Page 232 of 264
PDF/HTML Page 261 of 293
single page version
232
cheTThA tavamhi chariyA vavahAro mokkhamaggo tti.. 160..
cheShTA tapasi charyA vyavahAro mokShamArga iti.. 160..
nishchayamokShamArgasAdhanabhAven pUrvoddiShTavyavahAramokShamArganirdesho.ayam. -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [dharmAdishraddhAna.n samyaktvam] dharmAstikAyAdikA shraddhAn so samyaktva [a~N.hgapUrvagatam j~nAnam] a.ngapUrvasambandhI j~nAn so j~nAn aur [tapasi cheShTA charyA] tapame.n cheShTA [–pravR^itti] soe chAritra; [iti] is prakAr [vyavahAraH mokShamArgaH] vyavahAramokShamArga hai.
TIkAH– nishchayamokShamArgake sAdhanarUpase, pUrvodShTi [107 vI.n gAthAme.n ullikhit] vyavahAramokShamArgakA yah nirdesh hai. -------------------------------------------------------------------------
[yahA.N ek udAharaN liyA jAtA haiH–
shuddhi hotI haie’– is bAtako bhI sAth hI sAth samajhanA ho to vistArase eaisA nirUpaN kiyA jAtA hai ki
‘jis shuddhike sadbhAvame.n, usake sAth–sAth mahAvratAdike shubhavikalpa haTh vinA sahajarUpase pravartamAn ho vah
ChaThave.n guNasthAnayogya shuddhi sAtave.n guNasthAnayogya nirvikalpa shuddha pariNatikA sAdhan hai.’ aise lambe kathanake
badale, aisA kahA jAe ki ‘ChaThave.n guNasthAname.n pravartamAn mahAvratAdike shubh vikalpa sAtave.n guNasthAnayogya
nirvikalpa shuddha pariNatikA sAdhan hai,’ to vah upacharit nirUpaN hai. aise upacharit nirUpaName.nse aisA artha
nikAlanA chAhiye ki ‘mahAvratAdike shubh vikalpa nahI.n kintu unake dvArA jis ChaThave.n guNasthAnayogya shuddhi
batAnA thA vah shUddhi vAstavame.n sAtave.n guNasthAnayogya nirvikalpa shuddha pariNatikA sAdhan hai.’]
tapamA.nhi cheShTA charaN–ek vyavahAramuktimArga Che. 160.
Page 233 of 264
PDF/HTML Page 262 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
samyagdarshanaj~nAnachAritrANi mokShamArgaH. tatra dharmAdInA.n dravyapadArthavikalpavatA.n tattvArtha– shraddhAnabhAvasvabhAva.n bhAvantara.n shraddhAnAkhya.n samyaktva.n, tattvArthashraddhAnanirvR^itau satyAma~N.hgapUrvagatArthapari– chChittirj~nAnam, AchArAdisUtraprapa~nchitavichitrayativR^ittasamastasamudayarUpe tapasi cheShTA charyA–ityeShaH svaparapratyayaparyAyAshrita.n bhinnasAdhyasAdhanabhAva.n vyavahAranayamAshrityAnugamyamAno mokShamArgaH kArta– svarapAShANArpitadIptajAtavedovatsamAhitAntara~N.hgasya pratipadamuparitanashuddhabhUmikAsu paramaramyAsu vishrAntimabhinnA.n niShpAdayan, jAtyakArtasvarasyev shuddhajIvasya katha.nchidbhinnasAdhyasAdhanabhAvAbhAvA– tsvaya.n shuddhasvabhAven vipariNamamAnasyApi, nishchayamokShamArgasya sAdhanabhAvamApadyat iti.. 160.. -----------------------------------------------------------------------------
samyagdarshan–j~nAn–chAritra so mokShamArga hai. vahA.N [Chah] dravyarUp aur [nav] padArtharUp jinake bhed hai.n aise dharmAdike tattvArthashraddhAnarUp bhAv [–dharmAstikAyAdikI tattvArthapratItirUp bhAv] jisakA svabhAv hai aisA, ‘shraddhAn’ nAmakA bhAvavisheSh so samyaktva; tattvArthashraddhAnake sadbhAvame.n a.ngapUrvagat padArtho.n.nkA avabodhan [–jAnanA] so j~nAn; AchArAdi sUtro.n dvArA kahe gae anekavidh muni–AchAro.nke samasta samudAyarUp tapame.n cheShTA [–pravartan] so chAritra; – aisA yah, svaparahetuk paryAyake Ashrit, bhinnasAdhyasAdhanabhAvavAle vyavahAranayake Ashrayase [–vyavahAranayakI apekShAse] anusaraN kiyA jAnevAlA mokShamArga, suvarNapAShANako lagAI jAnevAlI pradIpta agnikI bhA.Nti samAhit a.ntara.ngavAle jIvako [arthAt] jisakA a.ntara.ng ekAgra–samAdhiprApta hai aise jIvako] pad–pad par param ramya aisI uparakI shuddha bhUmikAo.nme.n abhinna vishrA.nti [–abhedarUp sthiratA] utpanna karatA huA – yadyapi uttam suvarNakI bhA.Nti shuddha jIv katha.nchit bhinnasAdhyasAdhanabhAvake abhAvake kAraN svaya.n [apane Ap] shuddha svabhAvase pariNamit hotA hai tathApi–nishchayamokShamArgake sAdhanapaneko prApta hotA hai.
a.ngapUrvagat j~nAn aur muni–AchArame.n pravartanarUp vyavahAramokShamArga visheSh–visheSh shuddhikA 1 ------------------------------------------------------------------------- 1. samAhit=ekAgra; ekatAkoe prApta; abhedatAko prApta; ChinnabhinnatA rahit; samAdhiprApta; shuddha; prashA.nta. 2. is gAthAkI shrI jayasenAchAryadevakR^it TIkAme.n pa.nchamaguNasthAnavartI gR^ihasthako bhI vyavahAramokShamArga kahA hai. vahA.N vyavahAramokShamArgake svarUpakA nimnAnusAr varNan kiyA haiH– ‘vItarAgasarvaj~napraNIt jIvAdipadArtho sambandhI samyak shraddhAn tathA j~nAn dono.n, gR^ihasthako aur tapodhanako samAn hote hai.n; chAritra, tapodhano.nko AchArAdi charaNagra.ntho.nme.n vihit kiye hue mArgAnusAr pramatta–apramatta guNasthAnayogya pa.nchamahAvrat–pa.nchasamiti–trigupti–ShaDAvashyakAdirUp hotA hai aur gR^ihastho.nko upAsakAdhyayanagra.nthame.n vihit kiye hue mArgake anusAr pa.nchamaguNasthAnayogya dAn–shIl– pUvajA–upavAsAdirUp athavA dArshanik–vratikAdi gyArah sthAnarUp [gyArah pratimArUp] hotA hai; is prakAr vyavahAramokShamArgakA lakShaN hai.
