Page 212 of 264
PDF/HTML Page 241 of 293
single page version
౨౧౨
-----------------------------------------------------------------------------
భావార్థః– నిర్వికార నిష్క్రియ చైతన్యచమత్కారమేం నిశ్చల పరిణతి వహ ౨ధ్యాన హై. యహ ధ్యాన మోక్షకే ఉపాయరూప హై.
జిస ప్రకార థోడీ–సీ అగ్ని బహుత–సే ఘాస ఔర కాష్ఠకీ రాశికో అల్ప కాలమేం జలా దేతీ హై, ఉసీ ప్రకార మిథ్యాత్వ–కషాయాది విభావకే పరిత్యాగస్వరూప మహా పవనసే ప్రజ్వలిత హుఈ ఔర అపూర్వ– అద్భూత–పరమ–ఆహ్లాదాత్మక సుఖస్వరూప ఘృతసే సించీ హుఈ నిశ్చయ–ఆత్మసంవేదనరూప ధ్యానాగ్ని మూలోత్తరప్రకృతిభేదవాలే కర్మరూపీ ఇన్ధనకీ రాశికో క్షణమాత్రమేం జలా దేతీ హై.
ఇస పంచమకాలమేం భీ యథాశక్తి ధ్యాన హో సకతా హై. ఇస కాలమేేం జో విచ్ఛేద హై సో శుక్లధ్యానకా హై, ధర్మధ్యానకా నహీం. ఆజ భీ యహాఁసే జీవ ధర్మధ్యాన కరకే దేవకా భవ ఔర ఫిర మనుష్యకా భవ పాకర మోక్ష ప్రాప్త కరతే హైం. ఔర బహుశ్రుతధర హీ ధ్యాన కర సకతే హైం ఐసా భీ నహీం హై; సారభూత అల్ప శ్రుతసే భీ ధ్యాన హో సకతా హై. ఇసలియే మోక్షార్థీయోంకో శుద్ధాత్మాకా ప్రతిపాదక, సవంరనిర్జరాకా కరనేవాలా ఔర జరామరణకా హరనేవాలా సారభూత ఉపదేశ గ్రహణ కరకే ధ్యాన కరనేయోగ్య హై.
[యహాఁ యహ లక్షమేం రఖనే యోగ్య హై కి ఉపరోక్త ధ్యానకా మూల సమ్యగ్దర్శన హై. సమ్యగ్దర్శనకే బినా ధ్యాన నహీం హోతా, క్యోంకి నిర్వికార నిష్క్రియ చైతన్యచమత్కారకీ [శుద్ధాత్మాకీ] సమ్యక్ ప్రతీతి బినా ఉసమేం నిశ్చల పరిణతి కహాఁసే హోసకతీ హై? ఇసలియే మోక్షకే ఉపాయభూత ధ్యాన కరనేకీ ఇచ్ఛా రఖనేవాలే జీవకోే ప్రథమ తో జినోక్త ద్రవ్యగుణపర్యాయరూప వస్తుస్వరూపకీ యథార్థ సమఝపూర్వక నిర్వికార నిష్క్రియ చైతన్యచమత్కారకీ సమ్యక్ ప్రతీతికా సర్వ ప్రకారసే ఉద్యమ కరనే యోగ్య హై; ఉసకే పశ్చాత్ హీ చైతన్యచమత్కారమేం విశేష లీనతాకా యథార్థ ఉద్యమ హో సకతా హై].. ౧౪౬..
ఇస ప్రకార నిర్జరాపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. ------------------------------------------------------------------------- ౧. దుర్మేధ = అల్పబుద్ధి వాలే; మన్దబుద్ధి; ఠోట. ౨. మునికో జో శుద్ధాత్మస్వరూపకా నిశ్చల ఉగ్ర ఆలమ్బన వర్తతా హై ఉసే యహాఁ ముఖ్యతః ‘ధ్యాన’ కహా హై.
హై, క్యోం కి ఉసే భీ శుద్ధాత్మస్వరూపకా జఘన్య ఆలమ్బన తో హోతా హై.]
Page 213 of 264
PDF/HTML Page 242 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
అథ బంధపదార్థవ్యాఖ్యానమ్.
సో తేణ హవది బద్ధో పోగ్గలకమ్మేణ వివిహేణ.. ౧౪౭..
స తేన భవతి బద్ధః పుద్గలకర్మణా వివిధేన.. ౧౪౭..
బన్ధస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
యది ఖల్వయమాత్మా పరోపాశ్రయేణానాదిరక్తః కర్మోదయప్రభావత్వాదుదీర్ణం శుభమశుభం వా భావం కరోతి, తదా స ఆత్మా తేన నిమిత్తభూతేన భావేన పుద్గలకర్మణా వివిధేన బద్ధో భవతి. తదత్ర మోహరాగద్వేషస్నిగ్ధః శుభోశుభో వా పరిణామో జీవస్య భావబన్ధః, తన్నిమిత్తేన శుభాశుభకర్మత్వపరిణతానాం జీవేన సహాన్యోన్యమూర్చ్ఛనం పుద్గలానాం ద్రవ్యబన్ధ ఇతి.. ౧౪౭.. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యది] యది [ఆత్మా] ఆత్మా [రక్తః] రక్త [వికారీ] వర్తతా హుఆ [ఉదీర్ణం] ఉదిత [యమ్ శుభమ్ అశుభమ్ భావమ్] శుభ యా అశుభ భావకో [కరోతి] కరతా హై, తో [సః] వహ ఆత్మా [తేన] ఉస భావ ద్వారా [–ఉస భావకే నిమిత్తసే] [వివిధేన పుద్గలకర్మణా] వివిధ పుద్గలకర్మోంసే [బద్ధః భవతి] బద్ధ హోతా హై.
టీకాః– యహ, బన్ధకే స్వరూపకా కథన హై.
యది వాస్తవమేం యహ ఆత్మా అన్యకే [–పుద్గలకర్మకే] ఆశ్రయ ద్వారా అనాది కాలసే రక్త రహకర కర్మోదయకే ప్రభావయుక్తరూప వర్తనేసే ఉదిత [–ప్రగట హోనేవాలే] శుభ యా అశుభ భావకో కరతా హై, తో వహ ఆత్మా ఉస నిమిత్తభూత భావ ద్వారా వివిధ పుద్గలకర్మసే బద్ధ హోతా హై. ఇసలియే యహాఁ [ఐసా కహా హై కి], మోహరాగద్వేష ద్వారా స్నిగ్ధ ఐసే జో జీవకే శుభ యా అశుభ పరిణామ వహ భావబన్ధ హై ఔర ఉసకే [–శుభాశుభ పరిణామకే] నిమిత్తసే శుభాశుభ కర్మరూప పరిణత పుద్గలోంకా జీవకే సాథ అన్యోన్య అవగాహన [–విశిష్ట శక్తి సహిత ఏకక్షేత్రావగాహసమ్బన్ధ] వహ ద్రవ్య బన్ధ హై.. ౧౪౭.. -------------------------------------------------------------------------
Page 214 of 264
PDF/HTML Page 243 of 293
single page version
౨౧౪
భావణిమిత్తో బంధో భావో రదిరాగదోసమోహజుదో.. ౧౪౮..
భావనిమిత్తో బన్ధో భావో రతిరాగద్వేషమోహయుతః.. ౧౪౮..
బహిరఙ్గాన్తరఙ్గబన్ధకారణాఖ్యానమేతత్. గ్రహణం హి కర్మపుద్గలానాం జీవప్రదేశవర్తికర్మస్కన్ధానుప్రవేశః. తత్ ఖలు యోగనిమిత్తమ్. యోగో వాఙ్మనఃకాయకర్మవర్గణాలమ్బన ఆత్మప్రదేశపరిస్పన్దః. బన్ధస్తు కర్మపుద్గలానాం విశిష్ట– శక్తిపరిణామేనావస్థానమ్. స పునర్జీవభావనిమిత్తః. జీవభావః పునా రతిరాగద్వేషమోహయుతః,
-----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యోగనిమిత్తం గ్రహణమ్] గ్రహణకా [–కర్మగ్రహణకా] నిమిత్త యోగ హై; [యోగః మనోవచనకాయసంభూతః] యోగ మనవచనకాయజనిత [ఆత్మప్రదేశపరిస్పంద] హై. [భావనిమిత్తః బన్ధః] బన్ధకా నిమిత్త భావ హై; [భావః రతిరాగద్వేషమోహయుతః] భావ రతిరాగద్వేషమోహసే యుక్త [ఆత్మపరిణామ] హై.
