେ

୨. ପ୍ରତିଵିଧାନ = ପ୍ରତିକାର କରନେକୀ ଵିଧି; ପ୍ରତିକାରକା ଉପାଯ; ଇଲାଜ. ୩. ଵିଶିଷ୍ଟ ଭାଵନାସୌଷ୍ଠଵ = ଵିଶେଷ ଅଚ୍ଛୀ ଭାଵନା [ଅର୍ଥାତ୍ ଵିଶିଷ୍ଟଶୁଦ୍ଧ ଭାଵନା]; ଵିଶିଷ୍ଟ ପ୍ରକାରକୀ ଉତ୍ତମ ଭାଵନା. ୪. ଆତ୍ମା ଵହ ଅଂଗୀ ଔର ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ର ଵହ ଅଂଗ.

Page 236 of 264
PDF/HTML Page 265 of 293
single page version

୨୩୬

ତତ୍ସମାହିତୋ ଭୂତ୍ଵା ତ୍ଯାଗୋପାଦାନଵିକଲ୍ପଶୂନ୍ଯତ୍ଵାଦ୍ଵିଶ୍ରାନ୍ତଭାଵଵ୍ଯାପାରଃ ସୁନିଃପ୍ରକମ୍ପଃ ଅଯମାତ୍ମାଵ–ତିଷ୍ଠତେ, ତସ୍ମିନ୍ ତାଵତି କାଲେ ଅଯମେଵାତ୍ମା ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଚରିତତ୍ଵାନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଇତ୍ଯୁଚ୍ଯତେ. ଅତୋ ନିଶ୍ଚଯଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗଯୋଃ ସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵୋ ନିତରାମୁପପନ୍ନ.. ୧୬୧.. -----------------------------------------------------------------------------

ଉନସେ ସମାହିତ ହୋକର, ତ୍ଯାଗଗ୍ରହଣକେ ଵିକଲ୍ପସେ ଶୂନ୍ଯପନେକେ କାରଣ [ଭେଦାତ୍ମକ] ଭାଵରୂପ ଵ୍ଯାପାର ଵିରାମ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋନେସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ଭେଦଭାଵରୂପ–ଖଂଡଭାଵରୂପ ଵ୍ଯାପାର ରୁକ ଜାନେସେ] ସୁନିଷ୍କମ୍ପରୂପସେ ରହତା ହୈ, ଉସ କାଲ ଔର ଉତନେ କାଲ ତକ ଯହୀ ଆତ୍ମା ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ରରୂପ ହୋନେକେ କାରଣ ନିଶ୍ଚଯସେ ‘ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ’ କହଲାତା ହୈ. ଇସଲିଯେ, ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଔର ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ସାଧ୍ଯ–ସାଧନପନା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଘଟତା ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ନିଜ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକୀ ରୁଚି, ଜ୍ଞପ୍ତି ଔର ନିଶ୍ଚଳ ଅନୁଭୂତିରୂପ ହୈ. ଉସକା ସାଧକ [ଅର୍ଥାତ୍ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ଵ୍ଯଵହାର–ସାଧନ] ଐସା ଜୋ ଭେଦରତ୍ନତ୍ରଯାତ୍ମକ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଉସେ ଜୀଵ କଥଂଚିତ୍ [–କିସୀ ପ୍ରକାର, ନିଜ ଉଦ୍ଯମସେ] ଅପନେ ସଂଵେଦନମେଂ ଆନେଵାଲୀ ଅଵିଦ୍ଯାକୀ ଵାସନାକେ ଵିଲଯ ଦ୍ଵାରା ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୁଆ, ଜବ ଗୁଣସ୍ଥାନରୂପ ସୋପାନକେ କ୍ରମାନୁସାର ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯକୀ ଭାଵନାସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ନିତ୍ଯାନନ୍ଦଲକ୍ଷଣଵାଲେ ସୁଖାମୃତକେ ରସାସ୍ଵାଦକୀ ତୃପ୍ତିରୂପ ପରମ କଲାକେ ଅନୁଭଵକେ କାରଣ ନିଜଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାଶ୍ରିତ ନିଶ୍ଚଯଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରରୂପସେ ଅଭେଦରୂପ ପରିଣମିତ ହୋତା ହୈ, ତବ ନିଶ୍ଚଯନଯସେ ଭିନ୍ନ ସାଧ୍ଯ–ସାଧନକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଯହ ଆତ୍ମା ହୀ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ. ଇସଲିଯେ ଐସା ସିଦ୍ଧ ହୁଆ କି ସୁଵର୍ଣ ଔର ସୁଵର୍ଣପାଷାଣକୀ ଭାଁତି ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଔର ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ସାଧ୍ଯ–ସାଧକପନା [ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ] ଅତ୍ଯନ୍ତ ଘଟିତ ହୋତା ହୈ.. ୧୬୧.. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଉନସେ = ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ରସେ. ୨. ଯହାଁ ଯହ ଧ୍ଯାନମେଂ ରଖନେଯୋଗ୍ଯ ହୈ କି ଜୀଵ ଵ୍ଯଵହାରମୋକ୍ଷମାର୍ଗକୋ ଭୀ ଅନାଦି ଅଵିଦ୍ଯାକା ନାଶ କରକେ ହୀ ପ୍ରାପ୍ତ କର

Page 237 of 264
PDF/HTML Page 266 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଆତ୍ମନଶ୍ଚାରିତ୍ରଜ୍ଞାନଦର୍ଶନତ୍ଵଦ୍ଯୋତନମେତତ୍.

ଯଃ ଖଲ୍ଵାତ୍ମାନମାତ୍ମମଯତ୍ଵାଦନନ୍ଯମଯମାତ୍ମନା ଚରତି–ସ୍ଵଭାଵନିଯତାସ୍ତିତ୍ଵେନାନୁଵର୍ତତେ, ଆତ୍ମନା ଜାନାତି–ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକତ୍ଵେନ ଚେତଯତେ, ଆତ୍ମନା ପଶ୍ଯତି–ଯାଥାତଥ୍ଯେନାଵଲୋକଯତେ, ସ ଖଲ୍ଵାତ୍ମୈଵ ଚାରିତ୍ରଂ

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ] ଜୋ [ଆତ୍ମା] [ଅନନ୍ଯମଯମ୍ ଆତ୍ମାନମ୍] ଅନନ୍ଯମଯ ଆତ୍ମାକୋ [ଆତ୍ମନା] ଆତ୍ମାସେ [ଚରତି] ଆଚରତା ହୈ, [ଜାନାତି] ଜାନତା ହୈ, [ପଶ୍ଯତି] ଦେଖତା ହୈ, [ସଃ] ଵହ [ଆତ୍ମା ହୀ] [ଚାରିତ୍ରଂ] ଚାରିତ୍ର ହୈ, [ଜ୍ଞାନଂ] ଜ୍ଞାନ ହୈ, [ଦର୍ଶନମ୍] ଦର୍ଶନ ହୈ–[ଇତି] ଐସା [ନିଶ୍ଚିତଃ ଭଵତି] ନିଶ୍ଚିତ ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ଆତ୍ମାକେ ଚାରିତ୍ର–ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନପନେକା ପ୍ରକାଶନ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ହୀ ଚାରିତ୍ର, ଜ୍ଞାନ ଔର ଦର୍ଶନ ହୈ ଐସା ଯହାଁ ସମଝାଯା ହୈ].

ଆଚରତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଭାଵନିଯତ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ଦ୍ଵାରା ଅନୁଵର୍ତତା ହୈ [–ସ୍ଵଭାଵନିଯତ ଅସ୍ତିତ୍ଵରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋକର ଅନୁସରତା ହୈ], [ଅନନ୍ଯମଯ ଆତ୍ମାକୋ ହୀ] ଆତ୍ମାସେ ଜାନତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵପରପ୍ରକାଶକରୂପସେ ଚେତତା ହୈ, [ଅନନ୍ଯମଯ ଆତ୍ମାକୋ ହୀ] ଆତ୍ମାସେ ଦେଖତା ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ଯଥାତଥରୂପସେ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ସ୍ଵଭାଵନିଯତ = ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ; [ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନରୂପ] ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଦ୍ରଢ଼ରୂପସେ ସ୍ଥିତ. [‘ସ୍ଵଭାଵନିଯତ ଅସ୍ତିତ୍ଵ’କୀ

Page 238 of 264
PDF/HTML Page 267 of 293
single page version

୨୩୮

ଜ୍ଞାନଂ ଦର୍ଶନମିତି କର୍ତୃକର୍ମକରଣାନାମଜ୍ଞାନଂ ଦର୍ଶନମିତି କର୍ତୃକର୍ମକରଣାନାମଭେଦାନ୍ନିଶ୍ଚିତୋ ଭଵତି. ଅତଶ୍ଚାରିତ୍ରଜ୍ଞାନଦର୍ଶନରୂପତ୍ଵାଜ୍ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଚରିତତ୍ଵଲକ୍ଷଣଂ ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗତ୍ଵମାତ୍ମନୋ ନିତରାମୁପପନ୍ନମିତି.. ୧୬୨..

ସର୍ଵସ୍ଯାତ୍ମନଃ ସଂସାରିଣୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗାର୍ହତ୍ଵନିରାସୋଽଯମ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଅଵଲୋକତା ହୈ, ଵହ ଆତ୍ମା ହୀ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଚାରିତ୍ର ହୈ, ଜ୍ଞାନ ହୈ, ଦର୍ଶନ ହୈ–ଐସା କର୍ତା–କର୍ମ–କରଣକେ ଅଭେଦକେ କାରଣ ନିଶ୍ଚିତ ହୈ. ଇସସେ [ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୁଆ କି] ଚାରିତ୍ର–ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନରୂପ ହୋନେକେ କାରଣ ଆତ୍ମାକୋ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତ ଚାରିତ୍ର ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସା ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗପନା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଘଟିତ ହୋତା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଆତ୍ମା ହୀ ଚାରିତ୍ର–ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନ ହୋନେକେ କାରଣ ଆତ୍ମା ହୀ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନରୂପ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ଦ୍ରଢ଼ରୂପସେ ସ୍ଥିତ ଚାରିତ୍ର ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସା ନିଶ୍ଚଯମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ].. ୧୬୨..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯେନ] ଜିସସେ [ଆତ୍ମା ମୁକ୍ତ ହୋନେପର] [ସର୍ଵଂ ଵିଜାନାତି] ସର୍ଵକୋ ଜାନତା ହୈ ଔର [ପଶ୍ଯତି] ଦେଖତା ହୈେ, [ତେନ] ଉସସେ [ସଃ] ଵହ [ସୌଖ୍ଯମ୍ ଅନୁଭଵତି] ସୌଖ୍ଯକା ଅନୁଭଵ କରତା ହୈ; – [ଇତି ତଦ୍] ଐସା [ଭଵ୍ଯଃ ଜାନାତି] ଭଵ୍ଯ ଜୀଵ ଜାନତା ହୈ, [ଅଭଵ୍ଯସତ୍ତ୍ଵଃ ନ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ] ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵ ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହୀଂ କରତା.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ସର୍ଵ ସଂସାରୀ ଆତ୍ମା ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୋନେକା ନିରାକରଣ [ନିଷେଧ] ହୈ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଜବ ଆତ୍ମା ଆତ୍ମାକୋ ଆତ୍ମାସେ ଆଚରତା ହୈ–ଜାନତା ହୈ–ଦେଖତା ହୈ, ତବ କର୍ତା ଭୀ ଆତ୍ମା, କର୍ମ ଭୀ ଆତ୍ମା ଔର

Page 239 of 264
PDF/HTML Page 268 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଇହ ହି ସ୍ଵଭାଵପ୍ରାତିକୂଲ୍ଯାଭାଵହେତୁକଂ ସୌଖ୍ଯମ୍. ଆତ୍ମନୋ ହି ଦ୍ରଶି–ଜ୍ଞପ୍ତୀ ସ୍ଵଭାଵଃ. ତଯୋର୍ଵିଷଯପ୍ରତିବନ୍ଧଃ ପ୍ରାତିକୂଲ୍ଯମ୍. ମୋକ୍ଷେ ଖଲ୍ଵାତ୍ମନଃ ସର୍ଵଂ ଵିଜାନତଃ ପଶ୍ଯତଶ୍ଚ ତଦଭାଵଃ. ତତସ୍ତଦ୍ଧେତୁକସ୍ଯାନାକୁଲତ୍ଵଲକ୍ଷଣସ୍ଯ ପରମାର୍ଥସୁଖସ୍ଯ ମୋକ୍ଷେଽନୁଭୂତିରଚଲିତାଽସ୍ତି. ଇତ୍ଯେତଦ୍ଭଵ୍ଯ ଏଵ ଭାଵତୋ ଵିଜାନାତି, ତତଃ ସ ଏଵ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗାର୍ହଃ. ନୈତଦଭଵ୍ଯଃ ଶ୍ରଦ୍ଧତ୍ତେ, ତତଃ ସ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗାନର୍ହ ଏଵେତି. ଅତଃ କତିପଯେ ଏଵ ସଂସାରିଣୋ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗାର୍ହା ନ ସର୍ଵ ଏଵେତି.. ୧୬୩.. -----------------------------------------------------------------------------

ଦ୍ରଶି–ଜ୍ଞପ୍ତି [ଦର୍ଶନ ଔର ଜ୍ଞାନ] ହୈ. ଉନ ଦୋନୋଂକୋ ଵିଷଯପ୍ରତିବନ୍ଧ ହୋନା ସୋ ‘ପ୍ରତିକୂଲତା’ ହୈ. ମୋକ୍ଷମେଂ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଆତ୍ମା ସର୍ଵକୋ ଜାନତା ଔର ଦେଖତା ହୋନେସେ ଉସକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ମୋକ୍ଷମେଂ ସ୍ଵଭାଵକୀ ପ୍ରତିକୂଲତାକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ]. ଇସଲିଯେ ଉସକା ଅଭାଵ ଜିସକା କାରଣ ହୈ ଐସେ

୪ ଅନାକୁଲତାଲକ୍ଷଣଵାଲେ ପରମାର୍ଥ–ସୁଖକୀ ମୋକ୍ଷମେଂ ଅଚଲିତ ଅନୁଭୂତି ହୋତୀ ହୈ. –ଇସ ପ୍ରକାର ଭଵ୍ଯ ଜୀଵ ହୀ ଭାଵସେ ଜାନତା ହୈ, ଇସଲିଯେ ଵହୀ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ; ଅଭଵ୍ଯ ଜୀଵ ଇସ ପ୍ରକାର ଶ୍ରଦ୍ଧା ନହୀଂ କରତା, ୫ ଇସଲିଯେ ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ଅଯୋଗ୍ଯ ହୀ ହୈ.

