Panchastikay Sangrah-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Gatha: 146-159 ; Bandh Padarth Vyakhyan; Moksh Padarth Vyakhyan; Moksh marg prapanch suchak choolika.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 13 of 15

 

Page 201 of 256
PDF/HTML Page 241 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]    

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan    
201    

एतेन निर्जरामुख्यत्वे हेतुत्वं ध्यानस्य द्योतितमिति ।।१४५।।

जस्स ण विज्जदि रागो दोसो मोहो व जोगपरिकम्मो ।
तस्स सुहासुहडहणो झाणमओ जायदे अगणी ।।१४६।।
यस्य न विद्यते रागो द्वेषो मोहो वा योगपरिकर्म ।
तस्य शुभाशुभदहनो ध्यानमयो जायते अग्निः ।।१४६।।
ध्यानस्वरूपाभिधानमेतत् ।
शुद्धस्वरूपेऽविचलितचैतन्यवृत्तिर्हि ध्यानम् । अथास्यात्मलाभविधिरभिधीयते ।

यदा खलु योगी दर्शनचारित्रमोहनीयविपाकं पुद्गलकर्मत्वात् कर्मसु संहृत्य, तदनुवृत्तेः व्यावृत्त्योपयोगममुह्यन्तमरज्यन्तमद्विषन्तं चात्यन्तशुद्ध एवात्मनि निष्कम्पं

āthī ( – ā gāthāthī) em darshāvyun ke nirjarāno mukhya hetu 1dhyān chhe. 145.

nahi rāgadveṣhavimoh ne nahi yogasevan jehane,
pragaṭe shubhāshubh bāḷanāro dhyān-agni tehane. 146.

anvayārthaḥ — [ यस्य ] jene [ मोहः रागः द्वेषः ] moh ane rāgadveṣh [ न विद्यते ] nathī [ वा ] tathā [ योगपरिकर्म ] yogonun sevan nathī (arthāt man-vachan-kāyā pratye upekṣhā chhe), [ तस्य ] tene [ शुभाशुभदहनः ] shubhāshubhane bāḷanāro [ ध्यानमयः अग्निः ] dhyānamay agni [ जायते ] pragaṭe chhe.

ṭīkāḥ — ā, dhyānanā svarūpanun kathan chhe.

shuddha svarūpamān avichalit chaitanyapariṇati te kharekhar dhyān chhe. te dhyān pragaṭavānī vidhi have kahevāmān āve chheḥ — jyāre kharekhar yogī, darshanamohanīy ane chāritramohanīyano vipāk pudgalakarma hovāthī te vipākane (potāthī bhinna evān achetan) karmomān sameṭī daīne, tadanusār pariṇatithī upayogane vyāvr̥utta karīne ( – te vipākane anurūp pariṇamavāmānthī upayogane nivartāvīne), mohī, rāgī ane dveṣhī nahi 1. ā dhyān shuddhabhāvarūp chhe. pt.. 26

Page 202 of 256
PDF/HTML Page 242 of 296
single page version

20

2
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-

निवेशयति, तदास्य निष्क्रियचैतन्यरूपस्वरूपविश्रान्तस्य वाङ्मनःकायानभावयतः स्वकर्मस्वव्यापारयतः सकलशुभाशुभकर्मेन्धनदहनसमर्थत्वात् अग्निकल्पं परमपुरुषार्थ- सिद्धयुपायभूतं ध्यानं जायते इति । तथा चोक्त म् — “‘‘अज्ज वि तिरयणसुद्धा अप्पा झाएवि लहइ इंदत्तं । लोयंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति’’ ।। ‘‘अंतो णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा । तण्णवरि सिक्खियव्वं जं जरमरणं खयं कुणइ’’ ।।१४६।। thatā evā te upayogane atyant shuddha ātmāmān ja niṣhkampapaṇe līn kare chhe, tyāre te yogīne — ke je potānā niṣhkriy chaitanyarūp svarūpamān vishrānt chhe, vachan-man-kāyāne 1bhāvato nathī ane svakarmomān 2vyāpār karato nathī tene — sakaḷ shubhāshubh karmarūp indhanane bāḷavāmān samartha hovāthī agnisamān evun, 3paramapuruṣhārthasiddhinā upāyabhūt dhyān pragaṭe chhe.

vaḷī kahyun chhe ke —
*‘अज्ज वि तिरयणसुद्धा अप्पा झाएवि लहइ इंदत्तं ।
लोयंतियदेवत्तं तत्थ चुआ णिव्वुदिं जंति ।।’
‘अंतो णत्थि सुईणं कालो थोओ वयं च दुम्मेहा ।
तण्णवरि सिक्खियव्वं जं जरमरणं खयं कुणइ ।।’

[arthaḥ — hamaṇān paṇ triratnashuddha jīvo ( — ā kāḷe paṇ samyagdarshan- gnānachāritrarūp traṇ ratnothī shuddha evā munio) ātmānun dhyān karīne indrapaṇun tathā laukāntik-devapaṇun pāme chhe ane tyānthī chyavīne (manuṣhyabhav pāmī) nirvāṇane prāpta kare chhe. 1. bhāvavun = chintavavun; dhyāvavun; anubhavavun. 2. vyāpār = pravr̥utti. [

svarūpavishrānt yogīne potānān pūrvopārjit karmomān pravartan nathī, kāraṇ ke te
mohanīyakarmanā vipākane potāthī bhinna — achetan — jāṇe chhe tem ja te karmavipākane anurūp
pariṇamanathī teṇe upayogane pāchho vāḷyo chhe.]

3. puruṣhārtha = puruṣhano artha; puruṣhanun prayojan; ātmānun prayojan; ātmaprayojan. [paramapuruṣhārtha arthāt

ātmānun param prayojan mokṣha chhe ane te mokṣha dhyānathī sadhāy chhe, māṭe paramapuruṣhārthanī ( – mokṣhanī)
siddhino upāy dhyān chhe.]

*ā be uddhr̥ut gāthāomānnī pahelī gāthā shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt mokṣhaprābhr̥utanī chhe.

Page 203 of 256
PDF/HTML Page 243 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
203
— इति निर्जरापदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।

shrutiono ant nathī ( – shāstrono pār nathī), kāḷ thoḍo chhe ane āpaṇe 1durmedh chhīe; māṭe te ja kevaḷ shīkhavāyogya chhe ke je jarā-maraṇano kṣhay kare.]

bhāvārthaḥ — nirvikār niṣhkriy chaitanyachamatkāramān nishchaḷ pariṇati te 2dhyān chhe. ā dhyān mokṣhanā upāyarūp chhe.

jem thoḍo paṇ agni puṣhkaḷ ghās ane kāṣhṭhanā rāshine alpa kāḷamān bāḷī nākhe chhe, tem mithyātva-kaṣhāyādi vibhāvanā parityāgasvarūp mahā pavanathī prajvalit thayelo ane apūrva-adbhut-param-āhlādātmak sukhasvarūp ghīthī siñchāyelo nishchay-ātmasamvedanarūp dhyānāgni mūlottaraprakr̥itibhedavāḷān karmarūpī indhananā rāshine kṣhaṇamātramān bāḷī nākhe chhe.

ā pañchamakāḷamān paṇ yathāshakti dhyān thaī shake chhe. ā kāḷe je vichchhed chhe te shukladhyānano chhe, dharmadhyānano nahi. āje paṇ ahīnthī jīvo dharmadhyān karīne devano bhav ane pachhī manuṣhyano bhav pāmī mokṣhane prāpta kare chhe. vaḷī bahushrutadharo ja dhyān karī shake em paṇ nathī; sārabhūt alpa shrutathī paṇ dhyān thaī shake chhe. māṭe mokṣhārthīoe shuddhātmāno pratipādak, samvaranirjarāno karanāro ane jarāmaraṇano haranāro sārabhūt upadesh grahīne dhyān karavāyogya chhe.

