Page 132 of 380
PDF/HTML Page 161 of 409
single page version
अत्र कायगुप्तिस्वरूपमुक्त म् ।
कस्यापि नरस्य तस्यान्तरंगनिमित्तं कर्म, बंधनस्य बहिरंगहेतुः कस्यापि कायव्यापारः । छेदनस्याप्यन्तरंगकारणं कर्मोदयः, बहिरंगकारणं प्रमत्तस्य कायक्रिया । मारणस्याप्यन्तरङ्गहेतुरांतर्यक्षयः, बहिरङ्गकारणं कस्यापि कायविकृतिः । आकुंचन- प्रसारणादिहेतुः संहरणविसर्पणादिहेतुसमुद्घातः । एतासां कायक्रियाणां निवृत्तिः काय- गुप्तिरिति ।
[कायक्रियानिवृत्तिः] kAyakriyAonI nivRuttine [कायगुप्तिः इति निर्दिष्टा] kAyagupti kahI chhe.
TIkA — ahIn kAyaguptinun svarUp kahyun chhe.
koI puruShane bandhananun antarang nimitta karma chhe, bandhanano bahirang hetu koIno kAyavyApAr chhe; chhedananun paN antarang kAraN karmoday chhe, bahirang kAraN pramatta jIvanI kAyakriyA chhe; mAraNano paN antarang hetu Antarik (nikaT) sambandhano (AyuShyano) kShay chhe, bahirang kAraN koInI kAyavikRuti chhe; Akunchan, prasAraN vagereno hetu sankoch- vistArAdikanA hetubhUt samudghAt chhe. — A kAyakriyAonI nivRutti te kAyagupti chhe.
[have 68mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
[shlokArtha — ] kAyavikArane chhoDIne je pharIpharIne shuddhAtmAnI sambhAvanA (samyak bhAvanA) kare chhe, teno ja janma sansAramAn saphaL chhe. 93.
132 ]
Page 133 of 380
PDF/HTML Page 162 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निश्चयनयेन मनोवाग्गुप्तिसूचनेयम् ।
सकलमोहरागद्वेषाभावादखंडाद्वैतपरमचिद्रूपे सम्यगवस्थितिरेव निश्चयमनोगुप्तिः । हे शिष्य त्वं तावदचलितां मनोगुप्तिमिति जानीहि । निखिलानृतभाषापरिहृतिर्वा मौनव्रतं च । मूर्तद्रव्यस्य चेतनाभावाद् अमूर्तद्रव्यस्येंद्रियज्ञानागोचरत्वादुभयत्र वाक्प्रवृत्तिर्न भवति । इति निश्चयवाग्गुप्तिस्वरूपमुक्त म् ।
शुद्धाशुद्धनयातिरिक्त मनघं चिन्मात्रचिन्तामणिम् ।
जीवन्मुक्ति मुपैति योगितिलकः पापाटवीपावकः ।।9४।।
anvayArtha — [मनसः] manamAnthI [या] je [रागादिनिवृत्तिः] rAgAdinI nivRutti [ताम्] tene [मनोगुप्तिम्] manogupti [जानीहि] jAN. [अलीकादिनिवृत्तिः] asatyAdinI nivRutti [वा] athavA [मौनं वा] maun [वाग्गुप्तिः भवति] te vachanagupti chhe.
TIkA — A, nishchayanayathI manoguptinI ane vachanaguptinI sUchanA chhe.
sakaL moharAgadveShanA abhAvane lIdhe akhanD advait paramachidrUpamAn samyakpaNe avasthit rahevun te ja nishchayamanogupti chhe. he shiShya! tun tene kharekhar achalit manogupti jAN.
samasta asatya bhAShAno parihAr athavA maunavrat te vachanagupti chhe. mUrtadravyane chetanAno abhAv hovAne lIdhe ane amUrtadravya indriyagnAnathI agochar hovAne lIdhe banne pratye vachanapravRutti thatI nathI. A rIte nishchayavachanaguptinun svarUp kahevAmAn Avyun.
[have 69mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] pAparUpI aTavIne bALavAmAn agni samAn evo yogitilak
Page 134 of 380
PDF/HTML Page 163 of 409
single page version
निश्चयशरीरगुप्तिस्वरूपाख्यानमेतत् ।
सर्वेषां जनानां कायेषु बह्वयः क्रिया विद्यन्ते, तासां निवृत्तिः कायोत्सर्गः, स एव गुप्तिर्भवति । पंचस्थावराणां त्रसानां च हिंसानिवृत्तिः कायगुप्तिर्वा । परमसंयमधरः परमजिनयोगीश्वरः यः स्वकीयं वपुः स्वस्य वपुषा विवेश तस्यापरिस्पंदमूर्तिरेव निश्चयकायगुप्तिरिति ।
तथा चोक्तं तत्त्वानुशासने — (munishiromaNi) prashasta-aprashasta manavANInA samudAyane chhoDIne AtmaniShThAmAn parAyaN raheto thako, shuddhanay ane ashuddhanayathI rahit evA anagh ( – nirdoSh) chaitanyamAtra chintAmaNine prApta karIne, anantachatuShTayAtmakapaNA sAthe sarvadA sthit evI jIvanmuktine pAme chhe. 94.
anvayArtha — [कायक्रियानिवृत्तिः] kAyakriyAonI nivRuttirUp [कायोत्सर्गः] kAyotsarga [शरीरके गुप्तिः] sharIrasambandhI gupti chhe; [वा] athavA [हिंसादिनिवृत्तिः] hinsAdinI nivRuttine [शरीरगुप्तिः इति] sharIragupti [निर्दिष्टा] kahI chhe.
