Page -39 of 256
PDF/HTML Page 1 of 296
single page version

Page -38 of 256
PDF/HTML Page 2 of 296
single page version

Page -37 of 256
PDF/HTML Page 3 of 296
single page version

pratham āvr̥uttiḥprat 2500vīr san. 2484vi. san. 2014 dvitīy āvr̥uttiḥprat 1000vīr san. 2502vi. san. 2032 tr̥utīy āvr̥uttiḥprat 1500vīr san. 2504vi. san. 2034 chaturtha āvr̥uttiḥprat 2000vīr san. 2529vi. san. 2059

ā shāstranī paḍatar kimmat ruā. 66=00 thāy chhe. anek mumukṣhuonī

Page -36 of 256
PDF/HTML Page 4 of 296
single page version

Page -35 of 256
PDF/HTML Page 5 of 296
single page version

Page -34 of 256
PDF/HTML Page 6 of 296
single page version

Page -33 of 256
PDF/HTML Page 7 of 296
single page version

bhagavān shrī kundakundāchāryadevapraṇīt ‘ratnachatuṣhṭay’mānthī shrī samayasār, pravachanasār ane niyamasāranā prakāshan pachhī have ā chothun ratna shrī pañchāstikāyasaṅgrah gujarātī bhāṣhāmān prasiddha karīne ā sansthā harṣhapūrvak mumukṣhuonā hāthamān mūke chhe. gujarātī bhāṣhānā ādhyātmik sāhityamān ā ‘ratnachatuṣhṭay’nun sthān sarvotkr̥uṣhṭa chhe.

shrī amr̥utachandrāchāryadevanī sanskr̥it ṭīkānā akṣharashaḥ gujarātī anuvād sāthe ā shāstra gujarātī bhāṣhāmān pahelī ja vār prasiddha thāy chhe. mūḷ sūtrakār tathā ṭīkākār āchāryabhagavantono parichay, tem ja shāstranā viṣhayono parichay upodghātamān karāvavāmān āvyo chhe, tethī ahīn te sambandhī ullekh nathī karatā.

pūjya gurudeve ā paramāgamashāstra upar anek vār pravachano karīne tenān ūṇḍān rahasyo kholyān chhe. ā rīte anek paramāgamono ādhyātmik marma samajāvīne teoshrī bhāratanā anek mumukṣhu jīvo upar je param upakār karī rahyā chhe, te upakār vāṇīthī vyakta thaī shake tem nathī. gnānaprabhāvak gurudevanā pratāpe ja jainasāhityanān āvān āvān ratno āje mumukṣhuone prāpta thayān chhe.

shrī samayasār vagere paramāgamonī jem ā pañchāstikāyasaṅgrah paramāgamano gujarātī anuvād paṇ pūjya gurudevanī preraṇā jhīlīne vidvān bhāī shrī himmatalāl je. shāhe karyo chhe. ā pavitra shāstronā gujarātī anuvādanun mahākārya karanār bhāī shrī himmatalāl jeṭhālāl shāh adhyātmarasik vidvān hovā uparānt gambhīr, vairāgyashāḷī, shānt ane vivekī sajjna chhe, tathā temanāmān adhyātmarasajharatun madhur kavitva paṇ chhe. pavitrātmā pūjya bahenashrī champāben nā teo bandhu chhe. teo ghaṇān varṣhothī pūjya gurudevanā parichayamān āvyā chhe, ne pūjya gurudevanān adhyātmapravachanonā ūṇḍā manan vaḍe temaṇe potānī ātmārthitāne ghaṇun poṣhaṇ āpyun chhe. tattvārthanān mūḷ rahasyo uparanun temanun manan ghaṇun gahan chhe. shāstrakār ane ṭīkākār munibhagavantonā hr̥udayanā ūṇḍā bhāvonī gambhīratāne barābar jāḷavīne temaṇe ā akṣharashaḥ anuvād karyo chhe; te uparānt mūḷ sūtrono bhāvabharyo madhur padyānuvād paṇ (harigīt chhandamān) temaṇe karyo chhe, je ā anuvādanī madhuratāmān khūb ja vadhāro kare chhe ane svādhyāyapremīone khūb ja upayogī thāy chhe. ā uparānt jyān jarūr lāgī tyān bhāvārtha dvārā ke phūṭanoṭ dvārā paṇ temaṇe spaṣhṭatā karī

Page -32 of 256
PDF/HTML Page 8 of 296
single page version

chhe. ā rīte bhagavān shrī kundakundāchāryadevanān samayasār, pravachanasār, niyamasār ane pañchāstikāyasaṅgrah jevān uttamottam — ‘ratnachatuṣhṭay’ — shāstronā anuvādanun param saubhāgya temane maḷyun chhe te māṭe teo kharekhar abhinandanīy chhe. pūjya gurudevashrīnī preraṇā jhīlīne atyant parishramapūrvak āvo sundar anuvād taiyār karī āpavā badal bhāīshrī himmatalālabhāīno ā sansthā jeṭalo ābhār māne teṭalo ochho chhe. ā anuvād amūlya chhe...kem ke mātra pūjya gurudev ane jinavāṇīmātā pratyenī param bhaktithī prerāīne potānī adhyātmarasikatā vaḍe taiyār karāyelā ā anuvādanān mūlya kem āṅkī shakāy? ā anuvādanā mahān kārya badal teoshrīne abhinandanarūpe kanīk kīmatī bheṭ āpavānī ā sansthānī ghaṇī ja utkaṇṭhā hatī, ane te svīkāravā māṭe temane vāramvār āgrahabharī vinantī karavāmān āvī hatī, parantu temaṇe te svīkāravānī spaṣhṭa nā ja pāḍī. temanī ā nispr̥uhatā paṇ atyant prashansanīy chhe. lagabhag nav varṣha pahelān pravachanasāranā anuvād vakhate jyāre temane bheṭanā svīkār māṭe kahevāmān āvyun tyāre temaṇe vairāgyapūrvak evo javāb āpyo hato ke ‘‘māro ātmā ā sansār paribhramaṇathī chhūṭe eṭale bas, bījo kāī badalo māre joīto nathī.’’ upodghātamān paṇ potānī ā bhāvanā vyakta karatān teo lakhe chhe keḥ ‘ ā anuvād men shrī pañchāstikāyasaṅgrah pratyenī bhaktithī ane gurudevanī preraṇāthī prerāīne, nij kalyāṇ arthe, bhavabhayathī ḍaratān ḍaratān karyo chhe.’