[ahīn e lakṣhamān rākhavāyogya chhe ke uparokta dhyānanun mūḷ samyagdarshan chhe. samyagdarshan vinā dhyān hotun nathī, kāraṇ ke nirvikār niṣhkriy chaitanyachamatkāranī (shuddhātmānī) samyak pratīti vinā temān nishchaḷ pariṇati kyāthī thaī shake? māṭe mokṣhanā upāyabhūt dhyān karavā ichchhanār jīve pratham to jinokta dravyaguṇaparyāyarūp vastusvarūpanī yathārtha samajaṇapūrvak nirvikār niṣhkriy chaitanyachamatkāranī samyak pratītino sarva prakāre udyam karavāyogya chhe; tyārapachhī ja te chaitanyachamatkāramān visheṣh līnatāno yathārtha udyam thaī shake chhe.] 146.

ā rīte nirjarāpadārthanun vyākhyān samāpta thayun. 1. durmedh = ochhī buddhivāḷā; mandabuddhi; ṭhoṭh. 2. munine je shuddhātmasvarūpanun nishchaḷ ugra ālamban varte tene ahīn mukhyapaṇe ‘dhyān’ kahyun chhe.

(shuddhātmālambananī ugratāne mukhya na karīe to, avirat samyagdraṣhṭine paṇ ‘jaghanya dhyān’ kahevāmān
virodh nathī, kāraṇ ke tene paṇ shuddhātmasvarūpanun jaghanya ālamban to hoy chhe.)

Page 204 of 256
PDF/HTML Page 244 of 296
single page version

20

4
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
अथ बन्धपदार्थव्याख्यानम् ।
जं सुहमसुहमुदिण्णं भावं रत्तो करेदि जदि अप्पा ।
सो तेण हवदि बद्धो पोग्गलकम्मेण विविहेण ।।१४७।।
यं शुभमशुभमुदीर्णं भावं रक्त : करोति यद्यात्मा ।
स तेन भवति बद्धः पुद्गलकर्मणा विविधेन ।।१४७।।
बन्धस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यदि खल्वयमात्मा परोपाश्रयेणानादिरक्त : कर्मोदयप्रभावत्वादुदीर्णं शुभमशुभं वा भावं

करोति, तदा स आत्मा तेन निमित्तभूतेन भावेन पुद्गलकर्मणा विविधेन बद्धो भवति । तदत्र मोहरागद्वेषस्निग्धः शुभोऽशुभो वा परिणामो जीवस्य भावबन्धः, तन्निमित्तेन शुभाशुभकर्मत्वपरिणतानां जीवेन सहान्योन्यमूर्च्छनं पुद्गलानां द्रव्यबन्ध इति ।।१४७।।

have bandhapadārthanun vyākhyān chhe.
jo ātamā uparakta karato ashubh vā shubh bhāvane,
to te vaḍe e vividh pudgalakarmathī bandhāy chhe. 147.

anvayārthaḥ — [ यदि ] jo [ आत्मा ] ātmā [ रक्तः ] rakta (vikārī) vartato thako [ उदीर्णं ] udit [ यम् शुभम् अशुभम् भावम् ] shubh ke ashubh bhāvane [ करोति ] kare chhe, to [ सः ] te ātmā [ तेन ] te bhāv vaḍe ( – te bhāvanā nimitte) [ विविधेन पुद्गलकर्मणा ] vividh pudgalakarmathī [ बद्धः भवति ] baddha thāy chhe.

ṭīkāḥ — ā, bandhanā svarūpanun kathan chhe.

jo kharekhar ā ātmā anyanā ( – pudgalakarmanā) āshray vaḍe anādi kāḷathī rakta rahīne karmodayanā prabhāvayuktapaṇe vartavāthī udit ( – pragaṭ thatā) shubh ke ashubh bhāvane kare chhe, to te ātmā te nimittabhūt bhāv vaḍe vividh pudgalakarmathī baddha thāy chhe. tethī ahīn (em kahyun ke), moharāgadveṣh vaḍe snigdha evā je jīvanā shubh ke ashubh pariṇām te bhāvabandh chhe ane tenā ( – shubhāshubh pariṇāmanā) nimittathī shubhāshubh karmapaṇe pariṇat pudgalonun jīvanī sāthe anyonya avagāhan ( – vishiṣhṭa shakti sahit ekakṣhetrāvagāhasambandh) te dravyabandh chhe. 147.

Page 205 of 256
PDF/HTML Page 245 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
205
जोगणिमित्तं गहणं जोगो मणवयणकायसंभूदो ।
भावणिमित्तो बंधो भावो रदिरागदोसमोहजुदो ।।१४८।।
योगनिमित्तं ग्रहणं योगो मनोवचनकायसम्भूतः ।
भावनिमित्तो बन्धो भावो रतिरागद्वेषमोहयुतः ।।१४८।।
बहिरङ्गान्तरङ्गबन्धकारणाख्यानमेतत् ।
ग्रहणं हि कर्मपुद्गलानां जीवप्रदेशवर्तिकर्मस्कन्धानुप्रवेशः । तत् खलु योग-

निमित्तम् । योगो वाङ्मनःकायकर्मवर्गणालम्बन आत्मप्रदेशपरिस्पन्दः । बन्धस्तु कर्म- पुद्गलानां विशिष्टशक्ति परिणामेनावस्थानम् । स पुनर्जीवभावनिमित्तः । जीवभावः पुना रतिरागद्वेषमोहयुतः, मोहनीयविपाकसम्पादितविकार इत्यर्थः । तदत्र पुद्गलानां ग्रहण-

chhe yogahetuk grahaṇ, manavachakāy-āshrit yog chhe;
chhe bhāvahetuk bandh, ne mohādisanyut bhāv chhe. 148.

anvayārthaḥ — [ योगनिमित्तं ग्रहणम् ] grahaṇanun ( – karmagrahaṇanun) nimitta yog chhe; [ योगः मनोवचनकायसंभूतः ] yog manavachanakāyajanit (ātmapradeshaparispand) chhe. [ भावनिमित्तः बन्धः ] bandhanun nimitta bhāv chhe; [ भावः रतिरागद्वेषमोहयुतः ] bhāv ratirāgadveṣhamohathī yukta (ātmapariṇām) chhe.

ṭīkāḥ — ā, bandhanā bahiraṅg kāraṇ ane antaraṅg kāraṇanun kathan chhe.

grahaṇ eṭale karmapudgalono jīvapradeshavartī ( – jīvanā pradeshonī sāthe ek kṣhetre rahelā) karmaskandhomān pravesh; tenun nimitta yog chhe. yog eṭale vachanavargaṇā, manovargaṇā, kāyavargaṇā ane karmavargaṇānun jemān ālamban hoy chhe evo ātmapradeshono parispand (arthāt jīvanā pradeshonun kampan).

bandh eṭale karmapudgalonun vishiṣhṭa shaktirūp pariṇām sahit sthit rahevun te (arthāt karmapudgalonun amuk anubhāgarūp shakti sahit amuk kāḷ sudhī ṭakavun te); tenun nimitta jīvabhāv chhe. jīvabhāv ratirāgadveṣhamohayukta (pariṇām) chhe arthāt mohanīyanā vipākathī utpanna thato vikār chhe.

