Ishtopdesh-Gujarati (simplified iso15919 transliteration). Ishtopdesh: ,,; Introduction; Avrutti; Param Pujya Adhyatmamoorti Sadgurudevshree Kanjiswami; Prakashakiy Nivedan; PrakAshakiy nivedan (trutiy Avrutti); Anuvadaknu vaktvya; Anukramanika; Shastra Swadhyayka Prarambhik Manglacharan; Shlok: 1-2.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 8

 


Page -12 of 146
PDF/HTML Page 2 of 160
single page version

background image
bhagavānashrīkundakund-kahānajainashāstramāḷā, puṣhpa-111
परमात्मने नमः
ḥ prakāshakaḥ
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh (saurāṣhṭra)
ḥ anuvādakaḥ
chhoṭālāl gulābachand gāndhī (sonāsaṇ)
bī. e. (onarsa), es. ṭī. sī.
mūḷ shloko, gujarātī padyānuvād
paṇḍit shrī āshādhar dvārā virachit sanskr̥it ṭīkā,
teno gujarātī anuvād tathā
shrī dhanyakumārajī jain,(em.e.) dvārā thayel hindī ṭīkā sahit
shrīmatpūjyapādasvāmivirachit
iṣhṭopadesh

Page -11 of 146
PDF/HTML Page 3 of 160
single page version

background image
pratham āvr̥uttiprataḥ 2000vi. san. 2025
dvitīy āvr̥uttiprataḥ 1200vi. san. 2044
tr̥utīy āvr̥uttiprataḥ 2000vi. san. 2051
chaturtha āvr̥uttiprataḥ 1500vi. san. 2066
mudrak
kahān mudraṇālay
sonagaḍh (saurāṣhṭra)
(02846) 244081
kimmat ruā. 20=00
ā shāstranī paḍatar kimmat rūā. 51=00 thāy chhe. anek mumukṣhuonī ārthik
sahāyathī ā āvr̥uttinī kimmat rūā. 40=00 thāy chhe. temānthī 50%
shrī ghāṭakopar digambar jain mumukṣhu maṇḍaḷ, mumbaī taraphathī kimmat ghaṭāḍavāmān āvatā
ā shāstranī kimmat rūā. 20=00 rākhavāmān āvī chhe.
iṣhṭopadeshanā


sthāyī prakāshan-puraskartā

sva. hīrāben nāthālāl shāh-parivār, yu.es.e.
( 2 )


Page -9 of 146
PDF/HTML Page 5 of 160
single page version

background image
prakāshakīy nivedan
shrī pūjyapādāchāryadev rachit, samādhinī prāpti karāvanāro, atyuttam grantha ‘shrī
samādhitantra-samādhishatak’, shrī prabhāchandrāchāryakr̥ut sanskr̥it ṭīkā sahit, gujarātī anuvādarupe
ā sansthā dvārā pahelān i.sa. 1966mān prasiddha thayo chhe ane jignāsu bhāi-bahenoe tene sāro
āvakār āyo chhe. tenāthī preraṇā pāmī, te āchāryabhagavānanī bhedagnānamūlak bījī kr̥uti
‘iṣhṭopadesh’, gujarātī anuvād sahit, prakāshit karatān atyānand thāy chhe.
vītarāg sarvagna paramātmā iṣhṭa(hit)nā upadeṣhṭā chhe. te sarvagnavāṇī anusāre shrī
pūjyapādāchāryadeve ‘iṣhṭopadesh’nī rachanā karī chhe ane tene anusarīne vartamānamān
shuddhasvarupajīvī ātmagna sant pūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmī, amogh ātmasparshī pravachano
dvārā nirantar iṣhṭopadesh āpī, āpaṇane upakr̥ut karī rahyā chhe te badal temanān pāvan
charaṇāravindamān atyant bhaktibhāve namaskār!
jem ‘samādhitantra’no gujarātī anuvād saddharmapremī bhāishrī chhoṭālāl gulābachand gāndhī
bī.e. (onarsa), es.ṭī.sī. (sonāsaṇavāḷā)e karyo chhe tem ā ‘iṣhṭopadesh’no gujarātī
anuvād paṇ temaṇe ja taiyār karī āyo chhe. (temano parichay ‘samādhitantra’nā prakāshakīy
nivedanamān āyo chhe.) ā anuvād temaṇe jinapravachan pratyenī bhaktithī prerāine
pramuditabhāve, taddan niḥspr̥uhatāpūrvak karī āyo chhe. iṣhṭopadeshanā bhāvo jāḷavī rākhavā temaṇe
atyant chīvaṭ rākhī chhe. te māṭe ā sansthā temanī atyant r̥uṇī chhe ane temane dhanyavād āpavā
sāthe temanā pratye ābhār pradarshit kare chhe.
tā. 8-2-1968sāhityaprakāshanasamiti
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh (saurāṣhṭra)
( 3 )