prakāshanamān keṭalāk bhāībahenoe ārthik sahāy āpī chhe tethī ānī kimmat ghaṭāḍīne mātra traṇ rūpiyā rākhavāmān āvī chhe. ārthik sahāy āpanārān bhāībahenono ā ṭrasṭa ābhār māne chhe.

mumukṣhu jīvo ati bahumānapūrvak sadgurugame ā paramāgamano abhyās karīne tenā ūṇḍā bhāvone samajo...ane shāstranā tātparyabhūt vītarāgabhāvane prāpta karo...e ja bhāvanā.

vīr samvat 2484 vi. san. 2014 māgashar vad āṭham, kundakund-āchāryapadārohaṇ din

Page -31 of 256
PDF/HTML Page 9 of 296
single page version

ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ shāstra ghaṇā samayathī aprāpya hovāthī anek mumukṣhuonī tenā punarmudraṇ māṭe māgaṇī chālu hatī, paṇ kāraṇavashāt tenun punaḥ prakāshan shīghra thaī shakyun nahi. āje tenī ā chothī āvr̥uttinun prakāshan karatān ānand anubhavāy chhe.

ā shāstranā gujarātī gadyapadyānuvādanā rachayitā ūṇḍā ādarsha ātmārthī paṇḍitaratna shrī himmatalāl jeṭhālāl shāh (bī. es sī.)no upodghāt shabdashaḥ ā āvr̥uttimān līdhel chhe. anuvādak shrī himmatabhāī shāhanā shuddhātmābhimukh ādhyātmik vyaktitvano parichay pahelī āvr̥uttinā ‘prakāshakīy nivedan’, ‘upakr̥utabhāvabhīno ahobhāv’ ane ‘abhinandan-patra’mān vishadatāthī karavāmān āvyo chhe, tethī ahīn te viṣhe visheṣh ullekh karyo nathī.

ā āvr̥uttinun mudraṇasanshodhan shrī hasamukhalāl popaṭalāl vorā (pramukh), bra0 shrī chandubhāī jhobāḷiyā, shrī pravīṇabhāī sārābhāī shāh tathā shrī manubhāī kāmadāre karī āpel chhe, tathā mudraṇakārya ‘kahān mudraṇālay’nā mālik shrī gnānachandajī jaine sundar rīte karī āpel chhe. te badal te sauno ābhār mānīe chhīe.

ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ paramāgam vītarāg sarvagna mahāshramaṇ (pravartamān mahādharmatīrthanā mūḷ kartā evā bhagavān, param bhaṭṭārak, mahādevādhidev shrī mahāvīrasvāmī)nā vadanāravindamānthī nīkaḷel arthamay chhe, tethī te saphaḷ chhe. chaturgatibhramaṇarūp paratantratānī nivr̥utti ane shuddhātmatattvanī upalabdhirūp svatantratānī prāpti tenun phaḷ chhe. bhagavān kundakundāchāryadeve pravachananī (bhāv tem ja dravya shrutanī) bhaktithī prerit thaīne mārganī prabhāvanā arthe pravachananā (divyadhvaninā) sārabhūt ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ paramāgam praṇīt karel chhe. āmān gnānasamayanī prasiddhi arthe shabdasamayanā sambandhathī (shuddha-jīvāstikāyapramukh) arthasamay kahevāno temano irādo chhe. māṭe mumukṣhuoe nij kalyāṇ māṭe ā paramāgamano ūṇḍāṇathī abhyās kartavya chhe.

pūjya gurudevashrīnā shrīmukhe ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ paramāgam upar anek vār pravachano thayel, ane mumukṣhuone te sāmbhaḷavā maḷel. hālamān ṭep-avatīrṇa pravachano sāmbhaḷavā maḷe chhe, tethī āpaṇe sau temanā atyant r̥̄uṇī chhīe ane tethī temane upakr̥utabhāvabhīnun hārdik vandan karīe chhīe.

ā paramāgam shāstramān darshāvelā bhāvone yathārtha samajī, antaramān tadanurūp pariṇaman karī, atīndriy gnānanī prāpti dvārā atīndriy ānandane sarve jīvo anubhavo evī antarathī bhāvanā bhāvīe chhīe. shrāvaṇ vad 2, pūjya bahenashrī champāben-90mo janmotsav vi. san. 2059; i. sa. 2003

Page -30 of 256
PDF/HTML Page 10 of 296
single page version

Page -29 of 256
PDF/HTML Page 11 of 296
single page version

bhagavān kundakundāchāryadevapraṇīt ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ nāmanun shāstra ‘dvitīy shrutaskandh’nān sarvotkr̥uṣhṭa āgamomānnun ek chhe.

