Page 77 of 394
PDF/HTML Page 101 of 418
single page version
chAritrapAhuD][77
vAtsalya.n vinayen cha anuka.npayA sudAn dakShayA. mArgaguNasha.nsanathA upagUhana.n rakShaNen cha.. 11.. etaiH lakShaNaiH cha lakShyate ArjavaiH bhAvaiH. jIvaH ArAdhayan jinasamyaktva.n amohena.. 12..
arthaH––jinadevakI shraddhA–samyaktvakI moh arthAt mithyAtva rahit ArAdhanA karatA huA jIv in lakShaNo.nse arthAt chinho.nse pahichAnA jAtA hai–pratham to dharmAtmA puruSho.nse jisake vAtsalyabhAv ho, jaise tatkAlakI prasUtivAn gAy ko bachche se prIti hotI hai vaise dharmAtmA se prIti ho, ek to yah chinha hai. samyaktvAdi guNo.nse adhik ho usakA vinay–satkArAdik jisake adhik ho, aisA vinay ek yah chinha hai. duHkhI prANI dekhakar karuNAbhAv svarUp anuka.npA jisake ho, ek yah chinha hai, anuka.npA kaisI ho? bhale prakAr dAn se yogya ho. nirgranthasvarUp mokShamArga kI prasha.nsA sahit ho, ek yah chinha hai, jo mArga kI prasha.nsA nahI.n karatA ho to jAno ki isake mArga kI dR^i.Dh.h.h shraddhA nahI.n hai. dharmAtmA puruSho.n ke karmake udayase [udayavash] doSh utpanna ho usako vikhyAt na kare isaprakAr upagUhan bhAv ho, ek yah chinha hai. dharmAtmA ko mArga se chigatA jAnakar usakI sthiratA kare aisA rakShaN nAmakA chinha hai isako sthitikaraN bhI kahate hai.n. in sab chinho.nko satyArtha karanevAlA ek ArjavabhAv hai, kyo.nki niShkapaT pariNAmase yah sab chinha pragaT hote hai.n, satyArtha hote hai.n, itane lakShaNo.nse samyagdR^iShTi ko jAn sakate hai.n. bhAvArthaH––samyaktvabhAv–mithyAtva karmake abhAvame.n jIvo.nkA nijabhAv pragaT hotA hai so vah bhAv to sUkShma hai, Chadmastha ke j~nAnagochar nahI.n hai aur usake bAhya chinha samyagdR^iShTi ke pragaT hote hai.n, unase samyaktva huA jAnA jAtA hai. jo vAtsalya Adi bhAv kahe.n ve Apake to apane anubhavagochar hote hai.n aur anya ke usakI vachan kAy kI kriyA se jAne jAte hai, unakI parIkShA jaise apane kriyAvisheSh se hotI hai vaise hI anya kI bhI kriyA visheSh se parIkShA hotI hai, isaprakAr vyavahAr hai. yadi aisA na ho to samyaktva vyavahAr mArgakA lop ho isaliye vyavahArI prANIko vyavahArakA hI Ashray kahA hai, paramArthako sarvaj~na jAnatA hai..11–12.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
vaLI mArgaguNastavanA thakI, upagUhan ne sthitikaraNathI. 11.
–A lakShaNothI tem ArjavabhAvathI lakShAy Che,
Page 78 of 394
PDF/HTML Page 102 of 418
single page version
78] [aShTapAhuD
aNNANamohamagge kuvva.nto jahadi jiNasamma.n.. 13..
aj~nAnamohamArge kurvan jahAti jinasamyaktvam.. 13..
arthaH––kudarshan arthAt naiyAyik , vaisheShik, sA.nkhyamat, mImA.nsakamat, vaidAnta ,
jainAbhAs iname.n shraddhA, utsAh, bhAvanA, prasha.nsA aur inakI upAsanA va sevA jo puruSh karatA
hai vah jinamat kI shraddhArUp samyaktva ko Cho.DtA hai, vah kudarshan, aj~nAn aur mithyAtva kA
mArga hai.
bhAvArthaH––anAdikAl se mithyAtvakarma ke uday se (udayavash) yah jIv sa.nsAr me.n
me.n mithtAmat me.n kuCh kAraN se utsAh, bhAvanA, prasha.nsA, sevA, shraddhA utpanna ho to
samyaktvakA abhAv ho jAy, kyo.nki jinamat ke sivAy anya mato.n me.n Chadmastha aj~nAniyo.n dvArA
prarUpit mithyA padArtha tathA mithyA pravR^ittirUp mArga hai, usakI shraddhA Ave tab jinamat kI shraddhA
jAtI rahe, isaliye mithyAdR^iShTiyo.n kA sa.nsarga hI nahI.n karanA, isaprakAr bhAvArtha jAnanA.. 13..