Page -8 of 146
PDF/HTML Page 6 of 160
single page version

background image
prakāshakīy nivedan
(tr̥utīy āvr̥utti)
vītarāg jinapravachananā sūkṣhma rahasyothī bharapūr evā ā ‘iṣhṭopadesh’ nāmanā laghugranth
upar, adhyātmatattvānubhavī sanmārgaprakāshak paramapūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīe āpelān
adhyātmarahasyabharapūr, arthagambhīr temaj gnānavairāgyaprerak adbhut pravachano ‘ātmadharma’
māsik patramān prakāshit thayān chhe, je vāñchīne, anek mumukṣhuhr̥udayo prabhāvit thavāthī, keṭalāk
mumukṣhu mahānubhāvonī ghaṇā vakhatathī aprāy evā ā gujarātī sanskaraṇanī trījī āvr̥utti
chhapāvavānī māṅgaṇī hatī.
adhyātmayupravartak paramapūjya sadgurudev shrī kānajīsvāmīnī pavitra sādhanābhūmi
adhyātmatīrthadhām suvarṇapurīmān (sonagaḍhamān) svānubhavavibhūṣhit prashamamūrti pūjya bahenashrī
champābenanī ātmasādhanā temaj devagurubhaktibhīnī maṅgaḷ chhāyā taḷe pūrvavat je anekavidh
dhārmik gatividhi pravarte chhe tenā ek aṅgarup satsāhityaprakāshanavibhāg dvārā je ārṣhapraṇīt
mūḷ shāstro tathā pravachanagrantho vagere prakāshit karavāmān āve chhe te paikīnun ā, ‘iṣhṭopadesh’nā
gujarātī sanskaraṇanī trījī āvr̥uttirup punaḥprakāshan chhe.
ā āvr̥uttimān paramashrutaprabhāvak maṇḍaḷ, shrīmad rājachandra āshram, agās dvārā prakāshit
iṣhṭopadesh granthamānthī shrī dhanyakumārajī jain kr̥ut hindī ṭīkāno paṇ samāvesh karavāmān āvyo chhe.
pūjya gurudevashrī kānajīsvāmīe ā granth upar kalyāṇakārī pravachano karyān te samaye teoshrī
samakṣha ā hindī ṭīkā hovāthī mumukṣhuone pravachano sāmbhaḷavāmān ane samajavāmān sulabhatā rahe
te hetuthī ā āvr̥uttimān hindī ṭīkāno paṇ samāvesh karavāmān āvyo chhe. te badal amo
uparokta sansthāno paṇ ābhār mānīe chhīe.
ā āvr̥uttinun sundar mudraṇ vagere karī āpavā badal ‘kahān mudraṇālay’nā sañchālakano
ābhār mānīe chhīe.
mumukṣhu āmānthī samyakprakāre iṣhṭa upadesh grahaṇ karī sarva ākulatārup duḥkhano nāsh
karī nirākulatārup sukhanī prāpti kare e ja bhāvanā.
āso vad amās (dīpāvalī)
bhagavān mahāvīr nirvāṇakalyāṇak din
vi.san. 2065
sāhityaprakāshanasamiti
shrī digambar jain svādhyāyamandir ṭrasṭa
sonagaḍh (saurāṣhṭra)
( 4 )

Page -7 of 146
PDF/HTML Page 7 of 160
single page version

background image
anuvādakanun vaktavya
shrī pūjyapādāchārya rachit ‘iṣhṭopadesh’ nāmano ā ādhyātmik grantha bhedagnān māṭe
ane ātmānubhav māṭe bahu upayogī hovāthī teno gujarātī anuvād āpanī āgaḷ rajū
karun chhun.
granthanā nāmanī sārthakatā
‘‘je vaḍe sukh paje vā duḥkh viṇase e kāryanun nām prayojan chhe. e prayojananī
jenāthī siddhi thāy te ja āpaṇun iṣhṭa chhe. have ā avasaramān amane vītarāg visheṣhagnānanun
hovun e ja prayojan chhe, kāraṇ enāthī nirākul satya sukhanī prāpti thāy chhe ane sarva
ākulatārup duḥkhano nāsh thāy chhe.(mokṣhamārga prakāshak gu. ā. pr̥u. 7)
paṇḍit daulatarāmajīe ‘chhahaḍhālā’mān kahyun chhe keḥ—
‘‘ātamako hit hai sukh, so sukh ākulatā vin kahie,
ākulatā shivamānhī na tāt, shivamag lāgyo chahie.’’ (3-1)
—ātmānun hit sukh chhe ane te ākuḷatā rahit chhe. mokṣhamān ākuḷatā nathī, tethī
mokṣhanā mārgamān-tenā upāyamān lāgyā rahevun joie.
mokṣha ane teno upāy-e āpaṇun iṣhṭa chhe. teno upadesh āchārye yathāvat ā
granthamān karyo chhe, tethī ā granthanun nām ‘iṣhṭopadesh’—e sarvathā yogya chhe.
granthanī upayogitā
āchārye ā granthanā shlok 51mān kahyun chhe keḥ-
‘‘pūrvokta prakāre ‘iṣhṭopadesh’nun samyak prakāre adhyayan karī, sārī rīte chintavan
karīne je bhavya dhīmān puruṣh ātmagnānanā baḷathī mān-apamānamān samatābhāv dhāraṇ karīne
tathā bāhya padārthomān viparīt abhiniveshano tyāg karīne nagar yā vanamān vidhipūrvak vase
chhe te upamārahit mukit-lakṣhmīne prāpta kare chhe.’’
granthanī visheṣhatā
ā nānakaḍo ādhyātmik grantha chhe, parantu temān āchārye gāgaramān sāgar bharī dīdho
chhe. temān bhedavignānapūrvak shuddhātmānī anubhūti kevī rīte thāy teno mārga-upāy chīndhyo chhe.
e tenī visheṣhatā chhe.
vaḷī ā granthamān nīchenī sārabhūt bābatono paṇ nirdesh karavāmān āvyo chheḥ-
1.upādān vastunī sahaj nijashakti chhe ane nimitta to sanyogarup kāraṇ chhe. kārya
( 5 )