‘dvitīy shrutaskandh’nī utpatti kaī rīte thaī te āpaṇe paṭṭāvalionā ādhāre saṅkṣhepamān pratham joīeḥ

ājathī 2483 varṣha pahelān ā bharatakṣhetranī puṇyabhūmimān jagatpūjya paramabhaṭṭārak bhagavān shrī mahāvīrasvāmī mokṣhamārgano prakāsh karavā māṭe samasta padārthonun svarūp potānā sātishay divyadhvani dvārā pragaṭ karatā hatā. temanā nirvāṇ pachhī pāñch shrutakevaḷī thayā, jemān chhellā shrutakevaḷī shrī bhadrabāhusvāmī thayā. tyān sudhī to dvādashāṅgashāstranā prarūpaṇathī nishchayavyavahārātmak mokṣhamārga yathārtha pravartato rahyo. tyārapachhī kāḷadoṣhathī krame krame aṅgonā gnānanī vyuchchhitti thatī gaī. em karatān apār gnānasindhuno ghaṇo bhāg vichchhed pāmyā pachhī bījā bhadrabāhusvāmī āchāryanī paripāṭīmān be samartha munio thayā — ekanun nām shrī dharasen āchārya ane bījānun nām shrī guṇadhar āchārya. temanī pāsethī maḷelā gnān dvārā temanī paramparāmān thayelā āchāryoe shāstro gūnthyān ane vīr bhagavānanā upadeshano pravāh vaheto rākhyo.

shrī dharasen āchāryane bījā āgrāyaṇīpūrvanā pāñchamā vastu adhikāranā mahākarmaprakr̥iti nāmanā chothā prābhr̥utanun gnān hatun. te gnānāmr̥utamānthī anukrame tyārapachhīnā āchāryo dvārā ṣhaṭkhaṇḍāgam, dhaval, mahādhaval, jayadhaval, gommaṭasār, labdhisār, kṣhapaṇāsār ādi shāstro rachāyān. ā rīte pratham shrutaskandhanī utpatti chhe. temān mukhyatve jīv ane karmanā sanyogathī thayelā ātmānā sansāraparyāyanun — guṇasthān, mārgaṇāsthān

Page -28 of 256
PDF/HTML Page 12 of 296
single page version

ādinun — varṇan chhe, paryāyārthik nayane pradhān karīne kathan chhe. ā nayane ashuddha- dravyārthik paṇ kahe chhe ane adhyātmabhāṣhāthī ashuddhanishchayanay athavā vyavahār kahe chhe.

shrī guṇadhar āchāryane pāñchamā gnānapravādapūrvanā dashamā vastunā trījā prābhr̥utanun gnān hatun. te gnānamānthī tyārapachhīnā āchāryoe anukrame siddhānto rachyā. em sarvagna bhagavān mahāvīrathī chālyun āvatun gnān āchāryonī paramparāthī bhagavān kundakundāchāryadevane prāpta thayun. temaṇe pañchāstikāyasaṅgrah, pravachanasār, samayasār, niyamasār, aṣhṭapāhuḍ ādi shāstro rachyān. ā rīte dvitīy shrutaskandhanī utpatti thaī. temān ekandare gnānane pradhān karīne shuddhadravyārthik nayathī kathan chhe, ātmānā shuddha svarūpanun varṇan chhe.

bhagavān kundakundāchāryadev vikram samvatanī sharūātamān thaī gayā chhe. digambar jain paramparāmān bhagavān kundakundāchāryadevanun sthān sarvotkr̥uṣhṭa chhe. ‘मंगलं भगवान् वीरो मंगलं गौतमो गणी। मंगलं कु न्दकु न्दार्यो जैनधर्मोऽस्तु मंगलम् ।।’ – e shlok darek digambar jain shāstrādhyayan sharū karatān maṅgalācharaṇarūpe bole chhe. ā parathī siddha thāy chhe ke sarvagna bhagavān shrī mahāvīrasvāmī ane gaṇadhar bhagavān shrī gautamasvāmī pachhī turat ja bhagavān kundakundāchāryanun sthān āve chhe. digambar jain sādhuo potāne kundakundāchāryanī paramparānā kahevarāvavāmān gaurav māne chhe. bhagavān kundakundāchāryadevanān shāstro sākṣhāt gaṇadharadevanān vachano jeṭalān ja pramāṇabhūt manāy chhe. temanā pachhī thayelā granthakār āchāryo potānā koī kathanane siddha karavā māṭe kundakundāchāryadevanān shāstronun pramāṇ āpe chhe eṭale e kathan nirvivād ṭhare chhe. temanā pachhī lakhāyelā granthomān temanān shāstromānthī thokabandh avataraṇo līdhelān chhe. kharekhar bhagavān kundakundāchārye potānān paramāgamomān tīrthaṅkaradevoe prarūpelā uttamottam siddhāntone jāḷavī rākhyā chhe ane mokṣhamārgane ṭakāvī rākhyo chhe. vi. san. 990mān thaī gayelā shrī devasenāchāryavar temanā darshanasār nāmanā granthamān ❀kahe chhe ke ‘‘videhakṣhetranā vartamān tīrthaṅkar shrī sīmandharasvāmīnā samavasaraṇamān jaīne shrī padmanandināthe (kundakundāchāryadeve) pote prāpta karelā gnān vaḍe bodh na āpyo hot to munijano sāchā mārgane kem jāṇat?’’ bījo ek ullekh āpaṇe joīe, jemān kundakundāchāryadevane kaḷikāḷasarvagna kahevāmān āvyā chheḥ ‘‘padmanandī, kundakundāchārya, vakragrīvāchārya, elāchārya, gr̥idhrapichchhāchārya — e pāñch nāmothī virājit, chār āṅgaḷ ūñche ākāshamān chālavānī jemane r̥̄iddhi hatī, jemaṇe pūrva videhamān jaīne ❀ mūḷ shlok māṭe 20 mun pānun juo.

