Ashtprabhrut-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 99-121 (Bhav Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 13 of 21

 

Page 217 of 394
PDF/HTML Page 241 of 418
single page version

bhAvapAhuD][217 das prakArakA abrahma ye hai––––1 pahile to strIkA chintan honA, 2 pIChe dekhane kI chi.ntA honA, 3 pIChe niH shvAs DAlanA, 4 pIChe jvar honA, 5 pIChe dAh honA, 6 pIChe kAm kI ruchi honA, 7 pIChe mUrChA honA, 8 pIChe unmAd honA, 9 pIChe jInekA sa.ndeh honA, 10 pIke maraN honA, aise das prakArakA abrahma hai.

nav prakArakA brahmacharya isaprakAr hai–––––nav kAraNo.nse brahmacharya biga.DtA hai, unake nAm ye hai.n–––––1 strIko sevan karane kI abhilAShA, 2 strIke a.ngakA sparshan, 3 puShTa rasakA sevan, 4 strIse sa.nsakta vastu shayyA AdikakA sevan, 5 strIke mukh, netra Adikako dekhanA, 6 strIkA satkAr–puraskAr karanA, 7 pahile kiye hue strIsevanako yAd karanA, 8 AgAmI strIsevanakI abhilAShA karanA, 9 manavA.nChit iShTa viShayo.nkA sevan karanA aise nav prakAr hai.n. inakA tyAg karanA so navabhedarUp brahmacharya hai athavA man–vachan–kAy, kR^it–kArit– anumodanAse brahmacharyakA pAlan karanA aise bhI nav prakAr hai.n. aise karanA so bhI bhAv shuddha honekA upAy hai.. 98..

Age kahate hai ki–––jo bhAvasahit muni hai.n so ArAdhanAke chatuShkako pAtA hai, bhAv binA vah sa.nsAr me.n bhramaN karatA haiH–––

bhAvasahido ya muNiNo pAvai ArAhaNAch ukka.n cha.
bhAv rahido ya muNivar bhamai chira.n dIhasa.nsAre.. 99..
bhAvasahitashcha muninaH prApnoti ArAdhanAchatuShka.n cha.
bhAvarahitashcha munivar! bhramati chira.n dIrgha sa.nsAre.. 99..
arthaH––he munivar! jo bhAv sahit hai so darshan – j~nAn –chAritra –tap aisI
ArAdhanAke chatuShkako pAtA hai, vah muniyo.nme.n pradhAn hai aur jo bhAvarahit muni hai so bahut
kAl tak dIrghasa.nsArame.n bhramaN karatA hai.

bhAvArthaH–– nishchay samyaktvakA shuddha AtmAkA anubhUtirUp shraddhAn hai so bhAv hai, aise bhAvasahit ho usake chAr ArAdhanA hotI hai usakA phal arahanta siddha pad hai, aur aise bhAv se rahit ho usake ArAdhanA nahI.n hotI hai, usakA phal sa.nsAr kA bhramaN hai. aisA jAnakar bhAv shuddha karanA yah upadesh hai.. 99.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

bhAve sahit munivar lahe ArAdhanA chatura.ngane;
bhAve rahit to he shramaN! chir dIrghasa.nsAre bhame. 99.

Page 218 of 394
PDF/HTML Page 242 of 418
single page version

218] [aShTapAhuD

Age bhAvahI ke phalako visheSharUp se kahate hai.nH–––
pAva.nti bhAvasavaNA kallAN para.nparAi.n sokkhAi.n.
dukkhAi.n davvasavaNA Naratiriyakudev joNIe.. 100..
pApnuva.nti bhAvashramaNAH kalyANapara.nparAH saukhyAni.
duHkhAni dravyashramaNAH naratiryakkudevayonau.. 100..
arthaH––jo bhAvashramaN hai.n, ve jiname.n kalyANakI paramparA hai aise sukho.nko pAte hai.n aur
jo dravyashramaN hai.n ve tirya.nch manuShya kudev yonime.n duHkho.nko pAte hai.n.

bhAvArthaH––bhAvamuni samyagdarshan sahit hai.n ve to solahakAraN bhAvanA bhAkar garbha, janma,
tap, j~nAn, nirvAN––––pa.nchakalyANak sahit tIrtha.nkar pad pAkar mokSha pAte hai.n aur jo
samyagdarshan rahit dravyamuni hai.n ve tirya.nch, manuShya, kudev yoni pAte hai.n. yah bhAvake visheSh se
phalakA visheSh hai.. 100..