Page 234 of 264
PDF/HTML Page 263 of 293
single page version
234
Na kuNadi ki.nchi vi aNNa.n Na muyadi so mokkhamaggo tti.. 161..
na karoti ki.nchidapyanyanna mu~nchati sa mokShamArga iti.. 161..
vyavahAramokShamArgasAdhyabhAven nishchayamokShamArgopanyAso.ayam. ----------------------------------------------------------------------------- vyavahArasAdhan banatA huA, yadyapi nirvikalpashuddhabhAvapariNat jIvako paramArthase to uttam suvarNakI bhA.Nti abhinnasAdhyasAdhanabhAvake kAraN svayamev shuddhabhAvarUp pariNaman hotA hai tathApi, vyavahAranayase nishchayamokShamArgake sAdhanapaneko prApta hotA hai.
[aj~nAnI dravyali.ngI munikA a.ntara.ng leshamAtra bhI samAhit nahI.n honese arthAt use[dravyArthikanayake viShayabhUt shuddhAtmasvarUpake aj~nAnake kAraN] shuddhikA a.nsh bhI pariNamit nahI.n honese use vyavahAramokShamArga bhI nahI.n hai..] 160..
anvayArthaH– [yaH AtmA] jo AtmA [taiH tribhiH khalu samAhitaH] in tIn dvArA vAstavame.n samAhit hotA huA [arthAt samyagdarshanaj~nAnachAritra dvArA vAstavame.n ekAgra–abhed hotA huA] [anyat ki.nchit api] anya kuCh bhI [na karoti na mu~nchati] karatA nahI.n hai yA Cho.DtA nahI.n hai, [saH] vah [nishchayanayen] nishchayanayase [mokShamArgaH iti bhaNitaH] ‘mokShamArga’ kahA gayA hai. TIkAH– vyavahAramokShamArgake sAdhyarUpase, nishchayamokShamArgakA yah kathan hai. -------------------------------------------------------------------------
ChoDe–grahe nahi anya ka.nIpaN, nishchaye shivamArga Che. 161.
Page 235 of 264
PDF/HTML Page 264 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
samyagdarshanaj~nAnachAritrasamAhit Atmaiv jIvasvabhAvaniyatacharitratvAnnishchayen mokShamArgaH. ath khalu katha~nchanAnAdyavidyAvyapagamAdvayavahAramokShamArgamanuprapanno dharmAditattvArthAshraddhAnA~N.hgapUrva– gatArthAj~nAnAtapashcheShTAnA.n dharmAditattvArthashraddhAnA~N.hgapUrvagatArthaj~nAnatapashcheShTAnA~ncha tyAgopAdAnAy prArabdha– viviktabhAvavyApAraH, kutashchidupAdeyatyAge tyAjyopAdAne cha punaH pravartitapratividhAnAbhiprAyo, yasminyAvati kAle vishiShTabhAvanAsauShThavavashAtsamyagdarshanaj~nAnachAritraiH svabhAvabhUtaiH samama~N.hgA~N.hgibhAv– pariNatyA -----------------------------------------------------------------------------
samyagdarshan–j~nAn–chAritra dvArA samAhit huA AtmA hI jIvasvabhAvame.n niyat chAritrarUp hone ke kAraN nishchayase mokShamArga hai.
ab [vistAr aisA hai ki], yah AtmA vAstavame.n katha.nchit [–kisI prakArase, nij udyamase] anAdi avidyAke nAsh dvArA vyavahAramokShamArgako prApta hotA huA, dharmAdisambandhI tattvArtha– ashraddhAnake, a.ngapUrvagat padArtho.nsambandhI aj~nAnake aur atapame.n cheShTAke tyAg hetuse tathA dharmAdisambandhI tattvArtha–shraddhAnake, a.ngapUrvagat padArtho.nsambandhI j~nAnake aur tapame.n cheShTAke grahaN hetuse [–tIno.nke tyAg hetu tathA tIno.nke grahaN hetuse] vivikta bhAvarUp vyApAr karatA huA, aur kisI kAraNase grAhyakA tyAg ho jAnepar aur tyAjyakA grahaN ho jAnepar usake pratividhAnakA abhiprAy karatA huA, jis kAl aur jitane kAl tak vishiShTa bhAvanAsauShThavake kAraN svabhAvabhUt samyagdarshan–j~nAn–chAritrake sAth a.ng–a.ngIbhAvase pariNati dvArA
------------------------------------------------------------------------- 1. vivikta = vivekase pR^ithak kie hue [arthAt hey aur upAdeyakA vivek karake vyavahArase upAdey rUp jAne
[savikalpa] jIvako niHsha.nkatA–niHkA.nkShA–nirvichikitsAdi bhAvarUp, svAdhyAy–vinayAdi bhAvarUp aur
niratichAr vratAdi bhAvarUp vyApAr bhUmikAnusAr hote hai.n tathA kisI kAraN upAdey bhAvo.nkA [–vyavahArase
grAhya bhAvo.nkA] tyAg ho jAne par aur tyAjya bhAvo.nkA upAdAn arthAt grahaN ho jAne par usake
pratikArarUpase prAyashchittAdi vidhAn bhI hotA hai.]
2. pratividhAn = pratikAr karanekI vidhi; pratikArakA upAy; ilAja. 3. vishiShTa bhAvanAsauShThav = visheSh achChI bhAvanA [arthAt vishiShTashuddha bhAvanA]; vishiShTa prakArakI uttam bhAvanA. 4. AtmA vah a.ngI aur svabhAvabhUt samyagdarshanaj~nAnachAritra vah a.nga.