------------------------------------------------------------------------- ୧. ପ୍ରତିକୂଲତା = ଵିରୁଦ୍ଧତା; ଵିପରୀତତା; ଊଲଟାପନ. ୨. ଵିଷଯପ୍ରତିବନ୍ଧ = ଵିଷଯମେଂ ରୁକାଵଟ ଅର୍ଥାତ୍ ମର୍ଯାଦିତପନା. [ଦର୍ଶନ ଔର ଜ୍ଞାନକେ ଵିଷଯମେଂ ମର୍ଯାଦିତପନା ହୋନା ଵହ

୩. ପାରମାର୍ଥିକ ସୁଖକା କାରଣ ସ୍ଵଭାଵକୀ ପ୍ରତିକୂଲତାକା ଅଭାଵ ହୈ. ୪. ପାରମାର୍ଥିକ ସୁଖକା ଲକ୍ଷଣ ଅଥଵା ସ୍ଵରୂପ ଅନାକୁଲତା ହୈ. ୫. ଶ୍ରୀ ଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵକୃତ ଟୀକାମେଂ କହା ହୈ କି ‘ଉସ ଅନନ୍ତ ସୁଖକୋ ଭଵ୍ଯ ଜୀଵ ଜାନତେ ହୈ, ଉପାଦେଯରୂପସେ ଶ୍ରଦ୍ଧତେ ହୈଂ

Page 240 of 264
PDF/HTML Page 269 of 293
single page version

୨୪୦

ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରାଣାଂ କଥଂଚିଦ୍ବନ୍ଧହେତୁତ୍ଵୋପଦର୍ଶନେନ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵେ ନିଯତଚରିତସ୍ଯ ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷ– ହେତୁତ୍ଵଦ୍ଯୋତନମେତତ୍. ଅମୂନି ହି ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରାଣି କିଯନ୍ମାତ୍ରଯାପି ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତ୍ଯା ସଂଵଲିତାନି କୃଶାନୁ–ସଂଵଲିତାନୀଵ ଘୃତାନି କଥଞ୍ଚିଦ୍ଵିରୁଦ୍ଧକାରଣତ୍ଵରୂଢେର୍ବନ୍ଧକାରଣାନ୍ଯପି -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଚାରିତ୍ରାଣି] ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ର [ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ] ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ [ଇତି] ଇସଲିଯେ [ସେଵିତଵ୍ଯାନି] ଵେ ସେଵନଯୋଗ୍ଯ ହୈଂ– [ଇଦମ୍ ସାଧୁଭିଃ ଭଣିତମ୍] ଐସା ସାଧୁଓଂନେ କହା ହୈ; [ତୈଃ ତୁ] ପରନ୍ତୁ ଉନସେ [ବନ୍ଧଃ ଵା] ବନ୍ଧ ଭୀ ହୋତା ହୈ ଔର [ମୋକ୍ଷଃ ଵା] ମୋକ୍ଷ ଭୀ ହୋତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ରକା କଥଂଚିତ୍ ବନ୍ଧହେତୁପନା ଦର୍ଶାଯା ହୈ ଔର ଇସ ପ୍ରକାର ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ରକା ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷହେତୁପନା ପ୍ରକାଶିତ କିଯା ହୈ.

ମିଲିତ ଘୃତକୀ ଭାଁତି [ଅର୍ଥାତ୍ ଉଷ୍ଣତାଯୁକ୍ତ ଘୃତକୀ ଭାଁତି], କଥଂଚିତ୍ ଵିରୁଦ୍ଧ କାର୍ଯକେ କାରଣପନେକୀ ଵ୍ଯାପ୍ତିକେ କାରଣ ବନ୍ଧକାରଣ ଭୀ ହୈ. ଔର ଜବ ଵେ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଘୃତ ସ୍ଵଭାଵସେ ଶୀତଲତାକେ କାରଣଭୂତ ହୋନେପର ଭୀ, ଯଦି ଵହ କିଂଚିତ୍ ଭୀ ଉଷ୍ଣତାସେ ଯୁକ୍ତ ହୋ ତୋ, ଉସସେ

୨. ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିଯୁକ୍ତ ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ରମେଂ କଥଂଚିତ୍ ମୋକ୍ଷରୂପ କାର୍ଯସେ ଵିରୁଦ୍ଧ କାର୍ଯକା କାରଣପନା [ଅର୍ଥାତ୍ ବନ୍ଧରୂପ

Page 241 of 264
PDF/HTML Page 270 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଭଵନ୍ତି. ଯଦା ତୁ ସମସ୍ତପର–ସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିନିଵୃତ୍ତିରୂପଯା ସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତ୍ଯା ସଙ୍ଗଚ୍ଛଂତେ, ତଦା ନିଵୃତ୍ତକୃଶାନୁସଂଵଲନାନୀଵ ଘୃତାନି ଵିରୁଦ୍ଧକାର୍ଯକାରଣଭାଵାଭାଵାତ୍ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷକାରଣାନ୍ଯେଵ ଭଵନ୍ତି. ତତଃ ସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିନାମ୍ନୋ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଚରିତସ୍ଯ ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗତ୍ଵମୁପପନ୍ନ–ମିତି..୧୬୪..

----------------------------------------------------------------------------- [ଦର୍ଶନ–ଜ୍ଞାନ–ଚାରିତ୍ର], ସମସ୍ତ ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିସେ ନିଵୃତ୍ତିରୂପ ଐସୀ ସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିକେ ସାଥ ସଂଯୁକ୍ତ ହୋତେ ହୈଂ ତବ, ଜିସେ ଅଗ୍ନିକେ ସାଥକା ମିଲିତପନା ନିଵୃତ୍ତ ହୁଆ ହୈ ଐସେ ଘୃତକୀ ଭାଁତି, ଵିରୁଦ୍ଧ କାର୍ଯକା କାରଣଭାଵ ନିଵୃତ୍ତ ହୋ ଗଯା ହୋନେସେ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷକା କାରଣ ହୀ ହୈ. ଇସଲିଯେ ‘ସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତି’ ନାମକା ଜୋ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ର ଉସେ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପନା ଘଟିତ ହୋତା ହୈ .. ୧୬୪.. ୧

ହୋତା ହୈ [ଇତି] ଐସା [ଯଦି] ଯଦି [ଅଜ୍ଞାନାତ୍] ଅଜ୍ଞାନକେ କାରଣ [ଜ୍ଞାନୀ] ଜ୍ଞାନୀ [ମନ୍ଯତେ] ମାନେ, ତୋ ଵହ [ପରସମଯରତଃ ଜୀଵଃ] ପରସମଯରତ ଜୀଵ [ଭଵତି] ହୈ. [‘ଅର୍ହଂତାଦିକେ ପ୍ରତି ଭକ୍ତି–ଅନୁରାଗଵାଲୀ ମଂଦଶୁଦ୍ଧିସେ ଭୀ କ୍ରମଶଃ ମୋକ୍ଷ ହୋତା ହୈ’ ଇସ ପ୍ରକାର ଯଦି ଅଜ୍ଞାନକେ କାରଣ [–ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସଂଵେଦନକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ, ରାଗାଂଶକେେ କାରଣ] ଜ୍ଞାନୀକୋ ଭୀ [ମଂଦ ପୁରୁଷାର୍ଥଵାଲା] ଝୁକାଵ ଵର୍ତେ, ତୋ ତବ ତକ ଵହ ଭୀ ସୂକ୍ଷ୍ମ ପରସମଯମେଂ ରତ ହୈ.]

-------------------------------------------------------------------------

୧. ଇସ ନିରୂପଣକେ ସାଥ ତୁଲନା କରନେକେ ଲିଯେ ଶ୍ରୀ ପ୍ରଵଚନସାରକୀ ୧୧ ଵୀଂ ଗାଥା ଔର ଉସକୀ ତତ୍ତ୍ଵପ୍ରଦୀପିକା ଟୀକା

୨. ମାନନା = ଝୁକାଵ କରନା; ଆଶଯ ରଖନା; ଆଶା ରଖନା; ଇଚ୍ଛା କରନା; ଅଭିପ୍ରାଯ କରନା.