Age kahate hai.n ki jo ye hI utsAh bhAvanAdik kahe ve sudarshan me.n ho.n to jinamat kI shraddhArUp
Page 79 of 394
PDF/HTML Page 103 of 418
single page version
chAritrapAhuD][79
Na jahAdi jiNasammatta.n kuvva.nto NANamaggeNa.. 14..
na jahAti jinasamyaktva.n kurvan j~nAnamArgeNa.. 14..
arthaH––sudarshan arthAt samyakdarshan–j~nAn–chAritra svarUp samyakmArga usame.n utsAh
bhAvanA arthAt grahaN karane kA utsAh karake bArambAr chi.ntavanarUp bhAv aur prasha.nsA arthAt
man–vachan–kAy se bhalA jAnakar stuti karanA, sevA arthAt upAsanA, pUjanAdik karanA aur
shraddhA karanA, isaprakAr j~nAnamArgase yathArtha jAnakar karatA puruSh hai vah jinamat kI shraddhArUp
samyaktvako nahI.n Cho.DtA hai.
bhAvArthaH––jinamat me.n utsAh, bhAvanA, prasha.nsA, sevA, shraddhA jisake ho vah samyaktva se
Age aj~nAn, mithyAtav, kuchAritra tyAgakA upadesh karate hai.nH––
ah moha.n sAra.nbha.n parihar dhamme ahi.nsAe.. 15..
ath moha.n sAra.nbha.n parihar dharme ahi.nsAyAm.. 15..
arthaH––AchArya kahate hai.n ki he bhavya! tU j~nAn ke hone par to aj~nAnakA tyAg kar,
vishuddha samyaktva ke honepar mithyAtvakA tyAg kar aur ahi.nsA lakShaN dharma ke hone par
Ara.nbhasahit moh ko Cho.D.
bhAvArthaH––samyakdarshan–j~nAn–chAritra kI prApti honepar phir mithyAdarshan–j~nAn–
stuti j~nAnamArgathI je kare, ChoDe na jinasamyaktvane. 14.
aj~nAn ne mithyAtva taj, lahI j~nAn, samakit shuddhane
Page 80 of 394
PDF/HTML Page 104 of 418
single page version
80] [aShTapAhuD
hoi suvisuddhajhANa.n Nimmohe vIyarAyatte.. 16..
bhavati suvishuddhadhyAna.n nirmohe vItarAgatve.. 16..
arthaH––he bhavya! tU sa.ng arthAt parigrah kA tyAg jisame.n ho aisI dIkShA grahaN kar aur
bhale prakAr sa.nyam svarUp bhAv honepar samyakprakAr tap me.n pravartan kar jisase tere moh rahit
vItarAgapanA honepar nirmal dharma–shukladhyAn ho.
bhAvArthaH––nirgrantha ho dIkShA lekar, sa.nyamabhAvase bhale prakAr tap me.n pravartan kare, tab
dhyAn se kevalaj~nAn utpanna karake mokSha prApta hotA hai, isaliye isaprakAr upadesh hai.. 16..
Age kahate hai.n ki yah jIv aj~nAn or mithyAtva ke doShase mithyAmArga me.n pravartan karatA
vajjha.nti mUDhajIvA 1michChattAbuddhiudaeNa.. 17..
vadhyante mUDhajIvAH mithyAtvAbuddhyudayena.. 17..
arthaH––mU.Dh.h.h jIv aj~nAn aur moh arthAt mithyAtva ke doSho.nse malin jo mithyAdarshan
arthAt kumat ke mArga me.n mithyAtva aur abuddhi arthAt aj~nAn ke udayase pravR^itti karate hai.n.
nirmoh vItarAgatva hotA.n dhyAn nirmaL hoy Che. 16.
je vartatA aj~nAnamohamale malin mithyAmate,
Page 81 of 394
PDF/HTML Page 105 of 418
single page version
chAritrapAhuD][81
bhAvArthaH––ye mU.DhjIv mithyAtva aur aj~nAnake uday se mithyAmArga me.n pravartate hai.n isaliye mithyAtva–Aj~nAnakA nAsh karanA yah upadesh hai.. 17.. Age kahate hai.n ki samyakdarshan, j~nAn, shraddhAnase chAritrake doSh dUr hote hai.nH––
sammeN ya sadrahadi ya pariharadi charittaje dose.. 18..
samyaktven cha shradradhAti cha pariharati chAritrajAn doShAn.. 18..
arthaH––yah AtmA samyakdarshan se to sattAmAtra vastu ko dekhatA hai, samyagj~nAn se dravya
aur isaprakAr dekhanA, jAnanA va shradvAn hotA hai tab chAritra arthAt AcharaN me.n utpanna hue
doSho.nko Cho.DtA hai.
bhAvArthaH––vastukA svarUp dravya–paryAyAtmak sattAsvarUp hai, so jaisA hai.n vaisA dekhe,
AcharaN karanA. vastu hai vah dravya–paryAyasvarUp hai. dravyakA sattA lakShaN hai tathA guNaparyAyavAn
ko dravya kahate hai. paryAy do prakAr kI hai, sahavartI aur kramavartI. sahavartI ko guN kahate hai.n
aur kamavartI ko paryAy kahate hai.n–dravya sAmAnyarUpase ek hai to bhI visheSharUp se Chah hai.n–jIv,
pudgal, dharma, adharma, AkAsh aur kAla.. 18..