Page 236 of 264
PDF/HTML Page 265 of 293
single page version
236
tatsamAhito bhUtvA tyAgopAdAnavikalpashUnyatvAdvishrAntabhAvavyApAraH suniHprakampaH ayamAtmAv–tiShThate, tasmin tAvati kAle ayamevAtmA jIvasvabhAvaniyatacharitatvAnnishchayen mokShamArga ityuchyate. ato nishchayavyavahAramokShamArgayoH sAdhyasAdhanabhAvo nitarAmupapanna.. 161.. -----------------------------------------------------------------------------
unase samAhit hokar, tyAgagrahaNake vikalpase shUnyapaneke kAraN [bhedAtmak] bhAvarUp vyApAr virAm prApta honese [arthAt bhedabhAvarUp–kha.nDabhAvarUp vyApAr ruk jAnese] suniShkamparUpase rahatA hai, us kAl aur utane kAl tak yahI AtmA jIvasvabhAvame.n niyat chAritrarUp honeke kAraN nishchayase ‘mokShamArga’ kahalAtA hai. isaliye, nishchayamokShamArga aur vyavahAramokShamArgako sAdhya–sAdhanapanA atyanta ghaTatA hai.
bhAvArthaH– nishchayamokShamArga nij shuddhAtmAkI ruchi, j~napti aur nishchaL anubhUtirUp hai. usakA sAdhak [arthAt nishchayamokShamArgakA vyavahAr–sAdhan] aisA jo bhedaratnatrayAtmak vyavahAramokShamArga use jIv katha.nchit [–kisI prakAr, nij udyamase] apane sa.nvedaname.n AnevAlI avidyAkI vAsanAke vilay dvArA prApta hotA huA, jab guNasthAnarUp sopAnake kramAnusAr nijashuddhAtmadravyakI bhAvanAse utpanna nityAnandalakShaNavAle sukhAmR^itake rasAsvAdakI tR^iptirUp param kalAke anubhavake kAraN nijashuddhAtmAshrit nishchayadarshanaj~nAnachAritrarUpase abhedarUp pariNamit hotA hai, tab nishchayanayase bhinna sAdhya–sAdhanake abhAvake kAraN yah AtmA hI mokShamArga hai. isaliye aisA siddha huA ki suvarNa aur suvarNapAShANakI bhA.Nti nishchayamokShamArga aur vyavahAramokShamArgako sAdhya–sAdhakapanA [vyavahAranayase] atyanta ghaTit hotA hai.. 161.. ------------------------------------------------------------------------- 1. unase = svabhAvabhUt samyagdarshan–j~nAn–chAritrase. 2. yahA.N yah dhyAname.n rakhaneyogya hai ki jIv vyavahAramokShamArgako bhI anAdi avidyAkA nAsh karake hI prApta kar
shuddhAtmasvarUpakA bhAn karanese pUrva to] vyavahAramokShamArga bhI nahI.n hotA.
‘ChaThave.n guNasthAname.n vartanevAle shubh vikalpo.nko nahI.n kintu ChaThave.n guNasthAname.n vartanevAle shuddhike a.nshakoe aur
sAtave.n guNasthAnayogya nishchayamokShamArgako vAstavame.n sAdhan–sAdhyapanA hai.’ ChaThave.n guNasthAname.n vartanevAle shuddhikA
a.nsh ba.Dhkar jab aur jitane kAl tak ugra shuddhike kAraN shubh vikalpo.nkA abhAv vartatA hai tab aur utane
kAl tak sAtave.n guNasthAnayogya nishchayamokShamArga hotA hai.
Page 237 of 264
PDF/HTML Page 266 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
so chAritta.n NANa.n da.nsaNamidi NichChido hodi.. 162..
sa chAritra.n j~nAna.n darshanamiti nishchito bhavati.. 162..
AtmanashchAritraj~nAnadarshanatvadyotanametat.
yaH khalvAtmAnamAtmamayatvAdananyamayamAtmanA charati–svabhAvaniyatAstitvenAnuvartate, AtmanA jAnAti–svaparaprakAshakatven chetayate, AtmanA pashyati–yAthAtathyenAvalokayate, sa khalvAtmaiv chAritra.n
-----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [yaH] jo [AtmA] [ananyamayam AtmAnam] ananyamay AtmAko [AtmanA] AtmAse [charati] AcharatA hai, [jAnAti] jAnatA hai, [pashyati] dekhatA hai, [saH] vah [AtmA hI] [chAritra.n] chAritra hai, [j~nAna.n] j~nAn hai, [darshanam] darshan hai–[iti] aisA [nishchitaH bhavati] nishchit hai.
TIkAH– yah, AtmAke chAritra–j~nAn–darshanapanekA prakAshan hai [arthAt AtmA hI chAritra, j~nAn aur darshan hai aisA yahA.N samajhAyA hai].
AcharatA hai arthAt svabhAvaniyat astitva dvArA anuvartatA hai [–svabhAvaniyat astitvarUpase pariNamit hokar anusaratA hai], [ananyamay AtmAko hI] AtmAse jAnatA hai arthAt svaparaprakAshakarUpase chetatA hai, [ananyamay AtmAko hI] AtmAse dekhatA hai arthAt yathAtatharUpase ------------------------------------------------------------------------- 1. svabhAvaniyat = svabhAvame.n avasthit; [j~nAnadarshanarUp] svabhAvame.n dra.DhrUpase sthita. [‘svabhAvaniyat astitva’kI
te jIv darshan, j~nAn ne chAritra Che nishchitapaNe. 162.
Page 238 of 264
PDF/HTML Page 267 of 293
single page version
238
j~nAna.n darshanamiti kartR^ikarmakaraNAnAmaj~nAna.n darshanamiti kartR^ikarmakaraNAnAmabhedAnnishchito bhavati. atashchAritraj~nAnadarshanarUpatvAjjIvasvabhAvaniyatacharitatvalakShaNa.n nishchayamokShamArgatvamAtmano nitarAmupapannamiti.. 162..
idi ta.n jANadi bhavio abhaviyasatto Na saddahadi.. 163..
sarvasyAtmanaH sa.nsAriNo mokShamArgArhatvanirAso.ayam. -----------------------------------------------------------------------------
avalokatA hai, vah AtmA hI vAstavame.n chAritra hai, j~nAn hai, darshan hai–aisA kartA–karma–karaNake abhedake kAraN nishchit hai. isase [aisA nishchit huA ki] chAritra–j~nAn–darshanarUp honeke kAraN AtmAko jIvasvabhAvaniyat chAritra jisakA lakShaN hai aisA nishchayamokShamArgapanA atyanta ghaTit hotA hai [arthAt AtmA hI chAritra–j~nAn–darshan honeke kAraN AtmA hI j~nAnadarshanarUp jIvasvabhAvame.n dra.DhrUpase sthit chAritra jisakA svarUp hai aisA nishchayamokShamArga hai].. 162..
anvayArthaH– [yen] jisase [AtmA mukta honepar] [sarva.n vijAnAti] sarvako jAnatA hai aur [pashyati] dekhatA haie, [ten] usase [saH] vah [saukhyam anubhavati] saukhyakA anubhav karatA hai; – [iti tad] aisA [bhavyaH jAnAti] bhavya jIv jAnatA hai, [abhavyasattvaH na shraddhatte] abhavya jIv shraddhA nahI.n karatA.
