Page 157 of 394
PDF/HTML Page 181 of 418
single page version
bhAvapAhuD][157 panchendriy pashu – pakShI – jalachar Adimen paraspar ghAt tathA manuShyAdi dvArA vedanA, bhUkh, tRuShA, rokanA, badh–bandhan ityAdi dvArA dukh pAye. isaprakAr tiryanchagati men asankhyAt anantakAlaparyant dukh pAye .. 10.. Age manuShyagati ke dukhonko kahate hain–––
dukkhAin maNuyajamme patto si aNantayan kAlan.. 11..
dukhAni manujajanmani prAptosi anantakan kAlan.. 11..
artha––he jIv! tune manuShyagati men anantakAl tak Agantuk arthAt akasmAt
vajrapAtAdikakA A–giranA, mAnasik arthAt man men hI hone vAle viShayon kI vAnchhA honA aur
tadanusAr na milanA, sahaj arthAt mAtA, pitAdi dvArA sahajase hI utpanna huA tathA rAg–
dveShAdik se vastuke iShTa–aniShTa mAnane ke dukhakA honA, shArIrik arthAt vyAdhi, rogAdik
tathA parakRut chhedan, bhedan Adise hue dukh ye chAr prakAr ke aur chAr se inako Adi lekar
anek prakAr ke dukh pAye .. 11..
Age devagati ke dukhon ko kahate hain–––
sampatto si mahAjas dukhan suhabhAvaNArahio.. 12..
samprAptosi mahAyash! dukhan shubhabhAvanArahita.. 12..
upAdAnakA–yogyatAkA gnAn karAneke liye yah upacharit vyavahAr se kathan hai.]
dukho lahyAn nisIm kAL manuShya karo janmamAn. 11.
sur–apsarAnA virahakALe he mahAyash! svargamAn,
Page 158 of 394
PDF/HTML Page 182 of 418
single page version
158] [aShTapAhuD
artha––he mahAshay! tune suranilayeShu arthAt devalok men surapsarA arthAt pyAre dev tathA pyArI apsarA ke viyogakAl men usake viyog sambandhI dukh tathA indrAdik baDe RuddhidhAriyonko dekh kar apane ko hIn mAnane ke mAnasik tIvra dukhonko shubhabhAvanA se rahit hokar pAye hain. bhAvArtha––yahAn ‘mahAshay’ isaprakAr sambodhan kiyA. usakA Ashay yah hai ki jo muni nirganrathaling dhAraN kare aur dravyalingI munikI samasta kriyA kare, parantu AtmA ke svarUp shuddhopayog ke sanmukh na ho usako pradhAnatayA upadesh hai ki muni huA vah to baDA kArya kiyA, terA yash lokamen prasiddha huA, parantu bhalI bhAvanA arthAt shuddhAtmatattvakA abhyAs usake binA tapashcharaNAdi karake svargamen dev bhI huA to vahAn bhI viShayonkA lobhI hokar mAnasik dukhase hI taptAyamAn huA.. 12.. Age shubhabhAvanA se rahit ashubh bhAvanA kA nirUpaN karate hain––
bhAUN davvalingI pahINadevo dive jAo.. 13..
bhAvayitvA dravyalingI prahINadeva divi jAta.. 13..
artha––he jIv! tU dravyalingI muni hokar kAndarpI Adi pAnch ashubh bhAvanA bhAkar
prahINadev arthAt nIch dev hokar svarga men utpanna huA.
bhAvArtha––kAndarpI, kilviShikI, sammohI, dAnavI aur abhiyogikI–––ye pAnch ashubh
kilviSh Adi nIch dev hokar mAnasik dukh ko prApta hotA hai.. 13..
Age dravyalingI pArshvastha Adi hote hain unako kahate hain––
tun svargaloke hIn dev thayo, daravalingIpaNe,
Page 159 of 394
PDF/HTML Page 183 of 418
single page version
bhAvapAhuD][159
bhAuN duhan patto ku bhAvaNA bhAv bIehin.. 14..
bhAvayitvA dukhan prApta kubhAvanA bhAv bIjai.. 14..
artha––he jIv! tU pArshvastha bhAvanA se anAdikAlase lekar anantabAr bhAkar dukhako
prApta huA. kisase dukh pAyA? kubhAvanA arthAt khoTI bhAvanA, usakA bhAv ve hI hue dukhake
bIj, unase dukh pAyA.