Page -6 of 146
PDF/HTML Page 8 of 160
single page version

background image
potānā upādānathī ja thāy chhe. te vakhate tene anukūḷ nimitta hoy ja. tene
shodhavānī yā meḷavavānī vyagratānī jarur hoy ja nahi.(shlok-2)
2.shuddhātmānī prāpti-anubhav na thāy tyān sudhī pāpabhāvathī bachavā māṭe heyabuddhie
puṇyabhāv āve chhe, parantu te paṇ bandhanun kāraṇ chhe em samajavun.
(shlok-3 ane bhāvārtha)
3.mokṣha māṭe pravr̥utti karanārane svarganun sukh sheje prāpta thāy chhe. (shlok-4)
4.sansārī jīvonān sukh-duḥkh kevaḷ vāsanāmātra ja hoy chhe. te sukh-duḥkharup bhogo
āpatti-kāle rog samān udveg pamāḍe chhe.(shlok-6)
koi vastu sukh-duḥkharup nathī, parantu agnānatāne līdhe temān iṣhṭa-aniṣhṭanī kalpanā
karī jīv rāg-dveṣh karī sukh-duḥkh anubhave chhe.
5.mohathī ā.chhādit gnān potānā svabhāvane prāpta thatun nathī.(shlok-7)
6.sharīr, ghar, dhan, strī, putra, mitra, shatru ādi ātmāthī anya (bhinna) svabhāvavāḷān
chhe ane ātmāthī pratyakṣha bhinna chhe, chhatān mūḍh jīv (bahirātmā) temane potānān māne
chhe, temān ātmabuddhi kare chhe.(shlok-8)
7.mithyātvayukta rāg-dveṣh-e sansār-samudramān bahu lāmbā kāḷ sudhī bhramaṇanun kāraṇ chhe.
(shlok-11)
8.dāvānaḷathī baḷatā vananī madhyamān vr̥ukṣha upar beṭhelā manuṣhyanī jem mūḍh jīv anyanī
māphak pote paṇ koi divas vipattimān āvī paḍashe te vichārato nathī. (shlok-14)
9.je mamatāvāḷo chhe te sansāramān bandhāy chhe ane je mamatārahit chhe te sansārathī chhūṭe
chhe.(shlok-26)
10.gnānīne mr̥utyuno, rogano, bālyāvasthāno ne vr̥uddhāvasthāno bhay hoto nathī, kāraṇ
ke te samaje chhe ke te sarva paudgalik chhe.(shlok-29)
11.gnānī vichāre chhe ke sarva pudgalone men mohavashāt anekavār bhogavī bhogavīne
chhoḍyā have e ūn.chhaṣhṭa padārthomān mane kāni spr̥uhā nathī.(shlok-30)
12.vastutaḥ ātmā ja ātmāno guru chhe.(shlok-34)
13.je agnānī chhe te koithī gnānī thai shakato nathī ane je gnānī chhe te koithī agnānī
thai shakato nathī guru ādi to dharmāstikāyavat nimittamātra chhe.(shlok-35)
14.kāryanī utpatti svābhāvik guṇanī (potānā upādānanī) apekṣhā rākhe chhe seṅkaḍo
upāyo karavā chhatān bagalāne popaṭanī jem shīkhavāḍī shakātun nathī.
(shlok-35nī ṭīkā)
( 6 )

Page -5 of 146
PDF/HTML Page 9 of 160
single page version

background image
15.jem jem ātmānubhav thato jāy chhe, tem tem sulabh viṣhayo paṇ ruchatā nathī ane
jem jem viṣhayo pratye aruchi thāy chhe, tem tem ātmānubhavanī pariṇati vr̥uddhi pāmatī
jāy chhe.(shlok-37-38)
16.dhyān-parāyaṇ yogīne potānā dehanun paṇ bhān hotun nathī.(shlok-42)
17.par te par chhe, teno āshray karavāthī duḥkh chhe ane ātmā te ātmā chhe tenāthī
sukh chhe. tethī mahātmāo ātmārthe ja udyam kare chhe.(shlok-45)
18.je agnānī pudgalane abhinande chhe teno keḍo (pīchho) chār gatimān pudgal kadī chhoḍatun
nathī.(shlok-46)
19.avidyāne dūr karavāvāḷī mahān utkr̥uṣhṭa gnānajyoti chhe. mumukṣhuoe tenā sambandhamān
pr̥u.chhā karavī, tenī ja vāñchhā karavī ane teno ja anubhav karavo joie. (shlok-
49)
20.jīv anya chhe ane pudgal anya chhe-e tattvakathanano sār chhe. bījun je kāni kahevāmān
āvyun chhe te badho ja teno vistār chhe.(shlok-50)
granthakartā shrī pūjyapādasvāmī
teo karṇāṭak prāntanā rahīsh brāhmaṇakulotpanna prakhar vidvān hatā. teo vidvān
hatā eṭalun ja nahi paṇ u.cha koṭinā sanyamī hatā. teo bhārat-bhūmimān chhaṭhṭhā saikānā
pūrvārdhamān thai gayā—em vidvān paṇḍitonun mānavun chhe.
temane vyākaraṇ, nyāy, chhand, jyotiṣh ādinun tathā vaidyak, saiddhāntik, sāhityik
ane ādhyātmik viṣhayonun talasparshī gnān hatun. vaḷī temanī vivechan-shakti paṇ pragāḍh
hatī.
temanī kr̥utiomān khās karīne jainendravyākaraṇ, sarvārthasiddhi, samādhitantra, iṣhṭopadesh
ādi grantho, te te viṣhayomān jainasamājamān bahu ādhārabhūt gaṇāy chhe. āthī jainasamāj
upar temano mahān upakār chhe.
temanī bhāṣhāshailī saraḷ ane lālityapūrṇa chhe tem ja hr̥udayasparshī chhe. temanā
jīvanasambandhī ‘samādhitantra’nī prastāvanāmān savistār ullekh karavāmān āvyo chhe. tyānthī
jāṇī levā vinantī chhe.
sanskr̥it ṭīkākār paṇḍitapravar shrī āshādharajī
janma-janmasthaḷ
māravāḍano mulak je sapādalakṣha nāmathī jāṇīto hato tenā maṇḍaḷakar nagaramān vidvān
r̥uṣhitulya kavi āshādharajīno janma lagabhag vi.san. 1230 thī 35 sudhīmān thayo hato.
( 7 )