TIkAH– yah, sarva sa.nsArI AtmA mokShamArgake yogya honekA nirAkaraN [niShedh] hai ------------------------------------------------------------------------- 1. jab AtmA AtmAko AtmAse AcharatA hai–jAnatA hai–dekhatA hai, tab kartA bhI AtmA, karma bhI AtmA aur
Page 239 of 264
PDF/HTML Page 268 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
ih hi svabhAvaprAtikUlyAbhAvahetuka.n saukhyam. Atmano hi drashi–j~naptI svabhAvaH. tayorviShayapratibandhaH prAtikUlyam. mokShe khalvAtmanaH sarva.n vijAnataH pashyatashcha tadabhAvaH. tatastaddhetukasyAnAkulatvalakShaNasya paramArthasukhasya mokShe.anubhUtirachalitA.asti. ityetadbhavya ev bhAvato vijAnAti, tataH sa ev mokShamArgArhaH. naitadabhavyaH shraddhatte, tataH sa mokShamArgAnarha eveti. ataH katipaye ev sa.nsAriNo mokShamArgArhA na sarva eveti.. 163.. -----------------------------------------------------------------------------
drashi–j~napti [darshan aur j~nAn] hai. un dono.nko viShayapratibandha honA so ‘pratikUlatA’ hai. mokShame.n vAstavame.n AtmA sarvako jAnatA aur dekhatA honese usakA abhAv hotA hai [arthAt mokShame.n svabhAvakI pratikUlatAkA abhAv hotA hai]. isaliye usakA abhAv jisakA kAraN hai aise
4 anAkulatAlakShaNavAle paramArtha–sukhakI mokShame.n achalit anubhUti hotI hai. –is prakAr bhavya jIv hI bhAvase jAnatA hai, isaliye vahI mokShamArgake yogya hai; abhavya jIv is prakAr shraddhA nahI.n karatA, 5 isaliye vah mokShamArgake ayogya hI hai.
------------------------------------------------------------------------- 1. pratikUlatA = viruddhatA; viparItatA; UlaTApana. 2. viShayapratibandha = viShayame.n rukAvaT arthAt maryAditapanA. [darshan aur j~nAnake viShayame.n maryAditapanA honA vah
3. pAramArthik sukhakA kAraN svabhAvakI pratikUlatAkA abhAv hai. 4. pAramArthik sukhakA lakShaN athavA svarUp anAkulatA hai. 5. shrI jayasenAchAryadevakR^it TIkAme.n kahA hai ki ‘us ananta sukhako bhavya jIv jAnate hai, upAdeyarUpase shraddhate hai.n
Page 240 of 264
PDF/HTML Page 269 of 293
single page version
240
sAdhUhi ida.n bhaNida.n tehi.n du ba.ndho va mokkho vA.. 164..
sAdhubhirida.n bhaNita.n taistu bandho vA mokSho vA.. 164...
darshanaj~nAnachAritrANA.n katha.nchidbandhahetutvopadarshanen jIvasvabhAve niyatacharitasya sAkShAnmokSha– hetutvadyotanametat. amUni hi darshanaj~nAnachAritrANi kiyanmAtrayApi parasamayapravR^ittyA sa.nvalitAni kR^ishAnu–sa.nvalitAnIv ghR^itAni katha~nchidviruddhakAraNatvarUDherbandhakAraNAnyapi -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [darshanaj~nAnachAritrANi] darshan–j~nAn–chAritra [mokShamArgaH] mokShamArga hai [iti] isaliye [sevitavyAni] ve sevanayogya hai.n– [idam sAdhubhiH bhaNitam] aisA sAdhuo.nne kahA hai; [taiH tu] parantu unase [bandhaH vA] bandha bhI hotA hai aur [mokShaH vA] mokSha bhI hotA hai.
TIkAH– yahA.N, darshan–j~nAn–chAritrakA katha.nchit bandhahetupanA darshAyA hai aur is prakAr jIvasvabhAvame.n niyat chAritrakA sAkShAt mokShahetupanA prakAshit kiyA hai.
milit ghR^itakI bhA.Nti [arthAt uShNatAyukta ghR^itakI bhA.Nti], katha.nchit viruddha kAryake kAraNapanekI vyAptike kAraN bandhakAraN bhI hai. aur jab ve ------------------------------------------------------------------------- 1. ghR^it svabhAvase shItalatAke kAraNabhUt honepar bhI, yadi vah ki.nchit bhI uShNatAse yukta ho to, usase
ki.nchit bhI parasamayapravR^itise yukta ho to, unase [katha.nchit] bandha bhI hotA hai.
2. parasamayapravR^ittiyukta darshan–j~nAn–chAritrame.n katha.nchit mokSharUp kAryase viruddha kAryakA kAraNapanA [arthAt bandharUp
dR^ig, j~nAn ne chAritra Che shivamArga tethI sevavA.n
–sa.nte kahyu.n, paN hetu Che e ba.ndhanA vA mokShanA. 164.
Page 241 of 264
PDF/HTML Page 270 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
bhavanti. yadA tu samastapar–samayapravR^ittinivR^ittirUpayA svasamayapravR^ittyA sa~N.hgachCha.nte, tadA nivR^ittakR^ishAnusa.nvalanAnIv ghR^itAni viruddhakAryakAraNabhAvAbhAvAtsAkShAnmokShakAraNAnyev bhavanti. tataH svasamayapravR^ittinAmno jIvasvabhAvaniyatacharitasya sAkShAnmokShamArgatvamupapanna–miti..164..
bhavatIti duHkhamokShaH parasamayarato bhavati jIvaH.. 165..
----------------------------------------------------------------------------- [darshan–j~nAn–chAritra], samasta parasamayapravR^ittise nivR^ittirUp aisI svasamayapravR^ittike sAth sa.nyukta hote hai.n tab, jise agnike sAthakA militapanA nivR^itta huA hai aise ghR^itakI bhA.Nti, viruddha kAryakA kAraNabhAv nivR^itta ho gayA honese sAkShAt mokShakA kAraN hI hai. isaliye ‘svasamayapravR^itti’ nAmakA jo jIvasvabhAvame.n niyat chAritra use sAkShAt mokShamArgapanA ghaTit hotA hai .. 164.. 1
hotA hai [iti] aisA [yadi] yadi [aj~nAnAt] aj~nAnake kAraN [j~nAnI] j~nAnI [manyate] mAne, to vah [parasamayarataH jIvaH] parasamayarat jIv [bhavati] hai. [‘arha.ntAdike prati bhakti–anurAgavAlI ma.ndashuddhise bhI kramashaH mokSha hotA hai’ is prakAr yadi aj~nAnake kAraN [–shuddhAtmasa.nvedanake abhAvake kAraN, rAgA.nshakee kAraN] j~nAnIko bhI [ma.nd puruShArthavAlA] jhukAv varte, to tab tak vah bhI sUkShma parasamayame.n rat hai.]
