Page 212 of 264
PDF/HTML Page 241 of 293
single page version

୨୧୨

-----------------------------------------------------------------------------

ଭାଵାର୍ଥଃ– ନିର୍ଵିକାର ନିଷ୍କ୍ରିଯ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମେଂ ନିଶ୍ଚଲ ପରିଣତି ଵହ ୨ଧ୍ଯାନ ହୈ. ଯହ ଧ୍ଯାନ ମୋକ୍ଷକେ ଉପାଯରୂପ ହୈ.

ଜିସ ପ୍ରକାର ଥୋଡ଼ୀ–ସୀ ଅଗ୍ନି ବହୁତ–ସେ ଘାସ ଔର କାଷ୍ଠକୀ ରାଶିକୋ ଅଲ୍ପ କାଲମେଂ ଜଲା ଦେତୀ ହୈ, ଉସୀ ପ୍ରକାର ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ–କଷାଯାଦି ଵିଭାଵକେ ପରିତ୍ଯାଗସ୍ଵରୂପ ମହା ପଵନସେ ପ୍ରଜ୍ଵଲିତ ହୁଈ ଔର ଅପୂର୍ଵ– ଅଦ୍ଭୂତ–ପରମ–ଆହ୍ଲାଦାତ୍ମକ ସୁଖସ୍ଵରୂପ ଘୃତସେ ସିଂଚୀ ହୁଈ ନିଶ୍ଚଯ–ଆତ୍ମସଂଵେଦନରୂପ ଧ୍ଯାନାଗ୍ନି ମୂଲୋତ୍ତରପ୍ରକୃତିଭେଦଵାଲେ କର୍ମରୂପୀ ଇନ୍ଧନକୀ ରାଶିକୋ କ୍ଷଣମାତ୍ରମେଂ ଜଲା ଦେତୀ ହୈ.

ଇସ ପଂଚମକାଲମେଂ ଭୀ ଯଥାଶକ୍ତି ଧ୍ଯାନ ହୋ ସକତା ହୈ. ଇସ କାଲମେେଂ ଜୋ ଵିଚ୍ଛେଦ ହୈ ସୋ ଶୁକ୍ଲଧ୍ଯାନକା ହୈ, ଧର୍ମଧ୍ଯାନକା ନହୀଂ. ଆଜ ଭୀ ଯହାଁସେ ଜୀଵ ଧର୍ମଧ୍ଯାନ କରକେ ଦେଵକା ଭଵ ଔର ଫିର ମନୁଷ୍ଯକା ଭଵ ପାକର ମୋକ୍ଷ ପ୍ରାପ୍ତ କରତେ ହୈଂ. ଔର ବହୁଶ୍ରୁତଧର ହୀ ଧ୍ଯାନ କର ସକତେ ହୈଂ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ; ସାରଭୂତ ଅଲ୍ପ ଶ୍ରୁତସେ ଭୀ ଧ୍ଯାନ ହୋ ସକତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ମୋକ୍ଷାର୍ଥୀଯୋଂକୋ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକା ପ୍ରତିପାଦକ, ସଵଂରନିର୍ଜରାକା କରନେଵାଲା ଔର ଜରାମରଣକା ହରନେଵାଲା ସାରଭୂତ ଉପଦେଶ ଗ୍ରହଣ କରକେ ଧ୍ଯାନ କରନେଯୋଗ୍ଯ ହୈ.

[ଯହାଁ ଯହ ଲକ୍ଷମେଂ ରଖନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ କି ଉପରୋକ୍ତ ଧ୍ଯାନକା ମୂଲ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ ହୈ. ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନକେ ବିନା ଧ୍ଯାନ ନହୀଂ ହୋତା, କ୍ଯୋଂକି ନିର୍ଵିକାର ନିଷ୍କ୍ରିଯ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରକୀ [ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମାକୀ] ସମ୍ଯକ୍ ପ୍ରତୀତି ବିନା ଉସମେଂ ନିଶ୍ଚଲ ପରିଣତି କହାଁସେ ହୋସକତୀ ହୈ? ଇସଲିଯେ ମୋକ୍ଷକେ ଉପାଯଭୂତ ଧ୍ଯାନ କରନେକୀ ଇଚ୍ଛା ରଖନେଵାଲେ ଜୀଵକୋେ ପ୍ରଥମ ତୋ ଜିନୋକ୍ତ ଦ୍ରଵ୍ଯଗୁଣପର୍ଯାଯରୂପ ଵସ୍ତୁସ୍ଵରୂପକୀ ଯଥାର୍ଥ ସମଝପୂର୍ଵକ ନିର୍ଵିକାର ନିଷ୍କ୍ରିଯ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରକୀ ସମ୍ଯକ୍ ପ୍ରତୀତିକା ସର୍ଵ ପ୍ରକାରସେ ଉଦ୍ଯମ କରନେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ; ଉସକେ ପଶ୍ଚାତ୍ ହୀ ଚୈତନ୍ଯଚମତ୍କାରମେଂ ଵିଶେଷ ଲୀନତାକା ଯଥାର୍ଥ ଉଦ୍ଯମ ହୋ ସକତା ହୈ].. ୧୪୬..

ଇସ ପ୍ରକାର ନିର୍ଜରାପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ସମାପ୍ତ ହୁଆ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଦୁର୍ମେଧ = ଅଲ୍ପବୁଦ୍ଧି ଵାଲେ; ମନ୍ଦବୁଦ୍ଧି; ଠୋଟ. ୨. ମୁନିକୋ ଜୋ ଶୁଦ୍ଧାତ୍ମସ୍ଵରୂପକା ନିଶ୍ଚଲ ଉଗ୍ର ଆଲମ୍ବନ ଵର୍ତତା ହୈ ଉସେ ଯହାଁ ମୁଖ୍ଯତଃ ‘ଧ୍ଯାନ’ କହା ହୈ.

Page 213 of 264
PDF/HTML Page 242 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଅଥ ବଂଧପଦାର୍ଥଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍.

ବନ୍ଧସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍.

ଯଦି ଖଲ୍ଵଯମାତ୍ମା ପରୋପାଶ୍ରଯେଣାନାଦିରକ୍ତଃ କର୍ମୋଦଯପ୍ରଭାଵତ୍ଵାଦୁଦୀର୍ଣଂ ଶୁଭମଶୁଭଂ ଵା ଭାଵଂ କରୋତି, ତଦା ସ ଆତ୍ମା ତେନ ନିମିତ୍ତଭୂତେନ ଭାଵେନ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣା ଵିଵିଧେନ ବଦ୍ଧୋ ଭଵତି. ତଦତ୍ର ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷସ୍ନିଗ୍ଧଃ ଶୁଭୋଽଶୁଭୋ ଵା ପରିଣାମୋ ଜୀଵସ୍ଯ ଭାଵବନ୍ଧଃ, ତନ୍ନିମିତ୍ତେନ ଶୁଭାଶୁଭକର୍ମତ୍ଵପରିଣତାନାଂ ଜୀଵେନ ସହାନ୍ଯୋନ୍ଯମୂର୍ଚ୍ଛନଂ ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯବନ୍ଧ ଇତି.. ୧୪୭.. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଦି] ଯଦି [ଆତ୍ମା] ଆତ୍ମା [ରକ୍ତଃ] ରକ୍ତ [ଵିକାରୀ] ଵର୍ତତା ହୁଆ [ଉଦୀର୍ଣଂ] ଉଦିତ [ଯମ୍ ଶୁଭମ୍ ଅଶୁଭମ୍ ଭାଵମ୍] ଶୁଭ ଯା ଅଶୁଭ ଭାଵକୋ [କରୋତି] କରତା ହୈ, ତୋ [ସଃ] ଵହ ଆତ୍ମା [ତେନ] ଉସ ଭାଵ ଦ୍ଵାରା [–ଉସ ଭାଵକେ ନିମିତ୍ତସେ] [ଵିଵିଧେନ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମଣା] ଵିଵିଧ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମୋଂସେ [ବଦ୍ଧଃ ଭଵତି] ବଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ବନ୍ଧକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

ଯଦି ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯହ ଆତ୍ମା ଅନ୍ଯକେ [–ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମକେ] ଆଶ୍ରଯ ଦ୍ଵାରା ଅନାଦି କାଲସେ ରକ୍ତ ରହକର କର୍ମୋଦଯକେ ପ୍ରଭାଵଯୁକ୍ତରୂପ ଵର୍ତନେସେ ଉଦିତ [–ପ୍ରଗଟ ହୋନେଵାଲେ] ଶୁଭ ଯା ଅଶୁଭ ଭାଵକୋ କରତା ହୈ, ତୋ ଵହ ଆତ୍ମା ଉସ ନିମିତ୍ତଭୂତ ଭାଵ ଦ୍ଵାରା ଵିଵିଧ ପୁଦ୍ଗଲକର୍ମସେ ବଦ୍ଧ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଯହାଁ [ଐସା କହା ହୈ କି], ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷ ଦ୍ଵାରା ସ୍ନିଗ୍ଧ ଐସେ ଜୋ ଜୀଵକେ ଶୁଭ ଯା ଅଶୁଭ ପରିଣାମ ଵହ ଭାଵବନ୍ଧ ହୈ ଔର ଉସକେ [–ଶୁଭାଶୁଭ ପରିଣାମକେ] ନିମିତ୍ତସେ ଶୁଭାଶୁଭ କର୍ମରୂପ ପରିଣତ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଜୀଵକେ ସାଥ ଅନ୍ଯୋନ୍ଯ ଅଵଗାହନ [–ଵିଶିଷ୍ଟ ଶକ୍ତି ସହିତ ଏକକ୍ଷେତ୍ରାଵଗାହସମ୍ବନ୍ଧ] ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯ ବନ୍ଧ ହୈ.. ୧୪୭.. -------------------------------------------------------------------------

Page 214 of 264
PDF/HTML Page 243 of 293
single page version

୨୧୪

ବହିରଙ୍ଗାନ୍ତରଙ୍ଗବନ୍ଧକାରଣାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ଗ୍ରହଣଂ ହି କର୍ମପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଜୀଵପ୍ରଦେଶଵର୍ତିକର୍ମସ୍କନ୍ଧାନୁପ୍ରଵେଶଃ. ତତ୍ ଖଲୁ ଯୋଗନିମିତ୍ତମ୍. ଯୋଗୋ ଵାଙ୍ମନଃକାଯକର୍ମଵର୍ଗଣାଲମ୍ବନ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶପରିସ୍ପନ୍ଦଃ. ବନ୍ଧସ୍ତୁ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଵିଶିଷ୍ଟ– ଶକ୍ତିପରିଣାମେନାଵସ୍ଥାନମ୍. ସ ପୁନର୍ଜୀଵଭାଵନିମିତ୍ତଃ. ଜୀଵଭାଵଃ ପୁନା ରତିରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଯୁତଃ,

-----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯୋଗନିମିତ୍ତଂ ଗ୍ରହଣମ୍] ଗ୍ରହଣକା [–କର୍ମଗ୍ରହଣକା] ନିମିତ୍ତ ଯୋଗ ହୈ; [ଯୋଗଃ ମନୋଵଚନକାଯସଂଭୂତଃ] ଯୋଗ ମନଵଚନକାଯଜନିତ [ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶପରିସ୍ପଂଦ] ହୈ. [ଭାଵନିମିତ୍ତଃ ବନ୍ଧଃ] ବନ୍ଧକା ନିମିତ୍ତ ଭାଵ ହୈ; [ଭାଵଃ ରତିରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଯୁତଃ] ଭାଵ ରତିରାଗଦ୍ଵେଷମୋହସେ ଯୁକ୍ତ [ଆତ୍ମପରିଣାମ] ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ବନ୍ଧକେ ବହିରଂଗ କାରଣ ଔର ଅନ୍ତରଂଗ କାରଣକା କଥନ ହୈ.