Page -4 of 146
PDF/HTML Page 10 of 160
single page version

background image
mātā-pitā-patnī-putra
jemanā pitānun nām shrī sallakṣhaṇ hatun. teo jainakuḷanā vādheramāl vanshanā hatā.
temanī mātānun nām shrīratnī hatun.
teo ‘sarasvatī putra’ birudane yogya hatā. temanī patnīnun nām sarasvatī ane
temanā ekanā ek putranun nām chhāhaḍ hatun. te arjun rājāno mitra hato. te paṇ vidvān
ane guṇavān hato.
paṇḍitajī e kāḷanā kālidās kavi samān hatā teo janmathī asādhāraṇ pragnāvāḷā
hatā.
jyāre mle.chha rājā shāhabuddin ghorīe pr̥ithvīrājane harāvī dilhīmān potānī
rājadhānī sthāpī, tyāre sapādalakṣha deshamān musalamānī rājya vyāpī gayun. te arasāmān eṭale
san. 1249mān musalamānonā trāsathī bachavā potānā parivār sāthe sapādalakṣha desh chhoḍī
māḷavānī rājadhānī dhārānagarīmān teo āvī vasyā. te vakhate māḷavāmān paramār vanshanā
pratāpī rājā vindhyavarmānun rājya hatun. tyān dharma, artha ane kām-e traṇ puruṣhārthanī sādhanā
karavānī sārī tak maḷī.
dhārānagarīmān pt.. dharasenanā shiṣhya pt.. mahāvīr pāse āshādharajīe jainendra
vyākaraṇanun adhyayan karyun hatun. teo vyākaraṇ, nyāy, kāvya ane dharmashāstrādinā viṣhayamān
pāraṅgat hatā ane te te viṣhayomān seṅkaḍo shiṣhyone temaṇe niṣhṇāt banāvyā hatā. teo
gr̥uhastha hatā chhatān moṭā moṭā anek munio temanī pāse vidyādhyayan karīne potānī
vidyātr̥uṣhṇā tr̥upta karatā hatā.
temanā rachelā granthomān jinayagnakalpa, sāgāradharmāmr̥ut ane anagāradharmāmr̥ut-e traṇ
grantho di. jain sampradāyamān suprasiddha chhe. temaṇe potānā pitānā ādeshathī ‘adhyātmarahasya’
nāmanā ādhyātmik granthanī paṇ rachanā karī hatī.
temaṇe mūlāchār, iṣhṭopadesh, bhagavatī ārādhanā, bhūpāl-chatuvashati stavan,
sahasranām stavan, jinayagnakalpadīpakā, triṣhaṣhṭhismr̥uti ādi granthonī ṭīkāo rachī chhe. temane
vaidyakanun paṇ uttam gnān hatun.
temanī rachelī ‘iṣhṭopadesh’nī sanskr̥it ṭīkāno ahīn akṣharashaḥ gujarātī anuvād
karavāmān āvyo chhe.
granthakār ane ṭīkākāranā bhāvane vadhu spaṣhṭa karavā māṭe anuvād sāthe bhāvārtha tathā
‘visheṣh’ paṇ āpavāmān āvyo chhe. darek shlokano gujarātī padyānuvād paṇ nīche umeravāmān
āvyo chhe.
ābhār
sanskr̥it ṭīkānī bhāṣhā to saral chhe, chhatān koi koi ṭhekāṇe ṭīkākārano bhāv spaṣhṭa
( 8 )

Page -3 of 146
PDF/HTML Page 11 of 160
single page version

background image
samajāyo nathī tyān vidvān paṇḍitavarya shrīyut himmatalāl je. shāhanī madadathī tene yothāyogya
spaṣhṭa karavā ahīn prayatna karyo chhe. temanī sahāy māṭe hun temano atyant r̥uṇī chhun.
ā anuvād tenā yogya kāḷe tenā kāraṇe pragaṭ thāy chhe, temān param adhyātmamūrti
paramapūjya shrī kānajīsvāmīno dhārāvāhī ādhyātmik prasād shubh nimittarup chhe. em hun
vinayabhāve svīkārī teoshrīne sābhār vandan karun chhun. bhaktāmar-stotramān kahyun chhe keḥ-
‘यत् कोकि लः कि ल मधो मधुरं विरौति,
तच्चाम्रचारुक लिकानिक रैक हेतुः। ’
bhāv e chhe ke vasantar̥utumān koyal je madhurapaṇe ṭahūke chhe, temān āmbānā mahoranī
chāru mañjarī ek hetu chhe-nimittakāraṇ chhe, tem ā iṣhṭopadesh kāvyamañjarīnā udghāṭanamān
uparokta mahā ātmagna santano sadupadesh paṇ nimitta chhe. āthī teoshrī pratye bahumān
darshāvavā sahaj preraṇā thāy e svābhāvik chhe.
dharmavatsal murabbī mānyavar shrīyut rāmajībhāi māṇekachand doshī vakīle tathā
saddharmapremī saujanyamūrti shrīyut khīmachandabhāi je. sheṭhe—bannee potānā amūlya samayano
bhog āpī ā anuvād barābar tapāsī lai je mārgadarshan karyun chhe te māṭe hun teoshrīno
atyant ābhārī chhun, teoshrīnī sahāy ane sahānubhūti vinā ā anuvādanun kārya prakāshamān
āvavun mushkel hatun.
bra. gulābachandabhāie ‘iṣhṭopadesh’no gujarātī anuvād tapāsī jai temān yogya
sudhāro-vadhāro karī je sundaratā āṇī chhe tathā chhapāvavānā kāryamān salāh-sūchan ane madad
karī je vātsalyabhāv darshāvyo chhe te bhūlī shakāy tem nathī. temano paṇ hun ābhār mānun
chhun.
ā anuvād-kāryanā prakāshanamān je sajjano taraphathī mane pratyakṣha yā parokṣha
protsāhan ane sahāy maḷī chhe te sarveno hun samagrapaṇe ābhār mānun chhun.
anuvādak
chhoṭālāl gu. gāndhī (sonāsaṇ)
bī.e.(onarsa). es.ṭī.sī.
( 9 )

Page -2 of 146
PDF/HTML Page 12 of 160
single page version

background image
viṣhayānukramaṇikā
shlok viṣhaypr̥uṣhṭha
( 10 )
gūuêgnuêri
viṣhayānukramaṇikā
1maṅgalācharaṇ (siddhātmāne namaskār) ------------------------------------------------------- 2
2.svasvarupanī prāpti kevī rīte thāy ---------------------------------------------------------- 4
3.vratādinun anuṣhṭhān nirarthak nathī. ----------------------------------------------------------- 8
4.mokṣhārthīne svargādinun sukh paṇ sulabh hoy chhe ------------------------------------------ 11
5.ātmabhaktithī svarganī prāpti thatān, tyān shun phaḷ maḷe chhe? ------------------------------- 14
6.sānsārik sukhanī avāstavikatā --------------------------------------------------------- 17
7.vāsanājanya sukh-duḥkhanī yathārtha pratīti kem thatī nathī? -------------------------------- 22
8.sharīrādine mūḍh kevān māne chhe? shāthī? --------------------------------------------------- 25
9.hitakārak manātā strī-putrādinā sanyoganun draṣhṭānt ---------------------------------------- 28
10.ahit varga kopane pātra nathī tenun draṣhṭānt ------------------------------------------------ 31
11.hit-ahit padārthomān rāg-dveṣh karavānun pariṇām --------------------------------------- 33
12.sānsārik sukhanun vāstavik svarup ------------------------------------------------------- 38
13.sansārī jīvo shānāthī sukh māne chhe? ---------------------------------------------------- 40
14.kaṣhṭadāyak sampadāne loko kem chhoḍatā nathī? ---------------------------------------------- 43
15.dhanārthī āgāmī āpadāne dekhato nathī --------------------------------------------------45
16.jenāthī puṇyopārjan thāy te dhan nindya kem hoi shake? ---------------------------------- 47
17.bhogopabhogane māṭe paṇ dhananī sādhanā prashasya nathī ------------------------------------ 51
18.kāyasambandhī vichār ----------------------------------------------------------------------- 56
19.dhanādithī shun ātma-upakār thai shakashe? ------------------------------------------------- 58
20.dhyānathī sānsārik sukhanī ane mokṣha-sukhanī
prāpta thatī hoy to vivekī konī pasandagī karashe? ----------------------------------------- 61
21.ātmānun svarup -------------------------------------------------------------------------- 63
22.ātmānī upāsanā kevī rīte karavī? ---------------------------------------------------- 68
23.ātmānī upāsanānun prayojan shun? ------------------------------------------------------- 72
24.ātmāmān līn gnānīne shun lābh thāy chhe? ----------------------------------------------- 74
25.dhyān-dhyeyarup ātmāne sanyogādinā sambandhano abhāv chhe ------------------------------- 80
26.bandh-mokṣhanun kāraṇ ------------------------------------------------------------------------ 84
27.nirmamatvabhāvanā chintavanano upāy ---------------------------------------------------- 882
28.duḥkhanā kāraṇabhūt dehādinā parityāgano nirdesh ----------------------------------------- 90