టీకాః– యహ, బన్ధకే బహిరంగ కారణ ఔర అన్తరంగ కారణకా కథన హై.
గ్రహణ అర్థాత్ కర్మపుద్గలోంకా జీవప్రదేశవర్తీ [–జీవకే ప్రదేశోంకే సాథ ఏక క్షేత్రమేం స్థిత] కర్మస్కన్ధోమేం ప్రవేశ; ఉసకా నిమిత్త యోగ హై. యోగ అర్థాత్ వచనవర్గణా, మనోవర్గణా, కాయవర్గణా ఔర కర్మవర్గణాకా జిసమేం ఆలమ్బన హోతా హై ఐసా ఆత్మప్రదేశోంకా పరిస్పన్ద [అర్థాత్ జీవకే ప్రదేశోంకా కంపన.
బంధ అర్థాత్ కర్మపుద్గలోంకా విశిష్ట శక్తిరూప పరిణామ సహిత స్థిత రహనా [అర్థాత్ కర్మపుద్గలోంకా అముక అనుభాగరూప శక్తి సహిత అముక కాల తక టికనా]; ఉసకా నిమిత్త జీవభావ హైే. జీవభావ రతిరాగద్వేషమోహయుక్త [పరిణామ] హై అర్థాత్ మోహనీయకే విపాకసే ఉత్పన్న హోనేవాలా వికార హై. -------------------------------------------------------------------------
ఛే భావహేతుక బంధ, నే మోహాదిసంయుత భావ ఛే. ౧౪౮.
Page 215 of 264
PDF/HTML Page 244 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
మోహనీయవిపాకసంపాదితవికార ఇత్యర్థః. తదత్ర మోహనీయవిపాకసంపాదితవికార ఇత్యర్థః. తదత్ర పుద్గలానాం గ్రహణహేతుత్వాద్బహిరఙ్గకారణం యోగః, విశిష్టశక్తిస్థితిహేతుత్వాదన్తరఙ్గకారణం జీవభావ ఏవేతి.. ౧౪౮..
తేసిం పి య రాగాదీ తేసిమభావే ణ బజ్ఝంతి.. ౧౪౯..
తేషామపి చ రాగాదయస్తేషామభావే న బధ్యన్తే.. ౧౪౯..
-----------------------------------------------------------------------------
ఇసలియే యహాఁ [బన్ధమేంం], బహిరంగ కారణ [–నిమిత్త] యోగ హై క్యోంకి వహ పుద్గలోంకే గ్రహణకా హేతు హై, ఔర అంతరంగ కారణ [–నిమిత్త] జీవభావ హీ హై క్యోంకి వహ [కర్మపుద్గలోంకీ] విశిష్ట శక్తి తథా స్థితికా హేతు హై.. ౧౪౮..
భావార్థః– కర్మబన్ధపర్యాయకే చార విశేష హైంః ప్రకృతిబన్ధ, ప్రదేశబన్ధ, స్థితిబన్ధ ఔర అనుభాగబన్ధ. ఇసమేం స్థితి–అనుభాగ హీ అత్యన్త ముఖ్య విశేష హైం, ప్రకృతి–ప్రదేశ తో అత్యన్త గౌణ విశేష హైం; క్యోంకి స్థితి–అనుభాగ బినా కర్మబన్ధపర్యాయ నామమాత్ర హీ రహతీ హై. ఇసలియే యహాఁ ప్రకృతి–ప్రదేశబన్ధకా మాత్ర ‘గ్రహణ’ శబ్దసే కథన కియా హై ఔర స్థితి–అనుభాగబన్ధకా హీ ‘బన్ధ’ శబ్దసే కహా హై.
జీవకే కిసీ భీ పరిణామమేం వర్తతా హుఆ యోగ కర్మకే ప్రకృతి–ప్రదేశకా అర్థాత్ ‘గ్రహణ’ కా నిమిత్త హోతా హై ఔర జీవకే ఉసీ పరిణామమేం వర్తతా హుఆ మోహరాగద్వేషభావ కర్మకే స్థితి–అనుభాగకా అర్థాత్ ‘బంధ’ కా నిమిత్త హోతా హై; ఇసలియే మోహరాగద్వేషభావకో ‘బన్ధ’ కా అంతరంగ కారణ [అంతరంగ నిమిత్త] కహా హై ఔర యోగకో – జో కి ‘గ్రహణ’ కా నిమిత్త హై ఉసే–‘బన్ధ’ కా బహిరంగ కారణ [బాహ్య నిమిత్త] కహా హై.. ౧౪౮..
అన్వయార్థః– [చతుర్వికల్పః హేతుః] [ద్రవ్యమిథ్యాత్వాది] చార ప్రకారకే హేతు [అష్టవికల్పస్య కారణమ్] ఆఠ ప్రకారకే కర్మోంకే కారణ [భణితమ్] కహే గయే హైం; [తేషామ్ అపి చ] ఉన్హేం భీ [రాగాదయః] [జీవకే] రాగాదిభావ కారణ హైం; [తేషామ్ అభావే] రాగాదిభావోంకే అభావమేం [న బధ్యన్తే] జీవ నహీంం బఁధతే. -------------------------------------------------------------------------
తేనాంయ ఛే రాగాది, జ్యాం రాగాది నహి త్యాం బంధ నా. ౧౪౯.
Page 216 of 264
PDF/HTML Page 245 of 293
single page version
౨౧౬
మిథ్యాత్వాదిద్రవ్యపర్యాయాణామపి బహిరఙ్గకారణద్యోతనమేతత్.
తన్త్రాన్తరే కిలాష్టవికల్పకర్మకారణత్వేన బన్ధహేతుర్ద్రవ్యహేతురూపశ్చతుర్వికల్పః ప్రోక్తః మిథ్యా– త్వాసంయమకషాయయోగా ఇతి. తేషామపి జీవభావభూతా రాగాదయో బన్ధహేతుత్వస్య హేతవః, యతో రాగాదిభావానామభావే ద్రవ్యమిథ్యాత్వాసంయమకషాయయోగసద్భావేపి జీవా న బధ్యన్తే. తతో రాగా– దీనామన్తరఙ్గత్వాన్నిశ్చయేన బన్ధహేతుత్వమవసేయమితి.. ౧౪౯..
-----------------------------------------------------------------------------
బహిరంగ–కారణపనేకా ప్రకాశన హై.
గ్రంథాన్తరమేం [అన్య శాస్త్రమేం] మిథ్యాత్వ, అసంయమ, కషాయ ఔర యోగ ఇన చార ప్రకారకే ద్రవ్యహేతుఓంకో [ద్రవ్యప్రత్యయోంకో] ఆఠ ప్రకారకే కర్మోంకే కారణరూపసే బన్ధహేతు కహే హైం. ఉన్హేం భీ బన్ధహేతుపనేకే హేతు జీవభావభూత రాగాదిక హైం; క్యోంకి ౨రాగాదిభావోంకా అభావ హోనే పర ద్రవ్యమిథ్యాత్వ, ద్రవ్య–అసంయమ, ద్రవ్యకషాయ ఔర ద్రవ్యయోగకే సద్భావమేం భీ జీవ బంధతే నహీం హైం. ఇసలియే రాగాదిభావోంకో అంతరంగ బన్ధహేతుపనా హోనేకే కారణ ౩నిశ్చయసే బన్ధహేతుపనా హై ఐసా నిర్ణయ కరనా.. ౧౪౯..
ఇస ప్రకార బంధపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ప్రకాశన=ప్రసిద్ధ కరనా; సమఝనా; దర్శానా. ౨. జీవగత రాగాదిరూప భావప్రత్యయోంకా అభావ హోనే పర ద్రవ్యప్రత్యయోంకే విద్యమానపనేమేం భీ జీవ బంధతే నహీం హైం. యది
అవకాశ హీ న రహే], క్యోంకి సంసారీయోంకో సదైవ కర్మోదయకా విద్యమానపనా హోతా హై.