ଗ୍ରହଣ ଅର୍ଥାତ୍ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଜୀଵପ୍ରଦେଶଵର୍ତୀ [–ଜୀଵକେ ପ୍ରଦେଶୋଂକେ ସାଥ ଏକ କ୍ଷେତ୍ରମେଂ ସ୍ଥିତ] କର୍ମସ୍କନ୍ଧୋମେଂ ପ୍ରଵେଶ; ଉସକା ନିମିତ୍ତ ଯୋଗ ହୈ. ଯୋଗ ଅର୍ଥାତ୍ ଵଚନଵର୍ଗଣା, ମନୋଵର୍ଗଣା, କାଯଵର୍ଗଣା ଔର କର୍ମଵର୍ଗଣାକା ଜିସମେଂ ଆଲମ୍ବନ ହୋତା ହୈ ଐସା ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶୋଂକା ପରିସ୍ପନ୍ଦ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵକେ ପ୍ରଦେଶୋଂକା କଂପନ.

ବଂଧ ଅର୍ଥାତ୍ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଵିଶିଷ୍ଟ ଶକ୍ତିରୂପ ପରିଣାମ ସହିତ ସ୍ଥିତ ରହନା [ଅର୍ଥାତ୍ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଅମୁକ ଅନୁଭାଗରୂପ ଶକ୍ତି ସହିତ ଅମୁକ କାଲ ତକ ଟିକନା]; ଉସକା ନିମିତ୍ତ ଜୀଵଭାଵ ହୈେ. ଜୀଵଭାଵ ରତିରାଗଦ୍ଵେଷମୋହଯୁକ୍ତ [ପରିଣାମ] ହୈ ଅର୍ଥାତ୍ ମୋହନୀଯକେ ଵିପାକସେ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୋନେଵାଲା ଵିକାର ହୈ. -------------------------------------------------------------------------

Page 215 of 264
PDF/HTML Page 244 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ମୋହନୀଯଵିପାକସଂପାଦିତଵିକାର ଇତ୍ଯର୍ଥଃ. ତଦତ୍ର ମୋହନୀଯଵିପାକସଂପାଦିତଵିକାର ଇତ୍ଯର୍ଥଃ. ତଦତ୍ର ପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଗ୍ରହଣହେତୁତ୍ଵାଦ୍ବହିରଙ୍ଗକାରଣଂ ଯୋଗଃ, ଵିଶିଷ୍ଟଶକ୍ତିସ୍ଥିତିହେତୁତ୍ଵାଦନ୍ତରଙ୍ଗକାରଣଂ ଜୀଵଭାଵ ଏଵେତି.. ୧୪୮..

-----------------------------------------------------------------------------

ଇସଲିଯେ ଯହାଁ [ବନ୍ଧମେଂଂ], ବହିରଂଗ କାରଣ [–ନିମିତ୍ତ] ଯୋଗ ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵହ ପୁଦ୍ଗଲୋଂକେ ଗ୍ରହଣକା ହେତୁ ହୈ, ଔର ଅଂତରଂଗ କାରଣ [–ନିମିତ୍ତ] ଜୀଵଭାଵ ହୀ ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵହ [କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକୀ] ଵିଶିଷ୍ଟ ଶକ୍ତି ତଥା ସ୍ଥିତିକା ହେତୁ ହୈ.. ୧୪୮..

ଭାଵାର୍ଥଃ– କର୍ମବନ୍ଧପର୍ଯାଯକେ ଚାର ଵିଶେଷ ହୈଂଃ ପ୍ରକୃତିବନ୍ଧ, ପ୍ରଦେଶବନ୍ଧ, ସ୍ଥିତିବନ୍ଧ ଔର ଅନୁଭାଗବନ୍ଧ. ଇସମେଂ ସ୍ଥିତି–ଅନୁଭାଗ ହୀ ଅତ୍ଯନ୍ତ ମୁଖ୍ଯ ଵିଶେଷ ହୈଂ, ପ୍ରକୃତି–ପ୍ରଦେଶ ତୋ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଗୌଣ ଵିଶେଷ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ସ୍ଥିତି–ଅନୁଭାଗ ବିନା କର୍ମବନ୍ଧପର୍ଯାଯ ନାମମାତ୍ର ହୀ ରହତୀ ହୈ. ଇସଲିଯେ ଯହାଁ ପ୍ରକୃତି–ପ୍ରଦେଶବନ୍ଧକା ମାତ୍ର ‘ଗ୍ରହଣ’ ଶବ୍ଦସେ କଥନ କିଯା ହୈ ଔର ସ୍ଥିତି–ଅନୁଭାଗବନ୍ଧକା ହୀ ‘ବନ୍ଧ’ ଶବ୍ଦସେ କହା ହୈ.

ଜୀଵକେ କିସୀ ଭୀ ପରିଣାମମେଂ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଯୋଗ କର୍ମକେ ପ୍ରକୃତି–ପ୍ରଦେଶକା ଅର୍ଥାତ୍ ‘ଗ୍ରହଣ’ କା ନିମିତ୍ତ ହୋତା ହୈ ଔର ଜୀଵକେ ଉସୀ ପରିଣାମମେଂ ଵର୍ତତା ହୁଆ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷଭାଵ କର୍ମକେ ସ୍ଥିତି–ଅନୁଭାଗକା ଅର୍ଥାତ୍ ‘ବଂଧ’ କା ନିମିତ୍ତ ହୋତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷଭାଵକୋ ‘ବନ୍ଧ’ କା ଅଂତରଂଗ କାରଣ [ଅଂତରଂଗ ନିମିତ୍ତ] କହା ହୈ ଔର ଯୋଗକୋ – ଜୋ କି ‘ଗ୍ରହଣ’ କା ନିମିତ୍ତ ହୈ ଉସେ–‘ବନ୍ଧ’ କା ବହିରଂଗ କାରଣ [ବାହ୍ଯ ନିମିତ୍ତ] କହା ହୈ.. ୧୪୮..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଚତୁର୍ଵିକଲ୍ପଃ ହେତୁଃ] [ଦ୍ରଵ୍ଯମିଥ୍ଯାତ୍ଵାଦି] ଚାର ପ୍ରକାରକେ ହେତୁ [ଅଷ୍ଟଵିକଲ୍ପସ୍ଯ କାରଣମ୍] ଆଠ ପ୍ରକାରକେ କର୍ମୋଂକେ କାରଣ [ଭଣିତମ୍] କହେ ଗଯେ ହୈଂ; [ତେଷାମ୍ ଅପି ଚ] ଉନ୍ହେଂ ଭୀ [ରାଗାଦଯଃ] [ଜୀଵକେ] ରାଗାଦିଭାଵ କାରଣ ହୈଂ; [ତେଷାମ୍ ଅଭାଵେ] ରାଗାଦିଭାଵୋଂକେ ଅଭାଵମେଂ [ନ ବଧ୍ଯନ୍ତେ] ଜୀଵ ନହୀଂଂ ବଁଧତେ. -------------------------------------------------------------------------

Page 216 of 264
PDF/HTML Page 245 of 293
single page version

୨୧୬

ମିଥ୍ଯାତ୍ଵାଦିଦ୍ରଵ୍ଯପର୍ଯାଯାଣାମପି ବହିରଙ୍ଗକାରଣଦ୍ଯୋତନମେତତ୍.

ତନ୍ତ୍ରାନ୍ତରେ କିଲାଷ୍ଟଵିକଲ୍ପକର୍ମକାରଣତ୍ଵେନ ବନ୍ଧହେତୁର୍ଦ୍ରଵ୍ଯହେତୁରୂପଶ୍ଚତୁର୍ଵିକଲ୍ପଃ ପ୍ରୋକ୍ତଃ ମିଥ୍ଯା– ତ୍ଵାସଂଯମକଷାଯଯୋଗା ଇତି. ତେଷାମପି ଜୀଵଭାଵଭୂତା ରାଗାଦଯୋ ବନ୍ଧହେତୁତ୍ଵସ୍ଯ ହେତଵଃ, ଯତୋ ରାଗାଦିଭାଵାନାମଭାଵେ ଦ୍ରଵ୍ଯମିଥ୍ଯାତ୍ଵାସଂଯମକଷାଯଯୋଗସଦ୍ଭାଵେଽପି ଜୀଵା ନ ବଧ୍ଯନ୍ତେ. ତତୋ ରାଗା– ଦୀନାମନ୍ତରଙ୍ଗତ୍ଵାନ୍ନିଶ୍ଚଯେନ ବନ୍ଧହେତୁତ୍ଵମଵସେଯମିତି.. ୧୪୯..

-----------------------------------------------------------------------------

ବହିରଂଗ–କାରଣପନେକା ପ୍ରକାଶନ ହୈ.