Page -1 of 146
PDF/HTML Page 13 of 160
single page version

background image
shlokviṣhaypr̥uṣhṭha
( 11 )
29.kai bhāvanāthī janma-maraṇanān duḥkh dūr thāy? ------------------------------------------- 93
30.ui.chhaṣhṭa bhogomān gnānīne kem spr̥uhā hoy? --------------------------------------------- 95
31.pudgal karmono bandh jīv sāthe kevī rīte thāy chhe? -------------------------------------- 97
32.paropakārī maṭī svopakārī ban. ------------------------------------------------------- 101
33.sva-paranā bhedavignānano upāy ane tenun phaḷ ----------------------------------------- 103
34.ātmā ja ātmāno guru kem chhe? ----------------------------------------------------- 105
35.ātmā sivāy anya guru nimittamātra chhe. -------------------------------------------- 108
36.ātmasvarupanā abhyāsano upāy ----------------------------------------------------- 112
37.yogīne sva-paranī samvitti chhe te jāṇavāno upāy. ------------------------------------ 115
38.viṣhayo pratyenī aruchi-e ātmasamvittinun chi chhe ---------------------------------- 117
39.ātmasamvittinā anya chio ----------------------------------------------------------- 119
40.ātmasamvittinā anya chio ----------------------------------------------------------- 121
41.ātmatattvamān sthir thayelā yogīnun svarup --------------------------------------------- 123
42.yogīne svadeh pratye paṇ lakṣha hotun nathī. ---------------------------------------------- 125
43.yogīne āvī avasthā kem thāy chhe? -------------------------------------------------- 127
44.svātmānubhavamān rati hovāthī yogīne anya pravr̥uttimān abhāv ------------------------ 129
45.mahātmāo shāne māṭe udyamī hoy chhe? shāthī? ---------------------------------------- 130
46.dehādine abhivandavānun phaḷ ------------------------------------------------------------ 132
47.svātmadhyānanun phaḷ --------------------------------------------------------------------- 134
48.ātmānandanun kārya ----------------------------------------------------------------------- 135
49.ātmajyoti māṭe mumukṣhue shun karavun? ------------------------------------------------- 136
50.jīv-pudgalanun bhedagnān te ja tattvasaṅgrah chhe bākī badho teno vistār chhe ------------- 138
51.shāstra-adhyayananun sākṣhāt ane paramparā phaḷ. ------------------------------------------- 140
ṭīkā-prashasti -------------------------------------------------------------------------- 142
पद्यानुक्रमसूची -------------------------------------------------------------158

Page 0 of 146
PDF/HTML Page 14 of 160
single page version

background image
om
नमः श्रीसर्वज्ञवीतरागाय
शास्त्र-स्वाध्यायका प्रारंभिक मंगलाचरण
ओंकारं बिन्दुसंयुक्तं नित्यं ध्यायन्ति योगिनः
कामदं मोक्षदं चैव ॐकाराय नमो नमः ।।।।
अविरलशब्दघनौघप्रक्षालितसकलभूतलकलङ्का
मुनिभिरुपासिततीर्था सरस्वती हरतु नो दुरितान् ।।।।
अज्ञानतिमिरान्धानां ज्ञानाञ्जनशलाकया
चक्षुरुन्मीलितं येन तस्मै श्रीगुरवे नमः ।।।।
श्रीपरमगुरवे नमः, परम्पराचार्यगुरवे नमः ।।
सकलकलुषविध्वंसकं, श्रेयसां परिवर्धकं, धर्मसम्बन्धकं, भव्यजीवमनःप्रतिबोधकारकं,
पुण्यप्रकाशकं, पापप्रणाशकमिदं शास्त्रं श्रीइष्टोपदेशनामधेयं, अस्य मूलग्रन्थकर्तारः
श्रीसर्वज्ञदेवास्तदुत्तरग्रन्थकर्तारः श्रीगणधरदेवाः प्रतिगणधरदेवास्तेषां वचनानुसारमासाद्य
आचार्यश्रीपूज्यपादस्वामिविरचितं, श्रोतारः सावधानतया शृणवन्तु
।।
मङ्गलं भगवान् वीरो मङ्गलं गौतमो गणी
मङ्गलं कुन्दकुन्दार्यो जैनधर्मोऽस्तु मङ्गलम् ।।।।
सर्वमङ्गलमाङ्गल्यं सर्वकल्याणकारकं
प्रधानं सर्वधर्माणां जैनं जयतु शासनम् ।।।।