౩. ఉదయగత ద్రవ్యమిథ్యాత్వాది ప్రత్యయోంకీ భాఁతి రాగాదిభావ నవీన కర్మబన్ధమేం మాత్ర బహిరంగ నిమిత్త నహీం హై కిన్తు వే
Page 217 of 264
PDF/HTML Page 246 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
ఆసవభావేణ విణా జాయది కమ్మస్స దు ణిరోధో.. ౧౫౦..
పావది ఇందియరహిదం అవ్వాబాహం సుహమణంతం.. ౧౫౧..
ఆస్రవభావేన వినా జాయతే కర్మణస్తు నిరోధః.. ౧౫౦..
కర్మణామభావేన చ సర్వజ్ఞః సర్వలోకదర్శీ చ.
ద్రవ్యకర్మమోక్షహేతుపరమసంవరరూపేణ భావమోక్షస్వరూపాఖ్యానమేతత్. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [హేత్వభావే] [మోహరాగద్వేషరూప] హేతుకా అభావ హోనేసే [జ్ఞానినః] జ్ఞానీకో [నియమాత్] నియమసే [ఆస్రవనిరోధః జాయతే] ఆస్రవకా నిరోధ హోతా హై [తు] ఔర [ఆస్రవభావేన వినా] ఆస్రవభావకే అభావమేం [కర్మణః నిరోధః జాయతే] కర్మకా నిరోధ హోతా హై. [చ] ఔర [కర్మణామ్ అభావేన] కర్మోంకా అభావ హోనేసే వహ [సర్వజ్ఞః సర్వలోకదర్శీ చ] సర్వజ్ఞ ఔర సర్వలోకదర్శీ హోతా హుఆ [ఇన్ద్రియరహితమ్] ఇన్ద్రియరహిత, [అవ్యాబాధమ్] అవ్యాబాధ, [అనన్తమ్ సుఖమ్ ప్రాప్నోతి] అనన్త సుఖకో ప్రాప్త కరతా హై.
టీకాః– యహ, ౧ద్రవ్యకర్మమోక్షకే హేతుభూత పరమ–సంవరరూపసే భావమోక్షకే స్వరూపకా కథన హై. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ద్రవ్యకర్మమోక్ష=ద్రవ్యకర్మకా సర్వథా ఛూట జానాః ద్రవ్యమోక్ష [యహాఁ భావమోక్షకా స్వరూప ద్రవ్యమోక్షకే నిమిత్తభూత పరమ–
హేతు–అభావే నియమథీ ఆస్రవనిరోధన జ్ఞానీనే,
ఆసరవభావ–అభావమాం కర్మో తణుం రోధన బనే; ౧౫౦.
కర్మో–అభావే సర్వజ్ఞానీ సర్వదర్శీ థాయ ఛే,
Page 218 of 264
PDF/HTML Page 247 of 293
single page version
౨౧౮
ద్రవ్యకర్మమోక్షహేతుపరమసంవరరూపేణ భావమోక్షస్వరూపాఖ్యానమేతత్. ఆస్రవహేతుర్హి జీవస్య మోహరాగద్వేషరూపో భావః. తదభావో భవతి జ్ఞానినః. తదభావే భవత్యాస్రవభావాభావః. ఆస్రవభావాభావే భవతి కర్మాభావః. కర్మాభావేన భవతి సార్వజ్ఞం సర్వ– దర్శిత్వమవ్యాబాధమిన్ద్రియవ్యాపారాతీతమనన్తసుఖత్వఞ్చేతి. స ఏష జీవన్ముక్తినామా భావమోక్షః. కథమితి చేత్. భావః ఖల్వత్ర వివక్షితః కర్మావృత్తచైతన్యస్య క్రమప్రవర్తమానజ్ఞప్తిక్రియారూపః. స ఖలు సంసారిణోనాదిమోహనీయకర్మోదయానువృత్తివశాదశుద్ధో ద్రవ్యకర్మాస్రవహేతుః. స తు జ్ఞానినో మోహరాగ– ద్వేషానువృత్తిరూపేణ ప్రహీయతే. తతోస్య ఆస్రవభావో నిరుధ్యతే. తతో నిరుద్ధాస్రవభావస్యాస్య మోహక్షయేణాత్యన్తనిర్వికారమనాదిముద్రితానన్తచైతన్యవీర్యస్య శుద్ధజ్ఞప్తిక్రియారూపేణాన్తర్ముహూర్త– మతివాహ్య యుగపఞ్జ్ఞానదర్శనావరణాన్తరాయక్షేయణ కథఞ్చిచ్ కూటస్థజ్ఞానత్వమవాప్య జ్ఞప్తిక్రియారూపే క్రమప్రవృత్త్యభావాద్భావకర్మ వినశ్యతి. -----------------------------------------------------------------------------
ఆస్రవకా హేతు వాస్తవమేం జీవకా మోహరాగద్వేషరూప భావ హై. జ్ఞానీకో ఉసకా అభావ హోతా హై. ఉసకా అభావ హోనే పర ఆస్రవభావకా అభావ హోతా హై. ఆస్రవభావకా అభావ హోనే పర కర్మకా అభావ హోతా హై. కర్మకా అభావ హోనే పర సర్వజ్ఞతా, సర్వదర్శితా ఔర అవ్యాబాధ, ౧ఇన్ద్రియవ్యాపారాతీత, అనన్త సుఖ హోతా హై. యహ నిమ్నానుసార ప్రకార స్పష్టీకరణ హైేః–
యహాఁ జో ‘భావ’ ౩వివక్షిత హై వహ కర్మావృత [కర్మసే ఆవృత హుఏ] చైతన్యకీ క్రమానుసార ప్రవర్తతీ జ్ఞాప్తిక్రియారూప హై. వహ [క్రమానుసార ప్రవర్తతీ జ్ఞప్తిక్రియారూప భావ] వాస్తవమేం సంసారీకో అనాది కాలసే మోహనీయకర్మకే ఉదయకా అనుసరణ కరతీ హుఈ పరిణతికే కారణ అశుద్ధ హై, ద్రవ్యకర్మాస్రవకా హేతు హై. పరన్తు వహ [క్రమానుసార ప్రవర్తతీ జ్ఞప్తిక్రియారూప భావ] జ్ఞానీకో మోహరాగద్వేషవాలీ పరిణతిరూపసే హానికో ప్రాప్త హోతా హై ఇసలియే ఉసే ఆస్రవభావకో నిరోధ హోతా హై. ఇసలియే జిసే ఆస్రవభావకా నిరోధ హుఆ హై ఐసే ఉస జ్ఞానీకో మోహకే క్షయ ద్వారా అత్యన్త నిర్వికారపనా హోనేసే, జిసే అనాది కాలసే అనన్త చైతన్య ఔర [అనన్త] వీర్య ముంద గయా హై ఐసా వహ జ్ఞానీ [క్షీణమోహ గుణస్థానమేం] శుద్ధ జ్ఞప్తిక్రియారూపసే అంతర్ముహూర్త వ్యతీత కరకే యుగపద్ జ్ఞానావరణ, దర్శనావరణ ఔర అన్తరాయకా క్షయ హోనేసే కథంచిత్ ౧కూటస్థ జ్ఞానకో ప్రాప్త కరతా హై ఔర ఇస ప్రకార ఉసే జ్ఞప్తిక్రియాకే రూపమేం క్రమప్రవృత్తికా అభావ హోనేసే భావకర్మకా వినాశ హోతా హై. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ఇన్ద్రియవ్యాపారాతీత=ఇన్ద్రియవ్యాపార రహిత. ౨. జీవన్ముక్తి = జీవిత రహతే హుఏ ముక్తి; దేహ హోనే పర భీ ముక్తి. ౩. వివక్షిత=కథన కరనా హై.
Page 219 of 264
PDF/HTML Page 248 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
తతః కర్మాభావే స హి భగవాన్సర్వజ్ఞః సర్వదర్శీ వ్యుపరతేన్ద్రియ–వ్యాపారావ్యాబాధానన్తసుఖశ్చ నిత్యమేవావతిష్ఠతే. ఇత్యేష భావకర్మమోక్షప్రకారః ద్రవ్యకర్మమోక్షహేతుః పరమ–సంవరప్రకారశ్చ.. ౧౫౦–౧౫౧..