-------------------------------------------------------------------------
shAstrome.n AnevAle aise bhinnabhinna paddhatinake kathano.nko sulajhAte hue yah sArabhUt vAstavikatA dhyAname.n rakhanI
chAhiye ki –j~nAnIko jab shuddhAshuddharUp mishraparyAy vartatI hai tab vah mishraparyAy ekA.ntase sa.nvar–nirjarA–mokShake
kAraNabhUt nahI.n hotI , athavA ekA.ntase Asrav–ba.ndhake kAraNabhUt nahI.n hotI, parantu us mishraparyAyakA shuddha
a.nsh sa.nvar–nirjarA–mokShake kAraNabhUt hotA hai aur ashuddha a.nsh Asrav–ba.ndhake kAraNabhUt hotA hai.]
1. is nirUpaNake sAth tulanA karaneke liye shrI pravachanasArakI 11 vI.n gAthA aur usakI tattvapradIpikA TIkA
2. mAnanA = jhukAv karanA; Ashay rakhanA; AshA rakhanA; ichChA karanA; abhiprAy karanA.
Page 242 of 264
PDF/HTML Page 271 of 293
single page version
242
sUkShmaparasamayasvarUpAkhyAnametat.
arhadAdiShu bhagavatsu siddhisAdhanIbhUteShu bhaktibhAvAnura~njitA chittavR^ittiratra shuddhasa.nprayogaH. ath khalvaj~nAnalavAveshAdyadi yAvat j~nAnavAnapi tataH shuddhasa.nprayogAnmokSho bhavatI– tyabhiprAyeN khidyamAnastatra pravartate tadA tAvatso.api rAgalavasadbhAvAtparasamayarat ityupagIyate. ath na ki.n punarnira~N.hkusharAgakalikala~N.hkitAntara~N.hgavR^ittiritaro jan iti.. 165.. -----------------------------------------------------------------------------
siddhike sAdhanabhUt aise arha.ntAdi bhagavanto.nke prati bhaktibhAvase anura.njit chittavR^itti vah yahA.N ‘shuddhasamprayog’ hai. ab, 2aj~nAnalavake Aveshase yadi j~nAnavAn bhI ‘us shuddhasamprayogase mokSha hotA hai ’ aise abhiprAy dvArA khed prApta karatA huA usame.n [shuddhasamprayogame.n] pravarte, to tab tak vah bhI 3rAgalavake sadbhAvake kAraN 4‘parasamayarat’ kahalAtA hai. to phir nira.nkush rAgarUp kleshase kala.nkit aisI a.ntara.ng vR^ittivAlA itar jan kyA parasamayarat nahI.n kahalAegA? [avashya kahalAegA hI]
------------------------------------------------------------------------- 1. anura.njit = anurakta; rAgavAlI; sarAga. 2. aj~nAnalav = kinchit aj~nAn; alpa aj~nAna. 3. rAgalav = kinchit rAg; alpa rAga. 4. parasamayarat = parasamayame.n rat; parasamayasthit; parasamayakI or jhukAvavAlA; parasamayame.n Asakta. 5. is gAthAkI shrI jayasenAchAryadevakR^it TIkAme.n is prakAr vivaraN haiH–
pa.nchaparameShThIke prati guNastavanAdi bhakti karatA hai, tab vah sUkShma parasamayarUpase pariNat vartatA huA sarAg
samyagdraShTi haie; aur yadi vah puruSh shuddhAtmabhAvanAme.n samartha hone par bhI use [shuddhAtmabhAvanAko] Cho.Dkar
‘shubhopayogase hI mokSha hotA hai aisA ekAnta mAne, to vah sthUl parasamayarUp pariNAm dvArA aj~nAnI mithyAdraShTi
hotA hai.
Page 243 of 264
PDF/HTML Page 272 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
ba.ndhadi puNNa.n bahuso Na hu so kammakkhaya.n kuNadi.. 166..
badhnAti puNya.n bahusho na khalu sa karmakShaya.n karoti.. 166..
uktashuddhasa.nprayogasya katha~nchidbandhahetutven mokShamArgatvanirAso.ayam. arhadAdibhaktisa.npannaH katha~nchichChuddhasa.nprayogo.api san jIvo jIvadrAgalavatvAchChubhopayog–tAmajahat bahushaH -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [arhatsiddhachaityapravachanagaNaj~nAnabhaktisampannaH] arha.nt, siddha, chaitya [–arha.ntAdikI pratimA], pravachan [–shAstra], munigaN aur j~nAnake prati bhaktisampanna jIv [bahushaH puNya.n badhnAti] bahut puNya bA.ndhatA hai, [na khalu saH karmakShaya.n karoti] parantu vAstavame.n vah karmo.nkA kShay nahI.n karatA.
TIkAH– yahA.N, pUrvokta shuddhasamprayogako katha.nchit ba.ndhahetupanA honese usakA mokShamArgapanA nirasta kiyA hai [arthAt j~nAnIko vartatA huA shuddhasamprayog nishchayase ba.ndhahetubhUt honeke kAraN vah mokShamArga nahI.n hai aisA yahA.N darshAyA hai]. arha.ntAdike prati bhaktisampanna jIv, katha.nchit ‘shuddhasamprayogavAlA’ hone par bhI, rAgalav jIvit [vidyamAn] honese ‘shubhopayogIpane’ ko nahI.n Cho.DtA huA, bahut
------------------------------------------------------------------------- 1. katha.nchit = kisI prakAr; kisI apekShAse [arthAt nishchayanayakI apekShAse]. [j~nAnIko vartate hue
kyo.nki ashuddhirUp a.nsh hai.]
2. nirasta karanA = kha.nDit karanA; nikAl denA; niShiddha karanA. 3. siddhike nimittabhUt aise jo arha.nntAdi unake prati bhaktibhAvako pahale shuddhasamprayog kahA gayA hai. usame.n ‘shuddha’
prayog hotA hai usI prakAr yahA.N ‘shuddha’ shabdakA prayog huA hai.]
4. rAgalav = ki.nchit rAg; alpa rAga.
jin–siddha–pravachan–chaitya–munigaN–j~nAnanI bhakti kare,
te puNyaba.ndh lahe ghaNo, paN karmano kShay nav kare. 166.