bhAvArtha––jo muni kahalAve aur vAstikA bAndhakar AjIvikA kare use ‘pArshvastha’
veShadhArI ko ‘kushIl’ kahate hain. jo vaidyak jyotiShavidyA mantrakI AjivikA kare, rAjAdikakA
sevak hove isaprakAr ke veShadhArIko ‘sansakta’ kahate hain. jo jinasUtra se pratikUl, chAritra se
bhraShTa AlasI, isaprakAr veShadhArI ko ‘avasanna’ kahate hain. gurukA Ashray chhoDakar ekAkI
svachchhanda pravarte, jin AgnAkA lop kare, aise veShadhArIko ‘mRugachArI’ kahate hain. isakI bhAvanA
bhAve vah dukh hI ko prApta hotA hai.. 14..
aise dev hokar mAnasik dukh pAye isaprakAr kahate hain––
hoUN hINadevo patto bahu mANasan dukkhan.. 15..
bhUtvA hInadeva prApta bahu mAnasan dukham.. 15..
artha––he jIv! tU hIn dev hokar anya mahaddhik devonke guN, vibhUti aur Ruddhi kA
anek prakArakA mahAtmya dekhakar bahut mAnasik dukhonko prApta huA.
te bhAvIne durbhAvanAdnak bIjathI dukho lahyAn. 14.
re! hIn dev thaI tun pAmyo tIvra mAnas dukhane,
Page 160 of 394
PDF/HTML Page 184 of 418
single page version
160] [aShTapAhuD
bhAvArtha––svargamen hIn dev hokar baDe RuddhidhArI devake aNimAdi guNakI vibhUti dekhe tathA devAnganA Adi kA bahut parivAr dekhe aur AgnA, aishvarya AdikA mahAtmya dekhe tab manamen isaprakAr vichAre ki main puNyarahit hUn, ye baDe puNyavAn hain, inake aisI vibhUti mahAtmya Ruddhi hai, isaprakAr vichAr karanese mAnasik dukh hotA hai.. 15.. Age kahate hain ki ashubh bhAvanAse nIch dev hokar aise dukh pAte hain, aisA kah kar is kathanakA sankoch karate hain–––
hoUN kudevattan patto si aNeyavArAo.. 16..
bhUtvA kudevatvan prApta asi anekavArAn.. 16..
artha––he jIv! tU chAr prakAr kI vikathA men Asakta hokar, mad se matta aur jisake
ashubh bhAvanA kA hI prakaT prayojan hai isaprakAr anekabAr kudevapane ko prApta huA.
bhAvArtha––strIkathA, bhojanakathA, deshakathA aur rAjakathA in chAr vikAthAommen
bhAvanA hI kA prayojan dhAraN kar anekabAr nIch devapaneko prApta huA, vahAn mAnasik dukh
pAyA.
yahAn yah visheSh jAnane yogya hai ki vikathAdikase nIch dev bhI nahIn hotA hai, parantu
vikathAdikamen rakta ho tab nIch dev hotA hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 16..
Age kahate hain ki aisI kudevayoni pAkar vahAn se chay jo manuShya tiryanch hove, vahAn garbhamen
Page 161 of 394
PDF/HTML Page 185 of 418
single page version
bhAvapAhuD][161
vasio si chiran kAlan aNeyajaNaNIy muNivayara.. 17..
uShitosi chiran kAlan anekajananInAn munipravar!.. 17..
artha––he munipravar! tU kudevayoni se chayakar anek mAtAon kI garbha kI vastImen
bahukAl rahA. kaise hai vah vastI? ashuchi arthAt apavitra hai, vIbhatsa (ghinavAnI) hai aur
bhAvArtha––yahAn ‘munipravar’ aisA sambodhan hai so pradhAnarUp se muniyonko upadesh hai. jo
kahate hain ki bAhya dravyaling to bahutabAr dhAraNakar chAr gatiyommen hI bhramaN kiyA, dev bhI huA
to vahAn se chayakar isaprakArake malin garbhavAsamen AyA, vahAn bhI bahutabAr rahA.. 17..
Age phir kahate hain ki isaprakArake garbhavAs se nikalakar janma lekar mAtAon kA dUdh
aNNANNAN mahAjas sAyarasalilAdu ahiyayaran.. 18..
anyAsAmanyAsAn mahAyash! sAgarasalilAt adhikataram.. 18..
artha–– he mahAshay! us pUrvokta garbhavAs men anya–anya janmamen anya–anya mAtA ke
stan dUdh tUne samUdrake jalase bhI atishayakar adhik piyA hai.
nikRuShTamaLabharapUr, ashUchi, bIbhatsa garbhAshay viShe. 17.
janmo anant viShe are! jananI anerI anerInun
Page 162 of 394
PDF/HTML Page 186 of 418
single page version
162] [aShTapAhuD
bhAvArtha–– janma–janmamen anya–anya mAtA ke stanakA dUdh itanA piyA ki usako ekatra karen to samudra ke jalase bhI atishayakar adhik ho jAve. yahAn atishayakA artha anantaguNA jAnanA, kyonki anantakAl kA ekatra kiyA huA dUdh anantaguNA ho jAtA hai.. 18.. Age phir kahate hain ki janma lekar maraN kiyA tab mAtAke rone ke ashrupAtakA jal bhI itanA huA––
ruNNAN NayaNaNIran sAyarasalilAdu ahiyayaran.. 19..