Page -27 of 256
PDF/HTML Page 13 of 296
single page version

sīmandharabhagavānane vandan karyun hatun ane temanī pāsethī maḷelā shrutagnān vaḍe jemaṇe bhāratavarṣhanā bhavya jīvone pratibodh karyo chhe evā je shrī jinachandrasūribhaṭṭārakanā paṭṭanā ābharaṇarūp kaḷikāḷasarvagna (bhagavān kundakundāchāryadev) temaṇe rachelā ā ṣhaṭprābhr̥ut granthamān........sūrīshvar shrī shrutasāgare rachelī mokṣhaprābhr̥utanī ṭīkā samāpta thaī.’’ ām ṣhaṭprābhr̥utanī shrī shrutasāgarasūrikr̥ut ṭīkānā antamān lakhelun chhe.

kundakundāchāryadevanī mahattā batāvanārā āvā anekānek ullekho jain sāhityamān maḷī āve chhe; ²shilālekho paṇ anek chhe. ā rīte āpaṇe joyun ke sanātan jain sampradāyamān kaḷikāḷasarvagna bhagavān kundakundāchāryanun sthān ajoḍ chhe.

bhagavān kundakundāchāryanān rachelān anek shāstro chhe, jemānthī thoḍāṅk hālamān vidyamān chhe. trilokanāth sarvagnadevanā mukhamānthī vahelī shrutāmr̥utanī saritāmānthī bharī līdhelān te amr̥utabhājano hālamān paṇ anek ātmārthīone ātmajīvan arpe chhe. temanān samayasār, pravachanasār, niyamasār ane pañchāstikāyasaṅgrah nāmanān uttamottam paramāgamomān hajāro shāstrono sār āvī jāy chhe. bhagavān kundakundāchārya pachhī lakhāyelā ghaṇā granthonān bījaḍān ā paramāgamomān rahelān chhe em sūkṣhma draṣhṭithī abhyās karatān jaṇāy chhe. shrī samayasār ā bharatakṣhetranun sarvotkr̥uṣhṭa paramāgam chhe. temān nav tattvonun shuddhanayanī draṣhṭithī nirūpaṇ karī jīvanun shuddha svarūp sarva taraphathī — āgam, yukti, anubhav ane paramparāthī — ati vistārapūrvak samajāvyun chhe. shrī pravachanasāramān tenā nām anusār jinapravachanano sār saṅgharyo chhe ane tene gnānatattva, gneyatattva ane charaṇānuyoganā traṇ adhikāromān vibhājit karyun chhe. shrī niyamasāramān mokṣhamārganun spaṣhṭa satyārtha nirūpaṇ chhe. jem samayasāramān shuddhanayathī nav tattvonun nirūpaṇ karyun chhe tem niyamasāramān mukhyatve shuddhanayathī jīv, ajīv, shuddhabhāv, pratikramaṇ, pratyākhyān, ālochanā, prāyashchitta, samādhi, bhakti, āvashyak, shuddhopayog vagerenun varṇan chhe. shrī pañchāstikāyasaṅgrahamān kāḷ sahit pāñch astikāyonun (arthāt chha dravyonun) ane nav padārthapūrvak mokṣhamārganun nirūpaṇ chhe. 1. bhagavān kundakundāchāryadevanā videhagaman sambandhī ek ullekh (lagabhag vikram samvatanā 13mā

2. shilālekhonā namūnā māṭe 19mun pānun juo.

Page -26 of 256
PDF/HTML Page 14 of 296
single page version

ā pañchāstikāyasaṅgrah paramāgam sharū karatān shāstrakartāe tene ‘sarvagna mahāmuninā mukhathī kahevāyelā padārthonun pratipādak, chaturgatināshak ane nirvāṇanun kāraṇ’ kahyun chhe. temān kahelā vastutattvano sār ā pramāṇe chheḥ —

vishva eṭale anādi-anant svayansiddha sat evī anantānant vastuono samudāy. temānī pratyek vastu anutpanna ane avināshī chhe. pratyek vastumān anant shaktio athavā guṇo chhe, je trikāḷik nitya chhe. pratyek vastu pratikṣhaṇ potāmān potānun kārya karatī hovā chhatān arthāt navīn dashāo — avasthāo — paryāyo dharatī hovā chhatān te paryāyo evī maryādāmān rahīne thāy chhe ke vastu potānī jātane chhoḍatī nathī arthāt tenī shaktiomānthī ek paṇ ghaṭatī – vadhatī nathī. vastuonī ( – dravyonī) bhinnabhinna shaktionī apekṣhāe temanī ( – dravyonī) chha jātio chheḥ jīvadravya, pudgaladravya, dharmadravya, adharmadravya, ākāshadravya ane kāḷadravya. jenāmān sadā gnān, darshan, chāritra, sukh vagere anant guṇo ( – shaktio) hoy chhe te jīvadravya chhe; jenāmān sadā varṇa, gandh, ras, sparsha vagere anant guṇo hoy chhe te pudgaladravya chhe; bākīnān chār dravyonā vishiṣhṭa guṇo anukrame gatihetutva, sthitihetutva, avagāhahetutva ane vartanāhetutva chhe. ā chha dravyomānthī pahelān pāñch dravyo sat hovāthī tem ja shakti athavā vyakti-apekṣhāe moṭā kṣhetravāḷān hovāthī ‘astikāy’ chhe; kāḷadravya ‘asti’ chhe paṇ ‘kāy’ nathī.

