Page 292 of 380
PDF/HTML Page 321 of 409
single page version
निष्क्रियेण अपुनर्भवपुरन्ध्रिकासंभोगहासप्रवीणेन जीवस्य सामायिकचारित्रं सम्पूर्णं भवतीति ।
भ्रमति बहिरतस्ते सर्वदोषप्रसङ्गः ।
भव भवसि भवान्तस्थायिधामाधिपस्त्वम् ।।’’
मुक्ति श्रीललनासमुद्भवसुखस्योच्चैरिदं कारणम् ।
सोयं त्यक्त बहिःक्रियो मुनिपतिः पापाटवीपावकः ।।२५५।।
ane hāsya prāpta karavāmān pravīṇ evā niṣhkriy param-āvashyakathī jīvane sāmāyikachāritra sampūrṇa thāy chhe.
evī rīte (āchāryavar) shrī yogīndradeve (amr̥utāshītimān 64 mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] jo koī prakāre man nij svarūpathī chalit thāy ane tenāthī bahār bhame to tane sarva doṣhano prasaṅg āve chhe, māṭe tun satat antarmagna ane 2samvigna chittavāḷo thā ke jethī tun mokṣharūpī sthāyī dhāmano adhipati thashe.’’
vaḷī (ā 147mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] jo e rīte (jīvane) sansāraduḥkhanāshak 3nijātmaniyat chāritra
292 ]
1anupādey phaḷ ūpajyun evo artha chhe. māṭe apunarbhavarūpī (muktirūpī) strīnān sambhog
1anupādey = hey; nāpasand karavā jevun; nahi vakhāṇavā jevun.
2samvigna = samvegī; vairāgī; virakta.
3nijātmaniyat = nij ātmāne vaḷagelun; nij ātmāne avalambatun; nijātmāshrit; nij ātmāmān
ekāgra.
Page 293 of 380
PDF/HTML Page 322 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
अत्र शुद्धोपयोगाभिमुखस्य शिक्षणमुक्त म् ।
अत्र व्यवहारनयेनापि समतास्तुतिवंदनाप्रत्याख्यानादिषडावश्यकपरिहीणः
श्रमणश्चारित्रपरिभ्रष्ट इति यावत्, शुद्धनिश्चयेन परमाध्यात्मभाषयोक्त निर्विकल्प-
समाधिस्वरूपपरमावश्यकक्रियापरिहीणश्रमणो निश्चयचारित्रभ्रष्ट इत्यर्थः । पूर्वोक्त स्ववशस्य
परमजिनयोगीश्वरस्य निश्चयावश्यकक्रमेण स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यान-
hoy, to te chāritra muktishrīrūpī (muktilakṣhmīrūpī) sundarīthī utpanna thatā sukhanun atishayapaṇe kāraṇ thāy chhe; — ām jāṇīne je (munivar) nirdoṣh samayanā sārane sarvadā jāṇe chhe, te ā munipati — ke jeṇe bāhya kriyā chhoḍī chhe te — pāparūpī aṭavīne bāḷanāro agni chhe. 255.
anvayārthaḥ — [आवश्यकेन हीनः] āvashyak rahit [श्रमणः] shramaṇ [चरणतः] charaṇathī [प्रभ्रष्टः भवति] prabhraṣhṭa (ati bhraṣhṭa) chhe; [तस्मात् पुनः] ane tethī [पूर्वोक्त क्रम्*ोण] pūrvokta kramathī (pūrve kahelī vidhithī) [आवश्यकं कुर्यात्] āvashyak karavun.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān) shuddhopayogasammukh jīvane shikhāmaṇ kahī chhe.
ahīn (ā lokamān) vyavahāranaye paṇ, samatā, stuti, vandanā, pratyākhyān vagere chha āvashyakathī rahit shramaṇ chāritraparibhraṣhṭa (chāritrathī sarvathā bhraṣhṭa) chhe; shuddhanishchaye, param-adhyātmabhāṣhāthī jene nirvikalpa-samādhisvarūp kahevāmān āve chhe evī param āvashyak kriyāthī rahit shramaṇ nishchayachāritrabhraṣhṭa chhe; — ām artha chhe. (māṭe) svavash paramajinayogīshvaranā nishchay-āvashyakano je kram pūrve kahevāmān āvyo chhe te kramathī ( – te vidhithī), svātmāshrit evān nishchay-dharmadhyān ane nishchay-shukladhyānasvarūpe, param
Page 294 of 380
PDF/HTML Page 323 of 409
single page version
स्वरूपेण सदावश्यकं करोतु परममुनिरिति ।
कुर्यादुच्चैरघकुलहरं निर्वृतेर्मूलभूतम् ।
वाचां दूरं किमपि सहजं शाश्वतं शं प्रयाति ।।२५६।।
muni sadā āvashyak karo.
[have ā 148mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] ātmāe avashya mātra sahaj-param-āvashyakane ekane ja — ke je *aghasamūhanun nāshak chhe ane muktinun mūḷ ( – kāraṇ) chhe tene ja — atishayapaṇe karavun. (em karavāthī,) sadā nij rasanā phelāvathī pūrṇa bharelo hovāne līdhe pavitra ane purāṇ (sanātan) evo te ātmā vāṇīthī dūr (vachan-agochar) evā koī sahaj shāshvat sukhane pāme chhe. 256.
[shlokārthaḥ — ] svavash munīndrane uttam svātmachintan (nijātmānubhavan) hoy chhe; ane ā (nijātmānubhavanarūp) āvashyak karma (tene) muktisaukhyanun kāraṇ thāy chhe. 257.