ଗ୍ରଂଥାନ୍ତରମେଂ [ଅନ୍ଯ ଶାସ୍ତ୍ରମେଂ] ମିଥ୍ଯାତ୍ଵ, ଅସଂଯମ, କଷାଯ ଔର ଯୋଗ ଇନ ଚାର ପ୍ରକାରକେ ଦ୍ରଵ୍ଯହେତୁଓଂକୋ [ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତ୍ଯଯୋଂକୋ] ଆଠ ପ୍ରକାରକେ କର୍ମୋଂକେ କାରଣରୂପସେ ବନ୍ଧହେତୁ କହେ ହୈଂ. ଉନ୍ହେଂ ଭୀ ବନ୍ଧହେତୁପନେକେ ହେତୁ ଜୀଵଭାଵଭୂତ ରାଗାଦିକ ହୈଂ; କ୍ଯୋଂକି ୨ରାଗାଦିଭାଵୋଂକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯମିଥ୍ଯାତ୍ଵ, ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଅସଂଯମ, ଦ୍ରଵ୍ଯକଷାଯ ଔର ଦ୍ରଵ୍ଯଯୋଗକେ ସଦ୍ଭାଵମେଂ ଭୀ ଜୀଵ ବଂଧତେ ନହୀଂ ହୈଂ. ଇସଲିଯେ ରାଗାଦିଭାଵୋଂକୋ ଅଂତରଂଗ ବନ୍ଧହେତୁପନା ହୋନେକେ କାରଣ ୩ନିଶ୍ଚଯସେ ବନ୍ଧହେତୁପନା ହୈ ଐସା ନିର୍ଣଯ କରନା.. ୧୪୯..

ଇସ ପ୍ରକାର ବଂଧପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ସମାପ୍ତ ହୁଆ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ପ୍ରକାଶନ=ପ୍ରସିଦ୍ଧ କରନା; ସମଝନା; ଦର୍ଶାନା. ୨. ଜୀଵଗତ ରାଗାଦିରୂପ ଭାଵପ୍ରତ୍ଯଯୋଂକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଦ୍ରଵ୍ଯପ୍ରତ୍ଯଯୋଂକେ ଵିଦ୍ଯମାନପନେମେଂ ଭୀ ଜୀଵ ବଂଧତେ ନହୀଂ ହୈଂ. ଯଦି

୩. ଉଦଯଗତ ଦ୍ରଵ୍ଯମିଥ୍ଯାତ୍ଵାଦି ପ୍ରତ୍ଯଯୋଂକୀ ଭାଁତି ରାଗାଦିଭାଵ ନଵୀନ କର୍ମବନ୍ଧମେଂ ମାତ୍ର ବହିରଂଗ ନିମିତ୍ତ ନହୀଂ ହୈ କିନ୍ତୁ ଵେ

Page 217 of 264
PDF/HTML Page 246 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷହେତୁପରମସଂଵରରୂପେଣ ଭାଵମୋକ୍ଷସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ହେତ୍ଵଭାଵେ] [ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରୂପ] ହେତୁକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ [ଜ୍ଞାନିନଃ] ଜ୍ଞାନୀକୋ [ନିଯମାତ୍] ନିଯମସେ [ଆସ୍ରଵନିରୋଧଃ ଜାଯତେ] ଆସ୍ରଵକା ନିରୋଧ ହୋତା ହୈ [ତୁ] ଔର [ଆସ୍ରଵଭାଵେନ ଵିନା] ଆସ୍ରଵଭାଵକେ ଅଭାଵମେଂ [କର୍ମଣଃ ନିରୋଧଃ ଜାଯତେ] କର୍ମକା ନିରୋଧ ହୋତା ହୈ. [ଚ] ଔର [କର୍ମଣାମ୍ ଅଭାଵେନ] କର୍ମୋଂକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଵହ [ସର୍ଵଜ୍ଞଃ ସର୍ଵଲୋକଦର୍ଶୀ ଚ] ସର୍ଵଜ୍ଞ ଔର ସର୍ଵଲୋକଦର୍ଶୀ ହୋତା ହୁଆ [ଇନ୍ଦ୍ରିଯରହିତମ୍] ଇନ୍ଦ୍ରିଯରହିତ, [ଅଵ୍ଯାବାଧମ୍] ଅଵ୍ଯାବାଧ, [ଅନନ୍ତମ୍ ସୁଖମ୍ ପ୍ରାପ୍ନୋତି] ଅନନ୍ତ ସୁଖକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ୧ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷକେ ହେତୁଭୂତ ପରମ–ସଂଵରରୂପସେ ଭାଵମୋକ୍ଷକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷ=ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମକା ସର୍ଵଥା ଛୂଟ ଜାନାଃ ଦ୍ରଵ୍ଯମୋକ୍ଷ [ଯହାଁ ଭାଵମୋକ୍ଷକା ସ୍ଵରୂପ ଦ୍ରଵ୍ଯମୋକ୍ଷକେ ନିମିତ୍ତଭୂତ ପରମ–

Page 218 of 264
PDF/HTML Page 247 of 293
single page version

୨୧୮

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷହେତୁପରମସଂଵରରୂପେଣ ଭାଵମୋକ୍ଷସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ଆସ୍ରଵହେତୁର୍ହି ଜୀଵସ୍ଯ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରୂପୋ ଭାଵଃ. ତଦଭାଵୋ ଭଵତି ଜ୍ଞାନିନଃ. ତଦଭାଵେ ଭଵତ୍ଯାସ୍ରଵଭାଵାଭାଵଃ. ଆସ୍ରଵଭାଵାଭାଵେ ଭଵତି କର୍ମାଭାଵଃ. କର୍ମାଭାଵେନ ଭଵତି ସାର୍ଵଜ୍ଞଂ ସର୍ଵ– ଦର୍ଶିତ୍ଵମଵ୍ଯାବାଧମିନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାରାତୀତମନନ୍ତସୁଖତ୍ଵଞ୍ଚେତି. ସ ଏଷ ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତିନାମା ଭାଵମୋକ୍ଷଃ. କଥମିତି ଚେତ୍. ଭାଵଃ ଖଲ୍ଵତ୍ର ଵିଵକ୍ଷିତଃ କର୍ମାଵୃତ୍ତଚୈତନ୍ଯସ୍ଯ କ୍ରମପ୍ରଵର୍ତମାନଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପଃ. ସ ଖଲୁ ସଂସାରିଣୋଽନାଦିମୋହନୀଯକର୍ମୋଦଯାନୁଵୃତ୍ତିଵଶାଦଶୁଦ୍ଧୋ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାସ୍ରଵହେତୁଃ. ସ ତୁ ଜ୍ଞାନିନୋ ମୋହରାଗ– ଦ୍ଵେଷାନୁଵୃତ୍ତିରୂପେଣ ପ୍ରହୀଯତେ. ତତୋଽସ୍ଯ ଆସ୍ରଵଭାଵୋ ନିରୁଧ୍ଯତେ. ତତୋ ନିରୁଦ୍ଧାସ୍ରଵଭାଵସ୍ଯାସ୍ଯ ମୋହକ୍ଷଯେଣାତ୍ଯନ୍ତନିର୍ଵିକାରମନାଦିମୁଦ୍ରିତାନନ୍ତଚୈତନ୍ଯଵୀର୍ଯସ୍ଯ ଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପେଣାନ୍ତର୍ମୁହୂର୍ତ– ମତିଵାହ୍ଯ ଯୁଗପଞ୍ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଵରଣାନ୍ତରାଯକ୍ଷେଯଣ କଥଞ୍ଚିଚ୍ କୂଟସ୍ଥଜ୍ଞାନତ୍ଵମଵାପ୍ଯ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପେ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତ୍ଯଭାଵାଦ୍ଭାଵକର୍ମ ଵିନଶ୍ଯତି. -----------------------------------------------------------------------------

ଆସ୍ରଵକା ହେତୁ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜୀଵକା ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷରୂପ ଭାଵ ହୈ. ଜ୍ଞାନୀକୋ ଉସକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ. ଉସକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଆସ୍ରଵଭାଵକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ. ଆସ୍ରଵଭାଵକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର କର୍ମକା ଅଭାଵ ହୋତା ହୈ. କର୍ମକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ସର୍ଵଜ୍ଞତା, ସର୍ଵଦର୍ଶିତା ଔର ଅଵ୍ଯାବାଧ, ୧ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାରାତୀତ, ଅନନ୍ତ ସୁଖ ହୋତା ହୈ. ଯହ ନିମ୍ନାନୁସାର ପ୍ରକାର ସ୍ପଷ୍ଟୀକରଣ ହୈେଃ–

ଯହାଁ ଜୋ ‘ଭାଵ’ ୩ଵିଵକ୍ଷିତ ହୈ ଵହ କର୍ମାଵୃତ [କର୍ମସେ ଆଵୃତ ହୁଏ] ଚୈତନ୍ଯକୀ କ୍ରମାନୁସାର ପ୍ରଵର୍ତତୀ ଜ୍ଞାପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପ ହୈ. ଵହ [କ୍ରମାନୁସାର ପ୍ରଵର୍ତତୀ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପ ଭାଵ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ସଂସାରୀକୋ ଅନାଦି କାଲସେ ମୋହନୀଯକର୍ମକେ ଉଦଯକା ଅନୁସରଣ କରତୀ ହୁଈ ପରିଣତିକେ କାରଣ ଅଶୁଦ୍ଧ ହୈ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମାସ୍ରଵକା ହେତୁ ହୈ. ପରନ୍ତୁ ଵହ [କ୍ରମାନୁସାର ପ୍ରଵର୍ତତୀ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପ ଭାଵ] ଜ୍ଞାନୀକୋ ମୋହରାଗଦ୍ଵେଷଵାଲୀ ପରିଣତିରୂପସେ ହାନିକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋତା ହୈ ଇସଲିଯେ ଉସେ ଆସ୍ରଵଭାଵକୋ ନିରୋଧ ହୋତା ହୈ. ଇସଲିଯେ ଜିସେ ଆସ୍ରଵଭାଵକା ନିରୋଧ ହୁଆ ହୈ ଐସେ ଉସ ଜ୍ଞାନୀକୋ ମୋହକେ କ୍ଷଯ ଦ୍ଵାରା ଅତ୍ଯନ୍ତ ନିର୍ଵିକାରପନା ହୋନେସେ, ଜିସେ ଅନାଦି କାଲସେ ଅନନ୍ତ ଚୈତନ୍ଯ ଔର [ଅନନ୍ତ] ଵୀର୍ଯ ମୁଂଦ ଗଯା ହୈ ଐସା ଵହ ଜ୍ଞାନୀ [କ୍ଷୀଣମୋହ ଗୁଣସ୍ଥାନମେଂ] ଶୁଦ୍ଧ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାରୂପସେ ଅଂତର୍ମୁହୂର୍ତ ଵ୍ଯତୀତ କରକେ ଯୁଗପଦ୍ ଜ୍ଞାନାଵରଣ, ଦର୍ଶନାଵରଣ ଔର ଅନ୍ତରାଯକା କ୍ଷଯ ହୋନେସେ କଥଂଚିତ୍ ୧କୂଟସ୍ଥ ଜ୍ଞାନକୋ ପ୍ରାପ୍ତ କରତା ହୈ ଔର ଇସ ପ୍ରକାର ଉସେ ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାକେ ରୂପମେଂ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ଅଭାଵ ହୋନେସେ ଭାଵକର୍ମକା ଵିନାଶ ହୋତା ହୈ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାରାତୀତ=ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାର ରହିତ. ୨. ଜୀଵନ୍ମୁକ୍ତି = ଜୀଵିତ ରହତେ ହୁଏ ମୁକ୍ତି; ଦେହ ହୋନେ ପର ଭୀ ମୁକ୍ତି. ୩. ଵିଵକ୍ଷିତ=କଥନ କରନା ହୈ.