TIkA — A, nishchayasharIraguptinA svarUpanun kathan chhe.
sarva janone kAyAsambandhI bahu kriyAo hoy chhe; temanI nivRutti te kAyotsarga chhe; te ja gupti (arthAt kAyagupti) chhe. athavA pAnch sthAvaronI ane trasonI hinsAnivRutti te kAyagupti chhe. je paramasanyamadhar paramajinayogIshvar potAnA (chaitanyarUp) sharIramAn potAnA (chaitanyarUp) sharIrathI praveshI gayA, temanI aparispandamUrti ja ( – akampA dashA ja) nishchayakAyagupti chhe.
evI rIte shrI tattvAnushAsanamAn (shlok dvArA) kahyun chhe ke —
134 ]
Page 135 of 380
PDF/HTML Page 164 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
तथा हि —
भगवतोऽर्हत्परमेश्वरस्य स्वरूपाख्यानमेतत् ।
आत्मगुणघातकानि घातिकर्माणि घनरूपाणि सान्द्रीभूतात्मकानि ज्ञानदर्शना-
‘‘[shlokArtha — ] kAyakriyAone tathA bhavanA kAraNabhUt (vikArI) bhAvane chhoDIne avyagrapaNe nij AtmAmAn sthit rahevun, te kAyotsarga kahevAy chhe.’’
vaLI (A 70mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] aparispandAtmak evA mane parispandAtmak sharIr vyavahArathI chhe; tethI hun sharIranI vikRutine tajun chhun. 95.
anvayArtha — [घनघातिकर्मरहिताः] ghanaghAtIkarma rahit, [केवलज्ञानादिपरमगुणसहिताः] kevaLagnAnAdi param guNo sahit ane [चतुस्त्रिंशदतिशययुक्ताः] chotrIsh atishay sanyukta; — [ईद्रशाः] AvA, [अर्हन्तः] arhanto [भवन्ति] hoy chhe.
TIkA — A, bhagavAn arhat parameshvaranA svarUpanun kathan chhe.
[bhagavant arhanto kevA hoy chhe?] (1) jeo AtmaguNonAn ghAtak ghAtikarmo chhe ane
Page 136 of 380
PDF/HTML Page 165 of 409
single page version
वरणान्तरायमोहनीयानि तैर्विरहितास्तथोक्ताः । प्रागुप्तघातिचतुष्कप्रध्वंसनासादितत्रैलोक्य- प्रक्षोभहेतुभूतसकलविमलकेवलज्ञानकेवलदर्शनकेवलशक्ति केवलसुखसहिताश्च । निःस्वेद- निर्मलादिचतुस्त्रिंशदतिशयगुणनिलयाः । ईद्रशा भवन्ति भगवन्तोऽर्हन्त इति ।
सुकृतनिलयगोत्रः पंडिताम्भोजमित्रः ।
सकलहितचरित्रः श्रीसुसीमासुपुत्रः ।।9६।।
सकलगुणसमाजः सर्वकल्पावनीजः ।
पदनुतसुरराजस्त्यक्त संसारभूजः ।।9७।।
jeo ghan eTale ke ghATAn chhe — evAn je gnAnAravaN, darshanAvaraN, antarAy ne mohanIy karmo temanAthI rahit varNavavAmAn AvelA; (2) je pUrve vAvelAn chAr ghAtikarmonA nAshathI prApta thAy chhe evAn, traN lokane *prakShobhanA hetubhUt sakaLavimaL (sarvathA nirmaL) kevaLagnAn, kevaLadarshan, kevaLashakti ne kevaLasukh sahit; tathA (3) svedarahit, maLarahit ityAdi chotrIsh atishayaguNonA raheThANarUp; — AvA, bhagavant arhanto hoy chhe.
[have 71mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj pAnch shloko kahe chhe] [shlokArtha — ] prakhyAt (arthAt paramaudArik) jemanun sharIr chhe, praphullit kamaL jevAn jemanAn netra chhe, puNyanun raheThAN (arthAt tIrthankarapad) jemanun gotra chhe, panDitarUpI kamaLone (vikasAvavA mATe) jeo sUrya chhe, munijanarUpI vanane jeo chaitra chhe (arthAt munijanarUpI vanane khilavavAmAn jeo vasantaRUtu samAn chhe), karmanI senAnA jeo shatru chhe ane sarvane hitarUp jemanun charitra chhe, te shrI susImA mAtAnA suputra (shrI padmaprabh tIrthankar) jayavant chhe. 96.
[shlokArtha — ] jeo kAmadevarUpI hAthIne (mAravA) mATe sinh chhe, jeo
136 ]
*prakShobhanA artha mATe 83mA pAnAnun padaTippaN juo.