Page 1 of 146
PDF/HTML Page 15 of 160
single page version

background image
श्रीमद्देवनन्द्यपरनामपूज्यपादस्वामिविरचितः
इष्टोपदेशः
(पंडितश्रीआशाधरविनिर्मितसंस्कृतटीकासहितश्च)
टीकाकारस्य मंगलाचरणम्
परमात्मानमानम्य मुमुक्षुः स्वात्मसंविदे
इष्टोपदेशमाचष्टे स्वशक्त्याशाधरः स्फु टम् ।।
तत्रादौ यो यद्गुणार्थी स तद्गुणोपेतं पुरुषविशेषं नमस्करोतीति परमात्मगुणार्थी ग्रन्थकर्त्ता
परमात्मानं नमस्करोति
जो जिस गुणको चाहनेवाला हुआ करता है, वह उस उस गुण संपन्न पुरुष
विशेषको नमस्कार किया करता है यह एक सामान्य सिद्धान्त है परमात्माके गुणोंको
चाहनेवाले ग्रन्थकार पूज्यपादस्वामी हैं, अतः सर्वप्रथम वे परमात्माको नमस्कार करते हैं
अर्थजिसको सम्पूर्ण कर्मोंके अभाव होने पर स्वयं ही स्वभावकी प्राप्ति हो गई
है, उस सम्यक्ज्ञानरूप परमात्माको नमस्कार हो
shrīmad devanandīaparanāmpūjyapādasvāmī virachit
£ṣhṭopadesh
(shrī paṇḍit āshādharakr̥ut sanskr̥itaṭīkā sahit)
gujarātī anuvād
san. ṭīkākāranun maṅgalācharaṇ
artha :nij ātmasamvedan māṭe paramātmāne namīne potānī shakti anusār mumukṣhu
pt.. āshādhar (ṭīkā dvārā) ‘iṣhṭopadesh’ spaṣhṭa samajāve chhe.
ṭīkā :tenī (granthanī) ādimān, je je guṇono arthī chhe te te guṇoyukta
puruṣhavisheṣhane namaskār kare chhe. tethī paramātmānā guṇonā arthī granthakartā (shrī
pūjyapādasvāmī) paramātmāne namaskār kare chhe.

Page 2 of 146
PDF/HTML Page 16 of 160
single page version

background image
तद्यथा
यस्य स्वयं स्वभावाप्तिरभावे कृत्स्नकर्मणः
तस्मै संज्ञानरूपाय नमोऽस्तु परमात्मने ।।।।
टीकाअस्तु भवतु किं तत् ? नमःनमस्कारः, कस्मै, तस्मै परमात्मने परमः
अनाध्येयाप्रहेयातिशयत्वात्सकलसंसारिजीवेभ्य उत्कृष्ट आत्मा चेतनः परमात्मा तस्मै किं
विशिष्टाय संज्ञानरूपाय सम्यक्सकलार्थसाक्षात्कारित्वादिवदत्यन्तसूक्ष्मत्वादीनामपि लाभात्कर्म-
हन्तृत्वादेरपि विकारस्य त्यागाच्च सम्पूर्णज्ञानं स्वपरावबोधस्तदेवरूपं यस्य तस्मै
एवमाराध्य-
स्वरूपमुक्त्वा तत्प्राप्त्युपायमाह यस्याभूत्काऽसौ ?स्वभावाप्तिःस्वभावस्य निर्मलनिश्चलचिद्रूप-
स्य आप्तिर्लब्धिः कथंचित्तादात्म्यपरिणतिःकृतकृत्यतया स्वरूपेऽवस्थितिरित्यर्थः केन, स्वयं
स्वयं कर्म सब नाश करि, प्रगटायो निजभाव
परमातम सर्वज्ञको, वंदो करि शुभ भाव ।।।।
विशदार्थजिसे आत्माकी परतन्त्रता (पराधीनता)के कारणभूत द्रव्य एवं भावरूप
समस्त कर्मोंके, सम्पूर्ण रत्नत्रयात्मक स्वरूपके द्वारा, सर्वथा नष्ट हो जानेसे निर्मल निश्चल
चैतन्यरूप स्वभाव (कथंचित् तादात्म्य परिणति)की प्राप्ति हो गई है, उस सम्पूर्ण
te ā pramāṇe chheḥ
sakal karmano kṣhay karī, pāmyā svayam svabhāv,
sarvagnānī paramātmane, namun karī bahu bhāv. 1.
anvayārtha :[यस्य ] jemane, [कृत्स्न कर्मणः अभावे ] sampūrṇa karmono abhāv thatān,
[स्वयं स्वभावाप्तिः ] svayam svabhāvanī prāpti thaī gaī chhe, [तस्मै ] te [संज्ञानरूपाय ]
samyakgnānarūp [परमात्मने ] paramātmāne [नमः अस्तु ] namaskār ho.
ṭīkā :ho. shun te? namaskār. kone? te paramātmāne. anāropī apratihat
atishayapaṇāne līdhe param eṭale sakal sansārī jīvothī utkr̥uṣhṭa ane ātmā eṭale chetan
tevā paramātmāne. kevā (paramātmāne)? samyakgnānarūp (paramātmāne)samyak prakāre sarva
padārthono sākṣhātkār karavāthī arthāt atyant sūkṣhma padārtha ādine jāṇavāthī tathā karmonā
vināshādithī, vikāranā tyāgane līdhe (prāpta thayun chhe) sampūrṇagnān
svaparagnānte ja jenun
svarūp chhetemane.
2 ]
iṣhṭopadesh
[ bhagavānashrīkundakund-