Page 242 of 264
PDF/HTML Page 271 of 293
single page version

୨୪୨

ସୂକ୍ଷ୍ମପରସମଯସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍.

ଅର୍ହଦାଦିଷୁ ଭଗଵତ୍ସୁ ସିଦ୍ଧିସାଧନୀଭୂତେଷୁ ଭକ୍ତିଭାଵାନୁରଞ୍ଜିତା ଚିତ୍ତଵୃତ୍ତିରତ୍ର ଶୁଦ୍ଧସଂପ୍ରଯୋଗଃ. ଅଥ ଖଲ୍ଵଜ୍ଞାନଲଵାଵେଶାଦ୍ଯଦି ଯାଵତ୍ ଜ୍ଞାନଵାନପି ତତଃ ଶୁଦ୍ଧସଂପ୍ରଯୋଗାନ୍ମୋକ୍ଷୋ ଭଵତୀ– ତ୍ଯଭିପ୍ରାଯେଣ ଖିଦ୍ଯମାନସ୍ତତ୍ର ପ୍ରଵର୍ତତେ ତଦା ତାଵତ୍ସୋଽପି ରାଗଲଵସଦ୍ଭାଵାତ୍ପରସମଯରତ ଇତ୍ଯୁପଗୀଯତେ. ଅଥ ନ କିଂ ପୁନର୍ନିରଙ୍କୁଶରାଗକଲିକଲଙ୍କିତାନ୍ତରଙ୍ଗଵୃତ୍ତିରିତରୋ ଜନ ଇତି.. ୧୬୫.. -----------------------------------------------------------------------------

ସିଦ୍ଧିକେ ସାଧନଭୂତ ଐସେ ଅର୍ହଂତାଦି ଭଗଵନ୍ତୋଂକେ ପ୍ରତି ଭକ୍ତିଭାଵସେ ଅନୁରଂଜିତ ଚିତ୍ତଵୃତ୍ତି ଵହ ଯହାଁ ‘ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗ’ ହୈ. ଅବ, ୨ଅଜ୍ଞାନଲଵକେ ଆଵେଶସେ ଯଦି ଜ୍ଞାନଵାନ ଭୀ ‘ଉସ ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗସେ ମୋକ୍ଷ ହୋତା ହୈ ’ ଐସେ ଅଭିପ୍ରାଯ ଦ୍ଵାରା ଖେଦ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୁଆ ଉସମେଂ [ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗମେଂ] ପ୍ରଵର୍ତେ, ତୋ ତବ ତକ ଵହ ଭୀ ୩ରାଗଲଵକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ ୪‘ପରସମଯରତ’ କହଲାତା ହୈ. ତୋ ଫିର ନିରଂକୁଶ ରାଗରୂପ କ୍ଲେଶସେ କଲଂକିତ ଐସୀ ଅଂତରଂଗ ଵୃତ୍ତିଵାଲା ଇତର ଜନ କ୍ଯା ପରସମଯରତ ନହୀଂ କହଲାଏଗା? [ଅଵଶ୍ଯ କହଲାଏଗା ହୀ]

------------------------------------------------------------------------- ୧. ଅନୁରଂଜିତ = ଅନୁରକ୍ତ; ରାଗଵାଲୀ; ସରାଗ. ୨. ଅଜ୍ଞାନଲଵ = କିନ୍ଚିତ୍ ଅଜ୍ଞାନ; ଅଲ୍ପ ଅଜ୍ଞାନ. ୩. ରାଗଲଵ = କିନ୍ଚିତ୍ ରାଗ; ଅଲ୍ପ ରାଗ. ୪. ପରସମଯରତ = ପରସମଯମେଂ ରତ; ପରସମଯସ୍ଥିତ; ପରସମଯକୀ ଓର ଝୁକାଵଵାଲା; ପରସମଯମେଂ ଆସକ୍ତ. ୫. ଇସ ଗାଥାକୀ ଶ୍ରୀ ଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵକୃତ ଟୀକାମେଂ ଇସ ପ୍ରକାର ଵିଵରଣ ହୈଃ–

Page 243 of 264
PDF/HTML Page 272 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଉକ୍ତଶୁଦ୍ଧସଂପ୍ରଯୋଗସ୍ଯ କଥଞ୍ଚିଦ୍ବନ୍ଧହେତୁତ୍ଵେନ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗତ୍ଵନିରାସୋଽଯମ୍. ଅର୍ହଦାଦିଭକ୍ତିସଂପନ୍ନଃ କଥଞ୍ଚିଚ୍ଛୁଦ୍ଧସଂପ୍ରଯୋଗୋଽପି ସନ୍ ଜୀଵୋ ଜୀଵଦ୍ରାଗଲଵତ୍ଵାଚ୍ଛୁଭୋପଯୋଗ–ତାମଜହତ୍ ବହୁଶଃ -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଅର୍ହତ୍ସିଦ୍ଧଚୈତ୍ଯପ୍ରଵଚନଗଣଜ୍ଞାନଭକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନଃ] ଅର୍ହଂତ, ସିଦ୍ଧ, ଚୈତ୍ଯ [–ଅର୍ହଂତାଦିକୀ ପ୍ରତିମା], ପ୍ରଵଚନ [–ଶାସ୍ତ୍ର], ମୁନିଗଣ ଔର ଜ୍ଞାନକେ ପ୍ରତି ଭକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ଜୀଵ [ବହୁଶଃ ପୁଣ୍ଯଂ ବଧ୍ନାତି] ବହୁତ ପୁଣ୍ଯ ବାଂଧତା ହୈ, [ନ ଖଲୁ ସଃ କର୍ମକ୍ଷଯଂ କରୋତି] ପରନ୍ତୁ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଵହ କର୍ମୋଂକା କ୍ଷଯ ନହୀଂ କରତା.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ପୂର୍ଵୋକ୍ତ ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗକୋ କଥଂଚିତ୍ ବଂଧହେତୁପନା ହୋନେସେ ଉସକା ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପନା ନିରସ୍ତ କିଯା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜ୍ଞାନୀକୋ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗ ନିଶ୍ଚଯସେ ବଂଧହେତୁଭୂତ ହୋନେକେ କାରଣ ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ଯହାଁ ଦର୍ଶାଯା ହୈ]. ଅର୍ହଂତାଦିକେ ପ୍ରତି ଭକ୍ତିସମ୍ପନ୍ନ ଜୀଵ, କଥଂଚିତ୍ ‘ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗଵାଲା’ ହୋନେ ପର ଭୀ, ରାଗଲଵ ଜୀଵିତ [ଵିଦ୍ଯମାନ] ହୋନେସେ ‘ଶୁଭୋପଯୋଗୀପନେ’ କୋ ନହୀଂ ଛୋଡ଼ତା ହୁଆ, ବହୁତ

------------------------------------------------------------------------- ୧. କଥଂଚିତ୍ = କିସୀ ପ୍ରକାର; କିସୀ ଅପେକ୍ଷାସେ [ଅର୍ଥାତ୍ ନିଶ୍ଚଯନଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ]. [ଜ୍ଞାନୀକୋ ଵର୍ତତେ ହୁଏ

୨. ନିରସ୍ତ କରନା = ଖଂଡିତ କରନା; ନିକାଲ ଦେନା; ନିଷିଦ୍ଧ କରନା. ୩. ସିଦ୍ଧିକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଐସେ ଜୋ ଅର୍ହଂନ୍ତାଦି ଉନକେ ପ୍ରତି ଭକ୍ତିଭାଵକୋ ପହଲେ ଶୁଦ୍ଧସମ୍ପ୍ରଯୋଗ କହା ଗଯା ହୈ. ଉସମେଂ ‘ଶୁଦ୍ଧ’

୪. ରାଗଲଵ = କିଂଚିତ୍ ରାଗ; ଅଲ୍ପ ରାଗ.