Page 137 of 380
PDF/HTML Page 166 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
परिणतसुखरूपः पापकीनाशरूपः ।
स जयति जितकोपः प्रह्वविद्वत्कलापः ।।9८।।
प्रजितदुरितकक्षः प्रास्तकंदर्पपक्षः ।
कृतबुधजनशिक्षः प्रोक्त निर्वाणदीक्षः ।।9 9।।
puNyarUpI kamaLane (vikasAvavA) mATe bhAnu chhe, jeo sarva guNonA samAj ( – samudAy) chhe, jeo sarva kalpit ( – chintit) denAr kalpavRukSha chhe, jemaNe duShTa karmanA bIjane naShTa karyun chhe, jemanAn charaNamAn surendro name chhe ane jemaNe sansArarUpI vRukShano tyAg karyo chhe, te jinarAj (shrI padmaprabh bhagavAn) jayavant chhe. 97.
[shlokArtha — ] kAmadevanAn bANane jemaNe jItI lIdhAn chhe, sarva vidyAonA jeo pradIp ( – prakAshak) chhe, sukharUpe jemanun svarUp pariNamyun chhe, pApane (mArI nAkhavA) mATe jeo yamarUp chhe, bhavanA paritApano jemaNe nAsh karyo chhe, bhUpatio jemanA shrIpadamAn ( – mahimAyukta punit charaNomAn) name chhe, krodhane jemaNe jItyo chhe ane vidvAnono samudAy jemanI AgaL DhaLI paDe chhe, te (shrI padmaprabhanAth) jayavant chhe. 98.
[shlokArtha — ] prasiddha jemano mokSha chhe, padmapatra ( – kamaLanAn pAn) jevAn dIrgha jemanAn netra chhe, *pApakakShAne jemaNe jItI lIdhI chhe, kAmadevanA pakShano jemaNe nAsh karyo chhe, yakSha jemanA charaNayugalamAn name chhe, tattvavignAnamAn jeo dakSha (chatur) chhe, budhajanone jemaNe shikShA (shikhAmaN) ApI chhe ane nirvANadIkShA jeo uchcharyA chhe, te (shrI padmaprabh jinendra) jayavant chhe. 99.
*kakShA = bhUmikA; shreNI; sthiti; paDakhun.
Page 138 of 380
PDF/HTML Page 167 of 409
single page version
पदविनतयमीशः प्रास्तकीनाशपाशः ।
जयति जगदधीशः चारुपद्मप्रभेशः ।।१००।।
भगवतां सिद्धिपरंपराहेतुभूतानां सिद्धपरमेष्ठीनां स्वरूपमत्रोक्त म् ।
निरवशेषेणान्तर्मुखाकारध्यानध्येयविकल्पविरहितनिश्चयपरमशुक्लध्यानबलेन नष्टाष्ट-
[shlokArtha — ] kAmadevarUpI parvatane mATe (arthAt tene toDI nAkhavAmAn) jeo (vajradhar) indra samAn chhe, kAnta (manohar) jemano kAyapradesh chhe, munivaro jemanAn charaNamAn name chhe, yamanA pAshano jemaNe nAsh karyo chhe, duShTa pAparUpI vanane (bALavA) mATe jeo agni chhe, sarva dishAomAn jemanI kIrti vyApI gaI chhe ane jagatanA jeo adhIsh (nAth) chhe, te sundar padmaprabhesh jayavant chhe. 100.
anvayArtha — [नष्टाष्टकर्मबन्धाः] ATh karmanA bandhane jemaNe naShTa karel chhe evA, [अष्टमहागुणसमन्विताः] ATh mahAguNo sahit, [परमाः] param, [लोकाग्रस्थिताः] lokanA agre sthit ane [नित्याः] nitya; — [ईद्रशाः] AvA, [ते सिद्धाः] te siddho [भवन्ति] hoy chhe.
TIkA – siddhinA paramparAhetubhUt evA bhagavant siddhaparameShThIonun svarUp ahIn kahyun chhe.
[bhagavant siddho kevA hoy chhe?] (1) 1niravasheShapaNe antarmukhAkAr, dhyAnadhyeyanA vikalpa rahit nishchay-paramashukladhyAnanA baLathI jemaNe ATh karmanA bandhane naShTa karel chhe evA;
138 ]
1. niravasheShapaNe = asheShata; kAI bAkI rAkhyA vinA; sampUrNapaNe; sarvathA. [param-shukladhyAnano AkAr
Page 139 of 380
PDF/HTML Page 168 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
कर्मबंधाः । क्षायिकसम्यक्त्वाद्यष्टगुणपुष्टितुष्टाश्च । त्रितत्त्वस्वरूपेषु विशिष्टगुणाधारत्वात् परमाः । त्रिभुवनशिखरात्परतो गतिहेतोरभावात् लोकाग्रस्थिताः । व्यवहारतोऽभूतपूर्वपर्याय प्रच्यवनाभावान्नित्याः । ईद्रशास्ते भगवन्तः सिद्धपरमेष्ठिन इति ।
त्रिभुवनशिखराग्रग्रावचूडामणिः स्यात् ।
निवसति निजरूपे निश्चयेनैव देवः ।।१०१।।
तान् सर्वान् सिद्धिसिद्धयै निरुपमविशदज्ञानद्रक्शक्ति युक्तान् ।
अव्याबाधान्नमामि त्रिभुवनतिलकान् सिद्धिसीमन्तिनीशान् ।।१०२।।
(2) 1kShAyik samyaktvAdi aShTa guNonI puShTithI tuShTa; (3) vishiShTa guNonA AdhAr hovAthI tattvanAn traN svarUpomAn 2param; (4) traN lokanA shikharathI AgaL gatihetuno abhAv hovAthI lokanA agre sthit; (5) vyavahArathI abhUtapUrva paryAyamAnthI ( – pUrve kadI nahi thayelA evA siddhaparyAyamAnthI) chyut thavAno abhAv hovAne lIdhe nitya; — AvA, te bhagavant siddhaparameShThIo hoy chhe.