Page 3 of 146
PDF/HTML Page 17 of 160
single page version

background image
सम्पूर्णरत्नत्रयात्मनात्मना क्क सति, अभावे शक्तिरूपतया विनाशे कस्य, कृत्स्नकर्मणः
कृत्स्नस्य सकलस्य द्रव्यभावरूपस्य कर्मणः आत्मपारतंत्र्यनिमित्तस्य ।।।।
अथ शिष्यः प्राहस्वस्य स्वयं स्वरूपोपलब्धिः कथमिति ? स्वस्यात्मनःस्वयमात्मना
केवलज्ञानस्वरूप आत्माको जो कि मुख्य एवं अप्रतिहत अतिशयवाला होनेसे समस्त
सांसारिक प्राणियोंसे उत्कृष्ट है, नमस्कार हो
।।।।
‘‘स्वयं स्वभावाप्तिः’’ इस पदको सुन शिष्य बोलाकि ‘‘आत्माको स्वयं ही
सम्यक्त्व आदिक अष्ट गुणोंकी अभिव्यक्तिरूप स्वरूपकी उपलब्धि (प्राप्ति) कैसे (किस
उपायसे) हो जाती है ? क्योंकि स्व-स्वरूपकी स्वयं प्राप्तिको सिद्ध करनेवाला कोई दृष्टान्त
e rīte ārādhyanun (paramātmānun) svarūp kahīne tenī prāptino upāy kahe chhe
jemane thaī. shun te? svabhāvanī prāptiarthāt svabhāvanī eṭale nirmaḷ nishchal
chidrūptenī prāpti-labdhi, kathañchit tādātmya pariṇati; kr̥utakr̥utyapaṇāne līdhe svarūpamān
avasthitievo artha chhe. shā vaḍe? svayam sampūrṇa ratnatrayātmak ātmā vaḍe. shun thatān?
abhāv thatān arthāt shaktirūpapaṇe vināsh thatān. kono? sampūrṇa karmanoarthāt ātmānī
paratantratānā nimittabhūt dravyabhāvarūp samasta karmono.
bhāvārtha :samyagdarshan-gnān-chāritranī pūrṇatā vaḍe ātmānī paratantratānā kāraṇabhūt
samasta karmonognānāvaraṇādi āṭh dravyakarmono rāg-dveṣhādi bhāvakarmono ane sharīrādi
nokarmonojemane sarvathā abhāv chhe ane jemaṇe potānā chidānand, vignānaghan, nirmaḷ,
nishchal, ṭaṅkotkīrṇa gnāyakarūp svabhāvane prāpta karyo chhe; tevā potānā ārādhya siddha
paramātmāne āchārye namaskār karyā chhe.
aṣhṭakarmarahit, aṣhṭaguṇasahit, shuddha, buddha, nirañjan paramātmā te ārādhakane māṭe
sampūrṇatāno ādarsha chhe. te ādarshane potānāmān mūrtimant karavo te namaskār karavāno hetu chhe.
samyagdarshan-gnān-chāritranī ekatā te ja siddhasvarūpanī prāptino upāy chhe. em
āchārye garbhitapaṇe ā shlokamān darshāvyun chhe. 1.
have shiṣhya kahe chhe,‘‘potāne svayam svarūpanī prāpti kevī rīte thāy? potānā
ātmāne svayam eṭale ātmā vaḍe svarūpanī arthāt samyaktvādi āṭh guṇonī
abhivyaktirūp (pragaṭatārūp) upalabdhi (prāpti) kevī rīte eṭale kyā upāy vaḍe thāy
chhe? kāraṇ ke draṣhṭāntano abhāv chhe.’’
kahān jainashāstramāḷā ]
iṣhṭopadesh
[ 3

Page 4 of 146
PDF/HTML Page 18 of 160
single page version

background image
स्वरूपस्य सम्यक्त्वादिगुणाष्टकाभिव्यक्तिरूपस्य उपलब्धिः कथं केनोपायेन दृष्टान्ताभावादिति ?
आचार्यः समाधत्ते
योग्योपादानयोगेन दृषदः स्वर्णता मता
द्रव्यादि-स्वादिसंपत्तावात्मनोऽप्यात्मता मता ।।।।
टीकामता अभिप्रेता लोकैः कासौ ? स्वर्णता सुवर्णभावः कस्य, दृषदः
shiṣhyane pūchhavāno āshay e chhe ke svasvarūpanī svayam prāptine siddha kare, tevā
draṣhṭāntano abhāv chhe, to draṣhṭānt vinā ‘svayam svabhāvāpti’e kathanane sāchun kevī rīte
mānī shakāy?
āchārya tenun samādhān kare chhe
yogya upādāne karī, patthar sonun thāy,
tem sudravyādi karī, jīv shuddha thaī jāy. 2
anvayārtha :[यथा ] jem [योग्योपादानयोगेन ] yogya upādān (kāraṇ)nā yogathī
[दृषदः ] pāṣhāṇane (suvarṇa pāṣhāṇane) [स्वर्णता ] suvarṇapaṇun [मता ] mānavāmān āvyun chhe,
[तथा ] tem [आत्मनः अपि ] ātmāne paṇ [द्रव्यादिस्वादिसम्पत्तौ ] sudravya-kṣhetrādi vā svadravya-
kṣhetrādinī sampatti hotān [आत्मता ] ātmapaṇun arthāt nirmaḷ nishchal chaitanyabhāv [मता ]
mānavāmān āvyo chhe.
ṭīkā :loko māne chheabhiprāy dharāve chhe. shun te (māne chhe)? svarṇatā
suvarṇabhāv. kone (māne chhe)? pāṣhāṇane arthāt jemān suvarṇa pragaṭ thavānī yogyatā chhe tevā
नहीं पाया जाता है, और बिना दृष्टान्तके उपरिलिखित कथनको कैसे ठीक माना जा सकता
है ? आचार्य इस विषयमें समाधान करते हुए लिखते हैं कि
स्वर्ण पाषाण सुहेतु से, स्वयं कनक हो जाय
सुद्रव्यादि चारों मिलें, आप शुद्धता थाय ।।।।
अर्थयोग्य उपादान कारणके संयोगसे जैसे पाषाणविशेष स्वर्ण बन जाता है, वैसे
जइसोहण जोएणं सुद्धं हेमं हवइ जह तह य
कालाईलद्धीए अप्पा परमप्पओ हवदि ।।२४।।(मोक्षपाहुड)
4 ]
iṣhṭopadesh
[ bhagavānashrīkundakund-