Page 244 of 264
PDF/HTML Page 273 of 293
single page version

୨୪୪

ପୁଣ୍ଯଂ ବଧ୍ନାତି, ନ ଖଲୁ ସକଲକର୍ମକ୍ଷଯମାରଭତେ. ତତଃ ସର୍ଵତ୍ର ରାଗକଣିକାଽପି ପରିହରଣୀଯା ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିନିବନ୍ଧନତ୍ଵାଦିତି.. ୧୬୬..

ସ୍ଵସମଯୋପଲମ୍ଭାଭାଵସ୍ଯ ରାଗୈକହେତୁତ୍ଵଦ୍ଯୋତନମେତତ୍. ଯସ୍ଯ ଖଲୁ ରାଗରେଣୁକଣିକାଽପି ଜୀଵତି ହୃଦଯେ ନ ନାମ ସ ସମସ୍ତସିଦ୍ଧାନ୍ତସିନ୍ଧୁପାରଗୋଽପି ନିରୁପରାଗଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପଂ ସ୍ଵସମଯଂ ଚେତଯତେ. ----------------------------------------------------------------------------- ପୁଣ୍ଯ ବାଂଧତା ହୈ, ପରନ୍ତୁ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସକଲ କର୍ମକା କ୍ଷଯ ନହୀଂ କରତା. ଇସଲିଯେ ସର୍ଵତ୍ର ରାଗକୀ କଣିକା ଭୀ ପରିହରନେଯୋଗ୍ଯ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ଵହ ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିକା କାରଣ ହୈ.. ୧୬୬..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯସ୍ଯ] ଜିସେ [ପରଦ୍ରଵ୍ଯେ] ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ପ୍ରତି [ଅଣୁମାତ୍ରଃ ଵା] ଅଣୁମାତ୍ର ଭୀ [ଲେଶମାତ୍ର ଭୀ [ରାଗଃ] ରାଗ [ହୃଦଯେ ଵିଦ୍ଯତେ] ହୃଦଯମେଂ ଵର୍ତତା ହୈ [ସଃ] ଵହ, [ସର୍ଵାଗମଧରଃ ଅପି] ଭଲେ ସର୍ଵଆଗମଧର ହୋ ତଥାପି, [ସ୍ଵକସ୍ଯ ସମଯଂ ନ ଵିଜାନାତି] ସ୍ଵକୀଯ ସମଯକୋ ନହୀଂ ଜାନତା [–ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା].

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ସ୍ଵସମଯକୀ ଉପଲବ୍ଧିକେ ଅଭାଵକା, ରାଗ ଏକ ହେତୁ ହୈ ଐସା ପ୍ରକାଶିତ କିଯା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵସମଯକୀ ପ୍ରାପ୍ତିକେ ଅଭାଵକା ରାଗ ହୀ ଏକ କାରଣ ହୈ ଐସା ଯହାଁ ଦର୍ଶାଯା ହୈ]. ଜିସେ ରାଗରେଣୁକୀ କଣିକା ଭୀ ହୃଦଯମେଂ ଜୀଵିତ ହୈ ଵହ, ଭଲେ ସମସ୍ତ ସିଦ୍ଧାଂତସାଗରକା ପାରଂଗତ ହୋ ତଥାପି, ନିରୁପରାଗ– ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପ ସ୍ଵସମଯକୋ ଵାସ୍ତଵମେଂ ନହୀଂ ଚେତତା [–ଅନୁଭଵ ନହୀଂ କରତା].

------------------------------------------------------------------------- ୧. ନିରୁପରାଗ–ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପ = ଉପରାଗରହିତ [–ନିର୍ଵିକାର] ଶୁଦ୍ଧ ଜିସକା ସ୍ଵରୂପ ହୈ ଐସା.

Page 245 of 264
PDF/HTML Page 274 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ତତଃ ସ୍ଵସମଯପ୍ରସିଦ୍ଧଯର୍ଥଂ ପିଞ୍ଜନଲଗ୍ନତୂଲନ୍ଯାସନ୍ଯାଯମଧିଦ୍ଧତାଽର୍ହଦାଦିଵିଷଯୋଽପି କ୍ରମେଣ ରାଗରେଣୁରପସାରଣୀଯ ଇତି.. ୧୬୭..

ରାଗଲଵମୂଲଦୋଷପରଂପରାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ଇହ ଖଲ୍ଵର୍ହଦାଦିଭକ୍ତିରପି ନ ରାଗାନୁଵୃତ୍ତିମନ୍ତରେଣ ଭଵତି. ରାଗାଦ୍ଯନୁଵୃତ୍ତୌ ଚ ସତ୍ଯାଂ ବୁଦ୍ଧିପ୍ରସରମନ୍ତରେଣାତ୍ମା ନ ତଂ କଥଂଚନାପି ଧାରଯିତୁଂ ଶକ୍ଯତେ. -----------------------------------------------------------------------------

ଇସଲିଯେ, ‘ ଧୁନକୀସେ ଚିପକୀ ହୁଈ ରୂଈ’କା ନ୍ଯାଯ ଲାଗୁ ହୋନେସେ, ଜୀଵକୋ ସ୍ଵସମଯକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିକେ ହେତୁ ଅର୍ହଂତାଦି–ଵିଷଯକ ଭୀ ରାଗରେଣୁ [–ଅର୍ହଂତାଦିକେ ଓରକୀ ଭୀ ରାଗରଜ] କ୍ରମଶଃ ଦୂର କରନେଯୋଗ୍ଯ ହୈ.. ୧୬୭..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯସ୍ଯ] ଜୋ [ଚିତ୍ତୋଦ୍ଭ୍ରାମଂ ଵିନା ତୁ] [ରାଗନକେ ସଦ୍ଭାଵକେ କାରଣ] ଚିତ୍ତକେ ଭ୍ରମଣ ରହିତ [ଆତ୍ମାନମ୍] ଅପନେକୋ [ଧର୍ତୁମ୍ ନ ଶକ୍ଯମ୍] ନହୀଂ ରଖ ସକତା, [ତସ୍ଯ] ଉସେ [ଶୁଭାଶୁଭକୃତସ୍ଯ କର୍ମଣଃ] ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମକା [ରୋଧଃ ନ ଵିଦ୍ଯତେ] ନିରୋଧ ନହୀଂ ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ରାଗଲଵମୂଲକ ଦୋଷପରମ୍ପରାକା ନିରୂପଣ ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଅଲ୍ପ ରାଗ ଜିସକା ମୂଲ ହୈ ଐସୀ ଦୋଷୋଂକୀ ସଂତତିକା ଯହାଁ କଥନ ହୈ]. ଯହାଁ [ଇସ ଲୋକମେଂ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅର୍ହଂତାଦିକେ ଓରକୀ ଭକ୍ତି ଭୀ ରାଗପରିଣତିକେ ବିନା ନହୀଂ ହୋତୀ. ରାଗାଦିପରିଣତି ହୋନେ ପର, ଆତ୍ମା ବୁଦ୍ଧିପ୍ରସାର ରହିତ [–ଚିତ୍ତକେ ଭ୍ରମଣସେ ରହିତ] ଅପନେକୋ କିସୀ ପ୍ରକାର ନହୀଂ ରଖ ସକତା ;

------------------------------------------------------------------------- ୧. ଧୁନକୀସେ ଚିପକୀ ହୁଈ ଥୋଡ଼ୀ ସୀ ଭୀ ୨. ଜିସ ପ୍ରକାର ରୂଈ, ଧୁନନେକେ କାର୍ଯମେଂ ଵିଘ୍ନ କରତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ଥୋଡ଼ା ସା ଭୀ ରାଗ ସ୍ଵସମଯକୀ ଉପଲବ୍ଧିରୂପ କାର୍ଯମେଂ ଵିଘ୍ନ କରତା ହୈ.