jIv ke darshan–j~nAnamayI chetanA to guN hai aur achakShu Adi darshan, mati Adik j~nAn
agurulaghu guN ke ddhArA hAni–vR^iddhi kA pariNaman hai. pudgal dravya ke sparsha, ras, ga.ndh, varNarUp
mUrtikapanA to guN hai.n aur sparsha, ras, ga.ndh varNakA bhedarUp pariNaman tathA aNuse skandharUp
honA tathA shabda, bandha AdirUp honA ityAdi paryAy hai. dharma–adharma ke gatihetutva–
sthitihetutvapanA to guN hai aur is guN ke jIv–pudgalake gati–sthiti ke bhedo.nse bhed hote
hai.n ve paryAy hai.n tathA agurulaghu guNake dvArA hAni–vR^iddhikA pariNaman hotA hai jo svabhAv paryAy
hai.
Page 82 of 394
PDF/HTML Page 106 of 418
single page version
82] [aShTapAhuD
AkAsh kA avagAhanA guN hai aur jIv–pudgal Adi ke nimittase pradesh bhed kalpanA kiye jAte hai.n ve paryAy hai.n tathA hAni–vR^iddhikA pariNaman vah svabhAvaparyAy hai. kAladravya kA vartanA to guN hai aur jIv aur pudgal ke nimitta se samay Adi kalpanA so paryAy hai isako vyavahArakAl bhI kahate hai.n tathA hAni–vR^iddhikA pariNaman vah svabhAvaparyAy hai ityAdi. inakA svarUp jin–Agamase jAnakar dekhanA, jAnanA, shraddhAn karanA, isase chAritra shuddha hotA hai. binA j~nAn, shraddhAn ke AcharaN shuddha nahI.n hotA hai, isaprakAr jAnanA.. 18.. Age kahate hai.n ki ye samyagdarshan, j~nAn, chAritra tIn bhAv moh rahit jIvake hote hai.n, inakA AcharaN karatA huA shIghra mokSha pAtA haiH–––
NiyaguNamArAha.nto achireN ya kamma pariharai.. 19..
nijaguNamArAdhayan achireN cha karma pariharati.. 19..
arthaH––ye pUrvokta samyagdarshan–j~nAn–chAritra tIn bhAv hai.n, ye nishchayase moh arthAt
mithyAtvarahit jIv ke hI hote hai.n, tab yah jIv apanA nij guN jo shuddhadarshan –j~nAnamayI
chetanA kI arAdhanA karatA huA tho.D.h.h hI kAl me.n karmakA nAsh karatA hai.
bhAvArthaH––nijaguN ke dhyAn se shIghra hI kevalaj~nAn utpanna karake mokSha pAtA hai..19..
Page 83 of 394
PDF/HTML Page 107 of 418
single page version
chAritrapAhuD][83
samyaktvamanuchara.ntaH kurvanti duHkhakShaya.n dhIrAH.. 20..
arthaH––samyaktvakA AcharaN karate hue dhIr puruSh sa.nkhyAtaguNI tathA asa.nkhyAtaguNI
karmo.nkI nirjarA karate hai.n aur karmo.nke udayase hue sa.nsArake duHkhakA nAsh karate hai.n. karma kaise
hai.n? sa.nsArI jIvo.nke merU arthAt maryAdA mAtra hai.n aur siddha hove ke bAd karma nahI.n hai.n.
bhAvArthaH––is samyaktva kA AcharaN honepar pratham kAl me.n to guNashreNI nirjarA hotI
guNashreNI nirjarA nahI.n hotI hai. vahA.N sa.nkhyAt ke guNAkArarUp hotI hai isaliye sa.nkhyAtaguN aur
asa.nkhyAtaguN isaprakAr dono.n vachan kahe. karma to sa.nsAr avasthA hai, jabatak hai usame.n duHkh
kA mohakarma hai, usame.n mithyAtvakarma pradhAn hai. samayaktvake hone par mithyAtvakA to abhAv hI
huA aur chAritra moh duHkhakA kAraN hai, so yah bhI jab tak hai tabatak usakI nirjarA karatA
hai, isaprakAr se anukramase duHkh kA kShay hotA hai. sa.nyamAcharaNake hone par sab duHkho.nkA kShay
hovegA hI. samyaktvakA mahAtmya isaprakAr hai ki samyaktvAcharaN hone par sa.nyamAcharaN bhI shIghra
hI hotA hai, isaliye samyaktvako mokShamArga me.n pradhAn jAnakar is hI kA varNan pahile kiyA
hai.. 20..