జాయతే నిర్జరాహేతుః స్వభావసహితస్య సాధోః.. ౧౫౨..
----------------------------------------------------------------------------- ఇసలియే కర్మకా అభావ హోనే పర వహ వాస్తవమేం భగవాన సర్వజ్ఞ, సర్వదర్శీ తథా ఇన్ద్రియవ్యాపారాతీత– అవ్యాబాధ–అనన్తసుఖవాలా సదైవ రహతా హై.
ఇస ప్రకార యహ [జో యహాఁ కహా హై వహ], ౨భావకర్మమోక్షకా ౩ప్రకార తథా ద్రవ్యకర్మమోక్షకా హేతుభూత పరమ సంవరకా ప్రకార హై .. ౧౫౦–౧౫౧..
అన్వయార్థః– [స్వభావసహితస్య సాధోః] స్వభావసహిత సాధుకో [–స్వభావపరిణత కేవలీభగవానకో] [దర్శనజ్ఞానసమగ్రం] దర్శనజ్ఞానసే సమ్పూర్ణ ఔర [నో అన్యద్రవ్య– సంయుక్తమ్] ------------------------------------------------------------------------- ౧. కూటస్థ=సర్వ కాల ఏక రూప రహనేవాలాః అచల. [జ్ఞానావరణాది ఘాతికర్మోంకా నాశ హోనే పర జ్ఞాన కహీంం సర్వథా
సమస్త జ్ఞేయోంకో జానతా రహతా హై, ఇసలియే ఉసే కథంచిత్ కూటస్థ కహా హై.]
౨. భావకర్మమోక్ష=భావకర్మకా సర్వథా ఛూట జానా; భావమోక్ష. [జ్ఞప్తిక్రియామేం క్రమప్రవృత్తికా అభావ హోనా వహ భావమోక్ష హై
౩. ప్రకార=స్వరూప; రీత.
ద్రగజ్ఞానథీ పరిపూర్ణ నే పరద్రవ్యవిరహిత ధ్యాన జే,
తే నిర్జరానో హేతు థాయ స్వభావపరిణత సాధునే. ౧౫౨.
Page 220 of 264
PDF/HTML Page 249 of 293
single page version
౨౨౦
ద్రవ్యకర్మమోక్షహేతుపరమనిర్జరాకారణధ్యానాఖ్యానమేతత్.
ఏవమస్య ఖలు భావముక్తస్య భగవతః కేవలినః స్వరూపతృప్తత్వాద్విశ్రాన్తస్రుఖదుఃఖకర్మ– విపాకకృతవిక్రియస్య ప్రక్షీణావరణత్వాదనన్తజ్ఞానదర్శనసంపూర్ణశుద్ధజ్ఞానచేతనామయత్వాదతీన్ద్రియత్వాత్ చాన్యద్రవ్యసంయోగవియుక్తం శుద్ధస్వరూపేవిచలితచైతన్యవృత్తిరూపత్వాత్కథఞ్చిద్ధయానవ్యపదేశార్హమాత్మనః స్వరూపం పూర్వసంచితకర్మణాం శక్తిశాతనం పతనం వా విలోక్య నిర్జరాహేతుత్వేనోపవర్ణ్యత ఇతి.. ౧౫౨.. ----------------------------------------------------------------------------- అన్యద్రవ్యసే అసంయుక్త ఐసా [ధ్యానం] ధ్యాన [నిర్జరాహేతుః జాయతే] నిర్జరాకా హేతు హోతా హై.
టీకాః– యహ, ద్రవ్యకర్మమోక్షనకే హేతుభూత ఐసీ పరమ నిర్జరాకే కారణభూత ధ్యానకా కథన హై.
ఇస ప్రకార వాస్తవమేం ఇస [–పూవోక్త] భావముక్త [–భావమోక్షవాలే] భగవాన కేవలీకో–కి జిన్హేం స్వరూపతృప్తపనేకే కారణ ౧కర్మవిపాకృత సుఖదుఃఖరూప విక్రియా అటక గఈ హై ఉన్హేం –ఆవరణకే ప్రక్షీణపనేకే కారణ, అనన్త జ్ఞానదర్శనసే సమ్పూర్ణ శుద్ధజ్ఞానచేతనామయపనేకే కారణ తథా అతీన్ద్రియపనేకే కారణ జో అన్యద్రవ్యకే సంయోగ రహిత హై ఔర శుద్ధ స్వరూపమేం అవిచలిత చైతన్యవృత్తిరూప హోనేకే కారణ జో కథంచిత్ ‘ధ్యాన’ నామకే యోగ్య హై ఐసా ఆత్మాకా స్వరూప [–ఆత్మాకీ నిజ దశా] పూర్వసంచిత కర్మోంకీ శక్తికో శాతన అథవా ఉనకా పతన దేఖకర నిర్జరాకే హేతురూపసే వర్ణన కియా జాతా హై.
భావార్థః– కేవలీభగవానకే ఆత్మాకీ దశా జ్ఞానదర్శనావరణకే క్షయవాలీ హోనేకే కారణ, శుద్ధజ్ఞానచేతనామయ హోనేకే కారణ తథా ఇన్ద్రియవ్యాపారాది బహిర్ద్రవ్యకే ఆలమ్బన రహిత హోనేకే కారణ అన్యద్రవ్యకే సంసర్గ రహిత హై ఔర శుద్ధస్వరూపమేం నిశ్చల చైతన్యపరిణతిరూప హోనేకే కారణ కిసీ ప్రకార ‘ధ్యాన’ నామకే యోగ్య హై. ఉనకీ ఐసీ ఆత్మదశాకా నిర్జరాకే నిమిత్తరూపసే వర్ణన కియా జాతా హై క్యోంకి ఉన్హేం పూర్వోపార్జిత కర్మోంకీ శక్తి హీన హోతీ జాతీ హై తథా వే కర్మ ఖిరతే జాతే హై.. ౧౫౨.. -------------------------------------------------------------------------
హై.
Page 221 of 264
PDF/HTML Page 250 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
వవగదవేదాఉస్సో ముయది భవం తేణ సో మోక్ఖో.. ౧౫౩..
వ్యపగతవేద్యాయుష్కో ముఞ్చతి భవం తేన స మోక్షః.. ౧౫౩..
ద్రవ్యమోక్షస్వరూపాఖ్యానమేతత్. అథ ఖలు భగవతః కేవలినో భావమోక్షే సతి ప్రసిద్ధపరమసంవరస్యోత్తరకర్మసన్తతౌ నిరుద్ధాయాం పరమనిర్జరాకారణధ్యానప్రసిద్ధౌ సత్యాం పూర్వకర్మసంతతౌ కదాచిత్స్వభావేనైవ కదా–చిత్సముద్ధాత విధానేనాయుఃకర్మసమభూతస్థిత్యామాయుఃకర్మానుసారేణైవ నిర్జీర్యమాణాయామ పునర్భవాయ తద్భవత్యాగసమయే వేదనీయాయుర్నామగోత్రరూపాణాం జీవేన సహాత్యన్తవిశ్లేషః కర్మపుద్గలానాం ద్రవ్యమోక్షః.. ౧౫౩..
–ఇతి మోక్షపదార్థవ్యాఖ్యానం సమాప్తమ్. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యః సంవరేణ యుక్తః] జో సంవరసేయుక్త హైే ఐసా [కేవలజ్ఞాన ప్రాప్త] జీవ [నిర్జరన్ అథ సర్వకర్మాణి] సర్వ కర్మోంకీ నిర్జరా కరతా హుఆ [వ్యపగతవేద్యాయుష్కః] వేదనీయ ఔర ఆయు రహిత హోకర [భవం మఞ్చతి] భవకో ఛోడతా హై; [తేన] ఇసలియే [ఇస ప్రకార సర్వ కర్మపుద్గలోంకా వియోగ హోనేకే కారణ] [సః మోక్షః] వహ మోక్ష హై.