Page 219 of 264
PDF/HTML Page 248 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ତତଃ କର୍ମାଭାଵେ ସ ହି ଭଗଵାନ୍ସର୍ଵଜ୍ଞଃ ସର୍ଵଦର୍ଶୀ ଵ୍ଯୁପରତେନ୍ଦ୍ରିଯ–ଵ୍ଯାପାରାଵ୍ଯାବାଧାନନ୍ତସୁଖଶ୍ଚ ନିତ୍ଯମେଵାଵତିଷ୍ଠତେ. ଇତ୍ଯେଷ ଭାଵକର୍ମମୋକ୍ଷପ୍ରକାରଃ ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷହେତୁଃ ପରମ–ସଂଵରପ୍ରକାରଶ୍ଚ.. ୧୫୦–୧୫୧..

----------------------------------------------------------------------------- ଇସଲିଯେ କର୍ମକା ଅଭାଵ ହୋନେ ପର ଵହ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଭଗଵାନ ସର୍ଵଜ୍ଞ, ସର୍ଵଦର୍ଶୀ ତଥା ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାରାତୀତ– ଅଵ୍ଯାବାଧ–ଅନନ୍ତସୁଖଵାଲା ସଦୈଵ ରହତା ହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର ଯହ [ଜୋ ଯହାଁ କହା ହୈ ଵହ], ୨ଭାଵକର୍ମମୋକ୍ଷକା ୩ପ୍ରକାର ତଥା ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷକା ହେତୁଭୂତ ପରମ ସଂଵରକା ପ୍ରକାର ହୈ .. ୧୫୦–୧୫୧..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ସ୍ଵଭାଵସହିତସ୍ଯ ସାଧୋଃ] ସ୍ଵଭାଵସହିତ ସାଧୁକୋ [–ସ୍ଵଭାଵପରିଣତ କେଵଲୀଭଗଵାନକୋ] [ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନସମଗ୍ରଂ] ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଔର [ନୋ ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯ– ସଂଯୁକ୍ତମ୍] ------------------------------------------------------------------------- ୧. କୂଟସ୍ଥ=ସର୍ଵ କାଲ ଏକ ରୂପ ରହନେଵାଲାଃ ଅଚଲ. [ଜ୍ଞାନାଵରଣାଦି ଘାତିକର୍ମୋଂକା ନାଶ ହୋନେ ପର ଜ୍ଞାନ କହୀଂଂ ସର୍ଵଥା

୨. ଭାଵକର୍ମମୋକ୍ଷ=ଭାଵକର୍ମକା ସର୍ଵଥା ଛୂଟ ଜାନା; ଭାଵମୋକ୍ଷ. [ଜ୍ଞପ୍ତିକ୍ରିଯାମେଂ କ୍ରମପ୍ରଵୃତ୍ତିକା ଅଭାଵ ହୋନା ଵହ ଭାଵମୋକ୍ଷ ହୈ

୩. ପ୍ରକାର=ସ୍ଵରୂପ; ରୀତ.

Page 220 of 264
PDF/HTML Page 249 of 293
single page version

୨୨୦

ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷହେତୁପରମନିର୍ଜରାକାରଣଧ୍ଯାନାଖ୍ଯାନମେତତ୍.

ଏଵମସ୍ଯ ଖଲୁ ଭାଵମୁକ୍ତସ୍ଯ ଭଗଵତଃ କେଵଲିନଃ ସ୍ଵରୂପତୃପ୍ତତ୍ଵାଦ୍ଵିଶ୍ରାନ୍ତସ୍ରୁଖଦୁଃଖକର୍ମ– ଵିପାକକୃତଵିକ୍ରିଯସ୍ଯ ପ୍ରକ୍ଷୀଣାଵରଣତ୍ଵାଦନନ୍ତଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସଂପୂର୍ଣଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଚେତନାମଯତ୍ଵାଦତୀନ୍ଦ୍ରିଯତ୍ଵାତ୍ ଚାନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯସଂଯୋଗଵିଯୁକ୍ତଂ ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପେଽଵିଚଲିତଚୈତନ୍ଯଵୃତ୍ତିରୂପତ୍ଵାତ୍କଥଞ୍ଚିଦ୍ଧଯାନଵ୍ଯପଦେଶାର୍ହମାତ୍ମନଃ ସ୍ଵରୂପଂ ପୂର୍ଵସଂଚିତକର୍ମଣାଂ ଶକ୍ତିଶାତନଂ ପତନଂ ଵା ଵିଲୋକ୍ଯ ନିର୍ଜରାହେତୁତ୍ଵେନୋପଵର୍ଣ୍ଯତ ଇତି.. ୧୫୨.. ----------------------------------------------------------------------------- ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଅସଂଯୁକ୍ତ ଐସା [ଧ୍ଯାନଂ] ଧ୍ଯାନ [ନିର୍ଜରାହେତୁଃ ଜାଯତେ] ନିର୍ଜରାକା ହେତୁ ହୋତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ଦ୍ରଵ୍ଯକର୍ମମୋକ୍ଷନକେ ହେତୁଭୂତ ଐସୀ ପରମ ନିର୍ଜରାକେ କାରଣଭୂତ ଧ୍ଯାନକା କଥନ ହୈ.

ଇସ ପ୍ରକାର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଇସ [–ପୂଵୋକ୍ତ] ଭାଵମୁକ୍ତ [–ଭାଵମୋକ୍ଷଵାଲେ] ଭଗଵାନ କେଵଲୀକୋ–କି ଜିନ୍ହେଂ ସ୍ଵରୂପତୃପ୍ତପନେକେ କାରଣ ୧କର୍ମଵିପାକୃତ ସୁଖଦୁଃଖରୂପ ଵିକ୍ରିଯା ଅଟକ ଗଈ ହୈ ଉନ୍ହେଂ –ଆଵରଣକେ ପ୍ରକ୍ଷୀଣପନେକେ କାରଣ, ଅନନ୍ତ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନସେ ସମ୍ପୂର୍ଣ ଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଚେତନାମଯପନେକେ କାରଣ ତଥା ଅତୀନ୍ଦ୍ରିଯପନେକେ କାରଣ ଜୋ ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସଂଯୋଗ ରହିତ ହୈ ଔର ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ଵରୂପମେଂ ଅଵିଚଲିତ ଚୈତନ୍ଯଵୃତ୍ତିରୂପ ହୋନେକେ କାରଣ ଜୋ କଥଂଚିତ୍ ‘ଧ୍ଯାନ’ ନାମକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ ଐସା ଆତ୍ମାକା ସ୍ଵରୂପ [–ଆତ୍ମାକୀ ନିଜ ଦଶା] ପୂର୍ଵସଂଚିତ କର୍ମୋଂକୀ ଶକ୍ତିକୋ ଶାତନ ଅଥଵା ଉନକା ପତନ ଦେଖକର ନିର୍ଜରାକେ ହେତୁରୂପସେ ଵର୍ଣନ କିଯା ଜାତା ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– କେଵଲୀଭଗଵାନକେ ଆତ୍ମାକୀ ଦଶା ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଵରଣକେ କ୍ଷଯଵାଲୀ ହୋନେକେ କାରଣ, ଶୁଦ୍ଧଜ୍ଞାନଚେତନାମଯ ହୋନେକେ କାରଣ ତଥା ଇନ୍ଦ୍ରିଯଵ୍ଯାପାରାଦି ବହିର୍ଦ୍ରଵ୍ଯକେ ଆଲମ୍ବନ ରହିତ ହୋନେକେ କାରଣ ଅନ୍ଯଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସଂସର୍ଗ ରହିତ ହୈ ଔର ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵରୂପମେଂ ନିଶ୍ଚଲ ଚୈତନ୍ଯପରିଣତିରୂପ ହୋନେକେ କାରଣ କିସୀ ପ୍ରକାର ‘ଧ୍ଯାନ’ ନାମକେ ଯୋଗ୍ଯ ହୈ. ଉନକୀ ଐସୀ ଆତ୍ମଦଶାକା ନିର୍ଜରାକେ ନିମିତ୍ତରୂପସେ ଵର୍ଣନ କିଯା ଜାତା ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଉନ୍ହେଂ ପୂର୍ଵୋପାର୍ଜିତ କର୍ମୋଂକୀ ଶକ୍ତି ହୀନ ହୋତୀ ଜାତୀ ହୈ ତଥା ଵେ କର୍ମ ଖିରତେ ଜାତେ ହୈ.. ୧୫୨.. -------------------------------------------------------------------------

Page 221 of 264
PDF/HTML Page 250 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ଦ୍ରଵ୍ଯମୋକ୍ଷସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ଅଥ ଖଲୁ ଭଗଵତଃ କେଵଲିନୋ ଭାଵମୋକ୍ଷେ ସତି ପ୍ରସିଦ୍ଧପରମସଂଵରସ୍ଯୋତ୍ତରକର୍ମସନ୍ତତୌ ନିରୁଦ୍ଧାଯାଂ ପରମନିର୍ଜରାକାରଣଧ୍ଯାନପ୍ରସିଦ୍ଧୌ ସତ୍ଯାଂ ପୂର୍ଵକର୍ମସଂତତୌ କଦାଚିତ୍ସ୍ଵଭାଵେନୈଵ କଦା–ଚିତ୍ସମୁଦ୍ଧାତ ଵିଧାନେନାଯୁଃକର୍ମସମଭୂତସ୍ଥିତ୍ଯାମାଯୁଃକର୍ମାନୁସାରେଣୈଵ ନିର୍ଜୀର୍ଯମାଣାଯାମ ପୁନର୍ଭଵାଯ ତଦ୍ଭଵତ୍ଯାଗସମଯେ ଵେଦନୀଯାଯୁର୍ନାମଗୋତ୍ରରୂପାଣାଂ ଜୀଵେନ ସହାତ୍ଯନ୍ତଵିଶ୍ଲେଷଃ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲାନାଂ ଦ୍ରଵ୍ଯମୋକ୍ଷଃ.. ୧୫୩..