[have 72mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj traN shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] vyavahAranayathI gnAnapunj evA te siddhabhagavAn tribhuvanashikharanI TochanA (chaitanyaghanarUp) nakkar 3chUDAmaNi chhe; nishchayathI te dev sahajaparamachaitanyachintAmaNi- svarUp nityashuddha nij rUpamAn ja vase chhe. 101.
[shlokArtha — ] jeo sarva doShone naShTa karIne dehamukta thaIne tribhuvanashikhare sthit
arthAt svarUp sampUrNapaNe antarmukh hoy chhe.]
1. siddhabhagavanto kShAyik samyaktva, anant gnAn, anant darshan, anant vIrya, sUkShmatva, avagAhan, agurulaghu ane avyAbAdh e ATh guNonI puShTithI santuShTa — Anandamay hoy chhe.
2. siddhabhagavanto vishiShTa guNonA AdhAr hovAthI bahitattva, antatattva ane paramatattva evA traN tattvasvarUpomAnthI paramatattvasvarUp chhe.
3. chUDAmaNi = shikhAmaNi; kalagInun ratna; Toch uparanun ratna.
Page 140 of 380
PDF/HTML Page 169 of 409
single page version
अत्राचार्यस्वरूपमुक्त म् ।
ज्ञानदर्शनचारित्रतपोवीर्याभिधानैः पंचभिः आचारैः समग्राः । स्पर्शनरसन- chhe, jeo nirupam vishad ( – nirmaL) gnAnadarshanashaktithI yukta chhe, jemaNe ATh karmanI prakRitinA samudAyane naShTa karyo chhe, jeo nityashuddha chhe, jeo anant chhe, avyAbAdh chhe, traN lokamAn pradhAn chhe ane muktisundarInA svAmI chhe, te sarva siddhone siddhinI prApti arthe hun namun chhun. 102.
[shlokArtha — ] jeo nij svarUpamAn sthit chhe, jeo shuddha chhe, jemaNe ATh guNarUpI sampadA prApta karI chhe ane jemaNe ATh karmono samUh naShTa karyo chhe, te siddhone hun pharIpharIne vandun chhun. 103.
anvayArtha — [पंचाचारसमग्राः] panchAchArothI paripUrNa, [पंचेन्द्रियदंतिदर्पनिर्दलनाः] panchendriyarUpI hAthInA madanun dalan karanArA, [धीराः] dhIr ane [गुणगंभीराः] guNagambhIr; — [ईद्रशाः] AvA, [आचार्याः] AchAryo [भवन्ति] hoy chhe.
TIkA — ahIn AchAryanun svarUp kahyun chhe.
[bhagavant AchAryo kevA hoy chhe?] (1) gnAn, darshan, chAritra, tap ane vIrya nAmanA pAnch AchArothI paripUrNa; (2) sparshan, rasan, ghrAN, chakShu ane shrotra nAmanI pAnch
140 ]
Page 141 of 380
PDF/HTML Page 170 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
घ्राणचक्षुःश्रोत्राभिधानपंचेन्द्रियमदान्धसिंधुरदर्पनिर्दलनदक्षाः । निखिलघोरोपसर्गविजयो- पार्जितधीरगुणगंभीराः । एवंलक्षणलक्षितास्ते भगवन्तो ह्याचार्या इति ।
तथा चोक्तं श्रीवादिराजदेवैः —
चंचज्ज्ञानबलप्रपंचितमहापंचास्तिकायस्थितीन् ।
अंचामो भवदुःखसंचयभिदे भक्ति क्रियाचंचवः ।।’’
तथा हि —
स्वहितनिरतं शुद्धं निर्वाणकारणकारणम् ।
निरुपममिदं वंद्यं श्रीचन्द्रकीर्तिमुनेर्मनः ।।१०४।।
indriyorUpI madAndh hAthInA darpanun dalan karavAmAn dakSha ( – panchendriyarUpI madamatta hAthInA madanA chUrechUrA karavAmAn nipuN); (3-4) samasta ghor upasargo par vijay prApta karatA hovAthI dhIr ane guNagambhIr; — AvAn lakShaNothI lakShit, te bhagavant AchAryo hoy chhe.