Page 206 of 256
PDF/HTML Page 246 of 296
single page version

20

6
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-

हेतुत्वाद्बहिरंगकारणं योगः, विशिष्टशक्ति स्थितिहेतुत्वादन्तरङ्गकारणं जीवभाव एवेति ।।१४८।।

हेदू चदुव्वियप्पो अट्ठवियप्पस्स कारणं भणिदं ।
तेसिं पि य रागादी तेसिमभावे ण बज्झंति ।।१४९।।
हेतुश्चतुर्विकल्पोऽष्टविकल्पस्य कारणं भणितम् ।
तेषामपि च रागादयस्तेषामभावे न बध्यन्ते ।।१४९।।

tethī ahīn (bandhane viṣhe), bahiraṅg kāraṇ ( – nimitta) yog chhe kāraṇ ke te pudgalonā grahaṇano hetu chhe, ane antaraṅg kāraṇ ( – nimitta) jīvabhāv ja chhe kāraṇ ke te (karmapudgalonī) vishiṣhṭa shakti ane sthitino hetu chhe.

bhāvārthaḥ — karmabandhaparyāyanā chār visheṣho chheḥ prakr̥itibandh, pradeshabandh, sthitibandh ane anubhāgabandh. āmān sthiti-anubhāg ja atyant mukhya visheṣho chhe, prakr̥iti-pradesh to atyant gauṇ visheṣho chhe; kāraṇ ke sthiti-anubhāg vinā karmabandhaparyāy nāmamātra ja rahe. tethī ahīn prakr̥iti-pradeshabandhane mātra ‘grahaṇ’ shabdathī kahel chhe ane sthiti- anubhāgabandhane ja ‘bandh’ shabdathī kahel chhe.

jīvanā koī paṇ pariṇāmamān vartato yog karmanān prakr̥iti-pradeshanun arthāt ‘grahaṇ’nun nimitta thāy chhe ane jīvanā te ja pariṇāmamān vartato moharāgadveṣhabhāv karmanān sthiti – anubhāganun arthāt ‘bandh’nun nimitta thāy chhe; māṭe moharāgadveṣhabhāvane ‘bandh’nun antaraṅg kāraṇ (antaraṅg nimitta) kahyun chhe ane yogane — ke je ‘grahaṇ’nun nimitta chhe tene — ‘bandh’nun bahiraṅg kāraṇ (bāhya nimitta) kahyun chhe. 148.

hetu chaturvidh aṣhṭavidh karmo taṇān kāraṇ kahyā,
tenāy chhe rāgādi, jyān rāgādi nahi tyān bandh nā. 149.

anvayārthaḥ — [ चतुर्विकल्पः हेतुः ] (dravyamithyātvādi) chār prakāranā hetuo [ अष्टविकल्पस्य कारणम् ] āṭh prakāranān karmonān kāraṇ [ भणितम् ] kahevāmān āvyā chhe; [ तेषाम् अपि च ] temane paṇ [ रागादयः ] (jīvanā) rāgādibhāvo kāraṇ chhe; [ तेषाम् अभावे ] rāgādibhāvonā abhāvamān [ न बध्यन्ते ] jīvo bandhātā nathī.

Page 207 of 256
PDF/HTML Page 247 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
207
मिथ्यात्वादिद्रव्यपर्यायाणामपि बहिरङ्गकारणद्योतनमेतत् ।
तन्त्रान्तरे किलाष्टविकल्पकर्मकारणत्वेन बन्धहेतुर्द्रव्यहेतुरूपश्चतुर्विकल्पः प्रोक्त :

मिथ्यात्वासंयमकषाययोगा इति । तेषामपि जीवभावभूता रागादयो बन्धहेतुत्वस्य हेतवः, यतो रागादिभावानामभावे द्रव्यमिथ्यात्वासंयमकषाययोगसद्भावेऽपि जीवा न बध्यन्ते । ततो रागादी- नामन्तरङ्गत्वान्निश्चयेन बन्धहेतुत्वमवसेयमिति ।।१४९।।

— इति बन्धपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
अथ मोक्षपदार्थव्याख्यानम् ।

ṭīkāḥ — ā, mithyātvādi dravyaparyāyone ( – dravyamithyātvādi pudgalaparyāyone) paṇ (bandhanā) bahiraṅg-kāraṇapaṇānun 1prakāshan chhe.

granthāntaramān (anya shāstramān) mithyātva, asanyam, kaṣhāy ane yog e chār prakāranā dravyahetuone (dravyapratyayone) āṭh prakāranān karmonān kāraṇ tarīke bandhahetu kahyā chhe. temane paṇ bandhahetupaṇānā hetuo jīvabhāvabhūt rāgādik chhe; kāraṇ ke 2rāgādibhāvono abhāv hotān dravyamithyātva, dravya-asanyam, dravyakaṣhāy ane dravyayoganā sadbhāvamān paṇ jīvo bandhātā nathī. tethī rāgādibhāvone antaraṅg bandhahetupaṇun hovāne līdhe 3nishchayathī bandhahetupaṇun chhe em nakkī karavun. 149.

ā rīte bandhapadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
have mokṣhapadārthanun vyākhyān chhe.

1. prakāshan = prasiddha karavun te; samajāvavun te; darshāvavun te. 2. jīvagat rāgādirūp bhāvapratyayono abhāv hotān dravyapratyayonā vidyamānapaṇāmān paṇ jīvo bandhātā

nathī. jo jīvagat rāgādibhāvonā abhāvamān paṇ dravyapratyayonā udayamātrathī bandh thāy to sarvadā
bandh ja rahe ( – mokṣhano avakāsh ja na rahe), kāraṇ ke sansārīone sadāy karmodayanun vidyamānapaṇun

hoy chhe. 3. udayagat dravyamithyātvādi pratyayonī māphak rāgādibhāvo navā karmabandhamān mātra bahiraṅg nimitta

nathī paṇ teo to navā karmabandhamān ‘antaraṅg nimitta’ chhe tethī temane ‘nishchayathī bandhahetu’
kahyā chhe.

Page 208 of 256
PDF/HTML Page 248 of 296
single page version

20

8
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
हेदुमभावे णियमा जायदि णाणिस्स आसवणिरोधो ।
आसवभावेण विणा जायदि कम्मस्स दु णिरोधो ।।१५०।।
कम्मस्साभावेण य सव्वण्हू सव्वलोगदरिसी य ।
पावदि इंदियरहिदं अव्वाबाहं सुहमणंतं ।।१५१।।
हेत्वभावे नियमाज्जायते ज्ञानिनः आस्रवनिरोधः ।
आस्रवभावेन विना जायते कर्मणस्तु निरोधः ।।१५०।।
कर्मणामभावेन च सर्वज्ञः सर्वलोकदर्शी च ।
प्राप्नोतीन्द्रियरहितमव्याबाधं सुखमनन्तम् ।।१५१।।
द्रव्यकर्ममोक्षहेतुपरमसंवररूपेण भावमोक्षस्वरूपाख्यानमेतत् ।
hetu-abhāve niyamathī āsravanirodhan gnānīne,
āsaravabhāv-abhāvamān karmo taṇun rodhan bane; 150.
karmo-abhāve sarvagnānī sarvadarshī thāy chhe,
ne akṣharahit, anant, avyābādh sukhane te lahe. 151.

anvayārthaḥ — [ हेत्वभावे ] (moharāgadveṣharūp) hetuno abhāv thavāthī [ ज्ञानिनः ] gnānīne [ नियमात् ] niyamathī [ आस्रवनिरोधः जायते ] āsravano nirodh thāy chhe [ तु ] ane [ आस्रवभावेन विना ] āsravabhāvanā abhāvamān [ कर्मणः निरोधः जायते ] karmano nirodh thāy chhe. [ च ] vaḷī [ कर्मणाम् अभावेन ] karmono abhāv thavāthī te [ सर्वज्ञः सर्वलोकदर्शी च ] sarvagna ane sarvalokadarshī thayo thako [ इन्द्रियरहितम् ] indriyarahit, [ अव्याबाधम् ] avyābādh, [ अनन्तम् सुखम् प्राप्नोति ] anant sukhane pāme chhe.