Page 244 of 264
PDF/HTML Page 273 of 293
single page version
244
puNya.n badhnAti, na khalu sakalakarmakShayamArabhate. tataH sarvatra rAgakaNikA.api pariharaNIyA parasamayapravR^ittinibandhanatvAditi.. 166..
svasamayopalambhAbhAvasya rAgaikahetutvadyotanametat. yasya khalu rAgareNukaNikA.api jIvati hR^idaye na nAm sa samastasiddhAntasindhupArago.api niruparAgashuddhasvarUpa.n svasamaya.n chetayate. ----------------------------------------------------------------------------- puNya bA.ndhatA hai, parantu vAstavame.n sakal karmakA kShay nahI.n karatA. isaliye sarvatra rAgakI kaNikA bhI pariharaneyogya hai, kyo.nki vah parasamayapravR^ittikA kAraN hai.. 166..
anvayArthaH– [yasya] jise [paradravye] paradravyake prati [aNumAtraH vA] aNumAtra bhI [leshamAtra bhI [rAgaH] rAg [hR^idaye vidyate] hR^idayame.n vartatA hai [saH] vah, [sarvAgamadharaH api] bhale sarvaAgamadhar ho tathApi, [svakasya samaya.n na vijAnAti] svakIy samayako nahI.n jAnatA [–anubhav nahI.n karatA].
TIkAH– yahA.N, svasamayakI upalabdhike abhAvakA, rAg ek hetu hai aisA prakAshit kiyA hai [arthAt svasamayakI prAptike abhAvakA rAg hI ek kAraN hai aisA yahA.N darshAyA hai]. jise rAgareNukI kaNikA bhI hR^idayame.n jIvit hai vah, bhale samasta siddhA.ntasAgarakA pAra.ngat ho tathApi, niruparAg– shuddhasvarUp svasamayako vAstavame.n nahI.n chetatA [–anubhav nahI.n karatA].
------------------------------------------------------------------------- 1. niruparAg–shuddhasvarUp = uparAgarahit [–nirvikAr] shuddha jisakA svarUp hai aisA.
ho sarvaAgamadhar bhale jANe nahI.n svak–samayane. 167.
Page 245 of 264
PDF/HTML Page 274 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
tataH svasamayaprasiddhayartha.n pi~njanalagnatUlanyAsanyAyamadhiddhatA.arhadAdiviShayo.api krameN rAgareNurapasAraNIy iti.. 167..
rodhastasya na vidyate shubhAshubhakR^itasya karmaNaH.. 168..
rAgalavamUladoShapara.nparAkhyAnametat. ih khalvarhadAdibhaktirapi na rAgAnuvR^ittimantareN bhavati. rAgAdyanuvR^ittau cha satyA.n buddhiprasaramantareNAtmA na ta.n katha.nchanApi dhArayitu.n shakyate. -----------------------------------------------------------------------------
isaliye, ‘ dhunakIse chipakI huI rUI’kA nyAy lAgu honese, jIvako svasamayakI prasiddhike hetu arha.ntAdi–viShayak bhI rAgareNu [–arha.ntAdike orakI bhI rAgaraj] kramashaH dUr karaneyogya hai.. 167..
anvayArthaH– [yasya] jo [chittodbhrAma.n vinA tu] [rAganake sadbhAvake kAraN] chittake bhramaN rahit [AtmAnam] apaneko [dhartum na shakyam] nahI.n rakh sakatA, [tasya] use [shubhAshubhakR^itasya karmaNaH] shubhAshubh karmakA [rodhaH na vidyate] nirodh nahI.n hai.
TIkAH– yah, rAgalavamUlak doShaparamparAkA nirUpaN hai [arthAt alpa rAg jisakA mUl hai aisI doSho.nkI sa.ntatikA yahA.N kathan hai]. yahA.N [is lokame.n] vAstavame.n arha.ntAdike orakI bhakti bhI rAgapariNatike binA nahI.n hotI. rAgAdipariNati hone par, AtmA buddhiprasAr rahit [–chittake bhramaNase rahit] apaneko kisI prakAr nahI.n rakh sakatA ;
------------------------------------------------------------------------- 1. dhunakIse chipakI huI tho.DI sI bhI 2. jis prakAr rUI, dhunaneke kAryame.n vighna karatI hai, usI prakAr tho.DA sA bhI rAg svasamayakI upalabdhirUp kAryame.n vighna karatA hai.
shubh vA ashubh karmo taNo nahi rodh Che te jIvane. 168.
Page 246 of 264
PDF/HTML Page 275 of 293
single page version
246
buddhiprasare cha sati shubhasyAshubhasya vA karmaNo na nirodho.asti. tato rAgakalivilAsamUl evAyamanarthasantAn iti.. 168..
siddhesu kuNadi bhatti.n NivvANa.n teN pappodi.. 169..
siddheShu karoti bhakti.n nirvANa.n ten prApnoti.. 169..
rAgakaliniHsheShIkaraNasya karaNIyatvAkhyAnametat. ----------------------------------------------------------------------------- aur buddhiprasAr hone par [–chittakA bhramaN hone par], shubh tathA ashubh karmakA nirodh nahI.n hotA. isalie, is anarthasa.ntatikA mUl rAgarUp kleshakA vilAs hI hai.
bhAvArthaH– arha.ntAdikI bhakti bhI rAg binA nahI.n hotI. rAgase chittakA bhramaN hotA hai; chittake bhramaNase karmaba.ndh hotA hai. isalie in anartho.nkI paramparAkA mUl kAraN rAg hI hai.. 168.. 2
anvayArthaH– [tasmAt] isalie [nivR^ittikAmaH] mokShArthI jIv [nissa~N.hgaH] niHsa.ng [cha] aur [nirmamaH] nirmam [bhUtvA punaH] hokar [siddheShu bhakti] siddho.nkI bhakti [–shuddhAtmadravyame.n sthiratArUp pAramArthik siddhabhakti] [karoti] karatA hai, [ten] isalie vah [nirvANa.n prApnoti] nirvANako prApta karatA hai.
TIkAH– yah, rAgarUp kleshakA niHsheSh nAsh karaneyogya honekA nirUpaN hai. 3 ------------------------------------------------------------------------- 1. buddhiprasAr = vikalpo.nkA vistAr; chittakA bhramaN; manakA bhaTakanA; manakI cha.nchalatA. 2. is gAthAkI shrI jayasenAchAryadevavirachit TIkAme.n nimnAnusAr vivaraN diyA gayA haiH–mAtra nityAna.nd jisakA
samastavibhAvarUp buddhiprasAr rokA nahI.n jA sakatA aur yah nahI.n rukanese [arthAt buddhiprasArakA nirodh nahI.n
honese] shubhAshubh karmakA sa.nvar nahI.n hotA; isalie aisA siddha huA ki samasta anarthaparamparAo.nkA
rAgAdivikalpa hI mUl hai.
3. niHsheSh = sampUrNa; ki.nchit sheSh na rahe aisA.
te kAraNe mokShechChu jIv asa.ng ne nirmam banI
siddho taNI bhakti kare, upalabdhi jethI mokShanI. 169.