294 ]
*agh = doṣh; pāp. (ashubh tem ja shubh banne agh chhe.)
Page 295 of 380
PDF/HTML Page 324 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
वशाभिधानपरमश्रमणः सर्वोत्कृष्टोऽन्तरात्मा, षोडशकषायाणामभावादयं क्षीणमोहपदवीं परिप्राप्य स्थितो महात्मा । असंयतसम्यग्द्रष्टिर्जघन्यांतरात्मा । अनयोर्मध्यमाः सर्वे मध्यमान्तरात्मानः । निश्चयव्यवहारनयद्वयप्रणीतपरमावश्यकक्रियाविहीनो बहिरात्मेति ।
anvayārthaḥ — [आवश्यकेन युक्त :] āvashyak sahit [श्रमणः] shramaṇ [सः] te [अंतरंगात्मा] antarātmā [भवति] chhe; [आवश्यकपरिहीणः] āvashyak rahit [श्रमणः] shramaṇ [सः] te [बहिरात्मा] bahirātmā [भवति] chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, āvashyak karmanā abhāvamān tapodhan bahirātmā hoy chhe em kahyun chhe.
abhed-anupachār-ratnatrayātmak *svātmānuṣhṭhānamān niyat paramāvashyak-karmathī nirantar sanyukta evo je ‘svavash’ nāmano param shramaṇ te sarvotkr̥uṣhṭa antarātmā chhe; ā mahātmā soḷ kaṣhāyonā abhāv dvārā kṣhīṇamohapadavīne prāpta karīne sthit chhe. asanyat samyagdraṣhṭi jaghanya antarātmā chhe. ā benī madhyamān rahelā sarve madhyam antarātmā chhe. nishchay ane vyavahār e be nayothī praṇīt je param āvashyak kriyā tenāthī je rahit hoy te bahirātmā chhe.
shrī mārgaprakāshamān paṇ (be shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] anyasamay (arthāt paramātmā sivāyanā jīvo) bahirātmā ane antarātmā em be prakāre chhe; temān bahirātmā deh-indriy vageremān ātmabuddhivāḷo hoy chhe.’’
*svātmānuṣhṭhān = nij ātmānun ācharaṇ. (param āvashyak karma abhed-anupachār-ratnatrayasvarūp
svātmācharaṇamān niyamathī rahelun chhe arthāt te svātmācharaṇ ja param āvashyak karma chhe.)
Page 296 of 380
PDF/HTML Page 325 of 409
single page version
तथा हि —
संसारोत्थप्रबलसुखदुःखाटवीदूरवर्ती ।
स्वात्मभ्रष्टो भवति बहिरात्मा बहिस्तत्त्वनिष्ठः ।।२५८।।
‘‘[shlokārthaḥ — ] antarātmānā jaghanya, madhyam ane utkr̥uṣhṭa evā (traṇ) bhedo chhe; avirat samyagdraṣhṭi te pahelo (jaghanya) antarātmā chhe, kṣhīṇamoh te chhello (utkr̥uṣhṭa) antarātmā chhe ane te benī madhyamān rahelo te madhyam antarātmā chhe.’’
vaḷī (ā 149mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] yogī sadā sahaj param āvashyak karmathī yukta raheto thako sansārajanit prabaḷ sukhaduḥkharūpī aṭavīthī dūravartī hoy chhe tethī te yogī atyant ātmaniṣhṭha antarātmā chhe; je svātmāthī bhraṣhṭa hoy te bahiḥtattvaniṣhṭha (bāhya tattvamān līn) bahirātmā chhe. 258.
anvayārthaḥ — [यः] je [अन्तरबाह्यजल्पे] antarbāhya jalpamān [वर्तते] varte chhe, [सः] te [बहिरात्मा] bahirātmā [भवति] chhe; [यः] je [जल्पेषु] jalpomān [न वर्तते] vartato nathī, [सः] te [अन्तरंगात्मा] antarātmā [उच्यते] kahevāy chhe.
296 ]
Page 297 of 380
PDF/HTML Page 326 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
बाह्याभ्यन्तरजल्पनिरासोऽयम् ।
यस्तु जिनलिंगधारी तपोधनाभासः पुण्यकर्मकांक्षया स्वाध्यायप्रत्याख्यान- स्तवनादिबहिर्जल्पं करोति, अशनशयनयानस्थानादिषु सत्कारादिलाभलोभस्सन्नन्तर्जल्पे मनश्चकारेति स बहिरात्मा जीव इति । स्वात्मध्यानपरायणस्सन् निरवशेषेणान्तर्मुखः प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तविकल्पजालकेषु कदाचिदपि न वर्तते अत एव परमतपोधनः साक्षादंतरात्मेति ।
तथा चोक्तं श्रीमदमृतचंद्रसूरिभिः —
मेवं व्यतीत्य महतीं नयपक्षकक्षाम् ।
स्वं भावमेकमुपयात्यनुभूतिमात्रम् ।।’’
ṭīkāḥ — ā, bāhya tathā antar jalpano nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan) chhe.
je jinaliṅgadhārī tapodhanābhās puṇyakarmanī kāṅkṣhāthī svādhyāy, pratyākhyān, stavan vagere bahirjalpa kare chhe ane ashan, shayan, gaman, sthiti vageremān ( – khāvun, sūvun, gaman karavun, sthir rahevun ityādi kāryomān) satkārādinī prāptino lobhī vartato thako antarjalpamān manane joḍe chhe, te bahirātmā jīv chhe. nij ātmānā dhyānamān parāyaṇ vartato thako niravasheṣhapaṇe (sampūrṇapaṇe) antarmukh rahīne (param tapodhan) prashasta-aprashasta samasta vikalpajāḷomān kyārey vartato nathī tethī ja param tapodhan sākṣhāt antarātmā chhe.