ṭīkāḥ — ā, 1dravyakarmamokṣhanā hetubhūt param-samvararūpe bhāvamokṣhanā svarūpanun kathan chhe. 1. dravyakarmamokṣha = dravyakarmanun sarvathā chhūṭī javun te; dravyamokṣha. (ahīn bhāvamokṣhanun svarūp dravyamokṣhanā

nimittabhūt param-samvararūpe darshāvyun chhe.)

Page 209 of 256
PDF/HTML Page 249 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
209

आस्रवहेतुर्हि जीवस्य मोहरागद्वेषरूपो भावः । तदभावो भवति ज्ञानिनः । तदभावे भवत्यास्रवभावाभावः । आस्रवभावाभावे भवति कर्माभावः । कर्माभावेन भवति सार्वज्ञं सर्वदर्शित्वमव्याबाधमिन्द्रियव्यापारातीतमनन्तसुखत्वञ्चेति । स एष जीवन्मुक्ति नामा भावमोक्षः । कथमिति चेत् । भावः खल्वत्र विवक्षितः कर्मावृत्तचैतन्यस्य क्रमप्रवर्तमानज्ञप्तिक्रियारूपः । स खलु संसारिणोऽनादिमोहनीयकर्मोदयानुवृत्तिवशाद- शुद्धो द्रव्यकर्मास्रवहेतुः । स तु ज्ञानिनो मोहरागद्वेषानुवृत्तिरूपेण प्रहीयते । ततोऽस्य आस्रवभावो निरुध्यते । ततो निरुद्धास्रवभावस्यास्य मोहक्षयेणात्यन्त- निर्विकारमनादिमुद्रितानन्तचैतन्यवीर्यस्य शुद्धज्ञप्तिक्रियारूपेणान्तर्मुहूर्तमतिवाह्य युगपज्ज्ञान-

āsravano hetu kharekhar jīvano moharāgadveṣharūp bhāv chhe. gnānīne teno abhāv thāy chhe. teno abhāv thatān āsravabhāvano abhāv thāy chhe. āsravabhāvano abhāv thatān karmano abhāv thāy chhe. karmano abhāv thavāthī sarvagnapaṇun, sarvadarshīpaṇun ane avyābādh, 1indriyavyāpārātīt, anant sukh thāy chhe. te ā 2jīvanmukti nāmano bhāvamokṣha chhe. ‘kaī rīte?’ em prashna karavāmān āve to nīche pramāṇe spaṣhṭīkaraṇ chheḥ —

ahīn je ‘bhāv’ 3vivakṣhit chhe te karmāvr̥ut (karmathī avarāyelā) chaitanyanī krame pravartatī gnaptikriyārūp chhe. te (krame pravartatī gnaptikriyārūp bhāv) kharekhar sansārīne anādi kāḷathī mohanīyakarmanā udayane anusaratī pariṇatine līdhe ashuddha chhe, dravyakarmāsravano hetu chhe. parantu te (krame pravartatī gnaptikriyārūp bhāv) gnānīne moharāgadveṣhavāḷī pariṇatirūpe hāni pāme chhe tethī tene āsravabhāvano nirodh thāy chhe. tethī āsravabhāvano jene nirodh thayo chhe evā te gnānīne mohanā kṣhay vaḍe atyant nirvikārapaṇun thavāthī, jene anādi kāḷathī anant chaitanya ane (anant) vīrya biḍāī gayel chhe evo te gnānī (kṣhīṇamoh guṇasthāne) shuddha gnaptikriyārūpe antarmuhūrta pasār karīne yugapad gnānāvaraṇ, darshanāvaraṇ ane antarāyano kṣhay thavāthī kathañchit 1. indriyavyāpārātīt = indriyavyāpār rahit 2. jīvanmukti = jīvatān mukti; deh hovān chhatān mukti. 3. vivakṣhit = kahevā dhārelo pt.. 27

Page 210 of 256
PDF/HTML Page 250 of 296
single page version

21

0
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-

दर्शनावरणान्तरायक्षयेण कथञ्चित् कूटस्थज्ञानत्वमवाप्य ज्ञप्तिक्रियारूपे क्रमप्रवृत्त्यभावाद्भावकर्म विनश्यति । ततः कर्माभावे स हि भगवान्सर्वज्ञः सर्वदर्शी व्युपरतेन्द्रियव्यापारा- व्याबाधानन्तसुखश्च नित्यमेवावतिष्ठते । इत्येष भावकर्ममोक्षप्रकारः द्रव्यकर्ममोक्षहेतुः परमसंवरप्रकारश्च ।।१५० – १५१।।

दंसणणाणसमग्गं झाणं णो अण्णदव्वसंजुत्तं ।
जायदि णिज्जरहेदू सभावसहिदस्स साधुस्स ।।१५२।।
दर्शनज्ञानसमग्रं ध्यानं नो अन्यद्रव्यसंयुक्त म् ।
जायते निर्जराहेतुः स्वभावसहितस्य साधोः ।।१५२।।
1kūṭastha gnānane prāpta kare chhe ane e rīte tene gnaptikriyānā rūpamān kramapravr̥uttino
abhāv thavāthī bhāvakarmano vināsh thāy chhe. tethī karmano abhāv thatān te kharekhar
bhagavān sarvagna, sarvadarshī ane indriyavyāpārātīt-avyābādh-anantasukhavāḷo sadāy
rahe chhe.

e rīte ā (ahīn kahyo te), 2bhāvakarmamokṣhano 3prakār tathā dravyakarmamokṣhanā hetubhūt param samvarano prakār chhe. 150 – 151.

dragagnānathī paripūrṇa ne paradravyavirahit dhyān je,
te nirjarāno hetu thāy svabhāvapariṇat sādhune. 152.

anvayārthaḥ — [ स्वभावसहितस्य साधोः ] svabhāvasahit sādhune ( – svabhāvapariṇat kevaḷībhagavānane) [ दर्शनज्ञानसमग्रं ] darshanagnānathī sampūrṇa ane [ नो अन्यद्रव्यसंयुक्तम् ] 1. kūṭastha = sarva kāḷe ek rūpe rahenārun; achaḷ. [gnānāvaraṇādi ghātikarmono nāsh thatān kāī gnān

sarvathā apariṇāmī thaī jatun nathī; parantu te anya anya gneyone jāṇavārūpe palaṭātun nathī — sarvadā
traṇe kāḷanā samasta gneyone jāṇyā kare chhe, tethī tene kathañchit kūṭastha kahyun chhe.]

2. bhāvakarmamokṣha = bhāvakarmanun sarvathā chhūṭī javun te; bhāvamokṣha. (gnaptikriyāmān kramapravr̥uttino abhāv

thavo te bhāvamokṣha chhe athavā sarvagna-sarvadarshīpaṇānī ane anantānandamayapaṇānī pragaṭatā te bhāvamokṣha chhe.) 3. prakār = svarūp; rīt.