Age sa.nyamAcharaN chAritra ko kahate hai.nH–––
Page 84 of 394
PDF/HTML Page 108 of 418
single page version
84] [aShTapAhuD
sAyAra.n 1sagga.nthe pariggahA rahiy khalu NirAyAra.n.. 21..
sAgAra.n sagranthe parigrahAdrahite khalu nirAgAram.. 21..
arthaH––sa.nyamAcharaN chAritra do prakAr kA hai––sAgAr aur nirAgAra. sAgAr to
parigrah sahit shrAvakake hotA hai aur nirAgAr parigrahase rahit munike hotA hai yah nishchay hai..
21..
Age sAgAr sa.nyAmAcharaN ko kahate hai.nH––
ba.nbhAra.nbh pariggah aNumaN uddiTTha desavirado ya.. 22..
brahma Ara.nbhaH parigrahaH anumatiH uddiShTa deshaviratashva.. 22..
arthaH––darshan, vrat, sAmAyik, proShadh AdikA nAm ekadesh hai, aur nAm aise kahe
hai.n––proShadhopavAs, sachittatyAg, rAtribhuktityAg, brahmacharya, Ara.nbhatyAg, parigrahatyAg,
anumatityAg aur uddiShTatyAg, isaprakAr gyArah prakAr deshavirat hai.
bhAvArthaH––ye sAgAr sa.nyAmAcharaN ke gyArah sthAn hai.n, inako pratimA bhI kahate
Age in sthAno.nme.n sa.nyamakA AcharaN kis prakAr se hai vah kahate hai.nH––
sAgAr Che 1sagra.nth, aN–AgAr parigraharahit Che. 21.
darshan, vrata.n sAmAyika.n, proShadh, sachit, nishibhuktine,
Page 85 of 394
PDF/HTML Page 109 of 418
single page version
chAritrapAhuD][85
sikkhAvay chattAri ya sa.njamacharaNa.n cha sAyAra.n.. 23..
shikShAvratAni chatvAri sa.nyamacharaNa.n cha sAgAram.. 23..
arthaH––pA.Nch aNuvrat, tIn guNavrat aur chAr shikShAvrat– isaprakAr bArah prakArakA
sa.nyamacharaN chAritra hai jo sAgAr hai, granthasahit shrAvakake hotA hai isaliye sAgAr kahA hai.
prashnaH–– ye bArah prakAr to vrat ke kahe aur pahile gAthAme.n gyArah nAm kahe, uname.n
isakA samAdhAnaH––aNuvrat aisA nAm ki.nchit vrat kA hai vah pA.Nch aNuvrato.nme se ki.nchit yahA.N bhI hote hai.n isaliye darshan pratimA kA dhArI bhI aNuvratI hI hai, isakA nAm darshan hI kahA. yahA.N isaprakAr jAnanA ki isake keval samyaktva hI hotA hai aur avratI hai aNuvrat nahI.n hai. isake aNuvrat atichAr sahit hote hai.n isaliye vratI nAm kahA hai, dUsarI pratimA me.n aNuvrat atichAr rahit pAlatA hai. isaliye vrat nAm kahA hai. yahA.N samyaktva ke atichAr TAlatA hai, samyaktva hI pradhAn hai isaliye darshan pratimA nAm hai. anya grantho.nme.n isakA svarUp isaprakAr kahA hai ki–jo ATh mUlaguN kA pAlan kare, sAt vyasan ko tyAge, jisake samyaktva atichAr rahit shuddha ho vah darshan pratimA dhArak hai. pA.Nch udambar phal aur madya, mA.Ns, madhu in ATho.nkA tyAg karanA vah ATh mUlaguN hai.n.
athavA kisI grantha me.n isaprakAr kahA hai ki–pA.Nch aNuvrat pAle aur madya, mA.Ns,
madhukA tyAg kare vah ATh mUlaguN hai.n, parantu isame.n virodh nahI.n hai, vivakShAkA bhed hai. pA.Nch udambaraphal aur tIn makArakA tyAg kahane se jin vastuo.nme.n sAkShAt tras jIv dikhate ho.n un sab hI vastuo.nko bhakShaN nahI.n kare. devAdikake nimitta tathA auShadhAdi nimitta ityAdi kAraNo.nse dikhate hue tras jIvo.nkA ghAt na kare.n, aisA Ashay hai jo isame.n to ahi.nsANuvrat AyA. sAt vyasano.n ke tyAg me.n ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Page 86 of 394
PDF/HTML Page 110 of 418
single page version
86] [aShTapAhuD jUTh, chorI aur parastrIkA tyAg AyA, anya vyasano.nke tyAg me.n anyAy, paradhan, parastrIkA grahaN nahI.n hai; isame.n atilobh ke tyAg se parigrah kA ghaTanA AyA. isaprakAr pA.Nch aNuvrat Ate hai.n. inake [vratAdi pratimAke] atichAr nahI.n Talate hai.n isaliye aNuvratI nAm prApta nahI.n karatA [phir bhI] isaprakAr se darshan pratimA dhArak bhI aNuvratI hai isaliye deshavirat sAgArasa.nyamAcharaN chAritra me.n isako bhI ginA hai..23.. Age pA.N aNuvrato.nkA svarUp kahate hai.nH–––
parihAraH paramahilAyA.n parigrahAra.nbhaparimANam.. 24..