evī rīte (āchāryadev) shrīmad amr̥utachandrasūrie (shrī samayasāranī ātmakhyāti nāmanī ṭīkāmān 90 mā shlok dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[shlokārthaḥ — ] e pramāṇe jemān bahu vikalponī jāḷo āpoāp ūṭhe chhe evī moṭī nayapakṣhakakṣhāne (nayapakṣhanī bhūmine) oḷaṅgī jaīne (tattvavedī) andar ane bahār samatā-rasarūpī ek ras ja jeno svabhāv chhe evā anubhūtimātra ek potānā bhāvane ( – svarūpane) pāme chhe.’’
Page 298 of 380
PDF/HTML Page 327 of 409
single page version
तथा हि —
स्मृत्वा नित्यं समरसमयं चिच्चमत्कारमेकम् ।
क्षीणे मोहे किमपि परमं तत्त्वमन्तर्ददर्श ।।२५9।।
जो धम्मसुक्कझाणम्हि परिणदो सो वि अंतरंगप्पा ।
झाणविहीणो समणो बहिरप्पा इदि विजाणीहि ।।१५१।।
अत्र स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यानद्वितयमेवोपादेयमित्युक्त म् ।
vaḷī (ā 150 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chhe)ḥ —
[shlokārthaḥ — ] bhavabhayanā karanārā, bāhya tem ja abhyantar jalpane chhoḍīne, samarasamay (samatārasamay) ek chaitanyachamatkārane sadā smarīne, gnānajyoti vaḍe jeṇe nij abhyantar aṅg pragaṭ karyun chhe evo antarātmā, moh kṣhīṇ thatān, koī (adbhut) param tattvane andaramān dekhe chhe. 259.
anvayārthaḥ — [यः] je [धर्मशुक्लध्यानयोः] dharmadhyān ane shukladhyānamān [परिणतः] pariṇat chhe [सः अपि] te paṇ [अन्तरंगात्मा] antarātmā chhe; [ध्यानविहीनः] dhyānavihīn [श्रमणः] shramaṇ [बहिरात्मा] bahirātmā chhe [इति विजानीहि] em jāṇ.
ṭīkāḥ — ahīn (ā gāthāmān), svātmāshrit nishchay-dharmadhyān ane nishchay-shukladhyān e be dhyāno ja upādey chhe em kahyun chhe.
298 ]
Page 299 of 380
PDF/HTML Page 328 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
इह हि साक्षादन्तरात्मा भगवान् क्षीणकषायः । तस्य खलु भगवतः क्षीणकषायस्य षोडशकषायाणामभावात् दर्शनचारित्रमोहनीयकर्मराजन्ये विलयं गते अत एव सहजचिद्विलासलक्षणमत्यपूर्वमात्मानं शुद्धनिश्चयधर्मशुक्लध्यानद्वयेन नित्यं ध्यायति । आभ्यां ध्यानाभ्यां विहीनो द्रव्यलिंगधारी द्रव्यश्रमणो बहिरात्मेति हे शिष्य त्वं जानीहि ।
ध्यानामृते समरसे खलु वर्ततेऽसौ ।
पूर्वोक्त योगिनमहं शरणं प्रपद्ये ।।२६०।।
किं च केवलं शुद्धनिश्चयनयस्वरूपमुच्यते —
ahīn (ā lokamān) kharekhar sākṣhāt antarātmā bhagavān kṣhīṇakaṣhāy chhe. kharekhar te bhagavān kṣhīṇakaṣhāyane soḷ kaṣhāyono abhāv hovāne līdhe darshanamohanīy ane chāritramohanīy karmarūpī yoddhāonān daḷ nāsh pāmyān chhe tethī te (bhagavān kṣhīṇakaṣhāy) shukladhyān e be dhyāno vaḍe nitya dhyāve chhe. ā be dhyāno vināno dravyaliṅgadhārī dravyashramaṇ bahirātmā chhe em he shiṣhya! tun jāṇ.
[have ahīn ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] koī muni satat-nirmaḷ dharmashukla-dhyānāmr̥utarūpī samarasamān kharekhar varte chhe; (te antarātmā chhe;) e be dhyāno vināno tuchchha muni te bahirātmā chhe. hun pūrvokta (samarasī) yogīnun sharaṇ grahun chhun. 260.
vaḷī (ā 151 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj vaḍe shlok dvārā) kevaḷ shuddhanishchayanayanun svarūp kahevāmān āve chheḥ —
[shlokārthaḥ — ] (shuddha ātmatattvane viṣhe) bahirātmā ane antarātmā evo ā
*sahajachiddavilāsalakṣhaṇ ati-apūrva ātmāne shuddhanishchay-dharmadhyān ane shuddhanishchay-
* sahajachiddavilāsalakṣhaṇ = jenun lakṣhaṇ ( – chihna athavā svarūp) sahaj chaitanyano vilās chhe evā
Page 300 of 380
PDF/HTML Page 329 of 409
single page version
पडिकमणपहुदिकिरियं कुव्वंतो णिच्छयस्स चारित्तं ।
तेण दु विरागचरिए समणो अब्भुट्ठिदो होदि ।।१५२।।
परमवीतरागचारित्रस्थितस्य परमतपोधनस्य स्वरूपमत्रोक्त म् ।
यो हि विमुक्तैहिकव्यापारः साक्षादपुनर्भवकांक्षी महामुमुक्षुः परित्यक्त सकलेन्द्रिय-
व्यापारत्वान्निश्चयप्रतिक्रमणादिसत्क्रियां कुर्वन्नास्ते, तेन कारणेन स्वस्वरूपविश्रान्तिलक्षणे परमवीतरागचारित्रे स परमतपोधनस्तिष्ठति इति ।
vikalpa kubuddhione hoy chhe; sansārarūpī ramaṇīne priy evo ā vikalpa subuddhione hoto nathī. 261.