Page 246 of 264
PDF/HTML Page 275 of 293
single page version

୨୪୬

ବୁଦ୍ଧିପ୍ରସରେ ଚ ସତି ଶୁଭସ୍ଯାଶୁଭସ୍ଯ ଵା କର୍ମଣୋ ନ ନିରୋଧୋଽସ୍ତି. ତତୋ ରାଗକଲିଵିଲାସମୂଲ ଏଵାଯମନର୍ଥସନ୍ତାନ ଇତି.. ୧୬୮..

ରାଗକଲିନିଃଶେଷୀକରଣସ୍ଯ କରଣୀଯତ୍ଵାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ----------------------------------------------------------------------------- ଔର ବୁଦ୍ଧିପ୍ରସାର ହୋନେ ପର [–ଚିତ୍ତକା ଭ୍ରମଣ ହୋନେ ପର], ଶୁଭ ତଥା ଅଶୁଭ କର୍ମକା ନିରୋଧ ନହୀଂ ହୋତା. ଇସଲିଏ, ଇସ ଅନର୍ଥସଂତତିକା ମୂଲ ରାଗରୂପ କ୍ଲେଶକା ଵିଲାସ ହୀ ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ଅର୍ହଂତାଦିକୀ ଭକ୍ତି ଭୀ ରାଗ ବିନା ନହୀଂ ହୋତୀ. ରାଗସେ ଚିତ୍ତକା ଭ୍ରମଣ ହୋତା ହୈ; ଚିତ୍ତକେ ଭ୍ରମଣସେ କର୍ମବଂଧ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଏ ଇନ ଅନର୍ଥୋଂକୀ ପରମ୍ପରାକା ମୂଲ କାରଣ ରାଗ ହୀ ହୈ.. ୧୬୮.. ୨

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ତସ୍ମାତ୍] ଇସଲିଏ [ନିଵୃତ୍ତିକାମଃ] ମୋକ୍ଷାର୍ଥୀ ଜୀଵ [ନିସ୍ସଙ୍ଗଃ] ନିଃସଂଗ [ଚ] ଔର [ନିର୍ମମଃ] ନିର୍ମମ [ଭୂତ୍ଵା ପୁନଃ] ହୋକର [ସିଦ୍ଧେଷୁ ଭକ୍ତି] ସିଦ୍ଧୋଂକୀ ଭକ୍ତି [–ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ସ୍ଥିରତାରୂପ ପାରମାର୍ଥିକ ସିଦ୍ଧଭକ୍ତି] [କରୋତି] କରତା ହୈ, [ତେନ] ଇସଲିଏ ଵହ [ନିର୍ଵାଣଂ ପ୍ରାପ୍ନୋତି] ନିର୍ଵାଣକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ରାଗରୂପ କ୍ଲେଶକା ନିଃଶେଷ ନାଶ କରନେଯୋଗ୍ଯ ହୋନେକା ନିରୂପଣ ହୈ. ୩ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ବୁଦ୍ଧିପ୍ରସାର = ଵିକଲ୍ପୋଂକା ଵିସ୍ତାର; ଚିତ୍ତକା ଭ୍ରମଣ; ମନକା ଭଟକନା; ମନକୀ ଚଂଚଲତା. ୨. ଇସ ଗାଥାକୀ ଶ୍ରୀ ଜଯସେନାଚାର୍ଯଦେଵଵିରଚିତ ଟୀକାମେଂ ନିମ୍ନାନୁସାର ଵିଵରଣ ଦିଯା ଗଯା ହୈଃ–ମାତ୍ର ନିତ୍ଯାନଂଦ ଜିସକା

୩. ନିଃଶେଷ = ସମ୍ପୂର୍ଣ; କିଂଚିତ୍ ଶେଷ ନ ରହେ ଐସା.

Page 247 of 264
PDF/HTML Page 276 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଯତୋ ରାଗାଦ୍ଯନୁଵୃତ୍ତୌ ଚିତ୍ତୋଦ୍ଭ୍ରାନ୍ତିଃ, ଚିତ୍ତୋଦ୍ଭ୍ରାନ୍ତୌ କର୍ମବନ୍ଧ ଇତ୍ଯୁକ୍ତମ୍, ତତଃ ଖଲୁ ମୋକ୍ଷାର୍ଥିନା କର୍ମବନ୍ଧମୂଲଚିତ୍ତୋଦ୍ଭ୍ରାନ୍ତିମୂଲଭୂତା ରାଗାଦ୍ଯନୁଵୃତ୍ତିରେକାନ୍ତେନ ନିଃଶେଷୀକରଣୀଯା. ନିଃ–ଶେଷିତାଯାଂ ତସ୍ଯାଂ ପ୍ରସିଦ୍ଧନୈଃସଙ୍ଗଯନୈର୍ମମ୍ଯଃ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯଵିଶ୍ରାନ୍ତିରୂପାଂ ପାରମାର୍ଥିକୀଂ ସିଦ୍ଧଭକ୍ତିମନୁବିଭ୍ରାଣଃ ପ୍ରସିଦ୍ଧସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିର୍ଭଵତି. ତେନ କାରଣେନ ସ ଏଵ ନିଃ–ଶେଷିତକର୍ମବନ୍ଧଃ ସିଦ୍ଧିମଵାପ୍ନୋତୀତି.. ୧୬୯..

----------------------------------------------------------------------------- ରାଗାଦିପରିଣତି ହୋନେ ପର ଚିତ୍ତକା ଭ୍ରମଣ ହୋତା ହୈ ଔର ଚିତ୍ତକା ଭ୍ରମଣ ହୋନେ ପର କର୍ମବନ୍ଧ ହୋତା ହୈ ଐସା [ପହଲେ] କହା ଗଯା, ଇସଲିଏ ମୋକ୍ଷାର୍ଥୀକୋ କର୍ମବନ୍ଧକା ମୂଲ ଐସା ଜୋ ଚିତ୍ତକା ଭ୍ରମଣ ଉସକେ ମୂଲଭୂତ ରାଗାଦିପରିଣତିକା ଏକାନ୍ତ ନିଃଶେଷ ନାଶ କରନେଯୋଗ୍ଯ ହୈ. ଉସକା ନିଃଶେଷ ନାଶ କିଯା ଜାନେସେ, ଜିସେ ୧୨ ନିଃସଂଗତା ଔର ନିର୍ମମତା ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୁଈ ହୈ ଐସା ଵହ ଜୀଵ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଵିଶ୍ରାଂତିରୂପ ପାରମାର୍ଥିକ