–ଇତି ମୋକ୍ଷପଦାର୍ଥଵ୍ଯାଖ୍ଯାନଂ ସମାପ୍ତମ୍. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ ସଂଵରେଣ ଯୁକ୍ତଃ] ଜୋ ସଂଵରସେଯୁକ୍ତ ହୈେ ଐସା [କେଵଲଜ୍ଞାନ ପ୍ରାପ୍ତ] ଜୀଵ [ନିର୍ଜରନ୍ ଅଥ ସର୍ଵକର୍ମାଣି] ସର୍ଵ କର୍ମୋଂକୀ ନିର୍ଜରା କରତା ହୁଆ [ଵ୍ଯପଗତଵେଦ୍ଯାଯୁଷ୍କଃ] ଵେଦନୀଯ ଔର ଆଯୁ ରହିତ ହୋକର [ଭଵଂ ମଞ୍ଚତି] ଭଵକୋ ଛୋଡ଼ତା ହୈ; [ତେନ] ଇସଲିଯେ [ଇସ ପ୍ରକାର ସର୍ଵ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଵିଯୋଗ ହୋନେକେ କାରଣ] [ସଃ ମୋକ୍ଷଃ] ଵହ ମୋକ୍ଷ ହୈ.

କର୍ମସଂତତି ନିରୋଧକୋ ପ୍ରାପ୍ତ ହୋକର ଔର ପରମ ନିର୍ଜରାକେ କାରଣଭୂତ ଧ୍ଯାନ ସିଦ୍ଧ ହୋନେକେ କାରଣ କର୍ମସଂତତି– କି ଜିସକୀ ସ୍ଥିତି କଦାଚିତ୍ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ ଆଯୁକର୍ମକେ ଜିତନୀ ହୋତୀ ହୈ ଔର କଦାଚିତ୍ ୩ସମୁଦ୍ଘାତଵିଧାନସେ ଆଯୁକର୍ମକେ ଜିତନୀ ହୋତୀ ହୈ

ହୁଈ,େ ଦନୀଯ–ଆଯୁ–ନାମ–ଗୋତ୍ରରୂପ କର୍ମପୁଦ୍ଗଲୋଂକା ଜୀଵକେ ସାଥ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଵିଶ୍ଲେଷ [ଵିଯୋଗ] ଵହ ଦ୍ରଵ୍ଯମୋକ୍ଷ ହୈ.. ୧୫୩..

ଇସ ପ୍ରକାର ମୋକ୍ଷପଦାର୍ଥକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ସମାପ୍ତ ହୁଆ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଉତ୍ତର କର୍ମସଂତତି=ବାଦକା କର୍ମପ୍ରଵାହ; ଭାଵୀ କର୍ମପରମ୍ପରା. ୨. ପୂର୍ଵ=ପହଲେକୀ. ୩. କେଵଲୀଭଗଵାନକୋ ଵେଦନୀଯ, ନାମ ଔର ଗୋତ୍ରକର୍ମକୀ ସ୍ଥିତି କଭୀ ସ୍ଵଭାଵସେ ହୀ [ଅର୍ଥାତ୍ କେଵଲୀସମୁଦ୍ଘାତରୂପ

୪. ଅପୁନର୍ଭଵ=ଫିରସେ ଭଵ ନହୀଂ ହୋନା. [କେଵଲୀଭଗଵାନକୋ ଫିରସେ ଭଵ ହୁଏ ବିନା ହୀ ଉସ ଭଵକା ତ୍ଯାଗ ହୋତା ହୈ;

Page 222 of 264
PDF/HTML Page 251 of 293
single page version

୨୨୨

ସମାପ୍ତଂ ଚ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗାଵଯଵରୂପସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଵିଷଯଭୂତନଵପଦାର୍ଥଵ୍ଯାଖ୍ଯାନମ୍..

ଅଥ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଞ୍ଚସୂଚିକା ଚୂଲିକା.

----------------------------------------------------------------------------- ଔର ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ଅଵଯଵରୂପ ସମ୍ଯଗ୍ଦର୍ଶନ ତଥା ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନକେ ଵିଷଯଭୂତ ନଵ ପଦାର୍ଥୋଂକା ଵ୍ଯାଖ୍ଯାନ ଭୀ ସମାପ୍ତ ହୁଆ.

ଅବ ୧ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚସୂଚକ ଚୂଲିକା ହୈ. ୩ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚସୂଚକ = ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ଵିସ୍ତାର ବତଲାନେଵାଲୀ; ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ଵିସ୍ତାରସେ କରନେଵାଲୀ; ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା

୨. ଚୂଲିକାକେ ଅର୍ଥକେ ଲିଏ ପୃଷ୍ଠ ୧୫୧ କା ପଦଟିପ୍ପଣ ଦେଖେ.

Page 223 of 264
PDF/HTML Page 252 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ମୋକ୍ଷମାର୍ଗସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍.

ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଂ ଚରିତଂ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗଃ. ଜୀଵସ୍ଵଭାଵୋ ହି ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନେ ଅନନ୍ଯମଯତ୍ଵାତ୍. ଅନନ୍ଯମଯତ୍ଵଂ ଚ ତଯୋର୍ଵିଶେଷସାମାନ୍ଯଚୈତନ୍ଯସ୍ଵଭାଵଜୀଵନିର୍ଵୃତ୍ତତ୍ଵାତ୍. ଅଥ ତଯୋର୍ଜୀଵସ୍ଵରୂପଭୂତଯୋ– ର୍ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନଯୋର୍ଯନ୍ନିଯତମଵସ୍ଥିତମୁତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପଵୃତ୍ତିମଯମସ୍ତିତ୍ଵଂ ରାଗାଦିପରିଣତ୍ଯଭାଵାଦନିନ୍ଦିତଂ ତଚ୍ଚରିତଂ; ତଦେଵ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଇତି. ଦ୍ଵିଵିଧଂ ହି କିଲ ସଂସାରିଷୁ ଚରିତଂ– ସ୍ଵଚରିତଂ ପରଚରିତଂ ଚ; ସ୍ଵସମଯପରସମଯାଵିତ୍ଯର୍ଥଃ. ତତ୍ର ସ୍ଵଭାଵାଵସ୍ଥିତାସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପଂ ସ୍ଵଚରିତଂ, ପରଭାଵାଵସ୍ଥିତାସ୍ତି– ତ୍ଵସ୍ଵରୂପଂ ପରଚରିତମ୍. ତତ୍ର ଯତ୍ସ୍ଵ– -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵସ୍ଵଭାଵଂ] ଜୀଵକା ସ୍ଵଭାଵ [ଜ୍ଞାନମ୍] ଜ୍ଞାନ ଔର [ଅପ୍ରତିହତ–ଦର୍ଶନମ୍] ଅପ୍ରତିହତ ଦର୍ଶନ ହୈେ– [ଅନନ୍ଯମଯମ୍] ଜୋ କି [ଜୀଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ ହୈ. [ତଯୋଃ] ଉନ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନମେଂ [ନିଯତମ୍] ନିଯତ [ଅସ୍ତିଵମ୍] ଅସ୍ତିତ୍ଵ– [ଅନିନ୍ଦିତଂ] ଜୋ କି ଅନିଂଦିତ ହୈ– [ଚାରିତ୍ରଂ ଚ ଭଣିତମ୍] ଉସେ [ଜିନେନ୍ଦ୍ରୋଂନେ] ଚାରିତ୍ର କହା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ର ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ. ଜୀଵସ୍ଵଭାଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଜ୍ଞାନ–ଦର୍ଶନ ହୈ କ୍ଯୋଂକି ଵେ [ଜୀଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯ ହୈଂ. ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନକା [ଜୀଵସେ] ଅନନ୍ଯମଯପନା ହୋନେକା କାରଣ ଯହ ହୈ କି ୧ ଵିଶେଷଚୈତନ୍ଯ ଔର ସାମାନ୍ଯଚୈତନ୍ଯ ଜିସକା ସ୍ଵଭାଵ ହୈ ଐସେ ଜୀଵସେ ଵେ ନିଷ୍ପନ୍ନ ହୈଂ [ଅର୍ଥାତ୍ ଜୀଵ ଦ୍ଵାରା

ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନ ରଚେ ଗଯେ ହୈଂ]. ଅବ ଜୀଵକେ ସ୍ଵରୂପଭୂତ ଐସେ ଉନ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନମେଂ ନିଯତ–ଅଵସ୍ଥିତ ଐସା ଜୋ ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ ଵୃତ୍ତିମଯ ଅସ୍ତିତ୍ଵ– ଜୋ କି ରାଗାଦିପରିଣାମକେ ଅଭାଵକେ କାରଣ ଅନିଂଦିତ ହୈ – ଵହ ଚାରିତ୍ର ହୈ; ଵହୀ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ.

ସଂସାରୀଯୋଂମେଂ ଚାରିତ୍ର ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦୋ ପ୍ରକାରକା ହୈଃ– [୧] ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ଔର [୨] ପରଚାରିତ୍ର; [୧]ସ୍ଵସମଯ ଔର [୨] ପରସମଯ ଐସା ଅର୍ଥ ହୈ. ଵହାଁ, ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପ [ଚାରିତ୍ର] ଵହ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ହୈ ଔର ପରଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅସ୍ତିତ୍ଵସ୍ଵରୂପ [ଚାରିତ୍ର] ଵହ ପରଚାରିତ୍ର ହୈ. ଉସମେଂସେ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଵିଶେଷଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଜ୍ଞାନ ହୈେ ଔର ସାମାନ୍ଯଚୈତନ୍ଯ ଵହ ଦର୍ଶନ ହୈ. ୨. ନିଯତ=ଅଵସ୍ଥିତ; ସ୍ଥିତ; ସ୍ଥିର; ଦ୍ରଢ଼ରୂପ ସ୍ଥିତ. ୩. ଵୃତ୍ତି=ଵର୍ତନା; ହୋନା. [ଉତ୍ପାଦଵ୍ଯଯଧ୍ରୌଵ୍ଯରୂପ ଵୃତ୍ତି ଵହ ଅସ୍ତିତ୍ଵ ହୈ.]

Page 224 of 264
PDF/HTML Page 253 of 293
single page version

୨୨୪

ଭାଵାଵସ୍ଥିତାସ୍ତିତ୍ଵରୂପଂ ପରଭାଵାଵସ୍ଥିତାସ୍ତିତ୍ଵଵ୍ଯାଵୃତ୍ତତ୍ଵେନାତ୍ଯନ୍ତମନିନ୍ଦିତଂ ତଦତ୍ର ସାକ୍ଷାନ୍ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ– ତ୍ଵେନାଵଧାରଣୀଯମିତି.. ୧୫୪..