anvayārthaḥ — [प्रतिक्रमणप्रभृतिक्रियां] pratikramaṇādi kriyāne — [निश्चयस्य चारित्रम्] nishchayanā chāritrane — [कुर्वन्] (nirantar) karato rahe chhe [तेन तु] tethī [श्रमणः] te shramaṇ [विरागचरिते] vītarāg chāritramān [अभ्युत्थितः भवति] ārūḍh chhe.
ṭīkāḥ — ahīn param vītarāg chāritramān sthit param tapodhananun svarūp kahyun chhe.
jeṇe aihik vyāpār (sānsārik kāryo) tajel chhe evo je sākṣhāt apunarbhavano (mokṣhano) abhilāṣhī mahāmumukṣhu sakaḷ indriyavyāpārane chhoḍyo hovāthī nishchay- pratikramaṇādi satkriyāne karato sthit chhe (arthāt nirantar kare chhe), te param tapodhan te kāraṇe nijasvarūpavishrāntilakṣhaṇ paramavītarāg-chāritramān sthit chhe (arthāt te param shramaṇ, nishchayapratikramaṇādi nishchayachāritramān sthit hovāne līdhe, jenun lakṣhaṇ nij svarūpamān vishrānti chhe evā paramavītarāg chāritramān sthit chhe).
[have ā 152 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
300 ]
Page 301 of 380
PDF/HTML Page 330 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
तं वंदेऽहं समरससुधासिन्धुराकाशशांकम् ।।२६२।।
वयणमयं पडिकमणं वयणमयं पच्चखाण णियमं च ।
आलोयण वयणमयं तं सव्वं जाण सज्झायं ।।१५३।।
सकलवाग्विषयव्यापारनिरासोऽयम् ।
पाक्षिकादिप्रतिक्रमणक्रियाकारणं निर्यापकाचार्यमुखोद्गतं समस्तपापक्षयहेतुभूतं द्रव्यश्रुतमखिलं वाग्वर्गणायोग्यपुद्गलद्रव्यात्मकत्वान्न ग्राह्यं भवति, प्रत्याख्यान-
[shlokārthaḥ — ] darshanamoh ane chāritramoh jenā naṣhṭa thayā chhe evo je atul mahimāvāḷo ātmā sansārajanit sukhanā kāraṇabhūt karmane chhoḍīne muktinun mūḷ evā maḷarahit chāritramān sthit chhe, te ātmā chāritrano puñj chhe. samarasarūpī sudhānā sāgarane uchhāḷavāmān pūrṇa chandra samān te ātmāne hun vandun chhun. 262.
anvayārthaḥ — [वचनमयं प्रतिक्रमणं] vachanamay pratikramaṇ, [वचनमयं प्रत्याख्यानं] vachanamay pratyākhyān, [नियमः] (vachanamay) niyam [च] ane [वचनमयम् आलोचनं] vachanamay ālochanā — [तत् सर्वं] e badhun [स्वाध्यायम्] (prashasta adhyavasāyarūp) svādhyāy [जानीहि] jāṇ.
ṭīkāḥ — ā, samasta vachanasambandhī vyāpārano nirās (nirākaraṇ, khaṇḍan) chhe.
pākṣhik ādi pratikramaṇakriyānun kāraṇ evun je niryāpak āchāryanā mukhathī
Page 302 of 380
PDF/HTML Page 331 of 409
single page version
नियमालोचनाश्च । पौद्गलिकवचनमयत्वात्तत्सर्वं स्वाध्यायमिति रे शिष्य त्वं जानीहि इति ।
निर्वाणस्त्रीस्तनभरयुगाश्लेषसौख्यस्पृहाढयः ।
स्थित्वा सर्वं तृणमिव जगज्जालमेको ददर्श ।।२६३।।
तथा चोक्त म् —
hovāthī grāhya nathī. pratyākhyān, niyam ane ālochanā paṇ (pudgaladravyātmak hovāthī)
grahaṇ karavāyogya nathī. te badhun paudgalik vachanamay hovāthī svādhyāy chhe em he
shiṣhya! tun jāṇ.
[have ahīn ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] ām hovāthī, muktirūpī strīnā puṣhṭa stanayugalanā āliṅgan- saukhyanī spr̥uhāvāḷo bhavya jīv samasta vachanarachanāne sarvadā chhoḍīne, nityānand ādi atul mahimānā dhārak nijasvarūpamān sthit rahīne, ekalo (nirālambapaṇe) sarva jagatajāḷane (samasta lokasamūhane) tr̥uṇ samān (tuchchha) dekhe chhe. 263.
evī rīte (shrī mūlāchāramān pañchāchār adhikārane viṣhe 219 mī gāthā dvārā) kahyun chhe keḥ —
‘‘[gāthārthaḥ — ] parivartan (bhaṇelun pāchhun pheravī javun te), vāchanā (shāstra- vyākhyān), pr̥uchchhanā (shāstrashravaṇ), anuprekṣhā (anityatvādi bār anuprekṣhā) ane dharmakathā (63 shalākāpuruṣhonān charitro) — ām pāñch prakārano, *stuti tathā maṅgaḷ sahit, svādhyāy chhe.’’