Page 211 of 256
PDF/HTML Page 251 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
211
द्रव्यकर्ममोक्षहेतुपरमनिर्जराकारणध्यानाख्यानमेतत् ।
एवमस्य खलु भावमुक्त स्य भगवतः केवलिनः स्वरूपतृप्तत्वाद्विश्रान्तसुखदुःख-

कर्मविपाककृतविक्रियस्य प्रक्षीणावरणत्वादनन्तज्ञानदर्शनसम्पूर्णशुद्धज्ञानचेतनामयत्वाद- तीन्द्रियत्वात् चान्यद्रव्यसंयोगवियुक्तं शुद्धस्वरूपेऽविचलितचैतन्यवृत्तिरूपत्वात्कथञ्चिद्धयान- व्यपदेशार्हमात्मनः स्वरूपं पूर्वसञ्चितकर्मणां शक्ति शातनं पतनं वा विलोक्य निर्जरा- हेतुत्वेनोपवर्ण्यत इति ।।१५२।। anyadravyathī asanyukta evun [ ध्यानं ] dhyān [ निर्जराहेतुः जायते ] nirjarāno hetu thāy chhe.

ṭīkāḥ — ā, dravyakarmamokṣhanā hetubhūt evī param nirjarānā kāraṇabhūt dhyānanun kathan chhe.

e rīte kharekhar ā ( – pūrvokta) bhāvamukta ( – bhāvamokṣhavāḷā) bhagavān kevaḷīne — ke jemane svarūpatr̥uptapaṇāne līdhe 1karmavipākakr̥ut sukhaduḥkharūp vikriyā aṭakī gaī chhe temane — āvaraṇanā prakṣhīṇapaṇāne līdhe, anant gnānadarshanathī sampūrṇa shuddhagnān- chetanāmayapaṇāne līdhe tathā atīndriyapaṇāne līdhe je anyadravyanā sanyog vinānun chhe ane shuddha svarūpamān avichalit chaitanyavr̥uttirūp hovāne līdhe je kanthachit ‘dhyān’ nāmane yogya chhe evun ātmānun svarūp ( – ātmānī nij dashā) pūrvasañchit karmonī shaktinun 2shātan athavā temanun 3patan avalokīne nirjarānā hetu tarīke varṇavavāmān āve chhe.

bhāvārthaḥ — kevaḷībhagavānanā ātmānī dashā gnānadarshanāvaraṇanā kṣhayavāḷī hovāne līdhe, shuddhagnānachetanāmay hovāne līdhe tathā indriyavyāpārādi bahirdravyanā ālamban vinānī hovāne līdhe anyadravyanā sansarga rahit chhe ane shuddhasvarūpamān nishchaḷ chaitanyapariṇatirūp hovāne līdhe koī prakāre ‘dhyān’ nāmane yogya chhe. temanī āvī ātmadashā nirjarānā nimitta tarīke varṇavavāmān āve chhe kāraṇ ke temane pūrvopārjit karmonī shakti hīn thatī jāy chhe tem ja te karmo kharatān jāy chhe. 152. 1. kevaḷībhagavān nirvikār-paramānandasvarūp svātmopanna sukhathī tr̥upta chhe tethī karmano vipāk

jemān nimittabhūt hoy chhe evī sānsārik sukhaduḥkharūp ( – harṣhaviṣhādarūp) vikriyā temane virām
pāmī chhe.

2. shātan = pātaḷun thavun te; hīn thavun te; kṣhīṇ thavun te. 3. patan = nāsh; galan; kharī javun te.

Page 212 of 256
PDF/HTML Page 252 of 296
single page version

21

2
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
जो संवरेण जुत्तो णिज्जरमाणोध सव्वकम्माणि ।
ववगदवेदाउस्सो मुयदि भवं तेण सो मोक्खो ।।१५३।।
यः संवरेण युक्तो निर्जरन्नथ सर्वकर्माणि ।
व्यपगतवेद्यायुष्को मुञ्चति भवं तेन स मोक्षः ।।१५३।।
द्रव्यमोक्षस्वरूपाख्यानमेतत् ।
अथ खलु भगवतः केवलिनो भावमोक्षे सति प्रसिद्धपरमसंवरस्योत्तरकर्मसन्ततौ

निरुद्धायां परमनिर्जराकारणध्यानप्रसिद्धौ सत्यां पूर्वकर्मसन्ततौ कदाचित्स्वभावेनैव कदाचित्समुद्घातविधानेनायुःकर्मसमभूतस्थित्यामायुःकर्मानुसारेणैव निर्जीर्यमाणायामपुनर्भवाय

samvarasahit te jīv pūrva samasta karmo nirjare
ne āyuvedyavihīn thaī bhavane taje; te mokṣha chhe. 153.

anvayārthaḥ — [ यः संवरेण युक्तः ] je samvarathī yukta chhe evo (kevaḷagnānaprāpta) jīv [ निर्जरन् अथ सर्वकर्माणि ] sarva karmone nirjarato thako [ व्यपगतवेद्यायुष्कः ] vedanīy ane āyuṣh rahit thaīne [ भवं मुञ्चति ] bhavane chhoḍe chhe; [ तेन ] tethī (e rīte sarva karmapudgalono viyog thavāne līdhe) [ सः मोक्षः ] te mokṣha chhe.

ṭīkāḥ — ā, dravyamokṣhanā svarūpanun kathan chhe.

kharekhar bhagavān kevaḷīne, bhāvamokṣha hotān, param samvar siddha thavāne līdhe 1uttar karmasantati nirodh pāmī thakī ane param nirjarānā kāraṇabhūt dhyān siddha thavāne līdhe 2pūrva karmasantati — ke jenī sthiti kadāchit svabhāvathī ja āyukarmanā jeṭalī hoy chhe ane kadāchit 3samudghātavidhānathī āyukarmanā jeṭalī thāy chhe te — āyukarmanā anusāre ja nirjaratī thakī, 4apunarbhavane māṭe te bhav chhūṭavānā samaye thato je vedanīy-āyu-nām- 1. uttar karmasantati = pachhīno karmapravāh; bhāvī karmaparamparā. 2. pūrva = pahelānī 3. kevaḷībhagavānane vedanīy, nām ane gotrakarmanī sthiti kyārek svabhāvathī ja (arthāt kevaḷīsamudghāt-

rūp nimitta hoyā vinā ja) āyukarmanā jeṭalī hoy chhe ane kyārek te traṇ karmonī sthiti āyu-
karmathī vadhāre hovā chhatān te sthiti ghaṭīne āyukarma jeṭalī thavāmān kevaḷīsamudghāt nimitta bane chhe.

4. apunarbhav = pharīne bhav nahi thavo te. (kevaḷībhagavānane pharīne bhav thayā vinā ja te bhavano

tyāg thāy chhe; tethī temanā ātmāthī karmapudgalono sadāne māṭe sarvathā viyog thāy chhe.)

Page 213 of 256
PDF/HTML Page 253 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
213

तद्भवत्यागसमये वेदनीयायुर्नामगोत्ररूपाणां जीवेन सहात्यन्तविश्लेषः कर्मपुद्गलानां द्रव्यमोक्षः ।।१५३।।

— इति मोक्षपदार्थव्याख्यानं समाप्तम् ।
समाप्तं च मोक्षमार्गावयवरूपसम्यग्दर्शनज्ञानविषयभूतनवपदार्थव्याख्यानम् ।।

✽ ✽ ✽

अथ मोक्षमार्गप्रपञ्चसूचिका चूलिका ।
जीवसहावं णाणं अप्पडिहददंसणं अणण्णमयं ।
चरियं च तेसु णियदं अत्थित्तमणिंदियं भणियं ।।१५४।।
जीवस्वभावं ज्ञानमप्रतिहतदर्शनमनन्यमयम् ।
चारित्रं च तयोर्नियतमस्तित्वमनिन्दितं भणितम् ।।१५४।।

gotrarūp karmapudgalono jīvanī sāthe atyant vishleṣh (viyog) te dravyamokṣha chhe. 153.