jinendranā gnānadarpaṇamān jhaḷakatān ā sarva dravyo — anant jīvadravyo, anantānant pudgaladravyo, ek dharmadravya, ek adharmadravya, ek ākāshadravya ane asaṅkhya kāḷadravyo — svayam paripūrṇa chhe ane anya dravyothī taddan svatantra chhe; teo ekabījā sāthe paramārthe kadī maḷatān nathī, bhinna ja rahe chhe. dev, manuṣhya, tiryañch, nārak, ekendriy, dvīndriy vagere jīvomān jīv-pudgal jāṇe ke maḷī gayā hoy em lāge chhe paṇ kharekhar em nathī; teo taddan pr̥uthak chhe. sarva jīvo anant gnānasukhanā nidhi hovā chhatān, par dvārā temane kāī sukhaduḥkh nahi thatun hovā chhatān, sansārī agnānī jīv anādi kāḷathī svataḥ agnānaparyāye pariṇamī potānā gnānānandasvabhāvane, paripūrṇatāne, svātantryane ane astitvane paṇ bhūlī rahyo chhe tathā par padārthone sukhaduḥkhanā kāraṇ mānī temanā pratye rāgadveṣh karyā kare chhe; jīvanā āvā bhāvonā nimitte pudgalo svataḥ gnānāvaraṇādikarmaparyāye pariṇamī jīvanī sāthe sanyogamān āve chhe ane tethī anādi kāḷathī jīvane paudgalik dehano sanyog thayā kare

Page -25 of 256
PDF/HTML Page 15 of 296
single page version

chhe. parantu jīv ane dehanā sanyogamān paṇ jīv ane pudgal taddan pr̥uthak chhe ane temanān kāryo paṇ ekabījāthī taddan bhinna ne nirapekṣha chhe em jinendroe joyun chhe, samyaggnānīoe jāṇyun chhe ane anumānagamya paṇ chhe. jīv kevaḷ bhrāntine līdhe ja dehanī dashāthī ane iṣhṭāniṣhṭa par padārthothī potāne sukhīduḥkhī māne chhe. vāstavamān potānā sukhaguṇanī vikārī paryāye pariṇamī te anādi kāḷathī duḥkhī thaī rahyo chhe.

jīv dravya-guṇe sadā shuddha hovā chhatān, te paryāy-apekṣhāe shubhāshubhabhāvarūpe, deshashuddhirūpe, shuddhinī vr̥uddhirūpe ane pūrṇashuddhirūpe pariṇame chhe tathā te bhāvonā nimitte shubhāshubh pudgalakarmonun āsravaṇ ane bandhan tathā temanun aṭakavun, kharavun ane sarvathā chhūṭavun thāy chhe. ā bhāvo samajāvavā māṭe jinendrabhagavantoe nav padārtho upadeshyā chhe. ā nav padārtho samyakpaṇe samajavāthī, jīvane shun hitarūp chhe, shun ahitarūp chhe, shāshvat param hit pragaṭ karavā jīve shun karavun joīe, par padārtho sāthe potāne sho sambandh chhe — ityādi vāto yathārthapaṇe samajāy chhe ane potānun sukh potāmān ja jāṇī, potānā sarva paryāyomān paṇ gnānānandasvabhāvī nij jīvadravyasāmānya sadā ekarūp jāṇī, te anādi-aprāpta evā kalyāṇabīj samyagdarshanane tathā samyaggnānane prāpta kare chhe. te prāpta thatān jīv potāne dravya-apekṣhāe kr̥utakr̥utya jāṇe chhe ane te kr̥utakr̥utya dravyano paripūrṇa āshray karavāthī ja shāshvat sukhanī prāpti - mokṣha - thāy chhe em samaje chhe.

samyagdarshan prāpta thatān jīvane shuddhātmadravyanun je alpa ālamban thayun hoy chhe te vadhatān anukrame deshavirat shrāvakapaṇun ane munipaṇun prāpta thāy chhe. shrāvakane tathā munine shuddhātmadravyanā madhyam ālambanarūp ānshik shuddhi hoy chhe te karmanā aṭakavānun ne kharavānun nimitta thāy chhe ane je ashuddhirūp ansh hoy chhe te shrāvakane deshavratādirūpe tathā munine mahāvratādirūpe dekhāv de chhe, je karmabandhanun nimitta thāy chhe. krame krame te jīv gnānānand-svabhāvī shuddhātmadravyane ati ugrapaṇe avalambī, sarva vikalpothī chhūṭī, sarva rāgadveṣh rahit thaī, kevaḷagnānane prāpta karī, āyuṣhya pūrṇa thatān dehādisanyogathī vimukta thaī, sadākāḷ paripūrṇa gnānadarshanarūpe ane atīndriy anant avyābādh ānandarūpe rahe chhe.