30
*stuti = dev ane munine vandan. (dharmakathā, stuti ane maṅgaḷ thaīne svādhyāyano pāñchamo prakār
gaṇāy chhe.)
Page 303 of 380
PDF/HTML Page 332 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
जदि सक्कदि कादुं जे पडिकमणादिं करेज्ज झाणमयं ।
सत्तिविहीणो जा जइ सद्दहणं चेव कायव्वं ।।१५४।।
अत्र शुद्धनिश्चयधर्मध्यानात्मकप्रतिक्रमणादिकमेव कर्तव्यमित्युक्त म् ।
मुक्ति सुंदरीप्रथमदर्शनप्राभृतात्मकनिश्चयप्रतिक्रमणप्रायश्चित्तप्रत्याख्यानप्रमुखशुद्धनिश्चय- क्रियाश्चैव कर्तव्याः संहननशक्ति प्रादुर्भावे सति हंहो मुनिशार्दूल परमागममकरंदनिष्यन्दि- मुखपद्मप्रभ सहजवैराग्यप्रासादशिखरशिखामणे परद्रव्यपराङ्मुखस्वद्रव्यनिष्णातबुद्धे पञ्चेन्द्रिय- प्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रह । शक्ति हीनो यदि दग्धकालेऽकाले केवलं त्वया निजपरमात्म- तत्त्वश्रद्धानमेव कर्तव्यमिति ।
anvayārthaḥ — [यदि] jo [कर्तुम् शक्यते] karī shakāy to [अहो] aho! [ध्यानमयम्] dhyānamay [प्रतिक्रमणादिकं] pratikramaṇādi [करोषि] kar; [यदि] jo [शक्ति विहीनः] tu shaktivihīn hoy to [यावत्] tyān sudhī [श्रद्धानं च एव] shraddhān ja [कर्तव्यम्] kartavya chhe.
ṭīkāḥ — ahīn, shuddhanishchayadharmadhyānasvarūp pratikramaṇ vagere ja karavāyogya chhe em kahyun chhe.
sahaj vairāgyarūpī mahelanā shikharanā shikhāmaṇi, paradravyathī parāṅmukh ane svadravyamān niṣhṇāt buddhivāḷā, pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra parigrahanā dhārī, paramāgamarūpī *makarand jharatā mukhakamaḷathī shobhāyamān he munishārdūl! (athavā paramāgamarūpī makarand jharatā mukhavāḷā he padmaprabh munishārdūl!) sanhanan ane shaktino nishchayaprāyashchitta, nishchayapratyākhyān vagere shuddhanishchayakriyāo ja kartavya chhe. jo ā
+prādurbhāv hoy to muktisundarīnā pratham darshananī bheṭasvarūp nishchayapratikramaṇ,
*makarand = puṣhpa-ras; phūlanun madh.
+prādurbhāv = pedā thavun te; prākaṭya; utpatti.
Page 304 of 380
PDF/HTML Page 333 of 409
single page version
न मुक्ति र्मार्गेऽस्मिन्ननघजिननाथस्य भवति ।
निजात्मश्रद्धानं भवभयहरं स्वीकृतमिदम् ।।२६४।।
इह हि साक्षादन्तर्मुखस्य परमजिनयोगिनः शिक्षणमिदमुक्त म् । dagdhakāḷarūp (hīnakāḷarūp) akāḷamān tun shaktihīn ho to tāre kevaḷ nij paramātmatattvanun shraddhān ja kartavya chhe.
[have ā 154 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] asār sansāramān, pāpathī bharapūr kaḷikāḷano vilās hotān, ā nirdoṣh jinanāthanā mārgane viṣhe mukti nathī. māṭe ā kāḷamān adhyātmadhyān kem thaī shake? tethī nirmaḷabuddhivāḷāo bhavabhayano nāsh karanārī evī ā nijātmashraddhāne aṅgīkr̥ut kare chhe. 264.
anvayārthaḥ — [जिनकथितपरमसूत्रे] jinakathit param sūtrane viṣhe [प्रतिक्रमणादिकं स्फु टम् परीक्षयित्वा] pratikramaṇādikanī spaṣhṭa parīkṣhā karīne [मौनव्रतेन] maunavrat sahit [योगी] yogīe [निजकार्यम्] nij kāryane [नित्यम्] nitya [साधयेत्] sādhavun.
ṭīkāḥ — ahīn sākṣhāt antarmukh paramajinayogīne ā shikhāmaṇ devāmān āvī chhe.