కర్మసంతతి నిరోధకో ప్రాప్త హోకర ఔర పరమ నిర్జరాకే కారణభూత ధ్యాన సిద్ధ హోనేకే కారణ కర్మసంతతి– కి జిసకీ స్థితి కదాచిత్ స్వభావసే హీ ఆయుకర్మకే జితనీ హోతీ హై ఔర కదాచిత్ ౩సముద్ఘాతవిధానసే ఆయుకర్మకే జితనీ హోతీ హై
హుఈ,ే దనీయ–ఆయు–నామ–గోత్రరూప కర్మపుద్గలోంకా జీవకే సాథ అత్యన్త విశ్లేష [వియోగ] వహ ద్రవ్యమోక్ష హై.. ౧౫౩..
ఇస ప్రకార మోక్షపదార్థకా వ్యాఖ్యాన సమాప్త హుఆ. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ఉత్తర కర్మసంతతి=బాదకా కర్మప్రవాహ; భావీ కర్మపరమ్పరా. ౨. పూర్వ=పహలేకీ. ౩. కేవలీభగవానకో వేదనీయ, నామ ఔర గోత్రకర్మకీ స్థితి కభీ స్వభావసే హీ [అర్థాత్ కేవలీసముద్ఘాతరూప
పర భీ వహ స్థితి ఘటకర ఆయుకర్మ జితనీ హోనేమేం కేవలీసముద్ఘాత నిమిత్త బనతా హై.
౪. అపునర్భవ=ఫిరసే భవ నహీం హోనా. [కేవలీభగవానకో ఫిరసే భవ హుఏ బినా హీ ఉస భవకా త్యాగ హోతా హై;
నే ఆయువేద్యవిహీన థఈ భవనే తజే; తే మోక్ష ఛే. ౧౫౩.
Page 222 of 264
PDF/HTML Page 251 of 293
single page version
౨౨౨
సమాప్తం చ మోక్షమార్గావయవరూపసమ్యగ్దర్శనజ్ఞానవిషయభూతనవపదార్థవ్యాఖ్యానమ్..
అథ మోక్షమార్గప్రపఞ్చసూచికా చూలికా.
చారిత్రం చ తయోర్నియతమస్తిత్వమనిన్దితం భణితమ్.. ౧౫౪..
----------------------------------------------------------------------------- ఔర మోక్షమార్గకే అవయవరూప సమ్యగ్దర్శన తథా సమ్యగ్జ్ఞానకే విషయభూత నవ పదార్థోంకా వ్యాఖ్యాన భీ సమాప్త హుఆ.
అబ ౧మోక్షమార్గప్రపంచసూచక చూలికా హై. ౩ ------------------------------------------------------------------------- ౧. మోక్షమార్గప్రపంచసూచక = మోక్షమార్గకా విస్తార బతలానేవాలీ; మోక్షమార్గకా విస్తారసే కరనేవాలీ; మోక్షమార్గకా
౨. చూలికాకే అర్థకే లిఏ పృష్ఠ ౧౫౧ కా పదటిప్పణ దేఖే.
ద్రగ్జ్ఞాననియత అనింధ జే అస్తిత్వ తే చారిత్ర ఛే. ౧౫౪.
Page 223 of 264
PDF/HTML Page 252 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
మోక్షమార్గస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
జీవస్వభావనియతం చరితం మోక్షమార్గః. జీవస్వభావో హి జ్ఞానదర్శనే అనన్యమయత్వాత్. అనన్యమయత్వం చ తయోర్విశేషసామాన్యచైతన్యస్వభావజీవనిర్వృత్తత్వాత్. అథ తయోర్జీవస్వరూపభూతయో– ర్జ్ఞానదర్శనయోర్యన్నియతమవస్థితముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యరూపవృత్తిమయమస్తిత్వం రాగాదిపరిణత్యభావాదనిన్దితం తచ్చరితం; తదేవ మోక్షమార్గ ఇతి. ద్వివిధం హి కిల సంసారిషు చరితం– స్వచరితం పరచరితం చ; స్వసమయపరసమయావిత్యర్థః. తత్ర స్వభావావస్థితాస్తిత్వస్వరూపం స్వచరితం, పరభావావస్థితాస్తి– త్వస్వరూపం పరచరితమ్. తత్ర యత్స్వ– -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [జీవస్వభావం] జీవకా స్వభావ [జ్ఞానమ్] జ్ఞాన ఔర [అప్రతిహత–దర్శనమ్] అప్రతిహత దర్శన హైే– [అనన్యమయమ్] జో కి [జీవసే] అనన్యమయ హై. [తయోః] ఉన జ్ఞానదర్శనమేం [నియతమ్] నియత [అస్తివమ్] అస్తిత్వ– [అనిన్దితం] జో కి అనిందిత హై– [చారిత్రం చ భణితమ్] ఉసే [జినేన్ద్రోంనే] చారిత్ర కహా హై.
టీకాః– యహ, మోక్షమార్గకే స్వరూపకా కథన హై.
జీవస్వభావమేం నియత చారిత్ర వహ మోక్షమార్గ హై. జీవస్వభావ వాస్తవమేం జ్ఞాన–దర్శన హై క్యోంకి వే [జీవసే] అనన్యమయ హైం. జ్ఞానదర్శనకా [జీవసే] అనన్యమయపనా హోనేకా కారణ యహ హై కి ౧ విశేషచైతన్య ఔర సామాన్యచైతన్య జిసకా స్వభావ హై ఐసే జీవసే వే నిష్పన్న హైం [అర్థాత్ జీవ ద్వారా
జ్ఞానదర్శన రచే గయే హైం]. అబ జీవకే స్వరూపభూత ఐసే ఉన జ్ఞానదర్శనమేం నియత–అవస్థిత ఐసా జో ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యరూప వృత్తిమయ అస్తిత్వ– జో కి రాగాదిపరిణామకే అభావకే కారణ అనిందిత హై – వహ చారిత్ర హై; వహీ మోక్షమార్గ హై.
సంసారీయోంమేం చారిత్ర వాస్తవమేం దో ప్రకారకా హైః– [౧] స్వచారిత్ర ఔర [౨] పరచారిత్ర; [౧]స్వసమయ ఔర [౨] పరసమయ ఐసా అర్థ హై. వహాఁ, స్వభావమేం అవస్థిత అస్తిత్వస్వరూప [చారిత్ర] వహ స్వచారిత్ర హై ఔర పరభావమేం అవస్థిత అస్తిత్వస్వరూప [చారిత్ర] వహ పరచారిత్ర హై. ఉసమేంసే ------------------------------------------------------------------------- ౧. విశేషచైతన్య వహ జ్ఞాన హైే ఔర సామాన్యచైతన్య వహ దర్శన హై. ౨. నియత=అవస్థిత; స్థిత; స్థిర; ద్రఢరూప స్థిత. ౩. వృత్తి=వర్తనా; హోనా. [ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యరూప వృత్తి వహ అస్తిత్వ హై.]
Page 224 of 264
PDF/HTML Page 253 of 293
single page version
౨౨౪
భావావస్థితాస్తిత్వరూపం పరభావావస్థితాస్తిత్వవ్యావృత్తత్వేనాత్యన్తమనిన్దితం తదత్ర సాక్షాన్మోక్షమార్గ– త్వేనావధారణీయమితి.. ౧౫౪..
జది కుణది సగం సమయం పబ్భస్సది కమ్మబంధాదో.. ౧౫౫..
యది కురుతే స్వకం సమయం ప్రభ్రస్యతి కర్మబన్ధాత్.. ౧౫౫..
----------------------------------------------------------------------------- [అర్థాత్ దో ప్రకారకే చారిత్రమేంసే], స్వభావమేం అవస్థిత అస్తిత్వరూప చారిత్ర–జో కి పరభావమేం అవస్థిత అస్తిత్వసే భిన్న హోనేకే కారణ అత్యన్త అనిందిత హై వహ–యహాఁ సాక్షాత్ మోక్షమార్గరూప అవధారణా.
[యహీ చారిత్ర ‘పరమార్థ’ శబ్దసే వాచ్య ఐసే మోక్షకా కారణ హై, అన్య నహీం–ఐసా న జానకర, మోక్షసే భిన్న ఐసే అసార సంసారకే కారణభూత మిథ్యాత్వరాగాదిమేం లీన వర్తతే హుఏ అపనా అనన్త కాల గయా; ఐసా జానకర ఉసీ జీవస్వభావనియత చారిత్రకీ – జో కి మోక్షకే కారణభూత హై ఉసకీ – నిరన్తర భావనా కరనా యోగ్య హై. ఇస ప్రకార సూత్రతాత్పర్య హై.] . ౧౫౪..