evI rIte (AchAryavar) shrI vAdirAjadeve kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jeo panchAchAraparAyaN chhe, jeo akinchanatAnA svAmI chhe, jemaNe kaShAyasthAnone naShTa karyAn chhe, pariNamatA gnAnanA baL vaDe jeo mahA panchAstikAyanI sthitine samajAve chhe, vipul achanchaL yogamAn ( – vikasit sthir samAdhimAn) jemanI buddhi nipuN chhe ane jemane guNo UchhaLe chhe, te AchAryone bhaktikriyAmAn kushaL evA ame bhavadukharAshine bhedavA mATe pUjIe chhIe.’’
vaLI (A 73mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe) —
[shlokArtha — ] sakaL indriyasamUhanA Alamban vinAnun, anAkuL, svahitamAn lIn, shuddha, nirvANanA kAraNanun kAraN ( – muktinA kAraNabhUt shukladhyAnanun kAraN),
Page 142 of 380
PDF/HTML Page 171 of 409
single page version
अध्यापकाभिधानपरमगुरुस्वरूपाख्यानमेतद् ।
अविचलिताखंडाद्वैतपरमचिद्रूपश्रद्धानपरिज्ञानानुष्ठानशुद्धनिश्चयस्वभावरत्नत्रयसंयुक्ताः ।
जिनेन्द्रवदनारविंदविनिर्गतजीवादिसमस्तपदार्थसार्थोपदेशशूराः । निखिलपरिग्रहपरित्यागलक्षण-
निरंजननिजपरमात्मतत्त्वभावनोत्पन्नपरमवीतरागसुखामृतपानोन्मुखास्तत एव निष्कांक्षाभावना- सनाथाः । एवंभूतलक्षणलक्षितास्ते जैनानामुपाध्याया इति ।
muninun nirupam man (chaitanyapariNaman) vandya chhe. 104.
anvayArtha — [रत्नत्रयसंयुक्ताः] ratnatrayathI sanyukta, [शूराः जिनकथितपदार्थदेशकाः] jinakathit padArthonA shUravIr upadeshak ane [निःकांक्षभावसहिताः] nikAnkShabhAv sahit; — [ईद्रशाः] AvA, [उपाध्यायाः] upAdhyAyo [भवन्ति] hoy chhe.
TIkA — A, adhyApak (arthAt upAdhyAy) nAmanA paramagurunA svarUpanun kathan chhe.
[upAdhyAyo kevA hoy chhe?] (1) avichalit akhanD advait param chidrUpanAn shraddhAn, gnAn ane 2anuShThAnarUp shuddha nishchay-svabhAvaratnatrayavALA; (2) jinendranA mukhAravindathI nIkaLelA jIvAdi samasta padArthasamUhane upadeshavAmAn shUravIr; (3) samasta parigrahanA parityAgasvarUp je niranjan nij paramAtmatattva tenI bhAvanAthI utpanna thatA param vItarAg sukhAmRutanA pAnamAn sanmukh hovAthI ja niShkAnkShabhAvanA sahit; — AvAn lakShaNathI lakShit, te jainonA upAdhyAyo hoy chhe.
[have 74mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe]
142 ]
1sham-dam-yamanun nivAsasthAn, maitrI-dayA-damanun mandir (ghar) — evun A shrI chandrakIrti-
1. sham = shAnti; upasham. dam = indriyAdinun daman; jitendriyatA. yam = sanyam.
2. anuShThAn = AcharaN; chAritra; vidhAn; amalamAn mUkavun te.
Page 143 of 380
PDF/HTML Page 172 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
निरन्तराखंडितपरमतपश्चरणनिरतसर्वसाधुस्वरूपाख्यानमेतत् ।
ये महान्तः परमसंयमिनः त्रिकालनिरावरणनिरंजनपरमपंचमभावभावनापरिणताः अत एव समस्तबाह्यव्यापारविप्रमुक्ताः । ज्ञानदर्शनचारित्रपरमतपश्चरणाभिधानचतुर्विधा- राधनासदानुरक्ताः । बाह्याभ्यन्तरसमस्तपरिग्रहाग्रहविनिर्मुक्त त्वान्निर्ग्रन्थाः । सदा निरञ्जन-
[shlokArtha — ] ratnatrayamay, shuddha, bhavyakamaLanA sUrya ane (jinakathit padArthonA) upadeshak – evA upAdhyAyone hun nitya pharIpharIne vandun chhun. 105.
anvayArtha — [व्यापारविप्रमुक्ताः] vyApArathI vimukta ( – samasta vyApAr rahit), [चतुर्विधाराधनासदारक्ताः] chaturvidh ArAdhanAmAn sadA rakta, [निर्ग्रन्थाः] nirgranth ane [निर्मोहाः] nirmoh; — [ईद्रशाः] AvA, [साधवः] sAdhuo [भवन्ति] hoy chhe.
TIkA — A, nirantar akhanDit param tapashcharaNamAn nirat ( – lIn) evA sarva sAdhuonA svarUpanun kathan chhe.