Page 247 of 264
PDF/HTML Page 276 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
yato rAgAdyanuvR^ittau chittodbhrAntiH, chittodbhrAntau karmabandha ityuktam, tataH khalu mokShArthinA karmabandhamUlachittodbhrAntimUlabhUtA rAgAdyanuvR^ittirekAnten niHsheShIkaraNIyA. niH–sheShitAyA.n tasyA.n prasiddhanaiHsa~N.hgayanairmamyaH shuddhAtmadravyavishrAntirUpA.n pAramArthikI.n siddhabhaktimanubibhrANaH prasiddhasvasamayapravR^ittirbhavati. ten kAraNen sa ev niH–sheShitakarmabandhaH siddhimavApnotIti.. 169..
----------------------------------------------------------------------------- rAgAdipariNati hone par chittakA bhramaN hotA hai aur chittakA bhramaN hone par karmabandha hotA hai aisA [pahale] kahA gayA, isalie mokShArthIko karmabandhakA mUl aisA jo chittakA bhramaN usake mUlabhUt rAgAdipariNatikA ekAnta niHsheSh nAsh karaneyogya hai. usakA niHsheSh nAsh kiyA jAnese, jise 12 niHsa.ngatA aur nirmamatA prasiddha huI hai aisA vah jIv shuddhAtmadravyame.n vishrA.ntirUp pAramArthik
siddhabhakti dhAraN karatA huA svasamayapravR^ittikI prasiddhivAlA hotA hai. us kAraNase vahI jIv karmabandhakA niHsheSh nAsh karake siddhiko prApta karatA hai.. 169.. ------------------------------------------------------------------------- 1 niHsa.ng = Atmatattvase viparIt aisA jo bAhya–abhya.ntar parigrahaN usase rahit pariNati so niHsa.ngatA hai. 2. rAgAdi–upAdhirahit chaitanyaprakAsh jisakA lakShaN hai aise Atmatattvase viparIt mohoday jisakI utpattime.n
3. svasamayapravR^ittikI prasiddhivAlA = jise svasamayame.n pravR^itti prasiddha huI hai aisA. [jo jIv rAgAdipariNatikA
hai isalie svasamayapravR^ittike kAraN vahI jIv karmabandhakA kShay karake mokShako prApta karatA hai, anya nahI.n.]
Page 248 of 264
PDF/HTML Page 277 of 293
single page version
248
dUratara.n NivvANa.n sa.njamatavasa.npauttassa.. 170..
dUratara.n nirvANa.n sa.nyamatapaHsamprayuktasya.. 170..
arhadAdibhaktirUpaparasamayapravR^itteH sAkShAnmokShahetutvAbhAve.api paramparayA mokShahetutvasadbhAv– dyotanametat. -----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [sa.nyamatapaHsamprayuktasya] sa.nyamatapasa.nyukta hone par bhI, [sapadArtha tIrthakaram] nav padArtho.n tathA tIrtha.nkarake prati [abhigatabuddheH] jisakI buddhikA jhukAv vartatA hai aur [sUtrarochinaH] sUtro.nke prati jise ruchi [prIti] vartatI hai, us jIvako [nirvANa.n] nirvAN [dUrataram] dUratar [visheSh dUr] hai.
TIkAH– yahA.N, arha.ntAdikI bhaktirUp parasamayapravR^ittime.n sAkShAt mokShahetupanekA abhAv hone par bhI paramparAse mokShahetupanekA sadbhAv darshAyA hai. 1 -------------------------------------------------------------------------
to mAtra devalokAdike kleshakI paramparAkA hI hetu hai aur sAth hI sAth j~nAnIko jo [ma.ndashuddhirUp] shuddha
a.nsh pariNamit hotA hai vah sa.nvaranirjarAkA tathA [utane a.nshame.n] mokShakA hetu hai. vAstavame.n aisA hone par bhI,
shuddha a.nshame.n sthit sa.nvar–nirjarA–mokShahetutvakA Arop usake sAthake bhakti–AdirUp shubh a.nshame.n karake un
shubh bhAvo.nko devalokAdike kleshakI prAptikI paramparA sahit mokShaprAptike hetubhUt kahA gayA hai. yah kathan
Aropase [upachArase] kiyA gayA hai aisA samajhanA. [aisA katha.nchit mokShahetutvakA Arop bhI j~nAnIko hI
vartanevAle bhakti–AdirUp shubh bhAvo.nme.n kiyA jA sakatA hai. aj~nAnIke to shuddhikA a.nshamAtra bhI pariNamaname.n nahI.n
honese yathArtha mokShahetu bilakul pragaT hI nahI.n huA hai–vidyamAn hI nahI.n.n hai to phir vahA.N usake bhakti–
AdirUp shubh bhAvo.nme.n Arop kisakA kiyA jAy?]
sUtro, padArtho, jinavaro prati chittamA.n ruchi jo rahe. 170.
Page 249 of 264
PDF/HTML Page 278 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
yaH khalu maukShArthamudyatamanAH samupArjitAchintyasa.nyamatapobhAro.apyasa.nbhAvitaparamavairAgya– bhUmikAdhirohaNasamarthaprabhushaktiH pi~njanalagnatUlanyAsanyAyen navapadArthaiH sahArhadAdiruchirUpA.n par– samayapravR^itti.n parityaktu.n notsahate, sa khalu na nAm sAkShAn mokSha.n labhate kintu suralokAdi– kL^ieshaprAptirUpayA paramparayA tamavApnoti.. 170..
jo kuNadi tavokamma.n so suraloga.n samAdiyadi.. 171..