arthaH––thUl trasakAyakA ghAt, thUl mR^iShA arthAt asatya, thUl adattA arthAt parakA binA
diyA dhan, par mahilA arthAt parastrI inakA to parihAr arthAt tyAg aur parigrah tathA
ArambhakA pariNAm isaprakAr pA.Nch aNuvrat hai.n.
bhAvArthaH––yahA.N thUl kahane kA aisA jAnanA ki– jisame.n apanA maraN ho, parakA maraN
isaprakAr moTe anyAyarUp pApakArya jAnane. isaprakAr sthUl pAp rAjAdikake bhayase na kare vah
vrat nahI.n hai, inako tIvra kaShAyake nimittase tIvra karmaba.ndh ke nimitta jAnakar svayamev na karane
ke bhAvarUp tyAg ho vah vrat hai. isake gyArah sthAnak kahe, iname.n Upar–Upar tyAg ba.DhtA
jAtA hai so isakI utkR^iShTatA tak aisA hai ki jin kAryo.nme.n tras jIvo.nko bAdhA ho isaprakAr
ke sab hI kArya ChUT jAte hai.n isaliye sAmAnya aisA nAm kahA hai ki trasahi.nsAkA tyAgI
deshavratI hotA hai. isakA visheSh kathan anya grantho.nse jAnanA.. 24..
Page 87 of 394
PDF/HTML Page 111 of 418
single page version
chAritrapAhuD][87
bhogopabhogaparimA iyamev guNavvayA tiNNi.. 25..
bhogopabhogaparimANa.n imAnyev guNavratAni trINi.. 25..
arthaH––dishA – vidishAme.n gamanakA parimAN vah pratham guNavrat hai, anarthadaNDakA varjanA
dvitIy guNavrat hai, aur bhogopabhogakA parimAN tIsarA guNavrat hai, –––isaprakAr ye tIn
guNavrat hai.n.
bhAvArthaH––yahA.N guN shabda to upakArakA vAchak hai, ye aNuvrato.nkA upakAr karate hai.n.
kAryo.n me.n apanA prayojan na sadhe isaprakAr pApakAryo.n ko na kare.n. yahA.N ko pUChe–prayojan ke
binA to koI bhI jIv kArya nahI.n karatA hai, kuCh prayojan vichAr karake hI karatA hai phir
anarthadaNDa kyA? isakA samAdhAn – samayagdR^iShTi shrAvak hotA hai vah prayojan apane padake
yogya vichAratA hai, pad ke sivAy sab anartha hai. pApI puruSho.nke to sab hI pAp prayojan hai,
unakI kyA kathA. bhog kahanese bhojanAdik aur upabhog kahane se strI, vastra, AbhUShaN,
vAhanAdiko.nkA parimAN kare–––isaprakAr jAnanA..25..
Age chAr shikShA vrato.n ko kahate hai.nH––
taiya.n cha atihipujja.n chauttha sallehaNA a.nte.. 26..
bhogopabhog taNu.n kare parimAN, –guNavrat traNya Che. 25.
sAmAyika.n, vrat proShadha.n, atithi taNI pUjA ane,
Page 88 of 394
PDF/HTML Page 112 of 418
single page version
88] [aShTapAhuD
tR^itIya.n cha atithipUjA chaturtha.n sallekhanA ante.. 26..
atithikA pUjan hai, chauthA hai a.ntasamay sa.nllekhanA vrat hai.
bhAvArthaH––yahA.N shikShA shabdase to aisA artha sUchit hotA hai ki AgAmI munivrat kI
tyAg kar, sab gR^ihAra.nbhasa.nba.ndhI kriyAse nivR^itti kar, ekA.nt sthAn me.n baiThakar prabhAt, madhyAhna,
aparAhna kuCh kAl kI maryAdA karake apane svarUpakA chintavan tathA pa.nchaparameShThIkI bhaktikA
pATh pa.DhnA, unakI va.ndanA karanA ityAdi vidhAn karanA sAmAyik hai. isaprakAr hI proShadh
arthAt aShTamI chaudasake parvo.nme.n pratij~nA karake dharma kAryo.n me.n pravartanA proShadh hai. atithi arthAt
muniyo.n kI pUjA karanA, unako AhAradAn denA atithipUjan hai. a.nt samayame.n kAy aur
kaShAyako kR^ish karanA, samAdhimaraN karanA anta sa.nllekhanA hai, ––isaprakAr chAr shikShAvrat hai.n.
yahA.N prashna––––tattvArthasUtra me.n tIn guNavrato.nme.n deshavrat kahA aur bhogopabhog–parimANako
isakA samAdhAnaH–––yah vivakShA kA bhed hai, yahA.N deshavrat digavrat me.n garbhit hai aur sa.nllekhanAko shikShAvrato.n me.n kahA hai, kuCh virodh nahI.n hai.. 26.. Age kahate hai.n ki sa.nyamAcharaN chAritrame.n shrAvak dharmako kahA, ab yatidharmako kahate hai.n–– ––
suddha.n sa.njamacharaNa.n jaidhamma.n Nikkala.n vochChe.. 27..
shuddha.n sa.nyamacharaNa.n yatidharma niShphala.n vakShye.. 27..