[sAdhuo kevA hoy chhe?] (1) paramasanyamI mahApuruSho hovAthI trikAlanirAvaraN niranjan param panchamabhAvanI bhAvanAmAn pariNamelA hovAne lIdhe ja samasta bAhyavyApArathI vimukta; (2) gnAn, darshan, chAritra ane param tap nAmanI chaturvidh ArAdhanAmAn sadA anurakta; (3) bAhya-abhyantar samasta parigrahanA grahaN rahit hovAne lIdhe nirgranth; tathA (4) sadA niranjan nij kAraNasamayasAranA svarUpanAn samyak shraddhAn,
Page 144 of 380
PDF/HTML Page 173 of 409
single page version
निजकारणसमयसारस्वरूपसम्यक्श्रद्धानपरिज्ञानाचरणप्रतिपक्षमिथ्यादर्शनज्ञानचारित्राभावान्नि- र्मोहाः च । इत्थंभूतपरमनिर्वाणसीमंतिनीचारुसीमंतसीमाशोभामसृणघुसृणरजःपुंजपिंजरित- वर्णालंकारावलोकनकौतूहलबुद्धयोऽपि ते सर्वेऽपि साधवः इति ।
samyak parignAn ane samyak AcharaNathI pratipakSha evAn mithyA darshan, mithyA gnAn ane mithyA chAritrano abhAv hovAne lIdhe nirmoh; — AvA, paramanirvANasundarInI sundar senthInI shobhArUp komaL kesaranA raj-punjanA suvarNarangI alankArane (kesar-rajanI kanakarangI shobhAne) avalokavAmAn kautUhalabuddhivALA te badhAy sAdhuo hoy chhe (arthAt pUrvokta lakShaNavALA, muktisundarInI anupamatA avalokavAmAn Atur buddhivALA badhAy sAdhuo hoy chhe).
[have 75mI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shlok kahe chhe] [shlokArtha — ] bhavavALA jIvonA bhavasukhathI je vimukh chhe ane sarva sanganA sambandhathI je mukta chhe, evun te sAdhunun man amane vandya chhe. he sAdhu! te manane shIghra nijAtmAmAn magna karo. 106.
anvayArtha — [ईद्रग्भावनायाम्] AvI (pUrvokta) bhAvanAmAn [व्यवहारनयस्य] vyavahAranayanA abhiprAye [चारित्रम्] chAritra [भवति] chhe; [निश्चयनयस्य] nishchayanayanA abhiprAye [चरणम्] chAritra [एतदूर्ध्वम्] AnA pachhI [प्रवक्ष्यामि] kahIsh.
144 ]
Page 145 of 380
PDF/HTML Page 174 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
व्यवहारचारित्राधिकारव्याख्यानोपसंहारनिश्चयचारित्रसूचनोपन्यासोऽयम् ।
इत्थंभूतायां प्रागुक्त पंचमहाव्रतपंचसमितिनिश्चयव्यवहारत्रिगुप्तिपंचपरमेष्ठिध्यान- संयुक्तायाम् अतिप्रशस्तशुभभावनायां व्यवहारनयाभिप्रायेण परमचारित्रं भवति, वक्ष्य- माणपंचमाधिकारे परमपंचमभावनिरतपंचमगतिहेतुभूतशुद्धनिश्चयनयात्मपरमचारित्रं द्रष्टव्यं भवतीति ।
तथा चोक्तं मार्गप्रकाशे —
भवेद्विना येन सुद्रष्टिबोधनम् ।
नमामि जैनं चरणं पुनः पुनः ।।’’
तथा हि —
TIkA — A, vyavahArachAritra-adhikAranun je vyAkhyAn tenA upasanhAranun ane nishchayachAritranI sUchanAnun kathan chhe.
AvI je pUrvokta panchamahAvrat, panchasamiti, nishchay-vyavahAr trigupti ane panchaparameShThInA dhyAnathI sanyukta, atiprashasta shubh bhAvanA temAn vyavahAranayanA abhiprAye param chAritra chhe; have kahevAmAn AvanArA pAnchamA adhikArane viShe, param panchamabhAvamAn lIn, panchamagatinA hetubhUt, shuddhanishchayanayAtmak param chAritra draShTavya ( – dekhavAyogya) chhe.
evI rIte mArgaprakAshamAn (shlok dvArA) kahyun chhe ke —
‘‘[shlokArtha — ] jenA vinA ( – je chAritra vinA) samyagdarshan ane samyaggnAn koThAranI andar paDI rahelAn bIj ( – anAj) jevAn chhe, te ja dev-asur-mAnavathI stavavAmAn AvelA jain charaNane ( – evun je sur-asur-manuShyothI stavavAmAn Avelun jinokta chAritra tene) hun pharIpharIne namun chhun.’’
vaLI (A vyavahArachAritra adhikAranI chhellI gAthAnI TIkA pUrNa karatAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shlok kahe chhe) —
Page 146 of 380
PDF/HTML Page 175 of 409
single page version
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ व्यवहारचारित्राधिकारः चतुर्थः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokArtha — ] AchAryoe shIlane ( – nishchayachAritrane) muktisundarInA anang ( – asharIrI) sukhanun mUL kahyun chhe; vyavahArAtmak chAritra paN tenun paramparA kAraN chhe. 107.