ā rīte mokṣhapadārthanun vyākhyān samāpta thayun.
vaḷī mokṣhamārganā avayavarūp samyagdarshan tathā samyaggnānanā viṣhayabhūt nav

padārthanun vyākhyān paṇ samāpta thayun.

✽ ✽ ✽

have 1mokṣhamārgaprapañchasūchak 2chūlikā chhe.
ātmasvabhāv ananyamay nirvighna darshan gnān chhe;
draggnānaniyat anindya je astitva te chāritra chhe. 154.

anvayārthaḥ — [ जीवस्वभावं ] jīvano svabhāv [ ज्ञानम् ] gnān ane [ अप्रतिहत- 1. mokṣhamārgaprapañchasūchak = mokṣhamārgano vistār jaṇāvanārī; mokṣhamārgane vistārathī kahenārī; mokṣhamārganun

vistr̥ut kathan karanārī. 2. chūlikānā artha māṭe 142mā pānānun padaṭippaṇ juo.

Page 214 of 256
PDF/HTML Page 254 of 296
single page version

21

4
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
मोक्षमार्गस्वरूपाख्यानमेतत् ।
जीवस्वभावनियतं चरितं मोक्षमार्गः । जीवस्वभावो हि ज्ञानदर्शने अनन्य-

मयत्वात् । अनन्यमयत्वं च तयोर्विशेषसामान्यचैतन्यस्वभावजीवनिर्वृत्तत्वात् । अथ तयोर्जीवस्वरूपभूतयोर्ज्ञानदर्शनयोर्यन्नियतमवस्थितमुत्पादव्ययध्रौव्यरूपवृत्तिमयमस्तित्वं रागादि- परिणत्यभावादनिन्दितं तच्चरितं; तदेव मोक्षमार्ग इति । द्विविधं हि किल संसारिषु चरितं — स्वचरितं परचरितं च; स्वसमयपरसमयावित्यर्थः । तत्र स्वभावाव- स्थितास्तित्वस्वरूपं स्वचरितं, परभावावस्थितास्तित्वस्वरूपं परचरितम् । तत्र यत्स्वभावा- दर्शनम् ] apratihat darshan chhe — [ अनन्यमयम् ] ke jeo (jīvathī) ananyamay chhe. [ तयोः ] te gnānadarshanamān [ नियतम् ] niyat [ अस्तित्वम् ] astitva — [ अनिन्दितं ] ke je anindit chhe — [ चारित्रं च भणितम् ] tene (jinendroe) chāritra kahyun chhe.

ṭīkāḥ — ā, mokṣhamārganā svarūpanun kathan chhe.

jīvasvabhāvamān niyat chāritra te mokṣhamārga chhe. jīvasvabhāv kharekhar gnānadarshan chhe kāraṇ ke teo (jīvathī) ananyamay chhe. gnānadarshananun (jīvathī) ananyamayapaṇun hovānun kāraṇ e chhe ke 1visheṣhachaitanya ane sāmānyachaitanya jeno svabhāv chhe evā jīvathī teo niṣhpanna chhe (arthāt jīvathī gnānadarshan rachāyelān chhe). have jīvanā svarūpabhūt evān te gnānadarshanamān 2niyat — avasthit evun je utpādavyayadhrauvyarūp 3vr̥uttimay astitva — ke je rāgādipariṇāmanā abhāvane līdhe anindit chhe — te chāritra chhe; te ja mokṣhamārga chhe.

sansārīomān chāritra kharekhar be prakāranun chheḥ — (1) svachāritra ane (2) parachāritra; (1) svasamay ane (2) parasamay evo artha chhe. tyān, svabhāvamān avasthit astitvasvarūp (chāritra) te svachāritra chhe ane parabhāvamān avasthit astitvasvarūp (chāritra) te parachāritra chhe. temānthī (arthāt be prakāranān chāritramānthī), svabhāvamān avasthit astitvarūp chāritra — ke je parabhāvamān avasthit 1. visheṣhachaitanya te gnān chhe ane sāmānyachaitanya te darshan chhe. 2. niyat = avasthit; sthit; sthir; draḍhapaṇe rahelun. 3. vr̥utti = vartavun te; hovun te. [utpādavyayadhrauvyarūp vr̥utti te astitva chhe.]

Page 215 of 256
PDF/HTML Page 255 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
215

वस्थितास्तित्वरूपं परभावावस्थितास्तित्वव्यावृत्तत्वेनात्यन्तमनिन्दितं तदत्र साक्षान्मोक्ष- मार्गत्वेनावधारणीयमिति ।।१५४।।

जीवो सहावणियदो अणियदगुणपज्जओध परसमओ ।
जदि कुणदि सगं समयं पब्भस्सदि कम्मबंधादो ।।१५५।।
जीवः स्वभावनियतः अनियतगुणपर्यायोऽथ परसमयः ।
यदि कुरुते स्वकं समयं प्रभ्रस्यति कर्मबन्धात् ।।१५५।।

स्वसमयपरसमयोपादानव्युदासपुरस्सरकर्मक्षयद्वारेण जीवस्वभावनियतचरितस्य मोक्ष- मार्गत्वद्योतनमेतत् । astitvathī bhinna hovāne līdhe atyant anindit chhe te — ahīn sākṣhāt mokṣhamārga tarīke avadhāravun.

[ā ja chāritra ‘paramārtha’shabdathī vāchya evā mokṣhanun kāraṇ chhe, anya nahi — em nahi jāṇatān thakān, mokṣhathī bhinna evā asār sansāranā kāraṇabhūt mithyātvarāgādimān līn vartatān thakān āpaṇo anant kāḷ gayo; ām jāṇīne te ja jīvasvabhāvaniyat chāritranī — ke je mokṣhanā kāraṇabhūt chhe tenī — nirantar bhāvanā karavī yogya chhe. ā pramāṇe sūtratātparya chhe.] 154.

nijabhāvaniyat aniyataguṇaparyayapaṇe parasamay chhe;
te jo kare svakasamayane to karmabandhanathī chhūṭe. 155.

anvayārthaḥ — [ जीवः ] jīv, [ स्वभावनियतः ] (dravya-apekṣhāe) svabhāvaniyat hovā chhatān, [ अनियतगुणपर्यायः अथ परसमयः ] jo aniyat guṇaparyāyavāḷo hoy to parasamay chhe. [ यदि ] jo te [ स्वकं समयं कुरुते ] (niyat guṇaparyāye pariṇamī) svasamayane kare chhe to [ कर्मबन्धात् ] karmabandhathī [ प्रभ्रस्यति ] chhūṭe chhe.

ṭīkāḥ — svasamayanā grahaṇ ane parasamayanā tyāgapūrvak karmakṣhay thāy chhe — evā pratipādan dvārā ahīn (ā gāthāmān) ‘jīvasvabhāvamān niyat chāritra te mokṣhamārga chhe’ em darshāvyun chhe.