Page -24 of 256
PDF/HTML Page 16 of 296
single page version

koī rīte jīv anādi kāḷanā bhayaṅkar duḥkhathī chhūṭī shakato nathī. jyān sudhī vastusvarūp jīvanā khyālamān āvatun nathī tyān sudhī bījā lākh prayatne paṇ tene mokṣhano upāy hāth lāgato nathī. tethī ja ā shāstrane viṣhe pratham pañchāstikāy ane nav padārthanun svarūp samajāvavāmān āvyun chhe ke jethī jīv vastusvarūpane samajī mokṣhamārganā mūḷabhūt samyagdarshanane prāpta thāy.

astikāyo ane padārthonā nirūpaṇ pachhī ā shāstramān mokṣhamārgasūchak chūlikā chhe. ā antim adhikār, shāstrarūpī mandir upar ratnakaḷash samān shobhe chhe. adhyātmarasik ātmārthī jīvono, ā ati priy adhikār chhe. temane ā adhikārano rasāsvād letān jāṇe ke tr̥upti ja thatī nathī. temān mukhyatve vītarāg chāritranun — svasamayanun — shuddha munidashānun — pāramārthik mokṣhamārganun bhāvavāhī madhur pratipādan chhe, tem ja munine sarāg chāritranī dashāmān ānshik shuddhinī sāthe sāthe kevā shubh bhāvono sumeḷ avashya hoy ja chhe teno paṇ spaṣhṭa nirdesh chhe. jemanā hr̥udayamān vītarāgatānī bhāvanā ghoḷāyā kare chhe evā shāstrakār ane ṭīkākār munīndroe ā adhikāramān jāṇe ke shānt vītarāg rasanī saritā vahāvī chhe. dhīragambhīr gatie vahetī ā shānt rasanī adhyātmagaṅgāmān nahātān tattvajignāsu bhāvuk jīvo shītaḷībhūt thāy chhe ane temanun hr̥uday shānt-shānt thaī munionī ātmānubhav- mūlak sahajashuddha udāsīn dashā pratye bahumānapūrvak namī paḍe chhe. ā adhikār par manan karatān supātra mumukṣhu jīvone samajāy chhe ke ‘shuddhātmadravyanā āshraye sahaj dashāno ansh pragaṭ karyā vinā mokṣhanā upāyano ansh paṇ prāpta thato nathī.’

ā pavitra shāstranā kartā shrīmadbhagavatkundakundāchāryadev pratye pūjya gurudev (shrī kānajīsvāmī)ne pārāvār bhakti chhe. teoshrī anek vār kahe chhe ke — ‘shrī samayasār, niyamasār, pravachanasār, pañchāstikāyasaṅgrah ādi shāstronī gāthāe gāthāe divyadhvanino sandesh chhe. e gāthāomān eṭalī apār ūṇḍap chhe ke te ūṇḍap māpavā jatān potānī ja shakti mapāī jāy chhe. e sāgaragambhīr shāstronā rachanār param kr̥upāḷu āchāryabhagavānanun koī param alaukik sāmarthya chhe. param adbhut sātishay antarbāhya yogo vinā e shāstro rachāvān shakya nathī. e shāstronī vāṇī taratā puruṣhanī vāṇī chhe em spaṣhṭa jāṇīe chhīe. enī darek gāthā chhaṭhṭhā-sātamā guṇasthāne jhūlatā mahāmuninā ātma-anubhavamānthī nīkaḷelī chhe. e shāstronā kartā bhagavān kundakundāchāryadev mahāvidehakṣhetramān sarvagna vītarāg shrī sīmandharabhagavānanā samavasaraṇamān

Page -23 of 256
PDF/HTML Page 17 of 296
single page version

gayā hatā ane tyān teo āṭh divas rahyā hatā e vāt yathātathya chhe, akṣharashaḥ satya chhe, pramāṇasiddha chhe. te param upakārī āchāryabhagavāne rachelān samayasārādi shāstromān tīrthaṅkaradevanā omkāradhvanimānthī ja nīkaḷelo upadesh chhe.’

ā shāstramān bhagavān kundakundāchāryadevanī prākr̥it gāthāo par samayavyākhyā nāmanī sanskr̥it ṭīkā lakhanār ( lagabhag vikram samvatanā 10 mā saikāmān thaī gayelā ) shrī amr̥utachandrāchāryadev chhe. jem ā shāstranā mūḷ kartā alaukik puruṣh chhe tem tenā ṭīkākār paṇ mahāsamartha āchārya chhe. temaṇe samayasāranī tathā pravachanasāranī ṭīkā paṇ lakhī chhe ane tattvārthasār, puruṣhārthasiddhyupāy ādi svatantra grantho paṇ rachyā chhe. temanī ṭīkāo jevī ṭīkā haju sudhī bījā koī jain granthanī lakhāyelī nathī. temanī ṭīkāo vāñchanārane temanī adhyātmarasikatā, ātmānubhav, prakhar vidvattā, vastusvarūpane nyāyathī siddha karavānī asādhāraṇ shakti, jinashāsananun atyant ūṇḍun gnān, nishchay-vyavahāranun sandhibaddha nirūpaṇ karavānī viral shakti ane uttam kāvyashaktino pūro khyāl āvī jāy chhe. ati saṅkṣhepamān gambhīr rahasyo goṭhavī devānī temanī shakti vidvānone āshcharyachakit kare chhe. temanī daivī ṭīkāo shrutakevaḷīnān vachano jevī chhe. jem mūḷ shāstrakāranān shāstro anubhav – yukti ādi samasta samr̥uddhithī samr̥uddha chhe tem ṭīkākāranī ṭīkāo paṇ te te sarva samr̥uddhithī vibhūṣhit chhe. shāsanamānya bhagavān kundakundāchāryadeve ā kaḷikāḷamān jagadguru tīrthaṅkaradev jevun kām karyun chhe ane shrī amr̥utachandrāchāryadeve jāṇe ke teo kundakundabhagavānanā hr̥udayamān pesī gayā hoy te rīte temanā gambhīr āshayone yathārthapaṇe vyakta karīne temanā gaṇadhar jevun kām karyun chhe. shrī amr̥utachandrāchāryadeve rachelān kāvyo paṇ adhyātmarasathī ane ātma-anubhavanī mastīthī bharapūr chhe. shrī samayasāranī ṭīkāmān āvatān kāvyoe ( – kaḷashoe) shrī padmaprabhadev jevā samartha munivaro par ūṇḍī chhāp pāḍī chhe ane āje paṇ te tattvagnānathī ane adhyātmarasathī bharelā madhur kaḷasho adhyātmarasikonā hr̥udayanā tārane jhaṇajhaṇāvī mūke chhe. adhyātmakavi tarīke shrī amr̥utachandrāchāryadevanun sthān advitīy chhe.