ସିଦ୍ଧଭକ୍ତି ଧାରଣ କରତା ହୁଆ ସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିଵାଲା ହୋତା ହୈ. ଉସ କାରଣସେ ଵହୀ ଜୀଵ କର୍ମବନ୍ଧକା ନିଃଶେଷ ନାଶ କରକେ ସିଦ୍ଧିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.. ୧୬୯.. ------------------------------------------------------------------------- ୧ ନିଃସଂଗ = ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵସେ ଵିପରୀତ ଐସା ଜୋ ବାହ୍ଯ–ଅଭ୍ଯଂତର ପରିଗ୍ରହଣ ଉସସେ ରହିତ ପରିଣତି ସୋ ନିଃସଂଗତା ହୈ. ୨. ରାଗାଦି–ଉପାଧିରହିତ ଚୈତନ୍ଯପ୍ରକାଶ ଜିସକା ଲକ୍ଷଣ ହୈ ଐସେ ଆତ୍ମତତ୍ତ୍ଵସେ ଵିପରୀତ ମୋହୋଦଯ ଜିସକୀ ଉତ୍ପତ୍ତିମେଂ

୩. ସ୍ଵସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିକୀ ପ୍ରସିଦ୍ଧିଵାଲା = ଜିସେ ସ୍ଵସମଯମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ପ୍ରସିଦ୍ଧ ହୁଈ ହୈ ଐସା. [ଜୋ ଜୀଵ ରାଗାଦିପରିଣତିକା

Page 248 of 264
PDF/HTML Page 277 of 293
single page version

୨୪୮

ଅର୍ହଦାଦିଭକ୍ତିରୂପପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତେଃ ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷହେତୁତ୍ଵାଭାଵେଽପି ପରମ୍ପରଯା ମୋକ୍ଷହେତୁତ୍ଵସଦ୍ଭାଵ– ଦ୍ଯୋତନମେତତ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ସଂଯମତପଃସମ୍ପ୍ରଯୁକ୍ତସ୍ଯ] ସଂଯମତପସଂଯୁକ୍ତ ହୋନେ ପର ଭୀ, [ସପଦାର୍ଥ ତୀର୍ଥକରମ୍] ନଵ ପଦାର୍ଥୋଂ ତଥା ତୀର୍ଥଂକରକେ ପ୍ରତି [ଅଭିଗତବୁଦ୍ଧେଃ] ଜିସକୀ ବୁଦ୍ଧିକା ଝୁକାଵ ଵର୍ତତା ହୈ ଔର [ସୂତ୍ରରୋଚିନଃ] ସୂତ୍ରୋଂକେ ପ୍ରତି ଜିସେ ରୁଚି [ପ୍ରୀତି] ଵର୍ତତୀ ହୈ, ଉସ ଜୀଵକୋ [ନିର୍ଵାଣଂ] ନିର୍ଵାଣ [ଦୂରତରମ୍] ଦୂରତର [ଵିଶେଷ ଦୂର] ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ଅର୍ହଂତାଦିକୀ ଭକ୍ତିରୂପ ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିମେଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷହେତୁପନେକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଭୀ ପରମ୍ପରାସେ ମୋକ୍ଷହେତୁପନେକା ସଦ୍ଭାଵ ଦର୍ଶାଯା ହୈ. ୧ -------------------------------------------------------------------------

Page 249 of 264
PDF/HTML Page 278 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଯଃ ଖଲୁ ମୌକ୍ଷାର୍ଥମୁଦ୍ଯତମନାଃ ସମୁପାର୍ଜିତାଚିନ୍ତ୍ଯସଂଯମତପୋଭାରୋଽପ୍ଯସଂଭାଵିତପରମଵୈରାଗ୍ଯ– ଭୂମିକାଧିରୋହଣସମର୍ଥପ୍ରଭୁଶକ୍ତିଃ ପିଞ୍ଜନଲଗ୍ନତୂଲନ୍ଯାସନ୍ଯାଯେନ ନଵପଦାର୍ଥୈଃ ସହାର୍ହଦାଦିରୁଚିରୂପାଂ ପର– ସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିଂ ପରିତ୍ଯକ୍ତୁଂ ନୋତ୍ସହତେ, ସ ଖଲୁ ନ ନାମ ସାକ୍ଷାନ୍ ମୋକ୍ଷଂ ଲଭତେ କିନ୍ତୁ ସୁରଲୋକାଦି– କ୍ଲ୍ରୁେଶପ୍ରାପ୍ତିରୂପଯା ପରମ୍ପରଯା ତମଵାପ୍ନୋତି.. ୧୭୦..

-----------------------------------------------------------------------------

କିଯା ହୋନେ ପର ଭୀ ପରମଵୈରାଗ୍ଯଭୂମିକାକା ଆରୋହଣ କରନେମେଂ ସମର୍ଥ ଐସୀ ପ୍ରଭୁଶକ୍ତି ଉତ୍ପନ୍ନ ନହୀଂ କୀ ହୋନେସେ, ‘ଧୁନକୀ କୋ ଚିପକୀ ହୁଈ ରୂଈ’କେ ନ୍ଯାଯସେ, ନଵ ପଦାର୍ଥୋଂ ତଥା ଅର୍ହଂତାଦିକୀ ରୁଚିରୂପ [ପ୍ରୀତିରୂପ] ପରସମଯପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ପରିତ୍ଯାଗ ନହୀଂ କର ସକତା, ଵହ ଜୀଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ନହୀଂ କରତା କିନ୍ତୁ ଦେଵଲୋକାଦିକେ କ୍ଲେଶକୀ ପ୍ରାପ୍ତିରୂପ ପରମ୍ପରା ଦ୍ଵାରା ଉସେ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.. ୧୭୦.. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ପ୍ରଭୁଶକ୍ତି = ପ୍ରବଲ ଶକ୍ତି; ଉଗ୍ର ଶକ୍ତି; ପ୍ରଚୁର ଶକ୍ତି. [ଜିସ ଜ୍ଞାନୀ ଜୀଵନେ ପରମ ଉଦାସୀନତାକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରନେମେଂ ସମର୍ଥ

Page 250 of 264
PDF/HTML Page 279 of 293
single page version

୨୫୦

ଅର୍ହଦାଦିଭକ୍ତିମାତ୍ରରାଗଜନିତସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷସ୍ଯାନ୍ତରାଯଦ୍ଯୋତନମେତତ୍. ଯଃ ଖଲ୍ଵର୍ହଦାଦିଭକ୍ତିଵିଧେଯବୁଦ୍ଧିଃ ସନ୍ ପରମସଂଯମପ୍ରଧାନମତିତୀଵ୍ରଂ ତପସ୍ତପ୍ଯତେ, ସ ତାଵନ୍ମାତ୍ର– ରାଗକଲିକଲଙ୍କିତସ୍ଵାନ୍ତଃ ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷସ୍ଯାନ୍ତରାଯୀଭୂତଂ ଵିଷଯଵିଷଦ୍ରୁମାମୋଦମୋହିତାନ୍ତରଙ୍ଗଂ ସ୍ଵର୍ଗଲୋକଂ ସମାସାଦ୍ଯ, ସୁଚିରଂ ରାଗାଙ୍ଗାରୈଃ ପଚ୍ଯମାନୋଽନ୍ତସ୍ତାମ୍ଯତୀତି.. ୧୭୧..

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ] ଜୋ [ଜୀଵ], [ଅର୍ହତ୍ସିଦ୍ଧଚୈତ୍ଯପ୍ରଵଚନଭକ୍ତଃ] ଅର୍ହଂତ, ସିଦ୍ଧ, ଚୈତ୍ଯ [– ଅର୍ହର୍ଂତାଦିକୀ ପ୍ରତିମା] ଔର ପ୍ରଵଚନକେ [–ଶାସ୍ତ୍ର] ପ୍ରତି ଭକ୍ତିଯୁକ୍ତ ଵର୍ତତା ହୁଆ, [ପରେଣ ନିଯମେନ] ପରମ ସଂଯମ ସହିତ [ତପଃକର୍ମ] ତପକର୍ମ [–ତପରୂପ କାର୍ଯ] [କରୋତି] କରତା ହୈ, [ସଃ] ଵହ [ସୁରଲୋକଂ] ଦେଵଲୋକକୋ [ସମାଦତ୍ତେ] ସମ୍ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ମାତ୍ର ଅର୍ହଂତାଦିକୀ ଭକ୍ତି ଜିତନେ ରାଗସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଜୋ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷକା ଅଂତରାଯ ଉସକା ପ୍ରକାଶନ ହୈ.