Page 216 of 256
PDF/HTML Page 256 of 296
single page version

21

6
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-

संसारिणो हि जीवस्य ज्ञानदर्शनावस्थितत्वात् स्वभावनियतस्याप्यनादि- मोहनीयोदयानुवृत्तिपरत्वेनोपरक्तोपयोगस्य सतः समुपात्तभाववैश्वरूप्यत्वादनियतगुण- पर्यायत्वं परसमयः परचरितमिति यावत् । तस्यैवानादिमोहनीयोदयानुवृत्तिपरत्वम- पास्यात्यन्तशुद्धोपयोगस्य सतः समुपात्तभावैक्यरूप्यत्वान्नियतगुणपर्यायत्वं स्वसमयः स्वचरितमिति यावत् । अथ खलु यदि कथञ्चनोद्भिन्नसम्यग्ज्ञानज्योतिर्जीवः परसमयं व्युदस्य स्वसमयमुपादत्ते तदा कर्मबन्धादवश्यं भ्रश्यति । यतो हि जीवस्वभावनियतं चरितं मोक्षमार्ग इति ।।१५५।।

जो परदव्वम्हि सुहं असुहं रागेण कुणदि जदि भावं ।
सो सगचरित्तभट्ठो परचरियचरो हवदि जीवो ।।१५६।।

sansārī jīv, (dravya-apekṣhāe) gnānadarshanamān avasthit hovāne līdhe svabhāvamān niyat ( – nishchaḷapaṇe rahelo) hovā chhatān, jyāre anādi mohanīyanā udayane anusarīne pariṇati karavāne līdhe 1uparakta upayogavāḷo ( – ashuddha upayogavāḷo) hoy chhe tyāre (pote) bhāvonun vishvarūpapaṇun ( – anekarūpapaṇun) grahyun hovāne līdhe tene je 2aniyat- guṇaparyāyapaṇun hoy chhe te parasamay arthāt parachāritra chhe; te ja (jīv) jyāre anādi mohanīyanā udayane anusaratī pariṇati karavī chhoḍīne atyant shuddha upayogavāḷo hoy chhe tyāre (pote) bhāvanun ekarūpapaṇun grahyun hovāne līdhe tene je 3niyataguṇaparyāyapaṇun hoy chhe te svasamay arthāt svachāritra chhe.

have, kharekhar jo koī paṇ prakāre samyaggnānajyoti pragaṭ karīne jīv parasamayane chhoḍī svasamayane grahaṇ kare chhe to karmabandhathī avashya chhūṭe chhe; jethī kharekhar (em nakkī thāy chhe ke) jīvasvabhāvamān niyat chāritra te mokṣhamārga chhe. 155.

je rāgathī paradravyamān karato shubhāshubh bhāvane,
te svakacharitrathī bhraṣhṭa, parachāritra ācharanār chhe. 156.
1. uparakta = uparāgayukta. [koī padārthamān thato, anya upādhine anurūp vikār (arthāt anya upādhi

jemān nimittabhūt hoy chhe evī aupādhik vikr̥uti — malinatā — ashuddhi) te uparāg chhe.] 2. aniyat = anishchit; anekarūp; vividh prakāranā. 3. niyat = nishchit; ekarūp; amuk ek ja prakāranā.

Page 217 of 256
PDF/HTML Page 257 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
217
यः परद्रव्ये शुभमशुभं रागेण करोति यदि भावम् ।
स स्वकचरित्रभ्रष्टः परचरितचरो भवति जीवः ।।१५६।।
परचरितप्रवृत्तस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यो हि मोहनीयोदयानुवृत्तिवशाद्रज्यमानोपयोगः सन् परद्रव्ये शुभमशुभं वा

भावमादधाति, स स्वकचरित्रभ्रष्टः परचरित्रचर इत्युपगीयते; यतो हि स्वद्रव्ये शुद्धोपयोगवृत्तिः स्वचरितं, परद्रव्ये सोपरागोपयोगवृत्तिः परचरितमिति ।।१५६।।

आसवदि जेण पुण्णं पावं वा अप्पणोध भावेण ।
सो तेण परचरित्तो हवदि त्ति जिणा परूवेंति ।।१५७।।

anvayārthaḥ — [ यः ] je [ रागेण ] rāgathī ( – rañjit arthāt malin upayogathī) [ परद्रव्ये ] paradravyane viṣhe [ शुभम् अशुभम् भावम् ] shubh ke ashubh bhāv [ यदि करोति ] kare chhe, [ सः जीवः ] te jīv [ स्वकचरित्रभ्रष्टः ] svachāritrabhraṣhṭa evo [ परचरितचरः भवति ] parachāritrano ācharanār chhe.

ṭīkāḥ — ā, parachāritramān pravartanāranā svarūpanun kathan chhe.

je (jīv) kharekhar mohanīyanā udayane anusaratī pariṇativashāt (arthāt mohanīyanā udayane anusarīne pariṇamavāne līdhe) rañjit-upayogavāḷo (uparakta- upayogavāḷo) vartato thako, paradravyane viṣhe shubh ke ashubh bhāvane dhāraṇ kare chhe, te (jīv) svachāritrathī bhraṣhṭa evo parachāritrano ācharanār kahevāmān āve chhe; kāraṇ ke kharekhar svadravyane viṣhe shuddha-upayogarūp pariṇati te svachāritra chhe ane paradravyane viṣhe 1soparāg-upayogarūp pariṇati te parachāritra chhe. 156.

re! puṇya athavā pāp jīvane āsrave je bhāvathī,
tenā vaḍe te ‘paracharit’ nirdiṣhṭa chhe jinadevathī. 157.
1. soparāg = uparāgayukta; uparakta; malin; vikārī; ashuddha. [upayogamān thato, karmodayarūp upādhine
anurūp vikār (arthāt karmodayarūp upādhi jemān nimittabhūt hoy chhe evī aupādhik vikr̥uti)
te uparāg chhe.]

pt.. 28

Page 218 of 256
PDF/HTML Page 258 of 296
single page version

21

8
pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
आस्रवति येन पुण्यं पापं वात्मनोऽथ भावेन ।
स तेन परचरित्रः भवतीति जिनाः प्ररूपयन्ति ।।१५७।।
परचरितप्रवृत्तेर्बन्धहेतुत्वेन मोक्षमार्गत्वनिषेधनमेतत् ।
इह किल शुभोपरक्तो भावः पुण्यास्रवः, अशुभोपरक्तः पापास्रव इति । तत्र

पुण्यं पापं वा येन भावेनास्रवति यस्य जीवस्य यदि स भावो भवति स जीवस्तदा तेन परचरित इति प्ररूप्यते । ततः परचरितप्रवृत्तिर्बन्धमार्ग एव, न मोक्षमार्ग इति ।।१५७।।

जो सव्वसंगमुक्को णण्णमणो अप्पणं सहावेण ।
जाणदि पस्सदि णियदं सो सगचरियं चरदि जीवो ।।१५८।।

anvayārthaḥ — [ येन भावेन ] je bhāvathī [ आत्मनः ] ātmāne [ पुण्यं पापं वा ] puṇya athavā pāp [ अथ आस्रवति ] āsrave chhe, [ तेन ] te bhāv vaḍe [ सः ] te (jīv) [ परचरित्रः भवति ] parachāritra chhe — [ इति ] em [ जिनाः ] jino [ प्ररूपयन्ति ] prarūpe chhe.