30
Page 305 of 380
PDF/HTML Page 334 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
श्रीमदर्हन्मुखारविन्दविनिर्गतसमस्तपदार्थगर्भीकृतचतुरसन्दर्भे द्रव्यश्रुते शुद्धनिश्चय- नयात्मकपरमात्मध्यानात्मकप्रतिक्रमणप्रभृतिसत्क्रियां बुद्ध्वा केवलं स्वकार्यपरः परमजिनयोगीश्वरः प्रशस्ताप्रशस्तसमस्तवचनरचनां परित्यज्य निखिलसंगव्यासंगं मुक्त्वा चैकाकीभूय मौनव्रतेन सार्धं समस्तपशुजनैः निंद्यमानोऽप्यभिन्नः सन् निजकार्यं निर्वाणवामलोचनासंभोगसौख्यमूलमनवरतं साधयेदिति ।
शस्ताशस्तां वचनरचनां घोरसंसारकर्त्रीम् ।
स्वात्मन्येव स्थितिमविचलां याति मुक्त्यै मुमुक्षुः ।।२६५।।
मुक्त्वा मुनिः सकललौकिकजल्पजालम् ।
प्राप्नोति नित्यसुखदं निजतत्त्वमेकम् ।।२६६।।
shrīmad arhatnā mukhāravindathī nīkaḷel samasta padārtho jenī andar samāyel chhe evī chaturashabdarachanārūp dravyashrutane viṣhe shuddhanishchayanayātmak paramātmadhyānasvarūp pratikramaṇādi satkriyāne jāṇīne, kevaḷ svakāryamān parāyaṇ paramajinayogīshvare prashasta-aprashasta samasta vachanarachanāne parityāgīne, sarva saṅganī āsaktine chhoḍī ekalo thaīne, maunavrat sahit, samasta pashujano (pashu samān agnānī mūrkha manuṣhyo) vaḍe nindavāmān āvato hovā chhatān chhe tene — nirantar sādhavun.
[have ā 155 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] ātmagnānī mumukṣhu jīv pashujanakr̥ut laukik bhayane tem ja ghor sansāranī karanārī prashasta-aprashasta vachanarachanāne chhoḍīne tathā kanak-kāminī sambandhī mohane tajīne, muktine māṭe pote potānāthī potānāmān ja avichaḷ sthitine pāme chhe. 265.
[shlokārthaḥ — ] ātmapravādamān (ātmapravād nāmanā shrutamān) kushaḷ evo
*abhinna rahīne, nijakāryane — ke je nijakārya nirvāṇarūpī sulochanānā sambhogasaukhyanun mūḷ
*abhinna = chhinnabhinna thayā vagarano; akhaṇḍit; achyut.
Page 306 of 380
PDF/HTML Page 335 of 409
single page version
वाग्विषयव्यापारनिवृत्तिहेतूपन्यासोऽयम् ।
जीवा हि नानाविधाः मुक्ता अमुक्ताः, भव्या अभव्याश्च । संसारिणः त्रसाः स्थावराः;
द्वीन्द्रियत्रीन्द्रियचतुरिन्द्रियसंज्ञ्यसंज्ञिभेदात् पंच त्रसाः, पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतयः स्थावराः ।
भाविकाले स्वभावानन्तचतुष्टयात्मसहजज्ञानादिगुणैः भवनयोग्या भव्याः, एतेषां विपरीता
paramātmagnānī muni pashujano vaḍe karavāmān āvatā bhayane chhoḍīne ane pelī (prasiddha) sakaḷ laukik jalpajāḷane (vachanasamūhane) tajīne, shāshvatasukhadāyak ek nij tattvane pāme chhe. 266.
anvayārthaḥ — [नानाजीवाः] nānā prakāranā jīvo chhe, [नानाकर्म] nānā prakāranun karma chhe, [नानाविधा लब्धिः भवेत्] nānā prakāranī labdhi chhe; [तस्मात्] tethī [स्वपरसमयैः] svasamayo ane parasamayo sāthe (svadharmīo ane paradharmīo sāthe) [वचनविवादः] vachanavivād [वर्जनीयः] varjavāyogya chhe.
ṭīkāḥ — ā, vachanasambandhī vyāpāranī nivr̥uttinā hetunun kathan chhe (arthāt vachanavivād shā māṭe chhoḍavāyogya chhe tenun kāraṇ ahīn kahyun chhe).
jīvo nānā prakāranā chheḥ mukta ane amukta, bhavya ane abhavya, sansārīo — tras ane sthāvar. dvīndriy, trīndriy, chaturindriy tathā (pañchendriy) sañgnī ne (pañchendriy) asañgnī evā bhedone līdhe tras jīvo pāñch prakāranā chhe. pr̥ithvī, pāṇī, tej, vāyu ane vanaspati e (pāñch prakāranā) sthāvar jīvo chhe. bhaviṣhya kāḷe svabhāv-anant-chatuṣhṭayātmak sahaj- gnānādi guṇorūpe *bhavanane yogya (jīvo) te bhavyo chhe; āmanāthī viparīt (jīvo) te
30
*bhavan = pariṇaman; thavun te.
Page 307 of 380
PDF/HTML Page 336 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
ह्यभव्याः । कर्म नानाविधं द्रव्यभावनोकर्मभेदात्, अथवा मूलोत्तरप्रकृतिभेदाच्च, अथ तीव्रतरतीव्रमंदमंदतरोदयभेदाद्वा । जीवानां सुखादिप्राप्तेर्लब्धिः कालकरणोपदेशोपशम- प्रायोग्यताभेदात् पञ्चधा । ततः परमार्थवेदिभिः स्वपरसमयेषु वादो न कर्तव्य इति ।
तथा कर्मानेकविधमपि सदा जन्मजनकम् ।
ततः कर्तव्यं नो स्वपरसमयैर्वादवचनम् ।।२६७।।
लद्धूणं णिहि एक्को तस्स फलं अणुहवेइ सुजणत्ते ।
तह णाणी णाणणिहिं भुंजेइ चइत्तु परतत्तिं ।।१५७।। kharekhar abhavyo chhe. dravyakarma, bhāvakarma ane nokarma evā bhedone līdhe, athavā (āṭh) mūḷ prakr̥iti ane (ek so ne aḍatāḷīs) uttar prakr̥itirūp bhedone līdhe, athavā tīvratar, tīvra, mand ne mandatar udayabhedone līdhe, karma nānā prakāranun chhe. jīvone sukhādinī prāptirūp labdhi kāḷ, karaṇ, upadesh, upasham ane prāyogyatārūp bhedone līdhe pāñch prakāranī chhe. māṭe paramārthanā jāṇanārāoe svasamayo ane parasamayo sāthe vād karavāyogya nathī.