Age kahate hai.n ki ashuddha bhAvase ashuddha hI AhAr kiyA, isaliye durgati hI pAIH–––
––
ChAyAladosadUsiyamasaNa.n gasiu.n asuddha bhAveNa.
patto si mahAvasaNa.n tiriyagaIe aNappavaso.. 101..
ShaTchatvAri.nshadoShadUShitamashana.n grasita.n ashuddhabhAvena.
prAptaH asi mahAvyasana.n tiryaggatau anAtmavashaH.. 101..
arthaH––he mune! tune ashuddha bhAves ChiyAlIs doSho.nse dUShit ashuddha ashan (AhAr)
grasyA (khAyA) is kAraN se tirya.nchagati me.n parAdhIn hokar mahAn (ba.De) vyasan (kaShTa) ko
prApta kiyA.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! bhAvamuni kalyANakonI shreNiyut saukhyo lahe;
ne dravyamuni tirya.nch–manuj–kudevamA.n duHkho sahe. 100.

avishuddha bhAve doSh Che.ntALIs sah grahI ashanane,
tirya.nchagati madhye tu.n pAmyo duHkh bahu paravashapaNe. 101.

Page 219 of 394
PDF/HTML Page 243 of 418
single page version

bhAvapAhuD][219

bhAvArthaH––muni ChiyAlIs doSharahit shuddha AhAr karatA hai, battIs a.ntarAy TAlatA hai, chaudah maladoSharahit karatA hai, so jo muni hokar sadoShAAhAr kare to j~nAt hotA hai ki isake bhAv bhI shuddha nahI.n hai. usako upadesh hai ki–––he muni! tune doSh–sahit ashuddha AhAr kiyA, isaliye tirya.nchagati me.n pahile bhramaN kiyA aur kaShTa sahA, isaliye bhAv shuddha karake shuddha AhAr kar jisase phir bhramaN na kare. ChiyAlIs doSho.nme.n solah to udgam doSh hai.n, ve AhArake banane ke hai.n, ye shrAvak Ashrit hai.n. solah utpAdan doSh hai.n, ye munike Ashrit hai.n. das doSh eShaNAke hai.n, ye AhArake Ashrit hai. chAr pramANAdik hai.n. inake nAm tathA svarUp ‘mUlAchAr’, ‘AchArasAr’ gra.nthase jAniye.. 101..

Age phir kahate hai.nH–––––
sachchittabhattapANa.n giddhI.n dappeNa.adhI pabhuttUNa.
patto si tivvadukkha.n aNAikAleN ta.n chi.nta.. 102..
sachittabhaktapAna.n gR^iddhyA darpeN adhIH prabhujya.
prApto.asi tIvraduHkha.n anAdikAlen tva.n chintaya.. 102..

arthaH
––he jIv! tU durbuddhi
(aj~nAnI) hokar atichAr sahit tathA atigarva (uddhatapane)
se sachitta bhojan tathA pAn, jIvasahit AhAr – pAnI lekar anAdikAl se tIvra duHkhako
pAyA, usakA chintavan kar – vichAr kara.

bhAvArthaH––muniko upadesh karate hai.n ki–––anAdikAlase jab tak aj~nAnI rahA
jIvakA svarUp nahI.n jAnA, tab tak sachit (jIvasahit) AhAr – pAnI karate hue sa.nsArame.n
tIvra narakAdikake duHkh ko pAyA. ab muni hokar bhAvashuddha karake sachitta AhAr – pAnI mat
kare, nahI.n to phir pUrvavat duHkh bhogegA.. 102..

Age phir kahate hai.nH––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tu.n vichAr re! –te.n duHkh tIvra lahyA.n anAdi kALathI,
karI ashan–pAn sachittanA.n aj~nAn–gR^iddhi–darpathI. 102.

Page 220 of 394
PDF/HTML Page 244 of 418
single page version

220] [aShTapAhuD

ka.nda.n mUla.n bIva.n puppha.n pattAdi ki.nchi sachchitta.n.
asiUN mANagavva.n bhamio si aNa.ntasa.nsAre.. 103..
ka.nda.n mUla.n bIja.n puShpa.n patrAdi ki.nchit sachittam.
ashitvA mAnagarve bhramitaH asi ana.nt sa.nsAre.. 103..
arthaH––ka.nd – jamIka.nd Adik, bIj – chanA Adi annAdik, mUl – adarak mUlI
gAjar Adik, puShpa – phUl, patra nAgarabel Adik, inako Adi lekar jo bhI koI sachitta
vastu thI use mAn
(garva) karake bhakShaN kI. usase he jIv! tUne ana.nt–sa.nsArame.n bhramaN kiyA.