ruditAnAn nayananIran sAgarasalilAt adhikataram.. 19..
artha–– he mune! tUne mAtAke garbhamen rahakar janma lekar maraN kiyA, vah tere maraNase
anya–anya janmamen anya–anya mAtAke rudanake nayanonkA nIr ekatra karen tab samudrake jalase bhI
atishayakar adhikaguNA ho jAve arthAt anantaguNA ho jAve.
Age phir kahate hain ki jitane sansAr men janma liye, unamen kesh, nakh, nAl kaTe,
punjai jai ko vi jae hayadi ya girisamadhiyA
rAsI.. 20..
punyjayati yadi kopi deva bhavati cha girisamAdhika rAshi.. 20..
artha––he mune! is ananta sansArasAgaramen tUne janma liye unamen kesh, nakh, nAl aur
asthi kaTe, TUTe unakA yadi dev punj kare to merU parvatase bhI adhik rAshi ho jAye,
anantaguNA ho jAve.. 20..
nayano thakI jaL je vahyAn te udadhijaLathI ati ghaNAn. 19.
nisIm bhavamAn tyakta tuj nakh–nAL–asthi–keshane
Page 163 of 394
PDF/HTML Page 187 of 418
single page version
bhAvapAhuD][163
uShitosi chiran kAlan tribhuvanamadhye anAtmavasha.. 21..
artha––he jIv! tU jalamen, thal arthAt bhUmimen, shikhi arthAt agnimen, pavan men, ambar
arthAt AkAsh men, giri arthAt parvatamen, sarit arthAt nadImen, darI parvatakI guphA men, taru
arthAt vRukShommen, vanommen aur adhik kyA kahen sab hI sthAnommen, tIn lokamen anAtmavash arthAt
parAdhIn hokar bahut kAl tak rahA arthAt nivAs kiyA.
bhAvArtha–– nij shuddhAtmAkI bhAvanA binA karma ke AdhIn hokar tIn lokamen sarva dukh
Age kahate hain ki he jIv! tUne is lokamen sarva pudgal bhakShaN kiye to bhI tRupta nahIn
patto si to Na titin 1puNaruttan tAin bhujanto.. 22..
prAptosi tanna tRuptin punaruktAn tAn bhunjAna.. 22..
pAThAntar ‘vaNAin’, ‘vaNAI’.
vaN AtmavashatA chir vasyo sarvatra tun traN bhuvanamAn. 21.
bhakShaN karyAn ten lokavartI pudgalone sarvane,
Page 164 of 394
PDF/HTML Page 188 of 418
single page version
164] [aShTapAhuD
artha––he jIv! tUne is lokake uday men vartate jo pudgal skandha, un sabako grase arthAt grahaN kiye aur unahI ko punarukta arthAt bArabAr bhogatA huA bhI tRupti ko prApta na huA. phir kahate hain––
to vi Na taNhAchheo jAo chinteh bhavamahaNan.. 23..
tadapi na tRuShNAchheda jAta chintay bhavamathanam.. 23..
artha––he jIv! tUne is lok men tRuShNAse pIDit hokar tIn lokakA samasta jal
piyA, to bhI tRuShAkA vyuchchhed na huA arthAt pyAs na bujhI, isaliye tU is sansArakA mathan
arthAt tere sansArakA nAsh ho, isaprakAr nishchay ratnatrayakA chintan kara.
bhAvArtha––sansAramen kisI bhI tarah tRupti nahIn hai, jaise apane sansArak abhAv ho vaise
upadesh hai.. 23..
Age phir kahate hain––
tANan Natthi pamANan aNant bhavasAyare dhIra.. 24..
teShAn nAsti pramANan anantabhavasAgare dhIr!.. 24..
artha–– he munivar! he dhIr! tUne is ananta bhavasAgaramen kalevar arthAt sharIr
topaN tRuShA chhedAI nA; chintav are! bhavachhedane. 23.
he dhIr! he munivar! grahyAn–chhoDyAn sharIr anek ten,
Page 165 of 394
PDF/HTML Page 189 of 418
single page version
bhAvapAhuD][165 anek grahaN kiye aur chhoDe, unakA parimAN nahIn hai. bhAvArtha––he munipradhAn! tU is sharIrase kuchh sneh karanA chAhatA hai to is sansAramen itane sharIr chhoDe aur grahaN kiye ki unakA kuchh parimAN bhI nahIn kiyA jA sakatA hai. Age kahate hain ki jo paryAy sthir nahIn hai, Ayukarmake AdhIn hai vah anek prakAr kShIN ho jAtI hai––
AhArussAsANan NirohaNA khijjae AU.. 25..
rasavijjajoyadhAraN aNayapasangehin vivihehin.. 26..
avamichchumahAdukkhan tivvan patto si tan mitta.. 27..