[bhāvārthaḥ — jagatamān jīvo, temanān karma, temanī labdhio vagere anek prakāranān chhe; tethī sarva jīvo samān vichāranā thāy te banavun asambhavit chhe. māṭe par jīvone samajāvī devānī ākuḷatā karavī yogya nathī. svātmāvalambanarūp nij hitamān pramād na thāy em rahevun e ja kartavya chhe.]
[have ā 156 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shlok kahe chheḥ] [shlokārthaḥ — ] jīvonā, sansāranā kāraṇabhūt evā (tras, sthāvar vagere) bahu prakāranā bhedo chhe; evī rīte sadā janmanun utpanna karanārun karma paṇ anek prakāranun chhe; ā labdhi paṇ vimaḷ jinamārgamān anek prakāranī prasiddha chhe; māṭe svasamayo ane parasamayo sāthe vachanavivād kartavya nathī. 267.
Page 308 of 380
PDF/HTML Page 337 of 409
single page version
अत्र द्रष्टान्तमुखेन सहजतत्त्वाराधनाविधिरुक्त : ।
कश्चिदेको दरिद्रः क्वचित् कदाचित् सुकृतोदयेन निधिं लब्ध्वा तस्य निधेः फलं हि सौजन्यं जन्मभूमिरिति रहस्ये स्थाने स्थित्वा अतिगूढवृत्त्यानुभवति इति द्रष्टान्तपक्षः । दार्ष्टान्तपक्षेऽपि सहजपरमतत्त्वज्ञानी जीवः क्वचिदासन्नभव्यस्य गुणोदये सति सहजवैराग्यसम्पत्तौ सत्यां परमगुरुचरणनलिनयुगलनिरतिशयभक्त्या मुक्ति सुन्दरीमुख- मकरन्दायमानं सहजज्ञाननिधिं परिप्राप्य परेषां जनानां स्वरूपविकलानां ततिं समूहं ध्यानप्रत्यूहकारणमिति त्यजति ।
anvayārthaḥ — [एकः] jem koī ek (daridra māṇas) [निधिम्] nidhine [लब्ध्वा] pāmīne [सुजनत्वेन] potānā vatanamān (guptapaṇe) rahī [तस्य फलम्] tenā phaḷane [अनुभवति] bhogave chhe, [तथा] tem [ज्ञानी] gnānī [परततिम्] parajanonā samūhane [त्यक्त्वा] chhoḍīne [ज्ञाननिधिम्] gnānanidhine [भुंक्ते ] bhogave chhe.
ṭīkāḥ — ahīn draṣhṭānt dvārā sahaj tattvanī ārādhanāno vidhi kahyo chhe.
koī ek daridra manuṣhya kvachit kadāchit puṇyodayathī nidhine pāmīne, te nidhinā phaḷane saujanya arthāt janmabhūmi evun je gupta sthān temān rahīne ati guptapaṇe bhogave chhe; ām draṣhṭāntapakṣha chhe. 1dārṣhṭāntapakṣhe paṇ (em chhe ke) — sahajaparamatattvagnānī jīv kvachit āsannabhavyanā (āsannabhavyatārūp) guṇano uday thatān sahajavairāgyasampatti hotān, param gurunā charaṇakamaḷayugalanī niratishay (uttam) bhakti vaḍe muktisundarīnā mukhanā 2makarand samān sahajagnānanidhine pāmīne, 3svarūpavikaḷ evā par janonā samūhane dhyānamān vighnanun kāraṇ samajīne taje chhe.
[have ā 157 mī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj be shlok kahe chheḥ]
30
1. dārṣhṭānt = draṣhṭānt vaḍe samajāvavānī hoy te vāt; upamey.
2. makarand = puṣhpa-ras; phūlanun madh.
3. svarūpavikaḷ = svarūpaprāpti vagaranā; agnānī.
Page 309 of 380
PDF/HTML Page 338 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
लब्ध्वा पुण्यात्कांचनानां समूहम् ।
ज्ञानी तद्वत् ज्ञानरक्षां करोति ।।२६८।।
कृत्वा बुद्धया हृदयकमले पूर्णवैराग्यभावम् ।
क्षीणे मोहे तृणमिव सदा लोकमालोकयामः ।।२६9।।
[shlokārthaḥ — ] ā lokamān koī ek laukik jan puṇyane līdhe dhananā samūhane pāmīne, saṅgane chhoḍī gupta thaīne rahe chhe; tenī māphak gnānī (paranā saṅgane chhoḍī guptapaṇe rahī) gnānanī rakṣhā kare chhe. 268.