pañchāstikāyasaṅgrahamān bhagavān kundakundāchāryadeve 173 gāthāo prākr̥itamān rachī chhe. tenā par shrī amr̥utachandrāchāryadeve samayavyākhyā nāmanī ane shrī jayasenāchāryadeve tātparyavr̥utti nāmanī sanskr̥it ṭīkā lakhī chhe. shrī pāṇḍe hemarājajīe samayavyākhyāno bhāvārtha ( prāchīn ) hindīmān lakhyo chhe ane te bhāvārthanun nām bālāvabodhabhāṣhāṭīkā rākhyun chhe. vi. san. 1972mān shrī paramashrutaprabhāvakamaṇḍaḷ dvārā prakāshit hindī

Page -22 of 256
PDF/HTML Page 18 of 296
single page version

pañchāstikāyamān mūḷ gāthāo, banne sanskr̥it ṭīkāo ane shrī hemarājajīkr̥ut bālāvabodhabhāṣhāṭīkā ( shrī pannālālajī bākalīvāl dvārā prachalit hindī bhāṣhāmān parivartit karāyelā svarūpe ) pragaṭ thayel chhe. have prakāshan pāmatā ā gujarātī pañchāstikāyasaṅgrahamān mūḷ gāthāo, teno gujarātī padyānuvād, sanskr̥it samayavyākhyā ṭīkā ane te gāthā-ṭīkāno akṣharashaḥ gujarātī anuvād pragaṭ karavāmān āvel chhe. jyān visheṣh spaṣhṭatā karavānī jarūr jaṇāī tyān kaunsamān athavā ‘ bhāvārtha ’ mān athav phūṭanoṭamān spaṣhṭatā karī chhe. te spaṣhṭatā karavāmān ghaṇān ghaṇān sthaḷoe shrī jayasenāchāryadevakr̥ut tātparyavr̥utti atishay upayogī thaī chhe; keṭalīk jagyāe to tātparyavr̥uttinā koī koī bhāgano akṣharashaḥ anuvād ja ‘bhāvārtha ’ athavā phūṭanoṭarūpe levāmān āvyo chhe. shrī hemarājajīkr̥ut bālāvabodhabhāṣhāṭīkāno ādhār paṇ koīk sthaḷe līdho chhe. shrī paramashrutaprabhāvak maṇḍaḷ dvārā prakāshit pañchāstikāyamān chhapāyelī sanskr̥it ṭīkāne hastalikhit prato sāthe meḷavatān temān kyāṅk alpa ashuddhio rahī gayelī jaṇāī te āmān sudhārī levāmān āvī chhe.

Page -21 of 256
PDF/HTML Page 19 of 296
single page version

pañchāstikāyasaṅgrahamān upadeshelā vītarāgavignān pratye bahumānavr̥uddhinān vishiṣhṭa nimitta thayān chhe, evān te paramapūjya bahenashrīnān charaṇakamaḷamān ā hr̥uday name chhe.

ā anuvādamān, mānanīy murabbī vakīl shrī rāmajībhāī māṇekachand doshī tathā bāḷabrahmachārī bhāīshrī chandulāl khīmachand jhobāḷiyānī hārdik madad chhe. mānanīy murabbī shrī rāmajībhāīe potānā bharachak dhārmik vyavasāyomānthī samay kāḍhīne ākho anuvād bārīkāīthī tapāsyo chhe, yathochit salāh āpī chhe ane anuvādamān paḍatī nānīmoṭī mushkelīono potānā vishāḷ shāstragnānathī niveḍo karī āpyo chhe. temanī salāh mane bahu upayogī thaī chhe. bra0 bhāīshrī chandulālabhāīe ākho anuvād bahu ja jhīṇavaṭathī tapāsī ghaṇī upayogī sūchanāo karī chhe, bahu mahenat laīne hastalikhit pratonā ādhāre sanskr̥it ṭīkā sudhārī āpī chhe, anukramaṇikā, gāthāsūchī, shuddhipatrak vagere taiyār karyān chhe, tem ja khūb chokasāīthī prūph tapāsyān chhe — ām atishay parishram ne kāḷajīpūrvak sarvatomukhī sahāy karī chhe. ā rīte bannee karelī hārdik madad māṭe hun temano antaḥkaraṇapūrvak ābhār mānun chhun. temanī sahr̥uday sahāy vinā ā anuvādamān ghaṇī ūṇapo rahī javā pāmat. je je ṭīkāo ane shāstrono men ādhār līdho chhe te sarvanā kartāono paṇ hun r̥̄uṇī chhun.