AhArochchhvAsAnAn nirodhanAt kShIyate Ayu.. 25..
himajvalanasalil gurutar parvatataru rohaNapatanabhanggai.
rasavidyAyogadhAraNAnay prasangai vividhai.. 26..
iti tiryagmanuShyajanmani suchiran utpadya bahuvAram
apamRutyu mahAdukhan tIvran prAptosi tvan mitra?.. 27..
AyuShyano kShay thAy chhe AhAr–shvAsanirodhathI. 25.
him–agni–jaLathI, uchcha–parvat vRukSharohaNapatanathI,
anyAy–rasavignAn–yogapradhAraNAdi prasangathI. 26.
he mitra! e rIt janmIne chirakAL nar–tiryanchamAn,
Page 166 of 394
PDF/HTML Page 190 of 418
single page version
166] [aShTapAhuD artha––viShabhakShaNase, vedanA kI pIDA ke nimittase, rakta arthAt rudhirake kShay se, bhayase, shastrake ghAt se, sanklesh pariNAmase, AhAr tathA shvAsake nirodhase in kAraNonse AyukA kShay hotA hai. him arthAt shIt pAlese, agnise, jalase, baDe parvat par chaDhakar paDanese, baDe vRukSha par chaDhakar giranese, sharIrakA bhang honese, ras arthAt pArA AdikI vidyA usake sanyog se dhAraN karake bhakShaN kare isase, aur anyAy kArya, chorI, vyabhichAr Adike nimittase –––isaprakAr anekaprakArake kAraNonse AyukA vyuchchhed (nAsh) hokar kumaraN hotA hai. isaliye kahate hain ki he mitra! isaprakAr tiryanch manuShya janmamen bahutakAl bahutabAr utpanna hokar apamRutyu arthAt kumaraN sambandhI tIvra mahAdukhako prApta huA. bhAvArtha––is lokamen prANIkI Ayu (jahAn sopakram Ayu bandhI hai usI niyam ke anusAr) tiryanch–manuShya paryAyamen anek kAraNonse chhidatI hai, isase kumaraN hotA hai. isase marate samay tIvra dukh hotA hai tathA khoTe pariNAmonse maraN kar phir durgatihI men paDatA hai; isaprakAr yah jIv sansAr men mahAdukh pAtA hai. isaliye AchArya dayAlu hokar bArabAr dikhAte hain aur sansArase mukta honekA upadesh karate hain, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 25–26–27.. Age nigod ke dukh ko kahate hain–––
atomuhuttamamajjhe patto si nigoyavAsammi.. 28..
antarmuhUrttamadhye prAptosi nikotavAse.. 28..
artha––he Atman! tU nigod ke vAs men ek antarmuhUrtta men chhiyAsaTh hajAr tInasau
Page 167 of 394
PDF/HTML Page 191 of 418
single page version
bhAvapAhuD][167
bhAvArtha––nigod men ek shvAs men aThArahaven bhAg pramAN Ayu pAtA hai. vahAn ek muhUrttake saintIsasau tihattar shvAsochchhvAs ginate hain. unamen chhattIsasau pichyAsI shvAsochchhvAs aur ek shvAsake tIsare bhAgake chhyAsaTh hajAr tInasau chhattIs bAr nigod men janma–maraN hotA hai. isakA dukh yah prANI samyagdarshanabhAv pAye binA mithyAtvake udayake vashIbhUt hokar sahatA hai. bhAvArtha––antarmuhUrttamen chhyAsaTh hajAr tIn sau chhattIs bAr janma–maraN kahA, vah aThyAsI shvAs kam muhUrtta isaprakAr antarmuhUrtta jAnanA chAhiye.. 28.. [visheShArtha–––gAthAmen Aye hue ‘nigod vAsammi’ shabda kI sanskRit chhAyA men ‘nigot vAse’ hai. nigod ekendriy vanaspati kAyik jIvonke sAdhAraN bhedamen rUDh hai, jab ki nigot shabda pAnchon indriyonke sammUrchhan janmase utpanna honevAle labdhyaparyAptak jIvonke liye prayukta hotA hai. ata yahAn jo 66336 bAr maraN kI sankhyA hai vah pAnchon indriyon ko sammilit samajhAnA chAhiye.. 28..] isahI antarmuhUrttake janma–maraN men kShudrabhavakA visheSh kahate hain–––
panchindiy chauvIsan khuddabhavantomuhuttassa.. 29..