Page 5 of 146
PDF/HTML Page 19 of 160
single page version

background image
सुवर्णाविर्भावयोग्यपाषाणस्य केन, योग्यानां सुवर्णपरिणामकरणोचितानां उपादानानां कारणानां
योगेन मेलापकेन संपत्त्या यथा एवमात्मनोऽपि पुरुषस्यापि न केवलं दृषदः इत्यपि शब्दार्थः
मता कथिता कासौ ? आत्मताआत्मनो जीवस्य भावो निर्मलनिश्चलचैतन्यम् कस्यां सत्यां ?
द्रव्यादिस्वादिसंपत्तौ द्रव्यमन्वयिभावः आदिर्येषां क्षेत्रकालभावानां ते च ते स्वादयश्च सुशब्दः
स्वशब्दो वा आदिर्येषां ते स्वादयो द्रव्यादयश्च स्वादयश्च इच्छातो विशेषणविशेष्यभावः इति
समासः सुद्रव्यं सुक्षेत्रं सुकालः सुभाव इत्यर्थः सुशब्दः प्रशंसार्थः प्राशस्त्यं चात्र प्रकृत-
pāṣhāṇane. shā vaḍe? jem yogya eṭale suvarṇanā pariṇām karavāne uchit upādān kāraṇonā
yogathī eṭale melāpathī
sampattithī (suvarṇatāno āvirbhāv māne chhe) tem ātmāne paṇ
eṭale puruṣhane paṇ [kevaḷ pāṣhāṇane nahi, puruṣhane paṇem अपि shabdano artha chhe.]
mānavāmān āve chhekahevāmān āve chhe. shun te (mānavāmān āve chhe)? ātmatāātmāno
jīvano bhāvnirmaḷ nishchal chaitanyabhāv. shun hotān? dravyādi svādinī sampatti hotān; dravya
anvayibhāv, ādije kṣhetra-kāl-bhāv chhe tenī ādimāndravya chhe te (dravyādi) tathā
svādi eṭale sushabda athavā svashabda jemanī ādimān te suādi dravyādi vā svādi
dravyādi
ichchhānusār visheṣhaṇ-visheṣhyabhāvarūp samāssubhāv evo artha chhe. sushabda
prashansānā arthamān chhe. prakr̥ut (mukhya) kāryanun upayogīpaṇun te prashasyapaṇun chhe. dravyādi-svādinī
eṭale sva-dravya-kṣhetra-kāl-bhāvanī sampatti eṭale sampūrṇatā
te hotān (ātmāne nirmaḷ
chaitanyasvarūp ātmānī prāpti thāy chhe.)
bhāvārtha :anādi kāḷathī suvarṇa pāṣhāṇamān shaktirūpe suvarṇa vidyamān chhe. tene jem
svadravya-kṣhetra-kāl-bhāvarūp yogya upādān kāraṇano (kāryotpādananā samartha kāraṇano) yog
banatān te suvarṇa vyaktirūpe pragaṭ thāy chhe, tem ā ātmāmān paṇ shuddha nishchayanayathī
kevaḷagnān darshanādi svabhāvavāḷo paramātmā shaktirūpe rahelo chhe. tene svadravyādirūp kāraṇano
yog banatān, te vyaktirūpe svayam paramātmā bane chhe
arthāt ā ātmā nij
ही सुद्रव्य सुक्षेत्र आदि रूप सामग्रीके मिलने पर जीव भी चैतन्यस्वरूप आत्मा हो जाता है
विशदार्थयोग्य (कार्योत्पादनसमर्थ) उपादान कारणके मिलनेसे
पाषाणविशेषजिसमें सुवर्णरूप परिणमने (होने)की योग्यता पाई जाती है वह जैसे स्वर्ण
बन जाता है, वैसे ही अच्छे (प्रकृत कार्यके लिए उपयोगी) द्रव्य, क्षेत्र, काल, भावोंकी
सम्पूर्णता होने पर जीव (संसारी आत्मा) निश्चल चैतन्यस्वरूप हो जाता है
दूसरे शब्दोंमें,
संसारी प्राणी जीवात्मासे परमात्मा बन जाता है
kahān jainashāstramāḷā ]
iṣhṭopadesh
[ 5

Page 6 of 146
PDF/HTML Page 20 of 160
single page version

background image
upādānashaktithī ja paramātmā bane chhe.
visheṣh
nij upādānathī ja kārya thāy chhe. te sambandhamān samādhitantra shlok (99)nī ṭīkāmān
ṭīkākār lakhe chhe ke‘‘.....paramārthe svataḥ ja (potānī meḷe ja)ātmāthī ja
(paramātmapadanī prāpti thāy chhe) paṇ guru ādi bāhya nimitto vaḍe nahi...’’
prastut shlokamān ‘स्वतः एव’ shabdo ghaṇā arthasūchak chhe. te batāve chhe ke paramātmānī
prāpti, potānāthī ja potānāmānthī ja potānā puruṣhārthathī ja thāy chhe. temān tīrthaṅkar bhagavān
ādinī divyadhvani, guruno upadeshādi bāhya nimitto hovā chhatān te nimittothī nirapekṣhapaṇe
paramapadanī prāpti thāy chhe.
nimitta hovā chhatān, nimittathī nirapekṣha upādānanun pariṇaman hoy chhe. vikārī ane
avikārī paryāy sambandhamān jayadhaval pustak 7mān kahyun chhe ke
वज्झकारणणिरवेक्खे वथ्थुपरिणामो।
vastunun pariṇām bāhya kāraṇothī nirapekṣha hoy chhe.(pr̥u. 117perā 244)
upādān vastunī sahaj shakti chhe ane nimitta to sanyogarūp kāraṇ chhe. kārya potānā
upādānamānthī ja thāy. te vakhate tene anukūḷ nimitta hoy ja. tene shodhavānī yā tene bhegun
karavānī vyagratānī jarūr hoy ja nahi. 2
pachhī shiṣhya kahe chhe, ‘‘bhagavān! to vratādi nirarthak ṭharashe. jo sudravyādirūp sāmagrī
hotān ja ā (sansārī) ātmā potānā ātmasvarūpane prāpta karashe, to vrato eṭale
hinsāvirati jenī ādimān chhe te samiti ādi nirarthak-niṣhphaḷ banashe, kāraṇ ke (āpanā
kathanānusār) vāñchhit svātmānī upalabdhi (prāpti) sudravyādi
sampattinī apekṣhā rākhe chhe
evo artha chhe (arthāt svadravyādi svachatuṣhṭayarūp sāmagrīthī ja svasvarūpanī upalabdhi thaī
शंकाइस कथनको सुन शिष्य बोला कि भगवन् ! यदि अच्छे द्रव्य, क्षेत्र, काल,
भावरूप सामग्रीके मिलनेसे ही आत्मा स्व स्वरूपको प्राप्त कर लेता है, तब फि र व्रत समिति
कार्योपयोगित्वं द्रव्यादिस्वादीनां सम्पत्तिः संपूर्णता, तस्यां सत्याम् ।।।।
अथ शिष्यः प्राहतर्हि व्रतादीनामानर्थक्यमिति भगवन् ! यदि सुद्रव्यादिसामग्रयां
सत्यामेवायमात्मा स्वात्मानमुपलप्स्यते तर्हि व्रतानि हिंसाविरत्यादीनि आदयो येषां समित्यादीनां
6 ]
iṣhṭopadesh
[ bhagavānashrīkundakund-