----------------------------------------------------------------------------- [ଅର୍ଥାତ୍ ଦୋ ପ୍ରକାରକେ ଚାରିତ୍ରମେଂସେ], ସ୍ଵଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅସ୍ତିତ୍ଵରୂପ ଚାରିତ୍ର–ଜୋ କି ପରଭାଵମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ଅସ୍ତିତ୍ଵସେ ଭିନ୍ନ ହୋନେକେ କାରଣ ଅତ୍ଯନ୍ତ ଅନିଂଦିତ ହୈ ଵହ–ଯହାଁ ସାକ୍ଷାତ୍ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗରୂପ ଅଵଧାରଣା.

[ଯହୀ ଚାରିତ୍ର ‘ପରମାର୍ଥ’ ଶବ୍ଦସେ ଵାଚ୍ଯ ଐସେ ମୋକ୍ଷକା କାରଣ ହୈ, ଅନ୍ଯ ନହୀଂ–ଐସା ନ ଜାନକର, ମୋକ୍ଷସେ ଭିନ୍ନ ଐସେ ଅସାର ସଂସାରକେ କାରଣଭୂତ ମିଥ୍ଯାତ୍ଵରାଗାଦିମେଂ ଲୀନ ଵର୍ତତେ ହୁଏ ଅପନା ଅନନ୍ତ କାଲ ଗଯା; ଐସା ଜାନକର ଉସୀ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତ ଚାରିତ୍ରକୀ – ଜୋ କି ମୋକ୍ଷକେ କାରଣଭୂତ ହୈ ଉସକୀ – ନିରନ୍ତର ଭାଵନା କରନା ଯୋଗ୍ଯ ହୈ. ଇସ ପ୍ରକାର ସୂତ୍ରତାତ୍ପର୍ଯ ହୈ.] . ୧୫୪..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଜୀଵଃ] ଜୀଵ, [ସ୍ଵଭାଵନିଯତଃ] [ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଅପେକ୍ଷାସେ] ସ୍ଵଭାଵନିଯତ ହୋନେ ପର ଭୀ, [ଅନିଯତଗୁଣପର୍ଯାଯଃ ଅଥ ପରସମଯଃ] ଯଦି ଅନିଯତ ଗୁଣପର୍ଯାଯଵାଲା ହୋ ତୋ ପରସମଯ ହୈ. [ଯଦି] ଯଦି ଵହ [ସ୍ଵକଂ ସମଯଂ କୁରୁତେ] [ନିଯତ ଗୁଣପର୍ଯାଯସେ ପରିଣମିତ ହୋକର] ସ୍ଵସମଯକୋ କରତା ହୈ ତୋ [କର୍ମବନ୍ଧାତ୍] କର୍ମବନ୍ଧସେ [ପ୍ରଭ୍ରସ୍ଯତି] ଛୂଟତା ହୈ. -------------------------------------------------------------------------

Page 225 of 264
PDF/HTML Page 254 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ସ୍ଵସମଯପରସମଯୋପାଦାନଵ୍ଯୁଦାସପୁରସ୍ସରକର୍ମକ୍ଷଯଦ୍ଵାରେଣ ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଚରିତସ୍ଯ ମୋକ୍ଷ– ମାର୍ଗତ୍ଵଦ୍ଯୋତନମେତତ୍.

ସଂସାରିଣୋ ହି ଜୀଵସ୍ଯ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନାଵସ୍ଥିତତ୍ଵାତ୍ ସ୍ଵଭାଵନିଯତସ୍ଯାପ୍ଯନାଦିମୋହନୀଯୋ– ଦଯାନୁଵୃତ୍ତିପରତ୍ଵେନୋପରକ୍ତୋପଯୋଗସ୍ଯ ସତଃ ସମୁପାତ୍ତଭାଵଵୈଶ୍ଵରୁପ୍ଯତ୍ଵାଦନିଯତଗୁଣପର୍ଯାଯତ୍ଵଂ ପରସମଯଃ ପରଚରିତମିତି ଯାଵତ୍. ତସ୍ଯୈଵାନାଦିମୋହନୀଯୋଦଯାନୁଵୃତ୍ତିପରତ୍ଵମପାସ୍ଯାତ୍ଯନ୍ତଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗସ୍ଯ ସତଃ ସମୁପାତ୍ତଭାଵୈକ୍ଯରୁପ୍ଯତ୍ଵାନ୍ନିଯତଗୁଣପର୍ଯାଯତ୍ଵଂ ସ୍ଵସମଯଃ ସ୍ଵଚରିତମିତି ଯାଵତ୍ ଅଥ ଖଲୁ ଯଦି କଥଞ୍ଚନୋଦ୍ଭିନ୍ନସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତିର୍ଜୀଵଃ ପରସମଯଂ ଵ୍ଯୁଦସ୍ଯ ସ୍ଵସମଯମୁପାଦତ୍ତେ ତଦା କର୍ମବନ୍ଧାଦଵଶ୍ଯଂ ଭ୍ରଶ୍ଯତି. ଯତୋ ହି ଜୀଵସ୍ଵଭାଵନିଯତଂ ଚରିତଂ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଇତି.. ୧୫୫.. -----------------------------------------------------------------------------

ଟୀକାଃ– ସ୍ଵସମଯକେ ଗ୍ରହଣ ଔର ପରସମଯକେ ତ୍ଯାଗପୂର୍ଵକ କର୍ମକ୍ଷଯ ହୋତା ହୈ– ଐସେ ପ୍ରତିପାଦନ ଦ୍ଵାରା ଯହାଁ [ଇସ ଗାଥାମେଂ] ‘ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ର ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ’ ଐସା ଦର୍ଶାଯା ହୈ.

ସଂସାରୀ ଜୀଵ, [ଦ୍ରଵ୍ଯ–ଅପେକ୍ଷାସେ] ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନମେଂ ଅଵସ୍ଥିତ ହୋନେକେ କାରଣ ସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ [–ନିଶ୍ଚଲରୂପସେ ସ୍ଥିତ] ହୋନେ ପର ଭୀ ଜବ ଅନାଦି ମୋହନୀଯକେ ଉଦଯକା ଅନୁସରଣ କରକେ ପରିଣତି କରନେ କେ କାରଣ ଉପରକ୍ତ ଉପଯୋଗଵାଲା [–ଅଶୁଦ୍ଧ ଉପଯୋଗଵାଲା] ହୋତା ହୈ ତବ [ସ୍ଵଯଂ] ଭାଵୋଂକା ଵିଶ୍ଵରୂପପନା [–ଅନେକରୂପପନା] ଗ୍ରହଣ କିଯା ହୋନକେେ କାରଣ ଉସେେ ଜୋ ଅନିଯତଗୁଣପର୍ଯାଯପନା ହୋତା ହୈ ଵହ ପରସମଯ ଅର୍ଥାତ୍ ପରଚାରିତ୍ର ହୈ; ଵହୀ [ଜୀଵ] ଜବ ଅନାଦି ମୋହନୀଯକେ ଉଦଯକା ଅନୁସରଣ କରନେ ଵାଲୀ ପରିଣତି କରନା ଛୋଡ଼କର ଅତ୍ଯନ୍ତ ଶୁଦ୍ଧ ଉପଯୋଗଵାଲା ହୋତା ହୈ ତବ [ସ୍ଵଯଂ] ଭାଵକା ଏକରୂପପନା ଗ୍ରହଣ କିଯା ହୋନେକେ କାରଣ ଉସେ ଜୋ ନିଯତଗୁଣପର୍ଯାଯପନା ହୋତା ହୈ ଵହ ସ୍ଵସମଯ ଅର୍ଥାତ୍ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ହୈ.

ଅବ, ଵାସ୍ତଵମେଂ ଯଦି କିସୀ ଭୀ ପ୍ରକାର ସମ୍ଯଗ୍ଜ୍ଞାନଜ୍ଯୋତି ପ୍ରଗଟ କରକେ ଜୀଵ ପରସମଯକୋ ଛୋଡ଼କର ସ୍ଵସମଯକୋ ଗ୍ରହଣ କରତା ହୈ ତୋ କର୍ମବନ୍ଧସେ ଅଵଶ୍ଯ ଛୂଟତା ହୈ; ଇସଲିଯେ ଵାସ୍ତଵମେଂ [ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି] ଜୀଵସ୍ଵଭାଵମେଂ ନିଯତ ଚାରିତ୍ର ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ହୈ.. ୧୫୫.. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଉପରକ୍ତ=ଉପରାଗଯୁକ୍ତ [କିସୀ ପଦାର୍ଥମେଂ ହୋନେଵାଲା. ଅନ୍ଯ ଉପାଧିକେ ଅନୁରୂପ ଵିକାର [ଅର୍ଥାତ୍ ଅନ୍ଯ ଉପାଧି ଜିସମେଂ

୨. ଅନିଯତ=ଅନିଶ୍ଚିତ; ଅନେକରୂପ; ଵିଵିଧ ପ୍ରକାରକେ. ୩. ନିଯତ=ନିଶ୍ଚିତ; ଏକରୂପ; ଅମୁକ ଏକ ହୀ ପ୍ରକାରକେ.

Page 226 of 264
PDF/HTML Page 255 of 293
single page version

୨୨୬

ପରଚରିତପ୍ରଵୃତ୍ତସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍.