panchendriyANAn chaturvinshati kShudrabhavAn antarmuhUrttasya.. 29..
artha––is antarmuhUrttake bhavommen do indiyake kShudrabhav assI, teindriyake sATh, chauindriy
ke chAlIs aur panchendriyake chaubIs, isaprakAr he Atman! tU kShudrabhav jAna.
bhAvArtha––kShudrabhav anya shAstron men isaprakAr gane hain. pRithvI, ap, tej, vAyu aur
sthAnonke bhav to ek––ekake chhah hajAr bAr usake chhyAsaTh hajAr ekasau battIs hue aur
is gAthA men kahe ve bhav do indriy Adike do sau vAr, aise 66336 ek antarmuhUrttamen kShudrabhav
hain.. 29..
Page 168 of 394
PDF/HTML Page 192 of 418
single page version
168] [aShTapAhuD
Age kahate hain ki he Atman! tUne is dIrghasansAr men pUrvokta prakAr samyagdarshanAdi ratnatrayakI prApti binA bhramaN kiyA, isaliye ab ratnatray dhAraN kara––
iy jiNavarehin bhaNiyan tan rayaNattay samAyaraha.. 30..
iti jinavarairbhaNitan tat ratnatrayan samAchara.. 30..
artha––he jIv! tUne samyagdarshan–gnAn–chAritrarUp ratnatray ko nahIn pAyA, isaliye is
dIrghakAlase – anAdi sansAramen pahile kahe anusAr bhramaN kiyA, isaprakAr jAnakar ab tU
us ratnatrayakA AcharaN kar, isaprakAr jineshvaradev ne kahA hai.
bhAvArtha––nishchay ratnatray pAye binA yah jIv mithyAtvake udayase sansAr men bhramaN
Age shiShya pUchhatA hai ki vah ratnatray kaisA hai? usakA samAdhAn karate hain ki ratnatray
jANai tan saNNANan charadihan chAritta maggo tti.. 31..
jAnAti tat sangnAnan charatIh chAritran mArga iti.. 31..
artha––jo AtmA AtmA men rat hokar yathArtharUpakA anubhav kar tadrup hokar shraddhAn
kare vah pragaT samyagdRuShTi hotA hai, us AtmAko jAnanA samyaggnAn hai,
bhAkhyun jinoe Am; tethI ratnatrayane Acharo. 30.
nij AdnamAn rat kvav je te pragaT samyagdraShTi chhe,
Page 169 of 394
PDF/HTML Page 193 of 418
single page version
bhAvapAhuD][169 us AtmAmen AcharaN karake rAgadveSharUp na pariNamanA samyakchAritra hai. isaprakAr yah nishchayaratnatray hai, mokShamArga hai. bhAvArtha––AtmAkA shraddhAn–gnAn–AcharaN nishchayaratnatray hai aur bAhyamen isakA vyavahAr – jIv ajIvAdi tattvonkA shraddhAn, tathA jAnanA aur paradravya parabhAvakA tyAg karanA isaprakAr nishchay–vyavahArasvarUp ratnatray mokShakA mArga hai. vahAn nishchay to pradhAn hai, isake binA vyavahAr sansAr svarUp hI hai. vyavahAr hai vah nishchay kA sAdhanasvarUp hai, isake binA nishchay kI prApti nahIn hai aur nishchay kI prApti ho jAne ke bAd vyavahAr kuchh nahIn hai isaprakAr jAnanA chAhiye.. 31.. Age sansAr men is jIv ne janma maraN kiye hain ve kumaraN kiye, ab sumaraN kA upadesh kate hain–––
bhAvahi sumaraNamaraNan jaramaraNaviNAsaNan jIv!.. 32..
bhAvay sumaraNamaraNan janmamaraNavinAshanan jIv!.. 32..
artha––he jIv! is sansAr men anek janmAntarommen anya kumaraN maraN jaise hote hain vaise
tU marA. ab tU jis maraN kA nAsh ho jAy isaprakAr sumaraN bhA arthAt samAdhimaraN kI
bhAvanA kara.
bhAvArtha––maraN sankShepase anya shAstrommen satrah prakAr ke kahe hain. ve isaprakAr hain––1
panDitamaraN, 7––AsannamaraN, 8––bAlapanDitamaraN, 9––sashalyamaraN, 10––palAyamaraN, 11–
–varshAttamaraN, 12––viprANamaraN, 13––gRidhrapRuShThamaraN, 14––bhaktapratyAkhyAnamaraN, 15––
inginImaraN, 16––prAyopagamanamaraN aur 17––kevalimaraN, isaprakAr satrah hain.
vyavahAr sAthamen hote hai. nimittake binA artha shAstramen jo kahA hai usase virUddha nimitta nahIn hotA aisA samajhanA.]