[shlokārthaḥ — ] janmamaraṇarūp roganā hetubhūt samasta saṅgane chhoḍīne, hr̥udayakamaḷamān rūpamān (potānī) 2shaktithī sthit rahīne, moh kṣhīṇ hotān, ame lokane sadā tr̥uṇavat avalokīe chhīe. 269.
anvayārthaḥ — [सर्वे] sarve [पुराणपुरुषाः] purāṇ puruṣho [एवम्] e rīte [आवश्यकं च]
1buddhipūrvak pūrṇavairāgyabhāv karīne, sahaj paramānand vaḍe je avyagra (anākuḷ) chhe evā nij
1. buddhipūrvak = samajaṇapūrvak; vivekapūrvak; vichārapūrvak.
2. shakti = sāmarthya; baḷ; vīrya; puruṣhārtha.
Page 310 of 380
PDF/HTML Page 339 of 409
single page version
परमावश्यकाधिकारोपसंहारोपन्यासोऽयम् ।
स्वात्माश्रयनिश्चयधर्मशुक्लध्यानस्वरूपं बाह्यावश्यकादिक्रियाप्रतिपक्षशुद्धनिश्चयपरमा- वश्यकं साक्षादपुनर्भववारांगनानङ्गसुखकारणं कृत्वा सर्वे पुराणपुरुषास्तीर्थकरपरमदेवादयः स्वयंबुद्धाः केचिद् बोधितबुद्धाश्चाप्रमत्तादिसयोगिभट्टारकगुणस्थानपंक्ति मध्यारूढाः सन्तः केवलिनः सकलप्रत्यक्षज्ञानधराः परमावश्यकात्माराधनाप्रसादात् जाताश्चेति ।
प्रध्वस्ताखिलकर्मराक्षसगणा ये विष्णवो जिष्णवः ।
स स्यात् सर्वजनार्चितांघ्रिकमलः पापाटवीपावकः ।।२७०।।
āvashyak [कृत्वा] karīne, [अप्रमत्तप्रभृतिस्थानं] apramattādi sthānane [प्रतिपद्य च] prāpta karī [केवलिनः जाताः] kevaḷī thayā.
ṭīkāḥ — ā, paramāvashyak adhikāranā upasanhāranun kathan chhe.
svātmāshrit nishchayadharmadhyān ane nishchayashukladhyānasvarūp evun je bāhya-āvashyakādi kriyāthī pratipakṣha shuddhanishchay-paramāvashyak — sākṣhāt apunarbhavarūpī (muktirūpī) strīnā anaṅg (asharīrī) sukhanun kāraṇ — tene karīne, sarve purāṇ puruṣho — ke jemānthī tīrthaṅkar-paramadev vagere svayambuddha thayā ane keṭalāk bodhitabuddha thayā teo — apramattathī māṇḍīne sayogībhaṭṭārak sudhīnā guṇasthānonī paṅktimān ārūḍh thayā thakā, paramāvashyakarūp ātmārādhanānā prasādathī kevaḷī — sakaḷapratyakṣhagnānadhārī — thayā.
[have ā nishchay-paramāvashyak adhikāranī chhellī gāthānī ṭīkā pūrṇa karatān ṭīkākār munirāj shrī padmaprabhamaladhāridev be shlok kahe chheḥ]
[shlokārthaḥ — ] pūrve je sarva purāṇ puruṣho — yogīo — nij ātmānī ārādhanāthī samasta karmarūpī rākṣhasonā samūhano nāsh karīne *viṣhṇu ane jayavant thayā (arthāt sarvavyāpī gnānavāḷā jin thayā), temane je muktinī spr̥uhāvāḷo niḥspr̥uh jīv ananya manathī nitya praṇame chhe, te jīv pāparūpī aṭavīne bāḷavāmān agni samān chhe ane tenān charaṇakamaḷane sarva jano pūje chhe. 270.
31
*viṣhṇu = vyāpak. (kevaḷī bhagavānanun gnān sarvane jāṇatun hovāthī te apekṣhāe temane sarvavyāpak
kahevāmān āve chhe.)
Page 311 of 380
PDF/HTML Page 340 of 409
single page version
kahānajainashāstramāḷā ]
नित्यानन्दं निरुपमगुणालंकृतं दिव्यबोधम् ।
लब्ध्वा धर्मं परमगुरुतः शर्मणे निर्मलाय ।।२७१।।
इति सुकविजनपयोजमित्रपंचेन्द्रियप्रसरवर्जितगात्रमात्रपरिग्रहश्रीपद्मप्रभमलधारिदेवविरचितायां नियमसारव्याख्यायां तात्पर्यवृत्तौ निश्चयपरमावश्यकाधिकार एकादशमः श्रुतस्कन्धः ।।
[shlokārthaḥ — ] heyarūp evo je kanak ane kāminī sambandhī moh tene chhoḍīne, he chitta! nirmaḷ sukhane arthe param guru dvārā dharmane prāpta karīne tun avyagrarūp (shāntasvarūpī) paramātmāmān — ke je (paramātmā) nitya ānandavāḷo chhe, nirupam guṇothī alaṅkr̥ut chhe ane divya gnānavāḷo chhe temān — shīghra pravesh kar. 271.
ā rīte, sukavijanarūpī kamaḷone māṭe jeo sūrya samān chhe ane pāñch indriyonā phelāv rahit dehamātra jemane parigrah hato evā shrī padmaprabhamaladhāridev vaḍe rachāyelī niyamasāranī tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān (arthāt shrīmadbhagavatkundakundāchāryadevapraṇīt shrī niyamasār paramāgamanī nirgranth munirāj shrī padmaprabhamaladhāridevavirachit tātparyavr̥utti nāmanī ṭīkāmān) nishchay-paramāvashyak adhikār nāmano agiyāramo shrutaskandh samāpta thayo.