Page 89 of 394
PDF/HTML Page 113 of 418
single page version
chAritrapAhuD][89
arthaH––eva.n arthAt isaprakAr se shrAvakadharmasvarUp sa.nyamacharaN to kahA, yah kaisA hai? sakal arthAt kalA sahit hai, (yahA.N) ekadeshako kalA kahate hai.n. ab yatidharmake dharmasvarUp sa.nyamacharaNako kahU.NgA––aise AchAryane pratij~nA kI hai. yatidharma kaisA hai? shuddha hai, nirdoSh hai, jisame.n pApAcharaNakA lesh nahI.n hai, nikal arthAt kalA se niHkrA.nt hai, sampUrNa hai, shrAvakadharma kI tarah ekadesh nahI.n hai.. 27.. Age yatidharma kI sAmagrI kahate hai.nH––
pa.nch samidi tay guttI sa.njamacharaNa.n NirAyAra.n.. 28..
pa.nch samitayaH tisraH guptayaH sa.nyamacharaNa.n nirAgAram.. 28..
arthaH––pA.Nch indriyo.nkA sa.nvar, pA.Nch vrat ye pachchIs kriyAke sadbhAv honepar hote hai.n,
pA.Nch samiti aur tIn gupti aise nirAgAr sa.nyamacharaN chAritra hotA hai.. 28..
Age pA.Nch indriyo.nke sa.nvaraN kA svarUp kahate hai.nH–––
Na karedi rAyadose pa.nche.ndiyasa.nvaro bhaNio.. 29..
na karoti rAgadveShau pa.nchendriyasa.nvaraH bhaNitaH.. 29..
arthaH––amanoj~na tathA manoj~na aise padArtha jinako log apane mAne.n aise sajIvadravya strI
pujAdik aur ajIvadravya dhan dhAnya Adi sab pudgal dravya Adime.n rAgadveSh na kare vah pA.Nch
indriyo.nkA sa.nvar kahA hai.
vaLI pA.nch samiti, trigupti–aN–AgAr sa.nyamacharaN Che. 28.
sumanoj~na ne amanoj~na jIv–ajIvadravyone viShe
Page 90 of 394
PDF/HTML Page 114 of 418
single page version
90] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––indriyagochar sajIv ajIv dravya hai.n, ye indriyo.nke grahaN me.n Ate hai.n, iname.n yah prANI kisIko iShTa mAnakar rAg karatA hai, kisI ko aniShTa mAnakar dveSh karatA hai, isaprakAr rAg–dveSh muni nahI.n karate hai.n unake sa.nyamacharaN chAritra hotA hai..29.. Age pA.Nch vrato.nkA svarUp kahate hai.nH––
turiya.n aba.nbhaviraI pa.ncham sa.ngammi viraI ya.. 30..
turya.n abrahmaviratiH pa.ncham sa.nge viratiH cha.. 30..
arthaH––pratham to hi.nsA se virati ahi.nsA hai, dUsarA asatyavirati hai, tIsarA
bhAvArthaH––in pA.Nch pApo.nkA sarvathA tyAg jiname.n hotA hai ve pA.Nch mahAvrat kahalAte hai.n..
Age inako mahAvrat kyo.n kahate hai.n vah batAte hai.nH––
ja.n cha mahallANi tado 1mahavvayA ittahe yAi.n.. 31..
yachcha mahanti tataH mahAvratAni etasmAddhetoH tAni.. 31..
abrahmaviramaN, sa.ngaviramaN – Che mahAvrat pA.nch e. 30.
moTA puruSh sAdhe, pUrav moTA janoe AcharyA.n,
Page 91 of 394
PDF/HTML Page 115 of 418
single page version
chAritrapAhuD][91
arthaH––mahallA arthAt mahanta puruSh jinako sAdhate hai.n–––AcharaN karate hai.n aur pahile bhI jinakA mahanta puruSho.nne AcharaN kiyA hai tathA ye vrat Ap hI mahAn hai kyo.nki iname.n pApakA lesh bhI nahI.n hai–––isaprakAr ye pA.Nch mahAvrat hai.n. bhAvArthaH––jinakA ba.De puruSh AcharaN kare.n aur Ap nirdoSh ho.n ve hI ba.De kahalAte hai.n, isaprakAr in pA.Nch vrato.n ko mahAvrat sa.nj~nA hai.. 31.. Age in pA.Nch vrato.nkI pachchIs bhAvanA kahate hai.n, uname.n se hI ahi.nsAvrat kI pA.Nch bhAvanA kahate hai.nH––
avaloyabhoyaNAe ahi.nsae bhAvaNA ho.nti.. 32..
avalokyabhojanen ahi.nsAyA bhAvanA bhava.nti.. 32..