ଯୋ ହି ମୋହନୀଯୋଦଯାନୁଵୃତ୍ତିଵଶାଦ୍ରଜ୍ଯମାନୋପଯୋଗଃ ସନ୍ ପରଦ୍ରଵ୍ଯେ ଶୁଭମଶୁଭଂ ଵା ଭାଵମାଦଧାତି, ସ ସ୍ଵକଚରିତ୍ରଭ୍ରଷ୍ଟଃ ପରଚରିତ୍ରଚର ଇତ୍ଯୁପଗୀଯତେ; ଯତୋ ହି ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯେ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗଵୃତ୍ତିଃ ସ୍ଵଚରିତଂ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯେ ସୋପରାଗୋପଯୋଗଵୃତ୍ତିଃ ପରଚରିତମିତି.. ୧୫୬.. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ] ଜୋ [ରାଗେଣ] ରାଗସେ [–ରଂଜିତ ଅର୍ଥାତ୍ ମଲିନ ଉପଯୋଗସେ] [ପରଦ୍ରଵ୍ଯେ] ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ [ଶୁଭମ୍ ଅଶୁଭମ୍ ଭାଵମ୍] ଶୁଭ ଯା ଅଶୁଭ ଭାଵ [ଯଦି କରୋତି] କରତା ହୈ, [ସଃ ଜୀଵଃ] ଵହ ଜୀଵ [ସ୍ଵକଚରିତ୍ରଭ୍ରଷ୍ଟଃ] ସ୍ଵଚାରିତ୍ରଭ୍ରଷ୍ଟ ଐସା [ପରଚରିତଚରଃ ଭଵତି] ପରଚାରିତ୍ରକା ଆଚରଣ କରନେଵାଲା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ପରଚାରିତ୍ରମେଂ ପ୍ରଵର୍ତନ କରନେଵାଲେକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

ଜୋ [ଜୀଵ] ଵାସ୍ତଵମେଂ ମୋହନୀଯକେ ଉଦଯକା ଅନୁସରଣ କରନେଵାଲୀେ ପରିଣତିକେ ଵଶ [ଅର୍ଥାତ୍ ମୋହନୀଯକେ ଉଦଯକା ଅନୁସରଣ କରକେ ପରିଣମିତ ହୋନେକେ କାରଣ ] ରଂଜିତ–ଉପଯୋଗଵାଲା [ଉପରକ୍ତଉପଯୋଗଵାଲା] ଵର୍ତତା ହୁଆ, ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଶୁଭ ଯା ଅଶୁଭ ଭାଵକୋ ଧାରଣ କରତା ହୈ, ଵହ [ଜୀଵ] ସ୍ଵଚାରିତ୍ରସେ ଭ୍ରଷ୍ଟ ଐସା ପରଚାରିତ୍ରକା ଆଚରଣ କରନେଵାଲା କହା ଜାତା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ଂଶୁଦ୍ଧ–ଉପଯୋଗରୂପ ପରିଣତି ଵହ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ହୈ ଔର ପରଦ୍ରଵ୍ଯମେଂ ସୋପରାଗ–ଉପଯୋଗରୂପ ପରିଣତି ଵହ ପରଚାରିତ୍ର ହୈ.. ୧୫୬..

------------------------------------------------------------------------- ୧. ସୋପରାଗ=ଉପରାଗଯୁକ୍ତ; ଉପରକ୍ତ; ମଲିନ; ଵିକାରୀ; ଅଶୁଦ୍ଧ [ଉପଯୋଗମେଂ ହୋନେଵାଲା, କର୍ମୋଦଯରୂପ ଉପାଧିକେ ଅନୁରୂପ

Page 227 of 264
PDF/HTML Page 256 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ପରଚରିତପ୍ରଵୃତ୍ତେର୍ବନ୍ଧହେତୁତ୍ଵେନ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗତ୍ଵନିଷେଧନମେତତ୍.

ଇହ କିଲ ଶୁଭୋପରକ୍ତୋ ଭାଵଃ ପୁଣ୍ଯାସ୍ରଵଃ, ଅଶୁଭୋପରକ୍ତଃ ପାପାସ୍ରଵ ଇତି. ତତ୍ର ପୁଣ୍ଯଂ ପାପଂ ଵା ଯେନ ଭାଵେନାସ୍ରଵତି ଯସ୍ଯ ଜୀଵସ୍ଯ ଯଦି ସ ଭାଵୋ ଭଵତି ସ ଜୀଵସ୍ତଦା ତେନ ପରଚରିତ ଇତି ପ୍ରରୁପ୍ଯତେ. ତତଃ ପରଚରିତପ୍ରଵୃତ୍ତିର୍ବନ୍ଧମାର୍ଗ ଏଵ, ନ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ଇତି.. ୧୫୭.. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯେନ ଭାଵେନ] ଜିସ ଭାଵସେ [ଆତ୍ମନଃ] ଆତ୍ମାକୋ [ପୁଣ୍ଯଂ ପାପଂ ଵା] ପୁଣ୍ଯ ଅଥଵା ପାପ [ଅଥ ଆସ୍ରଵତି] ଆସ୍ରଵିତ ହୋତେ ହୈଂ, [ତେନ] ଉସ ଭାଵ ଦ୍ଵାରା [ସଃ] ଵହ [ଜୀଵ] [ପରଚରିତ୍ରଃ ଭଵତି] ପରଚାରିତ୍ର ହୈ–[ଇତି] ଐସା [ଜିନାଃ] ଜିନ [ପ୍ରରୂପଯନ୍ତି] ପ୍ରରୂପିତ କରତେ ହୈଂ.

ଟୀକାଃ– ଯହାଁ, ପରଚାରିତ୍ରପ୍ରଵୃତି ବଂଧହେତୁଭୂତ ହୋନେସେ ଉସେ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପନେକା ନିଷେଧ କିଯା ଗଯା ହୈ [ଅର୍ଥାତ୍ ପରଚାରିତ୍ରମେଂ ପ୍ରଵର୍ତନ ବଂଧକା ହେତୁ ହୋନେସେ ଵହ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ନହୀଂ ହୈ ଐସା ଇସ ଗାଥାମେଂ ଦର୍ଶାଯା ହୈ].

ଯହାଁ ଵାସ୍ତଵମେଂ ଶୁଭୋପରକ୍ତ ଭାଵ [–ଶୁଭରୂପ ଵିକାରୀ ଭାଵ] ଵହ ପୁଣ୍ଯାସ୍ରଵ ହୈ ଔର ଅଶୁଭୋପରକ୍ତ ଭାଵ [–ଅଶୁଭରୂପ ଵିକାରୀ ଭାଵ] ପାପାସ୍ରଵ ହୈ. ଵହାଁ, ପୁଣ୍ଯ ଅଥଵା ପାପ ଜିସ ଭାଵସେ ଆସ୍ରଵିତ ହୋତେ ହୈଂ, ଵହ ଭାଵ ଜବ ଜିସ ଜୀଵକୋ ହୋ ତବ ଵହ ଜୀଵ ଉସ ଭାଵ ଦ୍ଵାରା ପରଚାରିତ୍ର ହୈ– ଐସା [ଜିନେଂଦ୍ରୋଂ ଦ୍ଵାରା] ପ୍ରରୂପିତ କିଯା ଜାତା ହୈ. ଇସଲିଯେ [ଐସା ନିଶ୍ଚିତ ହୋତା ହୈ କି] ପରଚାରିତ୍ରମେଂ ପ୍ରଵୃତ୍ତି ସୋ ବଂଧମାର୍ଗ ହୀ ହୈ, ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ ନହୀଂ ହୈ.. ୧୫୭.. -------------------------------------------------------------------------

Page 228 of 264
PDF/HTML Page 257 of 293
single page version

୨୨୮

ସ୍ଵଚରିତପ୍ରଵୃତ୍ତସ୍ଵରୂପାଖ୍ଯାନମେତତ୍. ଯଃ ଖଲୁ ନିରୁପରାଗୋପଯୋଗତ୍ଵାତ୍ସର୍ଵସଙ୍ଗମୁକ୍ତଃ ପରଦ୍ରଵ୍ଯଵ୍ଯାଵୃତ୍ତୋପଯୋଗତ୍ଵାଦନନ୍ଯମନାଃ ଆତ୍ମାନଂ ସ୍ଵଭାଵେନ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନରୂପେଣ ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି ନିଯତମଵସ୍ଥିତତ୍ଵେନ, ସ ଖଲୁ ସ୍ଵକଂ ଚରିତଂ ଚରତି ଜୀଵଃ. ଯତୋ ହି ଦ୍ରଶିଜ୍ଞପ୍ତିସ୍ଵରୂପେ ପୁରୁଷେ ତନ୍ମାତ୍ରତ୍ଵେନ ଵର୍ତନଂ ସ୍ଵଚରିତମିତି.. ୧୫୮.. -----------------------------------------------------------------------------

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ] ଜୋ [ସର୍ଵସଙ୍ଗମୁକ୍ତଃ] ସର୍ଵସଂଗମୁକ୍ତ ଔର [ଅନନ୍ଯମନାଃ] ଅନନ୍ଯମନଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ [ଆତ୍ମାନଂ] ଆତ୍ମାକୋ [ସ୍ଵଭାଵେନ] [ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନରୂପ] ସ୍ଵଭାଵ ଦ୍ଵାରା [ନିଯତଂ] ନିଯତରୂପସେ [– ସ୍ଥିରତାପୂର୍ଵକ] [ଜାନାତି ପଶ୍ଯତି] ଜାନତା–ଦେଖତା ହୈ, [ସଃ ଜୀଵଃ] ଵହ ଜୀଵ [ସ୍ଵକଚରିତଂ] ସ୍ଵଚାରିତ୍ର [ଚରିତ] ଆଚରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ସ୍ଵଚାରିତ୍ରମେଂ ପ୍ରଵର୍ତନ କରନେଵାଲେକେ ସ୍ଵରୂପକା କଥନ ହୈ.

ପରଦ୍ରଵ୍ଯସେ ଵ୍ଯାଵୃତ୍ତ ଉପଯୋଗଵାଲା ହୋନେକେ କାରଣ ଅନନ୍ଯମନଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ, ଆତ୍ମାକୋ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନରୂପ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ନିରୁପରାଗ=ଉପରାଗ ରହିତ; ନିର୍ମଳ; ଅଵିକାରୀ; ଶୁଦ୍ଧ [ନିରୁପରାଗ ଉପଯୋଗଵାଲା ଜୀଵ ସମସ୍ତ ବାହ୍ଯ–ଅଭ୍ଯଂତର ସଂଗସେ ଶୂନ୍ଯ ହୈ ତଥାପି ନିଃସଂଗ ପରମାତ୍ମାକୀ ଭାଵନା ଦ୍ଵାରା ଉତ୍ପନ୍ନ ସୁନ୍ଦର ଆନନ୍ଦସ୍ଯନ୍ଦୀ ପରମାନନ୍ଦସ୍ଵରୂପ ସୁଖସୁଧାରସକେ ଆସ୍ଵାଦସେ, ପୂର୍ଣ–କଲଶକୀ ଭାଁତି, ସର୍ଵ ଆତ୍ମପ୍ରଦେଶମେଂ ଭରପୂର ହୋତା ହୈ.] ୨. ଆଵୃତ୍ତ=ଵିମୁଖ ହୁଆ; ପୃଥକ ହୁଆ; ନିଵୃତ୍ତ ହୁଆ ; ନିଵୃତ୍ତ; ଭିନ୍ନ. ୩. ଅନନ୍ଯମନଵାଲା=ଜିସକୀ ପରିଣତି ଅନ୍ଯ ପ୍ରତି ନହୀଂ ଜାତୀ ଐସା. [ମନ=ଚିତ୍ତ; ପରିଣତି; ଭାଵ]

Page 229 of 264
PDF/HTML Page 258 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

----------------------------------------------------------------------------- ସ୍ଵଭାଵ ଦ୍ଵାରା ନିଯତରୂପସେ ଅର୍ଥାତ୍ ଅଵସ୍ଥିତରୂପସସେ ଜାନତା–ଦେଖତା ହୈ, ଵହ ଜୀଵ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ଆଚରତା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଵାସ୍ତଵମେଂ ଦୃଶିଜ୍ଞପ୍ତିସ୍ଵରୂପ ପୁରୁଷମେଂ [ଆତ୍ମାମେଂ] ତନ୍ମାତ୍ରରୂପସେ ଵର୍ତନା ସୋ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ହୈ.