Page 170 of 394
PDF/HTML Page 194 of 418
single page version
170] [aShTapAhuD
inakA svarUp isaprakAr hai – AyukarmakA uday samay–samayamen ghaTatA hai vah samay– samay maraN hai, yah AvIchikAmaraN hai.. 1.. vartamAn paryAyakA abhAv tadbhavamaraN hai.. 2.. jaisA maraN vartamAn paryAyakA ho vaisA hI agalI paryAyakA hogA vah avadhimaraN hai. isake do bhed hain–––jaisA prakRiti, sthiti, anubhAg vartamAnakA uday AyA vaisA hI agalI kA uday Ave vah [1] sarvAvadhimaraN hai aur ekadesh bandh–uday ho to [2] deshAvadhimaraN kahalAtA hai.. 3.. vartamAn paryAy kA sthiti Adi jaisA uday thA vaisA agalIkA sarvato vA deshato bandh– uday na ho vah AdyantamaraN hai.. 4.. pAnchavAn bAlamaraN hai, vah pAnch prakAr kA hai–––1 avyaktabAl, 2 vyavahArabAl, 3 gnAnabAl, 4 darshanabAl, 5 chAritrabAla. jo dharma, artha, kAm in kAmonko na jAne, jisakA sharIr inake AcharaN ke liye samartha na ho vah ‘avyaktabAl’ hai. jo lokake aur shAstrake vyavahAr ko na jAne tathA bAlak avasthA ho vah ‘vyavahArabAl’ hai. vastuke yathArthagnAn rahit ‘gnAnabAl’ hai. tattvashraddhAnarahit mithyAdRuShTi ‘darshanabAl’ hai. chAritrarahit prANI ‘chAritrabAl’ hai. inakA maranA so bAl maraN hai. yahAn pradhAnarUpase darshanabAl kA hI grahaN hai kyonki samyakdRuShTi ko anyabAlapanA hote hue bhI darshanapanDitatA ke sadbhAvase panDitamaraN men hI ginate hain. darshanabAlakA maraN sankShepamen do prakArakA kahA hai––ichchhApravRutta aur anichchhApravRutta. agnise, dhUmase, shastrase, viShase, jalase, parvatake kinArepar se gir ne se, ati shIt–uShNakI bAdhA se, bandhanase, kShudhA–tRuShAke rokanese, jIbh ukhADane se aur virUddha AhAr karane se bAl (agnAnI) ichchhApUrvak mare so ‘ichchhApravRutta’ hai tathA jIne kA ichchhuk ho aur mar jAve so ‘anichchhApravRutta’ hai.. 5..
panDitamaraN chAr prakAr kA hai–––1 vyavahAr panDit, 2 samyaktvapanDit, 3 gnAnapanDit, 4 chAritrapanDita. lokashAstra ke vyavahAr men pravIN ho vah ‘vyavahAr panDit’ hai. samyaktva sahit ho ‘samyaktvapanDit’ hai. samyaggnAn sahit ho ‘gnAnapanDit’ hai. samyakchAritra sahit ho ‘chAritrapanDit’ hai. yahAn darshan–gnAn–chAritra sahit panDitakA grahaN hai, kyonki vyavahAr–panDit mithyAdRuShTi bAlamaraN men A gayA.. 6..
Page 171 of 394
PDF/HTML Page 195 of 418
single page version
bhAvapAhuD][171
mokShamArgamen pravartane vAlA sAdhu sanghase chhUTA usako ‘Asanna’ kahate hain. isamen pArshvastha, svachchhanda, kushIl, sansakta bhI lene; isaprakAr ke panchaprakAr bhraShTa sAdhuonkA maraN ‘AsannamaraN’ hai. samyagdRuShTi shrAvak kA maraN ‘bAlapanDit maraN’ hai.. 8.. sashalyamaraN do prakAr kA hai––––mithyAdarshan, mAyA, nidAn ye tIn shalya to ‘bhAvashalya’ hai aur panch sthAvar tathA tras men asainI ye ‘dravyashalya’ sahit hain, isaprakAr ‘sashalyamaraN’ hai.. 9.. jo prashastakriyAmen AlasI ho, vratAdikamen shakti ko chhipAve, dhyAnAdik se dUr bhAge, isaprakAr maraN ‘palAyamaraN’ hai.. 10.. vashArttamaraN chAr prakAr kA hai–––vah Artta – raudra dhyAnasahit maraN hai, pAnch indriyonke viShayommen rAg–dveSh sahit maraN ‘indriyavashArttamaraN’ hai. sAtA – asAtA kI vedanA sahit mare ‘vedanAvashArttamaraN’ hai. krodh, mAn, mAyA, lobh, kaShAyake vash se mare ‘kaShAyavashArttamaraN’ hai. hAsya vinod kaShAy ke vash se mare ‘nokaShAyavashArttamaraN’ hai .. 11.. jo apane vrat kriyA chAritra men upasarga Ave vah sahA bhI na jAve aur bhraShTa hone kA bhay Ave tab ashakta hokar anna–pAnI kA tyAg kar mare ‘viprANasamaraN’ hai.. 12.. shastra grahaNakA maraN ho ‘gRidhrapRuShThamaraN’ hai.. 13.. anukramase anna–pAnIkA yathAvidhi tyAg kar mare ‘bhaktapratyAkhyAnamaraN’ hai.. 14.. sannyAs kare aur anyase vaiyAvRutta karAve ‘inginImaraN’ hai.. 15..