-----------------------------------------------------------------------------
kiyA hone par bhI paramavairAgyabhUmikAkA ArohaN karaneme.n samartha aisI prabhushakti utpanna nahI.n kI honese, ‘dhunakI ko chipakI huI rUI’ke nyAyase, nav padArtho.n tathA arha.ntAdikI ruchirUp [prItirUp] parasamayapravR^ittikA parityAg nahI.n kar sakatA, vah jIv vAstavame.n sAkShAt mokShako prApta nahI.n karatA kintu devalokAdike kleshakI prAptirUp paramparA dvArA use prApta karatA hai.. 170.. ------------------------------------------------------------------------- 1. prabhushakti = prabal shakti; ugra shakti; prachur shakti. [jis j~nAnI jIvane param udAsInatAko prApta karaneme.n samartha
pratipAdan karanevAle Agamo.nke prati ruchi [prIti] karatA hai, kadAchit [jis prakAr koI rAmachandrAdi puruSh
deshAntarasthit sItAdi strI ke pAsase Ae hue manuShyo.nko premase sunatA hai, unakA sanmAnAdi karatA hai aur
unhe.n dAn detA hai usI prakAr] nirdoSh–paramAtmA tIrtha.nkaraparamadevo.nke aur gaNadharadev–bharat–sagar–rAm–
pA.nDavAdi mahApuruSho.nke charitrapurAN shubh dharmAnurAgase sunatA hai tathA kadAchit gR^ihastha–avasthAme.n
bhedAbhedaratnatrayapariNat AchArya–upAdhyAy–sAdhunake pUjanAdi karatA hai aur unhe.n dAn detA hai –ityAdi shubh
bhAv karatA hai. is prakAr jo j~nAnI jIv shubh rAgako sarvathA nahI.n Cho.D.h.h sakatA, vah sAkShAt mokShako prApta
nahI.n karatA parantu devalokAdike kleshakI paramparAko pAkar phir charam dehase nirvikalpasamAdhividhAn dvArA
vishuddhadarshanaj~nAnasvabhAvavAle nijashuddhAtmAme.n sthir hokar use [mokShako] prApta karatA hai.]
Page 250 of 264
PDF/HTML Page 279 of 293
single page version
250
yaH karoti tapaHkarma sa suraloka.n samAdatte.. 171..
arhadAdibhaktimAtrarAgajanitasAkShAnmokShasyAntarAyadyotanametat. yaH khalvarhadAdibhaktividheyabuddhiH san paramasa.nyamapradhAnamatitIvra.n tapastapyate, sa tAvanmAtra– rAgakalikala~N.hkitasvAntaH sAkShAnmokShasyAntarAyIbhUta.n viShayaviShadrumAmodamohitAntara~N.hga.n svargaloka.n samAsAdya, suchira.n rAgA~N.hgAraiH pachyamAno.antastAmyatIti.. 171..
so teN vIdarAgo bhavio bhavasAyara.n taradi.. 172..
-----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [yaH] jo [jIv], [arhatsiddhachaityapravachanabhaktaH] arha.nt, siddha, chaitya [– arhar.ntAdikI pratimA] aur pravachanake [–shAstra] prati bhaktiyukta vartatA huA, [pareN niyamen] param sa.nyam sahit [tapaHkarma] tapakarma [–taparUp kArya] [karoti] karatA hai, [saH] vah [suraloka.n] devalokako [samAdatte] samprApta karatA hai.
TIkAH– yah, mAtra arha.ntAdikI bhakti jitane rAgase utpanna honevAlA jo sAkShAt mokShakA a.ntarAy usakA prakAshan hai.
jo [jIv] vAstavame.n arha.ntAdikI bhaktike AdhIn buddhivAlA vartatA huA paramasa.nyamapradhAn atitIvra tap tapatA hai, vah [jIv], mAtra utane rAgarUp kleshase jisakA nij a.ntaHkaraN kala.nkit [–malin] hai aisA vartatA huA, viShayaviShavR^ikShake 2Amodase jahA.N antara.ng [–a.ntaHkaraN] mohit hotA hai aise svargalokako– jo ki sAkShAt mokShako antarAyabhUt hai use–samprApta karake, suchirakAl parya.nt [–bahut lambe kAl tak] rAgarUpI a.ngAro.nse dahyamAn huA antarame.n sa.ntapta [–duHkhI, vyathit] hotA hai.. 171.. ------------------------------------------------------------------------- 1. paramasa.nyamapradhAn = utkR^iShTa sa.nyam jisame.n mukhya ho aisA. 2. Amod = [1] suga.ndh; [2] moja.
vItarAg thaIne e rIte te bhavya bhavasAgar tare. 172.
Page 251 of 264
PDF/HTML Page 280 of 293
single page version
kahAnajainashAstramAlA] navapadArthapUrvak–mokShamArgaprapa.nchavarNan
sa ten vItarAgo bhavyo bhavasAgara.n tarati.. 172..
sAkShAnmokShamArgasArasUchanadvAreN shAstratAtparyopasa.nhAro.ayam.
sAkShAnmokShamArgapurassaro hi vItarAgatvam. tataH khalvarhadAdigatamapi rAga.n chandananag– sa~N.hgatamagnimiv suralokAdikleshaprAptyA.atyantamantardAhAy kalpamAnamAkalayya sAkShAnmokShakAmo mahAjanaH samastaviShayamapi rAgamutsR^ijyAtyantavItarAgo bhUtvA samuchChalajjvaladduHkhasaukhyakallola.n karmAgnitaptakalakalodabhAraprAgbhArabhaya~N.hkara.n bhavasAgaramuttIrya, shuddhasvarUpaparamAmR^itasamudramadhyAsya sadyo nirvAti..
-----------------------------------------------------------------------------
anvayArthaH– [tasmAt] isalie [nirvR^ittikAmaH] mokShAbhilAShI jIv [sarvatra] sarvatra [ki~nchit rAga.n] ki.nchit bhI rAg [mA karotu] na karo; [ten] aisA karanese [saH bhavyaH] vah bhavya jIv [vItarAgaH] vItarAg hokar [bhavasAgara.n tarati] bhavasAgarako taratA hai.
TIkAH– yah, sAkShAtmokShamArgake sAr–sUchan dvArA shAstratAtparyarUp upasa.nhAr hai [arthAt yahA.N sAkShAtmokShamArgakA sAr kyA hai usake kathan dvArA shAstrakA tAtparya kahanerUp upasa.nhAr kiyA hai].
sAkShAtmokShamArgame.n agrasar sachamuch vItarAgatA hai. isalie vAstavame.n 1arha.ntAdigat rAgako bhI, cha.ndanavR^ikShasa.ngat agnikI bhA.Nti, devalokAdike kleshakI prApti dvArA atyanta antardAhakA kAraN samajhakar, sAkShAt mokShakA abhilAShI mahAjan sabhI kI orase rAgako Cho.Dkar, atyanta vItarAg hokar, jisame.n ubalatI huI duHkhasukhakI kallole.n UChalatI hai aur jo karmAgni dvArA tapta, khalabalAte jalasamUhakI atishayatAse bhaya.nkar hai aise bhavasAgarako pAr utarakar, shuddhasvarUp paramAmR^itasamudrako avagAhakar, shIghra nirvANako prApta karatA hai.
–vistArase bas ho. jayavanta varte vItarAgatA jo ki sAkShAtmokShamArgakA sAr honese shAstratAtparyabhUt hai. ------------------------------------------------------------------------- 1. arha.n.ntAdigat rAg = arha.n.ntAdikI orakA rAg; arha.ntAdiviShayak rAg; arha.ntAdikA rAga. [jis prakAr
atyanta antara.ng jalanakA kAraN hotA hai.]