అన్వయార్థః– [జీవః] జీవ, [స్వభావనియతః] [ద్రవ్య–అపేక్షాసే] స్వభావనియత హోనే పర భీ, [అనియతగుణపర్యాయః అథ పరసమయః] యది అనియత గుణపర్యాయవాలా హో తో పరసమయ హై. [యది] యది వహ [స్వకం సమయం కురుతే] [నియత గుణపర్యాయసే పరిణమిత హోకర] స్వసమయకో కరతా హై తో [కర్మబన్ధాత్] కర్మబన్ధసే [ప్రభ్రస్యతి] ఛూటతా హై. -------------------------------------------------------------------------
తే జో కరే స్వకసమయనే తో కర్మబంధనథీ ఛూటే. ౧౫౫.
Page 225 of 264
PDF/HTML Page 254 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
స్వసమయపరసమయోపాదానవ్యుదాసపురస్సరకర్మక్షయద్వారేణ జీవస్వభావనియతచరితస్య మోక్ష– మార్గత్వద్యోతనమేతత్.
సంసారిణో హి జీవస్య జ్ఞానదర్శనావస్థితత్వాత్ స్వభావనియతస్యాప్యనాదిమోహనీయో– దయానువృత్తిపరత్వేనోపరక్తోపయోగస్య సతః సముపాత్తభావవైశ్వరుప్యత్వాదనియతగుణపర్యాయత్వం పరసమయః పరచరితమితి యావత్. తస్యైవానాదిమోహనీయోదయానువృత్తిపరత్వమపాస్యాత్యన్తశుద్ధోపయోగస్య సతః సముపాత్తభావైక్యరుప్యత్వాన్నియతగుణపర్యాయత్వం స్వసమయః స్వచరితమితి యావత్ అథ ఖలు యది కథఞ్చనోద్భిన్నసమ్యగ్జ్ఞానజ్యోతిర్జీవః పరసమయం వ్యుదస్య స్వసమయముపాదత్తే తదా కర్మబన్ధాదవశ్యం భ్రశ్యతి. యతో హి జీవస్వభావనియతం చరితం మోక్షమార్గ ఇతి.. ౧౫౫.. -----------------------------------------------------------------------------
టీకాః– స్వసమయకే గ్రహణ ఔర పరసమయకే త్యాగపూర్వక కర్మక్షయ హోతా హై– ఐసే ప్రతిపాదన ద్వారా యహాఁ [ఇస గాథామేం] ‘జీవస్వభావమేం నియత చారిత్ర వహ మోక్షమార్గ హై’ ఐసా దర్శాయా హై.
సంసారీ జీవ, [ద్రవ్య–అపేక్షాసే] జ్ఞానదర్శనమేం అవస్థిత హోనేకే కారణ స్వభావమేం నియత [–నిశ్చలరూపసే స్థిత] హోనే పర భీ జబ అనాది మోహనీయకే ఉదయకా అనుసరణ కరకే పరిణతి కరనే కే కారణ ఉపరక్త ఉపయోగవాలా [–అశుద్ధ ఉపయోగవాలా] హోతా హై తబ [స్వయం] భావోంకా విశ్వరూపపనా [–అనేకరూపపనా] గ్రహణ కియా హోనకేే కారణ ఉసేే జో అనియతగుణపర్యాయపనా హోతా హై వహ పరసమయ అర్థాత్ పరచారిత్ర హై; వహీ [జీవ] జబ అనాది మోహనీయకే ఉదయకా అనుసరణ కరనే వాలీ పరిణతి కరనా ఛోడకర అత్యన్త శుద్ధ ఉపయోగవాలా హోతా హై తబ [స్వయం] భావకా ఏకరూపపనా గ్రహణ కియా హోనేకే కారణ ఉసే జో నియతగుణపర్యాయపనా హోతా హై వహ స్వసమయ అర్థాత్ స్వచారిత్ర హై.
అబ, వాస్తవమేం యది కిసీ భీ ప్రకార సమ్యగ్జ్ఞానజ్యోతి ప్రగట కరకే జీవ పరసమయకో ఛోడకర స్వసమయకో గ్రహణ కరతా హై తో కర్మబన్ధసే అవశ్య ఛూటతా హై; ఇసలియే వాస్తవమేం [ఐసా నిశ్చిత హోతా హై కి] జీవస్వభావమేం నియత చారిత్ర వహ మోక్షమార్గ హై.. ౧౫౫.. ------------------------------------------------------------------------- ౧. ఉపరక్త=ఉపరాగయుక్త [కిసీ పదార్థమేం హోనేవాలా. అన్య ఉపాధికే అనురూప వికార [అర్థాత్ అన్య ఉపాధి జిసమేం
౨. అనియత=అనిశ్చిత; అనేకరూప; వివిధ ప్రకారకే. ౩. నియత=నిశ్చిత; ఏకరూప; అముక ఏక హీ ప్రకారకే.
Page 226 of 264
PDF/HTML Page 255 of 293
single page version
౨౨౬
సో సగచరిత్తభట్ఠో
స స్వకచరిత్రభ్రష్టః పరచరితచరో భవతి జీవః.. ౧౫౬..
పరచరితప్రవృత్తస్వరూపాఖ్యానమేతత్.
యో హి మోహనీయోదయానువృత్తివశాద్రజ్యమానోపయోగః సన్ పరద్రవ్యే శుభమశుభం వా భావమాదధాతి, స స్వకచరిత్రభ్రష్టః పరచరిత్రచర ఇత్యుపగీయతే; యతో హి స్వద్రవ్యే శుద్ధోపయోగవృత్తిః స్వచరితం, పరద్రవ్యే సోపరాగోపయోగవృత్తిః పరచరితమితి.. ౧౫౬.. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యః] జో [రాగేణ] రాగసే [–రంజిత అర్థాత్ మలిన ఉపయోగసే] [పరద్రవ్యే] పరద్రవ్యమేం [శుభమ్ అశుభమ్ భావమ్] శుభ యా అశుభ భావ [యది కరోతి] కరతా హై, [సః జీవః] వహ జీవ [స్వకచరిత్రభ్రష్టః] స్వచారిత్రభ్రష్ట ఐసా [పరచరితచరః భవతి] పరచారిత్రకా ఆచరణ కరనేవాలా హై.
టీకాః– యహ, పరచారిత్రమేం ప్రవర్తన కరనేవాలేకే స్వరూపకా కథన హై.
జో [జీవ] వాస్తవమేం మోహనీయకే ఉదయకా అనుసరణ కరనేవాలీే పరిణతికే వశ [అర్థాత్ మోహనీయకే ఉదయకా అనుసరణ కరకే పరిణమిత హోనేకే కారణ ] రంజిత–ఉపయోగవాలా [ఉపరక్తఉపయోగవాలా] వర్తతా హుఆ, పరద్రవ్యమేం శుభ యా అశుభ భావకో ధారణ కరతా హై, వహ [జీవ] స్వచారిత్రసే భ్రష్ట ఐసా పరచారిత్రకా ఆచరణ కరనేవాలా కహా జాతా హై; క్యోంకి వాస్తవమేం స్వద్రవ్యమేం ంశుద్ధ–ఉపయోగరూప పరిణతి వహ స్వచారిత్ర హై ఔర పరద్రవ్యమేం సోపరాగ–ఉపయోగరూప పరిణతి వహ పరచారిత్ర హై.. ౧౫౬..
------------------------------------------------------------------------- ౧. సోపరాగ=ఉపరాగయుక్త; ఉపరక్త; మలిన; వికారీ; అశుద్ధ [ఉపయోగమేం హోనేవాలా, కర్మోదయరూప ఉపాధికే అనురూప
జే రాగథీ పరద్రవ్యమాం కరతో శుభాశుభ భావనే,
తే స్వకచరిత్రథీ భ్రష్ట పరచారిత్ర ఆచరనార ఛే. ౧౫౬.
Page 227 of 264
PDF/HTML Page 256 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
సో తేణ పరచరిత్తో హవది త్తి జిణా పరువేంతి.. ౧౫౭..