A rIte, sukavijanarUpI kamaLone mATe jeo sUrya samAn chhe ane pAnch indriyonA phelAv rahit dehamAtra jemane parigrah hato evA shrI padmaprabhamaladhAridev vaDe rachAyelI niyamasAranI tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn (arthAt shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt shrI niyamasAr paramAgamanI nirgranth munirAj shrI padmaprabhamaladhAridevavirachit tAtparyavRutti nAmanI TIkAmAn) vyavahArachAritra adhikAr nAmano chotho shrutaskandh samApta thayo.
146 ]niyamasAr
Page 147 of 380
PDF/HTML Page 176 of 409
single page version
स्मरेभकुंभस्थलभेदनाय वै ।
विराजते माधवसेनसूरये ।।१०८।।
अथ सकलव्यावहारिकचारित्रतत्फलप्राप्तिप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयनयात्मकपरमचारित्र- प्रतिपादनपरायणपरमार्थप्रतिक्रमणाधिकारः कथ्यते । तत्रादौ तावत् पंचरत्नस्वरूपमुच्यते । तद्यथा —
अथ पंचरत्नावतारः ।
[adhikAranA prArambhamAn TIkAkAr munirAj shrI padmaprabhamaladhAridev shrI mAdhavasen AchAryadevane shlok dvArA namaskAr kare chhe]
[shlokArtha — ] sanyam ane gnAnanI mUrti, kAmarUpI hAthInA kumbhasthaLane bhedanAr ane shiShyarUpI kamaLane vikasAvavAmAn sUrya samAn — evA he virAjamAn (shobhAyamAn) mAdhavasenasUri! tamane namaskAr ho. 108.
have, sakaL vyAvahArik chAritrathI ane tenA phaLanI prAptithI pratipakSha evun je shuddhanishchayanayAtmak param chAritra tenun pratipAdan karanAro paramArtha-pratikramaN adhikAr kahevAmAn Ave chhe. tyAn sharUAtamAn pancharatnanun svarUp kahevAmAn Ave chhe. te A pramANe
have pAnch ratnonun avataraN karavAmAn Ave chhe —
Page 148 of 380
PDF/HTML Page 177 of 409
single page version
Page 149 of 380
PDF/HTML Page 178 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
anvayArtha — [अहं] hun [नारकभावः] nArakaparyAy, [तिर्यङ्मानुषदेवपर्यायः] tiryanchaparyAy, manuShyaparyAy ke devaparyAy [न] nathI; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartA nathI, kArayitA ( – karAvanAr) nathI, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartAno anumodak nathI.
[अहं मार्गणास्थानानि न] hun mArgaNAsthAno nathI, [अहं] hun [गुणस्थानानि न] guNasthAno nathI, [जीवस्थानानि न] jIvasthAno nathI; [कर्ता न हि कारयिता] temano hun kartA nathI, kArayitA nathI, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartAno anumodak nathI.
[न अहं बालः वृद्धः] hun bAL nathI, vRuddha nathI, [न च एव तरुणः] tem ja taruN nathI; [तेषां कारणं न] temanun (hun) kAraN nathI; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartA nathI, kArayitA nathI, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartAno anumodak nathI.
[न अहं रागः द्वेषः] hun rAg nathI, dveSh nathI, [न च एव मोहः] tem ja moh nathI; [तेषां कारणं न] temanun (hun) kAraN nathI; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartA nathI, kArayitA nathI, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartAno anumodak nathI.
[न अहं क्रोधः मानः] hun krodh nathI, mAn nathI, [न च एव अहं माया] tem ja hun mAyA nathI, [लोभः न भवामि] lobh nathI; [कर्ता न हि कारयिता] temano (hun) kartA nathI, kArayitA nathI, [कर्तॄणाम् अनुमंता न एव] kartAno anumodak nathI.
Page 150 of 380
PDF/HTML Page 179 of 409
single page version
अत्र शुद्धात्मनः सकलकर्तृत्वाभावं दर्शयति ।
बह्वारंभपरिग्रहाभावादहं तावन्नारकपर्यायो न भवामि । संसारिणो जीवस्य बह्वारंभपरिग्रहत्वं व्यवहारतो भवति अत एव तस्य नारकायुष्कहेतुभूतनिखिलमोहरागद्वेषा विद्यन्ते, न च मम शुद्धनिश्चयबलेन शुद्धजीवास्तिकायस्य । तिर्यक्पर्यायप्रायोग्यमायामिश्रा- शुभकर्माभावात्सदा तिर्यक्पर्यायकर्तृत्वविहीनोऽहम् । मनुष्यनामकर्मप्रायोग्यद्रव्यभावकर्माभावान्न मे मनुष्यपर्यायः शुद्धनिश्चयतो समस्तीति । निश्चयेन देवनामधेयाधारदेवपर्याययोग्यसुरस- सुगंधस्वभावात्मकपुद्गलद्रव्यसम्बन्धाभावान्न मे देवपर्यायः इति ।
चतुर्दशभेदभिन्नानि मार्गणास्थानानि तथाविधभेदविभिन्नानि जीवस्थानानि गुण- स्थानानि वा शुद्धनिश्चयनयतः परमभावस्वभावस्य न विद्यन्ते ।
मनुष्यतिर्यक्पर्यायकायवयःकृतविकारसमुपजनितबालयौवनस्थविरवृद्धावस्थाद्यनेक - स्थूलकृशविविधभेदाः शुद्धनिश्चयनयाभिप्रायेण न मे सन्ति ।
TIkA — ahIn shuddha AtmAne sakaL kartRutvano abhAv darshAve chhe.