ଭାଵାର୍ଥଃ– ଜୋ ଜୀଵ ଶୁଦ୍ଧୋପଯୋଗୀ ଵର୍ତତା ହୁଆ ଔର ଜିସକୀ ପରିଣତି ପରକୀ ଓର ନହୀଂ ଜାତୀ ଐସା ଵର୍ତତା ହୁଆ, ଆତ୍ମାକୋ ସ୍ଵଭାଵଭୂତ ଜ୍ଞାନଦର୍ଶନପରିଣାମ ଦ୍ବାରା ସ୍ଥିରତାପୂର୍ଵକ ଜାନତା–ଦେଖତା ହୈ, ଵହ ଜୀଵ ସ୍ଵଚାରିତ୍ରକା ଆଚରଣ କରନେଵାଲା ହୈ; କ୍ଯୋଂକି ଦୃଶିଜ୍ଞପ୍ତିସ୍ଵରୂପ ଆତ୍ମାମେଂ ମାତ୍ର ଦୃଶିଜ୍ଞପ୍ତିରୂପସେ ପରିଣମିତ ହୋକର ରହନା ଵହ ସ୍ଵଚାରିତ୍ର ହୈ.. ୧୫୮..

ଅନ୍ଵଯାର୍ଥଃ– [ଯଃ] ଜୋ [ପରଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମଭାଵରହିତାତ୍ମା] ପରଦ୍ରଵ୍ଯାତ୍ମକ ଭାଵୋଂସେ ରହିତ ସ୍ଵରୂପଵାଲା ଵର୍ତତା ହୁଆ, [ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଵିକଲ୍ପମ୍] [ନିଜସ୍ଵଭାଵଭୂତ] ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନରୂପ ଭେଦକୋ [ଆତ୍ମନଃ ଅଵିକଲ୍ପଂ] ଆତ୍ମାସେ ଅଭେରୂପ [ଚରତି] ଆଚରତା ହୈ, [ସଃ] ଵହ [ସ୍ଵକଂ ଚରିତଂ ଚରତି] ସ୍ଵଚାରିତ୍ରକୋ ଆଚରତା ହୈ.

ଟୀକାଃ– ଯହ, ଶୁଦ୍ଧ ସ୍ଵଚାରିତ୍ରପ୍ରଵୃତ୍ତିକେ ମାର୍ଗକା କଥନ ହୈ. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଦୃଶି= ଦର୍ଶନ କ୍ରିଯା; ସାମାନ୍ଯ ଅଵଲୋକନ.

Page 230 of 264
PDF/HTML Page 259 of 293
single page version

୨୩୦

ଶୁଦ୍ଧସ୍ଵଚରିତପ୍ରଵୃତ୍ତିପଥପ୍ରତିପାଦନମେତତ୍.

ଯୋ ହି ଯୋଗୀନ୍ଦ୍ରଃ ସମସ୍ତମୋହଵ୍ଯୂହବହିର୍ଭୂତତ୍ଵାତ୍ପରଦ୍ରଵ୍ଯସ୍ଵଭାଵଭାଵରହିତାତ୍ମା ସନ୍, ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯ– ମେକମେଵାଭିମୁଖ୍ଯେନାନୁଵର୍ତମାନଃ ସ୍ଵସ୍ଵଭାଵଭୂତଂ ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଵିକଲ୍ପମପ୍ଯାତ୍ମନୋଽଵିକଲ୍ପତ୍ଵେନ ଚରତି, ସ ଖଲୁ ସ୍ଵକଂ ଚରିତଂ ଚରତି. ଏଵଂ ହି ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯାଶ୍ରିତମଭିନ୍ନସାଧ୍ଯ– -----------------------------------------------------------------------------

ଜୋ ଯୋଗୀନ୍ଦ୍ର, ସମସ୍ତ ମୋହଵ୍ଯୂହସେ ବହିର୍ଭୂତ ହୋନେକେ କାରଣ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ ସ୍ଵଭାଵରୂପ ଭାଵୋଂସେ ରହିତ ସ୍ଵରୂପଵାଲେ ଵର୍ତତେ ହୁଏ, ସ୍ଵଦ୍ରଵ୍ଯକୋ ଏକକୋ ହୀ ଅଭିମୁଖତାସେ ଅନୁସରତେ ହୁଏ ନିଜସ୍ଵଭାଵଭୂତ ଦର୍ଶନଜ୍ଞାନଭେଦକୋ ଭୀ ଆତ୍ମାସେ ଅଭେଦରୂପସେ ଆଚରତେ ହୈଂ, ଵେ ଵାସ୍ତଵମେଂ ସ୍ଵଚାରିତ୍ରକୋ ଆଚରତେ ହୈଂ.

ମୋକ୍ଷମାର୍ଗକା ପ୍ରରୂପଣ କିଯା ଗଯା. ଔର ଜୋ ପହଲେ [୧୦୭ ଵୀଂ ଗାଥାମେଂ] ଦର୍ଶାଯା ଗଯା ଥା ଵହ ସ୍ଵପରହେତୁକ ------------------------------------------------------------------------- ୧. ମୋହଵ୍ଯୂହ=ମୋହସମୂହ. [ଜିନ ମୁନୀଂଦ୍ରନେ ସମସ୍ତ ମୋହସମୂହକା ନାଶ କିଯା ହୋନେସେ ‘ଅପନା ସ୍ଵରୂପ ପରଦ୍ରଵ୍ଯକେ

୨. ଯହାଁ ନିଶ୍ଚଯନଯକା ଵିଷଯ ଶୁଦ୍ଧଦ୍ରଵ୍ଯ ଅର୍ଥାତ୍ ଶୁଦ୍ଧପର୍ଯାଯପରିଣତ ଦ୍ରଵ୍ଯ ହୈ, ଅର୍ଥାତ୍ ଅକଲେ ଦ୍ରଵ୍ଯକୀ [–ପରନିମିତ୍ତ

୩. ଜିସ ନଯମେଂ ସାଧ୍ଯ ଔର ସାଧନ ଅଭିନ୍ନ [ଅର୍ଥାତ୍ ଏକ ପ୍ରକାରକେ] ହୋଂ ଵହ ଯହାଁ ନିଶ୍ଚଯନଯ ହୈେ. ଜୈସେ କି,

୪. ଜିନ ପର୍ଯାଯୋଂମେଂ ସ୍ଵ ତଥା ପର କାରଣ ହୋତେ ହୈଂ ଅର୍ଥାତ୍ ଉପାଦାନକାରଣ ତଥା ନିମିତ୍ତକାରଣ ହୋତେ ହୈଂ ଵେ ପର୍ଯାଯେଂ

Page 231 of 264
PDF/HTML Page 260 of 293
single page version

କହାନଜୈନଶାସ୍ତ୍ରମାଲା] ନଵପଦାର୍ଥପୂର୍ଵକ–ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରପଂଚଵର୍ଣନ

ସାଧନଭାଵଂ ନିଶ୍ଚଯନଯମାଶ୍ରିତ୍ଯ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗପ୍ରରୂପଣମ୍. ଯତ୍ତୁ ପୂର୍ଵମୁଦ୍ରିଷ୍ଟଂ ତତ୍ସ୍ଵପରପ୍ରତ୍ଯଯପର୍ଯାଯାଶ୍ରିତଂ ଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵଂ ଵ୍ଯଵହାରନଯମାଶ୍ରିତ୍ଯ ପ୍ରରୁପିତମ୍. ନ ଚୈତଦ୍ଵିପ୍ରତିଷିଦ୍ଧଂ ନିଶ୍ଚଯଵ୍ଯଵହାରଯୋଃ ସାଧ୍ଯ– ସାଧନଭାଵତ୍ଵାତ୍ସୁଵର୍ଣସୁଵର୍ଣପାଷାଣଵତ୍. ଅତ ଏଵୋଭଯନଯାଯତ୍ତା ପାରମେଶ୍ଵରୀ ତୀର୍ଥପ୍ରଵର୍ତନେତି.. ୧୫୯.. -----------------------------------------------------------------------------

ପର୍ଯାଯକେ ଆଶ୍ରିତ, ଭିନ୍ନସାଧ୍ଯସାଧନଭାଵଵାଲେ ଵ୍ଯଵହାରନଯକେ ଆଶ୍ରଯସେ [–ଵ୍ଯଵହାରନଯକୀ ଅପେକ୍ଷାସେ] ପ୍ରରୂପିତ କିଯା ଗଯା ଥା. ଇସମେଂ ପରସ୍ପର ଵିରୋଧ ଆତା ହୈ ଐସା ଭୀ ନହୀଂ ହୈ, କ୍ଯୋଂକି ସୁର୍ଵଣ ଔର ୨

ଜିନଭଗଵାନକୀ] ତୀର୍ଥପ୍ରଵର୍ତନା ଦୋନୋଂ ନଯୋଂକେ ଆଧୀନ ହୈ.. ୧୫୯.. ------------------------------------------------------------------------- ୧. ଜିସ ନଯମେଂ ସାଧ୍ଯ ତଥା ସାଧନ ଭିନ୍ନ ହୋଂ [–ଭିନ୍ନ ପ୍ରରୂପିତ କିଯେ ଜାଏଁ] ଵହ ଯହାଁ ଵ୍ଯଵହାରନଯ ହୈ; ଜୈସେ କି,

୨. ଜିସ ପାଷାଣମେଂ ସୁଵର୍ଣ ହୋ ଉସେ ସୁଵର୍ଣପାଷାଣ କହା ଜାତା ହୈ. ଜିସ ପ୍ରକାର ଵ୍ଯଵହାରନଯସେ ସୁଵର୍ଣପାଷାଣ ସୁଵର୍ଣକା

୩. ତୀର୍ଥ=ମାର୍ଗ [ଅର୍ଥାତ୍ ମୋକ୍ଷମାର୍ଗ]; ଉପାଯ [ଅର୍ଥାତ୍ ମୋକ୍ଷକା ଉପାଯ]; ଉପଦେଶ; ଶାସନ. ୪. ଜିନଭଗଵାନକେ ଉପଦେଶମେଂ ଦୋ ନଯୋଂ ଦ୍ଵାରା ନିରୂପଣ ହୋତା ହୈ. ଵହାଁ, ନିଶ୍ଚଯନଯ ଦ୍ଵାରା ତୋ ସତ୍ଯାର୍ଥ ନିରୂପଣ କିଯା