bhAvArthaH––kandamUlAdik sachitta ananta jIvo.nkI kAyA hai tathA anya vanaspati bIjAdik
sachitta hai.n inako bhakShaN kiyA. pratham to mAn karake ki–––ham tapasvI hai.n, hamAre gharabAr nahI.n
hai, vanake puShpa – phalAdik khAkar tapasyA karate hai.n,––aise mithyAdR^iShTi tapasvI hokar mAn
karake khAye tathA garva se uddhat hokar doSh samajhA nahI.n, svachCha.nd hokar sarvabhakShI huA. aise
in ka.ndAdikako khAkar is jIvane sa.nsAr bhramaN kiyA. ab muni hokar inakA bhakShaN mat
kare, aisA upadesh hai. anyamatake tapasvI ka.ndamUlAdik phal – phUl khAkar apaneko maha.nt
mAnate hai.n, unakA niShedh hai..103..

Age vinay AdikA upadesh karate hai.n, pahile vinayakA varNan haiH–––
viNaya.n pa.nchapayAra.n pAlahi maNavayaNakAyajoeNa.
aviNayaNarA suvihiya.n tatto mutti.n na pAva.nti.. 104..
vinayaH pa.nchaprakAra.n pAlay manovachanakAyayogena.
avinatanarAH suvihitA.n tato mukti.n na prApnuva.nti.. 104..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ka.nI ka.nd–mUlo, patra–puShpo, bIj Adi sachittane
tu.n mAn–madathI khAIne bhaTakyo ana.nt bhavArNave. 103.

re! vinay pA.nch prakArano tu.n pAL man–vach–tan vaDe;
nar hoy je avinIt te pAme na suvihit muktine. 104.

Page 221 of 394
PDF/HTML Page 245 of 418
single page version

bhAvapAhuD][221

arthaH––he mune! jis kAraNase avinayI manuShya bhale prakAr vihit jo mukti usako nahI.n pAte hai.n arthAt abhyuday tIrtha.nkarAdi sahit mukti nahI.n pAte hai.n, isaliye ham upadesh karate hai.n ki––––hAth jo.DnA, charaNo.nme.n giranA, Ane par uThanA, sAmane jAnA aur anukUl vachan kahanA yah pA.Nch prakAr kA vinay hai athavA j~nAn, darshan, chAritra, tap aur inake dhArak puruSh inakA vinay karanA, aise pA.Nch prakArake vinayako tU man – vachan –kAy tIno.n yogo.nse pAlan kara. bhAvArthaH––vinay binA mukti nahI.n hai, isaliye vinayakA upadesh hai. vinayame.n ba.De guN hai.n, j~nAnakI prApti hotI hai, mAn kaShAyakA nAsh hotA hai, shiShTAchArakA pAlan hai aur kalahakA nivAraN hai, ityAdi vinay ke guN jAnane. isaliye jo samyagdarshan Adi me.n mahAn hai unakA vinay karo yah upadesh hai aur jo vinay binA jinamArgase bhraShTa bhaye, vastrAdik sahit jo mokShamArga mAnane lage unakA niShedh hai.. 104.. Age bhaktirUp vaiyAvR^ityakA upadesh karate hai.nH––––

NiyasattIe mahAjas bhattIrAeN NichchakAlammi.
ta.n kuN jiN bhatti para.n vijjAvachcha.n dasaviyappa.n.. 105..
nijashaktyA mahAyashaH! bhaktirAgeN nityakAle.
tva.n kurU jin bhakti para.n vaiyAvR^itya.n dashavikalpam.. 105..

arthaH
––he mahAshay! he mune! jinabhakti me.n tatpar hokar, bhaktike rAgapUrvak us das
bhedarUp vaiyAvR^ityako sadAkAl tu apanI shaktike anusAr kara. ‘vaiyAvR^itya’ ke dUsare duHkh
(kaShTa) Anepar usakI sevA–chAkarI karaneko kahate hai.n. isake das bhed hai.n––1 AchArya, 2
upAdhyAy, 3 tapasvI, 4 shaikShya, 5 glAn, 6 gaN, 7 kul, 8 sa.ngh, 9 sAdhu 10 manoj~na––––
ye das muni ke hai.n. inakA vaiyAvR^itya karate hai.n isaliye das bhed kahe hai.n.. 105..