ā anuvād men pañchāstikāyasaṅgrah pratyenī bhaktithī ane gurudevanī preraṇāthī prerāīne, nijakalyāṇ arthe, bhavabhayathī ḍaratān ḍaratān karyo chhe. anuvād karatān shāstranā mūḷ āshayomān kāī pheraphār na thaī jāy te māṭe men mārāthī banatī tamām kāḷajī rākhī chhe. chhatān alpagnatāne līdhe temān kāī paṇ āshayapher thayo hoy ke bhūlo rahī gaī hoy to te māṭe hun shāstrakār shrī kundakundāchāryabhagavān, ṭīkākār shrī amr̥utachandrā- chāryadev, paramakr̥upāḷu shrī sadgurudev ane mumukṣhu vāchakonī antaranā ūṇḍāṇamānthī kṣhamā yāchun chhun.

jinendrashāsananun saṅkṣhepathī pratipādan karanārā ā pavitra shāstrano abhyās karī tenā āshayone jo jīv barābar samaje to te avashya chār gatinān anant duḥkhono nāsh karī nirvāṇane pāme. tenā āshayone samyak prakāre samajavā māṭe nīchenī bābat lakṣhamān rākhavī khās jarūranī chheḥ — ā shāstramān keṭalāk kathano svāshrit nishchayanayanān chhe ( -jeo svanun parathī pr̥uthakpaṇe nirūpaṇ kare chhe) ane keṭalāk kathano parāshrit vyavahāranayanān chhe ( – jeo svanun par sāthe bheḷaseḷapaṇe nirūpaṇ kare chhe); vaḷī keṭalāk kathano abhinnasādhya-

Page -20 of 256
PDF/HTML Page 20 of 296
single page version

sādhanabhāvāshrit nishchayanayanān chhe ane keṭalāk bhinnasādhyasādhan-bhāvāshrit vyavahāranayanān chhe. tyān nishchayakathanono to sīdho ja artha karavo joīe ane vyavahārakathanone abhūtārtha samajī temano sācho āshay sho chhe te tāravavun joīe. jo ām karavāmān na āve to viparīt samajaṇ thavāthī mahā anartha thāy. ‘pratyek dravya svatantra chhe. te potānā ja guṇaparyāyane ane utpādavyayadhrauvyane kare chhe. paradravyane te grahī-chhoḍī shakatun nathī tem ja paradravya tene kharekhar kāī lābhanukasān ke sahāy karī shakatun nathī. .....jīvano shuddha paryāy samvar-nirjarā-mokṣhanā kāraṇabhūt chhe ane ashuddha paryāy āsrav-bandhanā kāraṇabhūt chhe.’ -

āvā mūḷabhūt siddhāntone kyāy bādh na āve evī rīte hammeshān shāstranān kathanono artha karavo joīe. vaḷī ā shāstrane viṣhe keṭalāk paramaprayojanabhūt bhāvonun nirūpaṇ ati saṅkṣhepamān ja karāyelun hovāthī, jo ā shāstranā abhyāsanī pūrti samayasār, niyamasār, pravachanasār vagere anya shāstronā abhyās vaḍe karavāmān āve to mumukṣhuone ā shāstranā āshayo samajavāmān visheṣh sugamatā thashe. āchāryabhagavāne samyaggnānanī prasiddhi arthe ane mārganī prabhāvanā arthe ā pañchāstikāy-saṅgrah shāstra kahyun chhe. āpaṇe teno abhyās karī, sarva dravyonī svatantratā samajī, nav padārthonī yathārtha samajaṇ karī, chaitanyaguṇamay jīvadravyasāmānyano āshray karī, samyagdarshan-samyaggnān pragaṭāvī, mārgane prāpta karī, bhavabhramaṇanān duḥkhonā antane pāmīe e ja bhāvanā chhe. shrī amr̥utachandrāchāryadeve pañchāstikāyasaṅgrahanā samyak avabodhanun phaḷ nīchenā shabdomān varṇavyun chheḥ — ‘‘je puruṣh kharekhar samastavastutattvanā kahenārā ā ‘pañchāstikāyasaṅgrah’ne arthataḥ arthīpaṇe jāṇīne, emān ja kahelā jīvāstikāyane viṣhe antargat rahelā potāne (nij ātmāne) svarūpe atyant vishuddha chaitanyasvabhāvavāḷo nishchit karīne, paraspar kāryakāraṇabhūt evā anādi rāgadveṣhapariṇām ane karmabandhanī paramparāthī jenāmān svarūpavikār āropāyelo chhe evo potāne (nij ātmāne) te kāḷe anubhavāto avalokīne, te kāḷe vivekajyoti pragaṭ hovāthī (arthāt atyant vishuddha chaitanyasvabhāvanun ane vikāranun bhedagnān te kāḷe ja pragaṭ vartatun hovāthī) karmabandhanī paramparāne pravartāvanārī rāgadveṣh-pariṇatine chhoḍe chhe, te puruṣh, kharekhar jene sneh jīrṇa thato jāy chhe evo, jaghanya snehaguṇanī sammukh vartatā paramāṇunī māphak bhāvī bandhathī parāṅmukh vartato thako, pūrva bandhathī chhūṭato thako, agnitapta jaḷanī duḥsthiti samān je duḥkh tenāthī parimukta thāy chhe.’’ āso vad 4, vi. san. 2013 — himmatalāl jeṭhālāl shāh