ଜୋ [ଜୀଵ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ଅର୍ହଂତାଦିକୀ ଭକ୍ତିକେ ଆଧୀନ ବୁଦ୍ଧିଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ ପରମସଂଯମପ୍ରଧାନ ଅତିତୀଵ୍ର ତପ ତପତା ହୈ, ଵହ [ଜୀଵ], ମାତ୍ର ଉତନେ ରାଗରୂପ କ୍ଲେଶସେ ଜିସକା ନିଜ ଅଂତଃକରଣ କଲଂକିତ [–ମଲିନ] ହୈ ଐସା ଵର୍ତତା ହୁଆ, ଵିଷଯଵିଷଵୃକ୍ଷକେ ୨ଆମୋଦସେ ଜହାଁ ଅନ୍ତରଂଗ [–ଅଂତଃକରଣ] ମୋହିତ ହୋତା ହୈ ଐସେ ସ୍ଵର୍ଗଲୋକକୋ– ଜୋ କି ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷକୋ ଅନ୍ତରାଯଭୂତ ହୈ ଉସେ–ସମ୍ପ୍ରାପ୍ତ କରକେ, ସୁଚିରକାଲ ପର୍ଯଂତ [–ବହୁତ ଲମ୍ବେ କାଲ ତକ] ରାଗରୂପୀ ଅଂଗାରୋଂସେ ଦହ୍ଯମାନ ହୁଆ ଅନ୍ତରମେଂ ସଂତପ୍ତ [–ଦୁଃଖୀ, ଵ୍ଯଥିତ] ହୋତା ହୈ.. ୧୭୧.. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ପରମସଂଯମପ୍ରଧାନ = ଉତ୍କୃଷ୍ଟ ସଂଯମ ଜିସମେଂ ମୁଖ୍ଯ ହୋ ଐସା. ୨. ଆମୋଦ = [୧] ସୁଗଂଧ; [୨] ମୋଜ.

Page 251 of 264
PDF/HTML Page 280 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗସାରସୂଚନଦ୍ଵାରେଣ ଶାସ୍ତ୍ରତାତ୍ପର୍ଯୋପସଂହାରୋଽଯମ୍.

ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପୁରସ୍ସରୋ ହି ଵୀତରାଗତ୍ଵମ୍. ତତଃ ଖଲ୍ଵର୍ହଦାଦିଗତମପି ରାଗଂ ଚନ୍ଦନନଗ– ସଙ୍ଗତମଗ୍ନିମିଵ ସୁରଲୋକାଦିକ୍ଲେଶପ୍ରାପ୍ତ୍ଯାଽତ୍ଯନ୍ତମନ୍ତର୍ଦାହାଯ କଲ୍ପମାନମାକଲଯ୍ଯ ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷକାମୋ ମହାଜନଃ ସମସ୍ତଵିଷଯମପି ରାଗମୁତ୍ସୃଜ୍ଯାତ୍ଯନ୍ତଵୀତରାଗୋ ଭୂତ୍ଵା ସମୁଚ୍ଛଲଜ୍ଜ୍ଵଲଦ୍ଦୁଃଖସୌଖ୍ଯକଲ୍ଲୋଲଂ କର୍ମାଗ୍ନିତପ୍ତକଲକଲୋଦଭାରପ୍ରାଗ୍ଭାରଭଯଙ୍କରଂ ଭଵସାଗରମୁତ୍ତୀର୍ଯ, ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପପରମାମୃତସମୁଦ୍ରମଧ୍ଯାସ୍ଯ ସଦ୍ଯୋ ନିର୍ଵାତି..

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ତସ୍ମାତ୍] ଇସଲିଏ [ନିର୍ଵୃତ୍ତିକାମଃ] ମୋକ୍ଷାଭିଲାଷୀ ଜୀଵ [ସର୍ଵତ୍ର] ସର୍ଵତ୍ର [କିଞ୍ଚିତ୍ ରାଗଂ] କିଂଚିତ୍ ଭୀ ରାଗ [ମା କରୋତୁ] ନ କରୋ; [ତେନ] ଐସା କରନେସେ [ସଃ ଭଵ୍ଯଃ] ଵହ ଭଵ୍ଯ ଜୀଵ [ଵୀତରାଗଃ] ଵୀତରାଗ ହୋକର [ଭଵସାଗରଂ ତରତି] ଭଵସାଗରକୋ ତରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ସାକ୍ଷାତ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସାର–ସୂଚନ ଦ୍ଵାରା ଶାସ୍ତ୍ରତାତ୍ପର୍ଯରୂପ ଉପସଂହାର ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ଯହାଁ ସାକ୍ଷାତ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ସାର କ୍ଯା ହୈ ଉସକେ କଥନ ଦ୍ଵାରା ଶାସ୍ତ୍ରକା ତାତ୍ପର୍ଯ କହନେରୂପ ଉପସଂହାର କିଯା ହୈ].

ସାକ୍ଷାତ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗମେଂ ଅଗ୍ରସର ସଚମୁଚ ଵୀତରାଗତା ହୈ. ଇସଲିଏ ଵାସ୍ତଵମେଂ ^୧ଅର୍ହଂତାଦିଗତ ରାଗକୋ ଭୀ, ଚଂଦନଵୃକ୍ଷସଂଗତ ଅଗ୍ନିକୀ ଭାଁତି, ଦେଵଲୋକାଦିକେ କ୍ଲେଶକୀ ପ୍ରାପ୍ତି ଦ୍ଵାରା ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅନ୍ତର୍ଦାହକା କାରଣ ସମଝକର, ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷକା ଅଭିଲାଷୀ ମହାଜନ ସଭୀ କୀ ଓରସେ ରାଗକୋ ଛୋଡ଼କର, ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵୀତରାଗ ହୋକର, ଜିସମେଂ ଉବଲତୀ ହୁଈ ଦୁଃଖସୁଖକୀ କଲ୍ଲୋଲେଂ ଊଛଲତୀ ହୈ ଔର ଜୋ କର୍ମାଗ୍ନି ଦ୍ଵାରା ତପ୍ତ, ଖଲବଲାତେ ଜଲସମୂହକୀ ଅତିଶଯତାସେ ଭଯଂକର ହୈ ଐସେ ଭଵସାଗରକୋ ପାର ଉତରକର, ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପ ପରମାମୃତସମୁଦ୍ରକୋ ଅଵଗାହକର, ଶୀଘ୍ର ନିର୍ଵାଣକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.

–ଵିସ୍ତାରସେ ବସ ହୋ. ଜଯଵନ୍ତ ଵର୍ତେ ଵୀତରାଗତା ଜୋ କି ସାକ୍ଷାତ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ସାର ହୋନେସେ ଶାସ୍ତ୍ରତାତ୍ପର୍ଯଭୂତ ହୈ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଅର୍ହଂଂତାଦିଗତ ରାଗ = ଅର୍ହଂଂତାଦିକୀ ଓରକା ରାଗ; ଅର୍ହଂତାଦିଵିଷଯକ ରାଗ; ଅର୍ହଂତାଦିକା ରାଗ. [ଜିସ ପ୍ରକାର