prAyopagaman sannyAs kare aur kisI se vaiyAvRutta na karAve, tathA apane Ap bhI na kare, pratimAyog rahe ‘prAyopagamanamaraN’ hai.. 16..
Page 172 of 394
PDF/HTML Page 196 of 418
single page version
172] [aShTapAhuD
isaprakAr satrah prakAr kahe. inakA sankShep isaprakAr hai–––maraN pAnch prakAr ke hain––1 panDitapanDit, 2 panDit, 3 bAlapanDit, 4 bAl, 5 bAlabAla. jo darshan gnAn chAritra ke atishay sahit ho vah panDitapanDit hai aur inakI prakarShatA jinake na ho vah panDit hai, samyagdRuShTi shrAvak vah bAlapanDit aur pahile chAr prakArake panDit kahe unameh se ek bhI bhAv jisake nahIn hai vah bAl hai tathA jo sabase nyUn ho vah bAlabAl hai. inamen panDitapanDitamaraN, panDitamaraN aur bAlapanDitamaraN ye tIn prashasta sumaraN kahe hain, anya rIti hove vah kumaraN hai. isaprakAr jo samyagdarshan–gnAn–chAritra ekadesh sahit mare vah ‘sumaraN’ hai; isaprakAr sumaraN karane kA upadesh hai.. 32.. Age yah jIv sansAramen bhramaN karatA hai, us bhramaNake parAvartan kA svarUp manamen dhAraNakar nirUpaN karate hain. pratham hI sAmAnyarUp lokake pradeshon kI apekShAse kahate hain–––
jattha Na jAo Na mao tiyaloyapamANio savvo.. 33..
yatra na jAta na mRuta trilokapramANaka sarva.. 33..
artha––yah jIv dravyaling kA dhArak munipanA hote hue bhI jo tInalok pramAN sarva
maraN na kiyA ho.
bhAvArtha––dravyaling dhAraN karake bhI is jIvane sarva lokamen anantabAr janma aur maraN
bhAvaling ke binA dravyaling se mokSha kI (––nijaparamAtmadashA kI) prApti nahIn huI––aisA
Age isI artha ko dRuDh karane ke liye bhAvaling ko pradhAn kar kahate hain–––
Page 173 of 394
PDF/HTML Page 197 of 418
single page version
bhAvapAhuD][173
jiNalingeN vi patto paramparAbhAvarahieNa.. 34..
jinalingen api prApta paramparAbhAvarahitena.. 34..
artha––yah jIv is sansAr men jisamen paramparA bhAvaling na hone se anantakAl paryanta
janma–jarA–maraN se pIDit dukh ko hI prApta huA.
bhAvArtha––dravyaling dhAraN kiyA aur usamen paramparAse bhI bhAvaling kI prApti na huI
yahAn Ashay isaprakAr hai ki–––dravyaling hai vah bhAvaling kA sAdhan hai, parantu
isaprakAr hai to dravyaling pahale kyon dhAraN karen? usako kahate hain ki–––isaprakAr mAne to
vyavahAr kA lop hotA hai, isaliye isaprakAr mAnanA jo dravyaling pahile dhAraN karanA,
isaprakAr na jAnanA ki isI se siddhi hai. bhAvalingI ko pradhAn mAnakar usake sanmukh upayog
rakhanA, dravyalingako yatnapUrvak sAdhanA, isaprakAr kA shraddhAn bhalA hai.. 34..
artha – jab yah jIv Agam bhAShA se kAlAdi labdhiko prApta karatA hai tathA adhyAtma bhAShA se shuddhAtmAke sanmukh pariNAmarUp svasamvedanagnAn ko prApta karatA hai.’ (panchAstikAy gA0 150–151 jayasenAchArya TIkA)(4) visheSh dekho mokShamArgaprakAshak a0 9..