arthaH––vachanagupti aur manogupti aise do to guptiyA.N, IyAsamiti, bhale prakAr kama.nDalu
AdikA grahaN – nikShep yah AdAnanikShepaNA samiti aur achChI tarah dekhakar vidhipUrvak shuddha
bhojan karanA yah eShaNA samiti, –––isaprakAr ye pA.Nch ahi.nsA mahAvratakI bhAvanA hai.n.
bhAvArthaH––bhAvanA nAm bArabAr usahI ke abhyAs karane kA hai, so yahA.N pravR^itti–
yogo.nkI nivR^itti karanI to bhale prakAr guptirUp karanI aur pravR^itti karanI to samitirUp karanI,
aise nirantar abhyAsase ahi.nsA mahAvrat dR^i.Dh.h.h rahatA hai, isI Ashayase inako bhAvanA kahate hai.n..
32..
Age satya mahAvrat kI bhAvanA kahate hai.nH––
Page 92 of 394
PDF/HTML Page 116 of 418
single page version
92] [aShTapAhuD
vidiyassa bhAvaNAe e pa.nchaiv ya tahA ho.nti.. 33..
dvitIyasya bhAvanA imA pa.nchev cha tathA bhava.nti.. 33..
arthaH––krodh, bhay, hAsya, lobh aur moh inase viparIt arthAt ulaTA inakA abhAv
ye dvitIy vrat satya mahAvrat kI bhAvanA hai.
bhAvArthaH––asatya vachanakI pravR^itti krodhase, bhayase, hAsyase, lobhase aur paradravyake
tattvArthasUtra me.n pA.NchavI.n bhAvanA anuvIchIbhAShaN kahI hai, so isakA artha yah hai ki–
sUtraviruddha bolatA hai, mithyAtvakA abhAv honepar sUtraviruddha nahI.n bolatA hai, anuvIchIbhAShaNakA
yahI artha huA isame.n artha bhed nahI.n hai.. 33..
Age achaurya mahAvrat bhAvanA kahate hai.nH––
eShaNAshuddhisahita.n sAdharmisamavisa.nvAdaH.. 34..
arthaH––shUnyAgAr arthAt giri, guphA, taru, koTarAdime.n nivAs karanA,
tenA viparyayabhAv te Che bhAvanA bIjA vrate. 33.
sUnA agar to tyakta sthAne vAs, par–uparodh nA,
Page 93 of 394
PDF/HTML Page 117 of 418
single page version
chAritrapAhuD][93 vimochittAvAs arthAt jisako logo.n ne kisI kAraN se Cho.D.h.h diyA ho isaprakArase gR^ih grAmAdikame.n nivAs karanA, paroparodh arthAt jahA.N dUsarekI rukAvaT na ho, vastikAdikako apanA kar dUsaro.nko rokanA, isaprakAr nahI.n karanA, eShaNAshuddhi arthAt AhAr shuddha lenA aur sAdharmiyo.nse visa.nvAd na karanA. ye pA.Nch bhAvanA tR^itIy mahAvratakI hai. bhAvArthaH––muniyo.nki vastikAy me.n rahanA aur AhAr lenA ye do pravR^ittiyA.N avashya hotI hai.n. lok me.n in hI ke nimitta adatta kA AdAn hotA hai. muniyo.nko aise sthAn par rahanA chAhiye jahA.N adatta kA doSh na lage aur AhAr bhI is prakAr le.n jisame.n adattakA doSh na lage tathA dono.n kI pravR^ittime.n sAdharmI Adikase visa.nvAd utpanna na ho. isaprakAr ye pA.Nch bhAvanA kahI hai.n, inake hone se achaurya mahAvrat dR^i.Dh.h.h rahatA hai.. 34.. Age brahmacharya vrat kI bhAvanA kahate hai.nH––
puTThiyarasehi.n virao bhAvaN pa.nchAvi turiyammi.. 35..
pauShTikarasaiH virataH bhAvanAH pa.nchApi turye.. 35..
arthaH––striyo.nkA avalokan arthAt rAg bhAv sahit dekhanA, pUrvakAlame.n bhoge hue
bhogo.nkA smaraN karanA, striyo.nse sa.nsakta vastikAme.n rahanA, striyo.nkI kathA karanA, pauShTik
raso.nkA sevan karanA, in pA.Ncho.nse vikAr utpanna hotA hai, isaliye inase virakta rahanA, ye
pA.Nch brahmacharya mahAvrat kI bhAvanA hai.n.
bhAvArthaH––kAmavikAr ke nimitto.nse brahmacharyavrat bha.ng hotA hai, isaliye striyo.n ko
mahAvrat dR^i.Dh.h.h rahatA hai.. 35..
mahilAnirIkShaN–pUrvaratismR^iti–nikaTavAs, triyAkathA,
Page 94 of 394
PDF/HTML Page 118 of 418
single page version
94] [aShTapAhuD
rAyaddosAINa.n parihAro bhAvaNA ho.nti.. 36..
rAgadveShAdInA.n parihAro bhAvanAH bhavanti.. 36..
arthaH––shabda, sparsha, ras, rUp, gandha ye pA.Nch indriyo.nke viShay samanoj~na arthAt man ko
achChe lagane vAle aur amanoj~na arthAt man ko bure lagane vAle ho.n to in dono.n me.n rAg dveSh
Adi na karanA parigrahatyAgavrat kI ye pA.Nch bhAvanA hai.
bhAvArthaH––pA.Nch indriyo.nke viShay sparsha, ras, rUp, gandha, varNa, shabda ye hai.n, iname.n iShTa–
aparigrah mahAvrat kI kahI gaI hai.n.. 36..