bahu Arambh tathA parigrahano abhAv hovAne lIdhe hun nArakaparyAy nathI. sansArI jIvane bahu Arambh-parigrah vyavahArathI hoy chhe ane tethI ja tene nArak-AyunA hetubhUt samasta moharAgadveSh hoy chhe, parantu mane — shuddhanishchayanA baLe shuddhajIvAstikAyane — teo nathI. tiryanchaparyAyane yogya mAyAmishrit ashubh karmano abhAv hovAne lIdhe hun sadA tiryanchaparyAyanA kartRutva vihIn chhun. manuShyanAmakarmane yogya dravyakarma tathA bhAvakarmano abhAv hovAne lIdhe mAre manuShyaparyAy shuddhanishchayathI nathI. ‘dev’ evA nAmano AdhAr je devaparyAy tene yogya suras-sugandhasvabhAvavALAn pudgaladravyanA sambandhano abhAv hovAne lIdhe nishchayathI mAre devaparyAy nathI.
chaud bhedavALAn mArgaNAsthAno tathA teTalA (chaud) bhedavALAn jIvasthAno ke guNasthAno shuddhanishchayanayathI paramabhAvasvabhAvavALAne ( – paramabhAv jeno svabhAv chhe evA mane) nathI.
manuShya ane tiryanchaparyAyanI kAyAnA, vayakRut vikArathI ( – pheraphArathI) utpanna thatA bAL-yuvAn-sthavir-vRuddhAvasthAdirUp anek sthUl-kRush vividh bhedo shuddhanishchayanayanA abhiprAye mAre nathI.
150 ]
Page 151 of 380
PDF/HTML Page 180 of 409
single page version
kahAnajainashAstramALA ]
सत्तावबोधपरमचैतन्यसुखानुभूतिनिरतविशिष्टात्मतत्त्वग्राहकशुद्धद्रव्यार्थिकनयबलेन मे सकलमोहरागद्वेषा न विद्यन्ते ।
सहजनिश्चयनयतः सदा निरावरणात्मकस्य शुद्धावबोधरूपस्य सहजचिच्छक्ति मयस्य सहजद्रक्स्फू र्तिपरिपूर्णमूर्तेः स्वरूपाविचलस्थितिरूपसहजयथाख्यातचारित्रस्य न मे निखिल- संसृतिक्लेशहेतवः क्रोधमानमायालोभाः स्युः ।
अथामीषां विविधविकल्पाकुलानां विभावपर्यायाणां निश्चयतो नाहं कर्ता, न कारयिता वा भवामि, न चानुमंता वा कर्तॄणां पुद्गलकर्मणामिति ।
नाहं नारकपर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं तिर्यक्पर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं मनुष्यपर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासा- त्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं देवपर्यायं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये ।
नाहं चतुर्दशमार्गणास्थानभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाहं मिथ्याद्रष्टयादिगुणस्थानभेदं कुर्वे, सहजचिद्विलासात्मकमात्मानमेव संचिंतये । नाह-
sattA, avabodh, paramachaitanya ane sukhanI anubhUtimAn lIn evA vishiShTa Atma- tattvane grahanArA shuddhadravyArthikanayanA baLe mAre sakaL moharAgadveSh nathI.
sahaj nishchayanayathI (1) sadA nirAvaraNasvarUp, (2) shuddhagnAnarUp, (3) sahaj chitshaktimay, (4) sahaj darshananA sphUraNathI paripUrNa mUrti ( – jenI mUrti arthAt svarUp sahaj darshananA sphUraNathI paripUrNa chhe evA) ane (5) svarUpamAn avichaL sthitirUp sahaj yathAkhyAt chAritravALA evA mane samasta sansArakleshanA hetu krodh-mAn-mAyA-lobh nathI.
have, A (uparokta) vividh vikalpothI (bhedothI) bharelA vibhAvaparyAyono nishchayathI hun kartA nathI, kArayitA nathI ane pudgalakarmarUp kartAno ( – vibhAvaparyAyonA kartA je pudgalakarmo temano – ) anumodak nathI (em varNavavAmAn Ave chhe).
hun nArakaparyAyane karato nathI, sahaj chaitanyanA vilAsasvarUp AtmAne ja bhAvun chhun. hun tiryanchaparyAyane karato nathI, sahaj chaitanyanA vilAsasvarUp AtmAne ja bhAvun chhun. hun manuShyaparyAyane karato nathI, sahaj chaitanyanA vilAsasvarUp AtmAne ja bhAvun chhun. hun devaparyAyane karato nathI, sahaj chaitanyanA vilAsasvarUp AtmAne ja bhAvun chhun.
hun chaud mArgaNAsthAnanA bhedone karato nathI, sahaj chaitanyanA vilAsasvarUp AtmAne