స తేన పరచరిత్రః భవతీతి జినాః ప్రరూపయన్తి.. ౧౫్ర౭..
పరచరితప్రవృత్తేర్బన్ధహేతుత్వేన మోక్షమార్గత్వనిషేధనమేతత్.
ఇహ కిల శుభోపరక్తో భావః పుణ్యాస్రవః, అశుభోపరక్తః పాపాస్రవ ఇతి. తత్ర పుణ్యం పాపం వా యేన భావేనాస్రవతి యస్య జీవస్య యది స భావో భవతి స జీవస్తదా తేన పరచరిత ఇతి ప్రరుప్యతే. తతః పరచరితప్రవృత్తిర్బన్ధమార్గ ఏవ, న మోక్షమార్గ ఇతి.. ౧౫౭.. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యేన భావేన] జిస భావసే [ఆత్మనః] ఆత్మాకో [పుణ్యం పాపం వా] పుణ్య అథవా పాప [అథ ఆస్రవతి] ఆస్రవిత హోతే హైం, [తేన] ఉస భావ ద్వారా [సః] వహ [జీవ] [పరచరిత్రః భవతి] పరచారిత్ర హై–[ఇతి] ఐసా [జినాః] జిన [ప్రరూపయన్తి] ప్రరూపిత కరతే హైం.
టీకాః– యహాఁ, పరచారిత్రప్రవృతి బంధహేతుభూత హోనేసే ఉసే మోక్షమార్గపనేకా నిషేధ కియా గయా హై [అర్థాత్ పరచారిత్రమేం ప్రవర్తన బంధకా హేతు హోనేసే వహ మోక్షమార్గ నహీం హై ఐసా ఇస గాథామేం దర్శాయా హై].
యహాఁ వాస్తవమేం శుభోపరక్త భావ [–శుభరూప వికారీ భావ] వహ పుణ్యాస్రవ హై ఔర అశుభోపరక్త భావ [–అశుభరూప వికారీ భావ] పాపాస్రవ హై. వహాఁ, పుణ్య అథవా పాప జిస భావసే ఆస్రవిత హోతే హైం, వహ భావ జబ జిస జీవకో హో తబ వహ జీవ ఉస భావ ద్వారా పరచారిత్ర హై– ఐసా [జినేంద్రోం ద్వారా] ప్రరూపిత కియా జాతా హై. ఇసలియే [ఐసా నిశ్చిత హోతా హై కి] పరచారిత్రమేం ప్రవృత్తి సో బంధమార్గ హీ హై, మోక్షమార్గ నహీం హై.. ౧౫౭.. -------------------------------------------------------------------------
తేనా వడే తే ‘పరచరిత’ నిర్దిష్ట ఛే జినదేవథీ. ౧౫౭.
Page 228 of 264
PDF/HTML Page 257 of 293
single page version
౨౨౮
స్వచరితప్రవృత్తస్వరూపాఖ్యానమేతత్. యః ఖలు నిరుపరాగోపయోగత్వాత్సర్వసఙ్గముక్తః పరద్రవ్యవ్యావృత్తోపయోగత్వాదనన్యమనాః ఆత్మానం స్వభావేన జ్ఞానదర్శనరూపేణ జానాతి పశ్యతి నియతమవస్థితత్వేన, స ఖలు స్వకం చరితం చరతి జీవః. యతో హి ద్రశిజ్ఞప్తిస్వరూపే పురుషే తన్మాత్రత్వేన వర్తనం స్వచరితమితి.. ౧౫౮.. -----------------------------------------------------------------------------
అన్వయార్థః– [యః] జో [సర్వసఙ్గముక్తః] సర్వసంగముక్త ఔర [అనన్యమనాః] అనన్యమనవాలా వర్తతా హుఆ [ఆత్మానం] ఆత్మాకో [స్వభావేన] [జ్ఞానదర్శనరూప] స్వభావ ద్వారా [నియతం] నియతరూపసే [– స్థిరతాపూర్వక] [జానాతి పశ్యతి] జానతా–దేఖతా హై, [సః జీవః] వహ జీవ [స్వకచరితం] స్వచారిత్ర [చరిత] ఆచరతా హై.
టీకాః– యహ, స్వచారిత్రమేం ప్రవర్తన కరనేవాలేకే స్వరూపకా కథన హై.
పరద్రవ్యసే వ్యావృత్త ఉపయోగవాలా హోనేకే కారణ అనన్యమనవాలా వర్తతా హుఆ, ఆత్మాకో జ్ఞానదర్శనరూప ------------------------------------------------------------------------- ౧. నిరుపరాగ=ఉపరాగ రహిత; నిర్మళ; అవికారీ; శుద్ధ [నిరుపరాగ ఉపయోగవాలా జీవ సమస్త బాహ్య–అభ్యంతర సంగసే శూన్య హై తథాపి నిఃసంగ పరమాత్మాకీ భావనా ద్వారా ఉత్పన్న సున్దర ఆనన్దస్యన్దీ పరమానన్దస్వరూప సుఖసుధారసకే ఆస్వాదసే, పూర్ణ–కలశకీ భాఁతి, సర్వ ఆత్మప్రదేశమేం భరపూర హోతా హై.] ౨. ఆవృత్త=విముఖ హుఆ; పృథక హుఆ; నివృత్త హుఆ ; నివృత్త; భిన్న. ౩. అనన్యమనవాలా=జిసకీ పరిణతి అన్య ప్రతి నహీం జాతీ ఐసా. [మన=చిత్త; పరిణతి; భావ]
సౌ–సంగముక్త అనన్యచిత్త స్వభావథీ నిజ ఆత్మనే
Page 229 of 264
PDF/HTML Page 258 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
దంసణణాణవియప్పం అవియప్పం చరది అప్పాదో.. ౧౫౯..
దర్శనజ్ఞానవికల్పమవికల్పం చరత్యాత్మనః.. ౧౫౯..
----------------------------------------------------------------------------- స్వభావ ద్వారా నియతరూపసే అర్థాత్ అవస్థితరూపససే జానతా–దేఖతా హై, వహ జీవ వాస్తవమేం స్వచారిత్ర ఆచరతా హై; క్యోంకి వాస్తవమేం దృశిజ్ఞప్తిస్వరూప పురుషమేం [ఆత్మామేం] తన్మాత్రరూపసే వర్తనా సో స్వచారిత్ర హై.
భావార్థః– జో జీవ శుద్ధోపయోగీ వర్తతా హుఆ ఔర జిసకీ పరిణతి పరకీ ఓర నహీం జాతీ ఐసా వర్తతా హుఆ, ఆత్మాకో స్వభావభూత జ్ఞానదర్శనపరిణామ ద్బారా స్థిరతాపూర్వక జానతా–దేఖతా హై, వహ జీవ స్వచారిత్రకా ఆచరణ కరనేవాలా హై; క్యోంకి దృశిజ్ఞప్తిస్వరూప ఆత్మామేం మాత్ర దృశిజ్ఞప్తిరూపసే పరిణమిత హోకర రహనా వహ స్వచారిత్ర హై.. ౧౫౮..
అన్వయార్థః– [యః] జో [పరద్రవ్యాత్మభావరహితాత్మా] పరద్రవ్యాత్మక భావోంసే రహిత స్వరూపవాలా వర్తతా హుఆ, [దర్శనజ్ఞానవికల్పమ్] [నిజస్వభావభూత] దర్శనజ్ఞానరూప భేదకో [ఆత్మనః అవికల్పం] ఆత్మాసే అభేరూప [చరతి] ఆచరతా హై, [సః] వహ [స్వకం చరితం చరతి] స్వచారిత్రకో ఆచరతా హై.
టీకాః– యహ, శుద్ధ స్వచారిత్రప్రవృత్తికే మార్గకా కథన హై. ------------------------------------------------------------------------- ౧. దృశి= దర్శన క్రియా; సామాన్య అవలోకన.
నిజ జ్ఞానదర్శనభేదనే జీవథీ అభిన్న జ ఆచరే. ౧౫౯.
Page 230 of 264
PDF/HTML Page 259 of 293
single page version
౨౩౦
శుద్ధస్వచరితప్రవృత్తిపథప్రతిపాదనమేతత్.