Age pA.Nch samitiyo.n ko kahate hai.nH––
sa.nyamashodhinimitta.n khyAnti jinAH pa.nch samitIH.. 37..
arthaH––IryA, bhAShA, eShaNA, AdAnanikShepaN aur pratiShThApanA ye pA.Nch samitiyA.N sa.nyamakI
shuddhatAke liye kAraN hai.n, isaprakAr jinadev kahate hai.n.
karavA na rAgavirodh, vrat pa.ncham taNI e bhAvanA. 36.
IryA, subhAShA, eShaNA, AdAn ne nikShep–e,
Page 95 of 394
PDF/HTML Page 119 of 418
single page version
chAritrapAhuD][95
bhAvArthaH––muni pa.nchamahAvratarUp sa.nyamakA sAdhan karate hai.n, us sa.nyamakI shuddhatA ke liye pA.Nch samitirUp pravartate hai.n, isI se isakA nAm sArthak hai –– ‘sa.n’ arthAt samyakprakAr ‘iti’ arthAt pravR^itti jisame.n ho so samiti hai. chalate samay jUDA pramAN (chAr hAth) pR^ithavI dekhatA huA chalatA hai, bole tab hitamit vachan bolatA hai, leve to ChiyAlis doSh, battIs a.ntarAy TAlakar, chaudah maladoSh rahit shuddha AhAr letA hai, dharmopakaraNo.nko uThAkar grahaN kare so yatnapUrvak lete hai; aise hI kuCh kShepaN kare.n tab yatna pUrvak kShepaN karate hai.n, isaprakAr niShpramAd varte tab sa.nyamakA shuddha pAlan hotA hai, isIliye pa.nchasamitirUp pravR^itti kahI hai. isaprakAr sa.nyamacharaN chAritrakI pravR^ittikA varNan kiyA.. 37.. ab AchArya nishchiyachAritrako man me.n dhAraN kar j~nAn kA svarUp kahate hai.nH––
NANa.n NANasarUva.n appANa.n ta.n viyANehi.. 38..
j~nAna.n j~nAnasvarUpa.n AtmAna.n ta.n vijAnIhi.. 38..
arthaH––jinamArgame.n jineshvaradevane bhavyajIvo.nke sa.nbodhaneke liye jaisA j~nAn aur j~nAnakA
svarUp kahA hai us j~nAnasvarUp AtmA hai, usako he bhavyajIv! tU jAna.
bhAvArthaH––j~nAnako aur j~nAnake svarUpako anya matavAle anek prakArase kahate hai.n, vaisA
svarUp hai vahI nirbAdh satyArtha hai aur j~nAn hai vahI AtmA hai tathA AtmAkA svarUp hai, usako
jAnakar usame.n sthiratA bhAv kare, paradravyo.nse rAgadveSh nahI.n kare vahI nishchayachAritra hai, isaliye
pUrvokta mahAvratAdikI pravR^itti karake is j~nAnasvarUp AtmAme.n lIn honA isaprakAr upadesh hai..
38..
Page 96 of 394
PDF/HTML Page 120 of 418
single page version
96] [aShTapAhuD
rAyAdidosarahio jiNasAsaNe 1mokkhamaggotti.. 39..
rAgAdidoSharahitaH jinashAsane mokShamArga iti.. 39..
arthaH––jo puruSh jIv aur ajIvakA bhed jAnatA hai vah samyagj~nAnI hotA hai aur
rAgAdi doSho.nse rahit hotA hai, isaprakAr jinashAsaname.n mokShamArga hai.
bhAvArthaH––jo jIv – ajIv padArthakA svarUp bhedarUp jAnakar sva–parakA bhed jAnatA
samyakchAritra hotA hai, vahI jinamat me.n mokShamArgakA svarUp kahA hai. anya matavAlo.nne anek
prakArase kalpanA karake kahA hai vah mokShamArga nahI.n hai.. 39..
Age isaprakAr mokShamArga ko jAnakar shraddhA sahit isame.n pravR^itti karatA hai vah shIghra hI
ja.n jANiUN joI aireN laha.nti NivvANa.n.. 40..
yat j~nAtvA yoginaH achireN labha.nte nirvANam.. 40..
rAgAdivirahit thAy Che–jinashAsane shivamArga je. 39.
dR^ig, j~nAn ne chAritra–traN jANo param shraddhA vaDe,