Page 174 of 394
PDF/HTML Page 198 of 418
single page version
174] [aShTapAhuD
gahiujjhiyAin bahuso aNantabhavasAyare 1jIva.. 35..
gRuhItojjhitAni bahusha anantabhavasAgare jIva.. 35..
artha––is jIvane is ananta apAr bhavasamudramen lokakAshake jitane pradesh hain un prati
samay samay aur paryAy ke AyupramAN kAl aur jaisA yogakaShAy ke pariNamanasvarUp pariNAm
aur jaisA gati jAti Adi nAm karmake udayase huA nAm aur kAl jaisA utsarpiNI–
avasarpiNI unamen pudgalake paramANurUp skandha, unako bahutabAr anantabAr grahaN kiye aur
chhoDe.
bhAvArtha––bhAvaling binA lokamen jitane pudgal skandha hain un sabako hI grahaN kiye
Age kShetrako pradhAn kar kahate hain–––
muttUNaTTha paesA jatthaN DhuruDhullio jIyo.. 36..
muktvAShTau pradeshAn yatra na bhramita jIva.. 36..
artha–yah lok tInasau tetAlIs rAjU pramAN kShetra hai, usake bIch merUke nIche
gostanAkAr ATh pradesh hain, unako chhoDakar anya pradesh aisA na rahA jisamen yah jIv nahIn
janmA – marA ho.
bahusha sharIr grahyAn–tajyAn nisIm bhavasAgar viShe. 35.
traNashat–adhik chALIsh–traN rajjupramit A lokamAn
Page 175 of 394
PDF/HTML Page 199 of 418
single page version
bhAvapAhuD][175
bhAvArtha––‘DhuruDhullio’ isaprakAr prAkRit men bhramaN arthake dhAtukA Adesh hai aur kShetraparAvartan men merUke nIche ATh lokake madhyamen hain unako jIv apane sharIrake aShTamadhya pradesh banA kar madhyadesh upajatA hai, vahAn se kShetraparAvartan kA prArambh kiyA jAtA hai, isaliye unako punarukta bhramaN men nahIn ginate hain.. 36.. [dekho go0 jI0 kANDa gAthA 560 pRu0 266 mUlAchAr a0 9 gAthA 14 pRu0 428] Age yah jIv sharIr sahit utpanna hotA hai aur maratA hai, us sharIramen rog hote hain, unakI sankhyA dikhAte hain–––
avasese ya sarIre royA bhaN kittiyA bhaNiyA.. 37..
avasheShe cha sharIre rogA bhaN kiyanta bhaNitA.. 37..
artha––is manuShya ke sharIr men ek ek angulamen chhyAnave chhyAnave rog hote hain, tab
kaho, avasheSh samasta sharIr men kitane rog kahen.. 37..
Age kahate hain ki jIv! un rogonkA dukh tUne sahA–––
evan sahasi mahAjas kin vA bahuehin laviehin.. 38..
evan sahase mahAyasha. kin vA bahubhi lapitai.. 38..
artha––he mahAshay! he mune! tUne pUrvokta rogonko pUrvabhavommen to paravash sahe, isaprakAr
hI phir sahegA, bahut kahane se kyA?
to keTalA rogo, kaho, A akhil deh viShe, bhalA! 37.
e rog paN saghaLA sahyA ten pUrvabhavamAn paravashe;
Page 176 of 394
PDF/HTML Page 200 of 418
single page version
176] [aShTapAhuD
bhAvArtha––yah jIv parAdhIn hokar sab dukh sahatA hai. yadi gnAnabhAvanA kare aur dukh Ane par usase chalAyamAn na ho, is tarah svavash hokar sahe to karmakA nAsh kar mukta ho jAve, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 38.. Age kahate hain ki apavitra garbhavAs men bhI rahA––
uyare vasio si chiran NavadasamAsehin pattehin.. 39..
udare uShitosi chiran navadashamAsai prApte.. 39..
artha––he mune! tUne isaprakAr ke malin apavitra udar men nav mAs tathA das mAs
prApta kar rahA. kaisA hai udar? jisamen pitta aur Antonse veShTit, mUtrakA sravaN, phephas arthAt
jo rudhir binA med phUl jAve, kAlijja arthAt kalejA, khUn, kharis arthAt apakva malase
milA huA rudhir shleShma aur kRumijAl arthAt laT Adi jIvonke samUh ye sab pAye jAte hain–
––isaprakAr strI ke udar men bahut bAr rahA.. 39..
phir isI ko kahate hai–––
chhaddikharisAN majjhe jaDhare vasio si jaNaNIe.. 40..
chhardikharisayormadhye jaThare uShitosi jananyA.. 40..
artha––he jIv! tU jananI (mAtA) ke udar (garbha) men rahA, vahAn mAtAke aur pitAke
tyAn mAs nav–dash tun vasyo bahu vAr jananI–udaramAn 39.
jananI taNun chAvel ne khAdhel eThun khAIne,