యో హి యోగీన్ద్రః సమస్తమోహవ్యూహబహిర్భూతత్వాత్పరద్రవ్యస్వభావభావరహితాత్మా సన్, స్వద్రవ్య– మేకమేవాభిముఖ్యేనానువర్తమానః స్వస్వభావభూతం దర్శనజ్ఞానవికల్పమప్యాత్మనోవికల్పత్వేన చరతి, స ఖలు స్వకం చరితం చరతి. ఏవం హి శుద్ధద్రవ్యాశ్రితమభిన్నసాధ్య– -----------------------------------------------------------------------------
జో యోగీన్ద్ర, సమస్త మోహవ్యూహసే బహిర్భూత హోనేకే కారణ పరద్రవ్యకే స్వభావరూప భావోంసే రహిత స్వరూపవాలే వర్తతే హుఏ, స్వద్రవ్యకో ఏకకో హీ అభిముఖతాసే అనుసరతే హుఏ నిజస్వభావభూత దర్శనజ్ఞానభేదకో భీ ఆత్మాసే అభేదరూపసే ఆచరతే హైం, వే వాస్తవమేం స్వచారిత్రకో ఆచరతే హైం.
మోక్షమార్గకా ప్రరూపణ కియా గయా. ఔర జో పహలే [౧౦౭ వీం గాథామేం] దర్శాయా గయా థా వహ స్వపరహేతుక ------------------------------------------------------------------------- ౧. మోహవ్యూహ=మోహసమూహ. [జిన మునీంద్రనే సమస్త మోహసమూహకా నాశ కియా హోనేసే ‘అపనా స్వరూప పరద్రవ్యకే
నిర్వికల్పరూపసే అత్యన్త లీన హోకర నిజస్వభావభూత దర్శనజ్ఞానభేదోంకో ఆత్మాసే అభేదరూపసే ఆచరతే హైం, వే మునీంద్ర
స్వచారిత్రకా ఆచరణ కరనేవాలే హైం.]
౨. యహాఁ నిశ్చయనయకా విషయ శుద్ధద్రవ్య అర్థాత్ శుద్ధపర్యాయపరిణత ద్రవ్య హై, అర్థాత్ అకలే ద్రవ్యకీ [–పరనిమిత్త
౩. జిస నయమేం సాధ్య ఔర సాధన అభిన్న [అర్థాత్ ఏక ప్రకారకే] హోం వహ యహాఁ నిశ్చయనయ హైే. జైసే కి,
[మోక్షరూప] సాధ్య ఔర [మోక్షమార్గరూప] సాధన ఏక ప్రకారకే అర్థాత్ శుద్ధాత్మరూప [–శుద్ధాత్మపర్యాయరూప] హైం.
౪. జిన పర్యాయోంమేం స్వ తథా పర కారణ హోతే హైం అర్థాత్ ఉపాదానకారణ తథా నిమిత్తకారణ హోతే హైం వే పర్యాయేం
అవలమ్బన సహిత] వర్తతే హుఏ తత్త్వార్థశ్రద్ధాన [నవపదార్థగత శ్రద్ధాన], తత్త్వార్థజ్ఞాన [నవపదార్థగత జ్ఞాన] ఔర
పంచమహావ్రతాదిరూప చారిత్ర–యహ సబ స్వపరహేతుక పర్యాయేం హైం. వే యహా వ్యవహారనయకే విషయభూత హైం.
Page 231 of 264
PDF/HTML Page 260 of 293
single page version
కహానజైనశాస్త్రమాలా] నవపదార్థపూర్వక–మోక్షమార్గప్రపంచవర్ణన
సాధనభావం నిశ్చయనయమాశ్రిత్య మోక్షమార్గప్రరూపణమ్. యత్తు పూర్వముద్రిష్టం తత్స్వపరప్రత్యయపర్యాయాశ్రితం భిన్నసాధ్యసాధనభావం వ్యవహారనయమాశ్రిత్య ప్రరుపితమ్. న చైతద్విప్రతిషిద్ధం నిశ్చయవ్యవహారయోః సాధ్య– సాధనభావత్వాత్సువర్ణసువర్ణపాషాణవత్. అత ఏవోభయనయాయత్తా పారమేశ్వరీ తీర్థప్రవర్తనేతి.. ౧౫౯.. -----------------------------------------------------------------------------
పర్యాయకే ఆశ్రిత, భిన్నసాధ్యసాధనభావవాలే వ్యవహారనయకే ఆశ్రయసే [–వ్యవహారనయకీ అపేక్షాసే] ప్రరూపిత కియా గయా థా. ఇసమేం పరస్పర విరోధ ఆతా హై ఐసా భీ నహీం హై, క్యోంకి సుర్వణ ఔర ౨
జినభగవానకీ] తీర్థప్రవర్తనా దోనోం నయోంకే ఆధీన హై.. ౧౫౯.. ------------------------------------------------------------------------- ౧. జిస నయమేం సాధ్య తథా సాధన భిన్న హోం [–భిన్న ప్రరూపిత కియే జాఏఁ] వహ యహాఁ వ్యవహారనయ హై; జైసే కి,
తత్త్వార్థశ్రద్ధాన [నవపదార్థసమ్బన్ధీ శ్రద్ధాన], తత్త్వార్థజ్ఞాన ఔర పంచమహావ్రతాదిరూప చారిత్ర వ్యవహారనయసే మోక్షమార్గ హై
క్యోంకి [మోక్షరూప] సాధ్య స్వహేతుక పర్యాయ హై ఔర [తత్త్వార్థశ్రద్ధానాదిమయ మోక్షమార్గరూప] సాధన స్వపరహేతుక
పర్యాయ హై.
౨. జిస పాషాణమేం సువర్ణ హో ఉసే సువర్ణపాషాణ కహా జాతా హై. జిస ప్రకార వ్యవహారనయసే సువర్ణపాషాణ సువర్ణకా
భావలింగీ మునికో సవికల్ప దశామేం వర్తతే హుఏ తత్త్వార్థశ్రద్ధాన, తత్త్వార్థజ్ఞాన ఔర మహావ్రతాదిరూప చారిత్ర నిర్వికల్ప
దశామేం వర్తతే హుఏ శుద్ధాత్మశ్రద్ధానజ్ఞానానుష్ఠాననకే సాధన హైం.
౩. తీర్థ=మార్గ [అర్థాత్ మోక్షమార్గ]; ఉపాయ [అర్థాత్ మోక్షకా ఉపాయ]; ఉపదేశ; శాసన. ౪. జినభగవానకే ఉపదేశమేం దో నయోం ద్వారా నిరూపణ హోతా హై. వహాఁ, నిశ్చయనయ ద్వారా తో సత్యార్థ నిరూపణ కియా
ప్రశ్నః– సత్యార్థ నిరూపణ హీ కరనా చాహియే; అభూతార్థ ఉపచరిత నిరూపణ కిసలియే కియా జాతా హై?
ఉత్తరః– జిసే సింహకా యథార్థ స్వరూప సీధా సమఝమేం న ఆతా హో ఉసే సింహకే స్వరూపకే ఉపచరిత నిరూపణ
ప్రకార జిసే వస్తుకా యథార్థ స్వరూప సీధా సమఝమేం న ఆతా హో ఉసే వస్తుస్వరూపకే ఉపచరిత నిరూపణ ద్వారా
వస్తుస్వరూపకీ యథార్థ సమఝ కీ ఓర లే జాతే హైం. ఔర లమ్బే కథనకే బదలేమేం సంక్షిప్త కథన కరనేకే లిఏ భీ
వ్యవహారనయ ద్వారా ఉపచరిత నిరూపణ కియా జాతా హై. యహాఁ ఇతనా లక్షమేం రఖనేయోగ్య హై కి – జో పురుష
బిల్లీకే నిరూపణకో హీ సింహకా నిరూపణ మానకర బిల్లీకో హీ సింహ సమఝ లే వహ తో ఉపదేశకే హీ యోగ్య
నహీం హై, ఉసీ ప్రకార జో పురుష ఉపచరిత నిరూపణకో హీ సత్యార్థ నిరూపణ మానకర వస్తుస్వరూపకో మిథ్యా
రీతిసే సమఝ బైఠేే వహ తో ఉపదేశకే హీ యోగ్య నహీం హై.