ṭīkāḥ — ahīn, parachāritrapravr̥utti bandhahetubhūt hovāthī tene mokṣhamārgapaṇāno niṣhedh karavāmān āvyo chhe (arthāt parachāritramān pravartan bandhano hetu hovāthī te mokṣhamārga nathī em ā gāthāmān darshāvyun chhe).

ahīn kharekhar shubhoparakta bhāv ( – shubharūp vikārī bhāv) te puṇyāsrav chhe ane ashubhoparakta bhāv ( – ashubharūp vikārī bhāv) pāpāsrav chhe. tyān, puṇya athavā pāp je bhāvathī āsrave chhe, te bhāv jyāre je jīvane hoy tyāre te jīv te bhāv vaḍe parachāritra chhe — em (jinendro dvārā) prarūpavāmān āve chhe. tethī (em nakkī thāy chhe ke) parachāritramān pravr̥utti te bandhamārga ja chhe, mokṣhamārga nathī. 157.

sau-saṅgamukta ananyachitta svabhāvathī nij ātmane
jāṇe ane dekhe niyat rahī, te svacharitapravr̥utta chhe. 158.

Page 219 of 256
PDF/HTML Page 259 of 296
single page version

kahānajainashāstramāḷā ]

navapadārthapūrvak mokṣhamārgaprapañchavarṇan
219
यः सर्वसङ्गमुक्तः अनन्यमनाः आत्मानं स्वभावेन ।
जानाति पश्यति नियतं सः स्वकचरितं चरति जीवः ।।१५८।।
स्वचरितप्रवृत्तस्वरूपाख्यानमेतत् ।
यः खलु निरुपरागोपयोगत्वात्सर्वसङ्गमुक्तः परद्रव्यव्यावृत्तोपयोगत्वादनन्यमनाः

आत्मानं स्वभावेन ज्ञानदर्शनरूपेण जानाति पश्यति नियतमवस्थितत्वेन, स खलु स्वकं चरितं चरति जीवः । यतो हि द्रशिज्ञप्तिस्वरूपे पुरुषे तन्मात्रत्वेन वर्तनं स्वचरितमिति ।।१५८।।

anvayārthaḥ — [ यः ] je [ सर्वसङ्गमुक्तः ] sarvasaṅgamukta ane [ अनन्यमनाः ] ananyamanavāḷo vartato thako [ आत्मानं ] ātmāne [ स्वभावेन ] (gnānadarshanarūp) svabhāv vaḍe [ नियतं ] niyatapaṇe ( – sthiratāpūrvak) [ जानाति पश्यति ] jāṇe-dekhe chhe, [ सः जीवः ] te jīv [ स्वकचरितं ] svachāritra [ चरति ] āchare chhe.

ṭīkāḥ — ā, svachāritramān pravartanāranā svarūpanun kathan chhe.

je (jīv) kharekhar 1niruparāg upayogavāḷo hovāne līdhe sarvasaṅgamukta vartato thako, paradravyathī 2vyāvr̥utta upayogavāḷo hovāne līdhe 3ananyamanavāḷo vartato thako, ātmāne gnānadarshanarūp svabhāv vaḍe niyatapaṇe arthāt avasthitapaṇe jāṇe-dekhe chhe, te jīv kharekhar svachāritra āchare chhe; kāraṇ ke kharekhar 4drashignaptisvarūp puruṣhamān ( – ātmāmān) tanmātrapaṇe vartavun te svachāritra chhe.

bhāvārthaḥ — je jīv shuddhopayogī vartato thako ane jenī pariṇati par pratye jatī nathī evo vartato thako, ātmāne svabhāvabhūt gnānadarshanapariṇām vaḍe sthiratāpūrvak jāṇe- dekhe chhe, te jīv svachāritra ācharanār chhe; kāraṇ ke drashignaptisvarūp ātmāmān mātra drashignaptirūpe pariṇamīne rahevun te svachāritra chhe. 158. 1. niruparāg = uparāg rahit; nirmaḷ; avikārī; shuddha. [niruparāg upayogavāḷo jīv samasta bāhya-

abhyantar saṅgathī shūnya chhe topaṇ niḥsaṅg paramātmānī bhāvanā dvārā utpanna sundar-ānandasyandī paramānandasvarūp sukhasudhārasanā āsvādathī, pūrṇa-kaḷashanī māphak, sarva ātmapradeshe bharelo hoy chhe.] 2. vyāvr̥utta = pāchho vaḷel; alag thayel; nivartel; nivr̥utta; bhinna. 3. ananyamanavāḷo = jenī pariṇati anya pratye jatī nathī evo. [man = chitta; pariṇati; bhāv.] 4. drashi = darshanakriyā; sāmānya avalokan.

Page 220 of 256
PDF/HTML Page 260 of 296
single page version

220

pañchāstikāyasaṅgrah
[ bhagavānashrīkundakund-
चरियं चरदि सगं सो जो परदव्वप्पभावरहिदप्पा ।
दंसणणाणवियप्पं अवियप्पं चरदि अप्पादो ।।१५९।।
चरितं चरति स्वकं स यः परद्रव्यात्मभावरहितात्मा ।
दर्शनज्ञानविकल्पमविकल्पं चरत्यात्मनः ।।१५९।।
शुद्धस्वचरितप्रवृत्तिपथप्रतिपादनमेतत् ।
यो हि योगीन्द्रः समस्तमोहव्यूहबहिर्भूतत्वात्परद्रव्यस्वभावभावरहितात्मा सन्,

स्वद्रव्यमेकमेवाभिमुख्येनानुवर्तमानः स्वस्वभावभूतं दर्शनज्ञानविकल्पमप्यात्मनोऽविकल्पत्वेन

te chhe svacharitapravr̥utta, je paradravyathī virahitapaṇe
nij gnānadarshanabhedane jīvathī abhinna ja āchare. 159.

anvayārthaḥ — [ यः ] je [ परद्रव्यात्मभावरहितात्मा ] paradravyātmak bhāvothī rahit svarūpavāḷo vartato thako, [ दर्शनज्ञानविकल्पम् ] (nijasvabhāvabhūt) darshanagnānarūp bhedane [ आत्मनः अविकल्पं ] ātmāthī abhedapaṇe [ चरति ] āchare chhe, [ सः ] te [ स्वकं चरितं चरति ] svachāritrane āchare chhe.

ṭīkāḥ — ā, shuddha svachāritrapravr̥uttinā mārganun kathan chhe.

je yogīndra, samasta 1mohavyūhathī bahirbhūt hovāne līdhe paradravyanā svabhāvarūp bhāvothī rahit svarūpavāḷo vartato thako, svadravyane ekane ja abhimukhapaṇe anusaratān thakān nijasvabhāvabhūt darshanagnānabhedane paṇ ātmāthī abhedapaṇe āchare chhe, te kharekhar svachāritrane āchare chhe.

ā rīte kharekhar 2shuddhadravyane āshrit, 3abhinnasādhyasādhanabhāvavāḷā nishchay- 1. mohavyūh = mohasamūh. [je munīndre samasta mohasamūhano nāsh karyo hovāthī ‘potānun svarūp paradravyanā

svabhāvarūp bhāvothī rahit chhe’ evī pratīti ane gnān jemane varte chhe, tathā te uparānt je kevaḷ svadravyamān ja nirvikalpapaṇe atyant līn thaī nijasvabhāvabhūt darshanagnānabhedone ātmāthī abhedapaṇe āchare chhe, te munīndra svachāritranā ācharanār chhe.] 2. ahīn nishchayanayano viṣhay shuddhadravya arthāt shuddhaparyāyapariṇat dravya chhe, eṭale ke ekalā dravyano ( – par

nimitta vināno) shuddhaparyāy chhe; jem ke, nirvikalpa shuddhaparyāyapariṇat munine nishchayanayathī mokṣhamārga chhe. 3. je nayamān sādhya ane sādhan abhinna (arthāt ek prakāranān) hoy te ahīn nishchayanay chhe;