Age apane doShakA guruke pAs kahanA, aisI garhAkA upadesh karate hai.nH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tu.n he mahAyash! bhaktirAg vaDe svashaktipramANamA.n
jinabhaktirat dashabhed vaiyAvR^ittyane Achar sadA. 105.

Page 222 of 394
PDF/HTML Page 246 of 418
single page version

222] [aShTapAhuD

ja.n ki.nchi.n kaya.n dosa.n maNavayakAehi.n asuhabhAveNa.
ta.n garahi gurusayAse gArav mAya.n cha mottUNa.. 106..
yaH kashchit kR^itaH doShaH manovachaH kAyaiH ashubh bhAvena.
ta.n garha.n gurusakAshe gArava.n mAyA.n cha muktvA.. 106..

arthaH
––he mune! jo kuCh man–vachan–kAyake ddhArA ashubh bhAvo.nse pratij~nA me.n lagA ho
usako guruke pAs apanA gaurav
(maha.ntapanekA garva) Cho.Dkar aur mAyA (kapaT) Cho.Dkar
man–vachan–kAyako saral karake garhA kar arthAt vachan ddhArA prAkashit kara.

bhAvArthaH––apane koI doSh lagA ho aur niShkapaT hokar guruko kahe to vah doSh
nivR^itta ho jAve. yadi Ap shalyavAn rahe to munipadame.n vah ba.DA doSh hai, isaliye apanA doSh
ChipAnA nahI.n, jaisA ho vaisA saralabuddhise guruo.n ke pAs kahe tab doSh miTe yah upadesh hai.
kAlake nimittase munipad se bhraShTa bhaye, pIChe guruo.nke pAs prAyashchit nahI.n liyA, tab viparIt
hokar alag sampradAy banA liye, aise viparyay huA.. 106..

Age kShamAkA upadesh karate hai.nH––
dujjavayaNachaDakka.n NiTThurakaDuya.n saha.nti sappurisA.
kammamalaNAsaNaTTha.n bhAveN ya NimmamA savaNA.. 107..
durjanavachanachapeTA.n niShThurakaTuka.n sahante satpuruShAH.
karmamalanAshanArtha.n bhAven cha nirmamAH shramaNAH.. 107..

arthaH––satpuruSh muni hai.n ve durjanake vachanarUp chapeT jo niShThur (kaThor) dayArahit aur
kaTThak (sunate hI kAno.nko ka.De shUl samAn lage) aisI chapeT hai.n usako sahate hai.n. ve kisaliye
sahate hai.n? karmo.nkA nAsh hone ke liye sahate hai.n. pahale ashubh karma bA.Ndhe the usake nimitta se
durjanane kaTuk vachan kahe, Apane sune, usako upasham
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te.n ashubh bhAve man–vach–tanathI rkyo ka.nI doSh je,
kar garhaNA gurunI samIpe garva–mAyA ChoDIne. 106.

durjan taNI niShThur–kaTuk vachanorUpI thappaD sahe
satpuruSh nirmamabhAvayut–muni karmamaLalayahetue. 107.

Page 223 of 394
PDF/HTML Page 247 of 418
single page version

bhAvapAhuD][223 pariNAmase Ap sahe tab ashubhakarma uday hoy khir gaye. aise kaTukavachan sahane se karmakA nAsh hotA hai. ve muni satapuruSh kaise hai.n? apane bhAvase vachanAdikase nirmamatva hai.n, vachanase tathA mAnakaShAyase aur dehAdikase mamatva nahI.n hai. mamatva do to durvachan sahe na jAve.n, yah na jAne ki isane mujhe durvachan kahe, isaliye mamatvake abhAvase durvachan sahate hai.n. ataH muni hokar kisI par krodh nahI.n karanA yah upadesh hai. laukik me.n bhI jo ba.De puruSh hai.n ve durvachan sunakar krodh nahI.n karate hai.n, tab muniko sahanA uchit hI hai. jo krodh karate hai.n ve kahaneke tapasvI hai.n, sachche tapasvI nahI.n hai.n.. 107.. Age kShamAkA phal kahate hai.nH–––––

pAva.n khavai asesa.n khamAe paDima.nDio cha muNipavaro.
khevar amaraNarANa.n pasa.nsaNIo dhuva.n hoi.. 108..
pApa.n kShipati asheSha.n kShamayA parima.nDit cha munipravaraH.
khecharAmaranarANA.n prasha.nsanIya.n dhruva.n bhavati.. 108..

arthaH
––jo munipravar
(muniyo.nme.n shreShTha, pradhAn) krodhake abhAvarUp kShamAse ma.nDit hai.n vah
muni samasta pApo.nkA kShay karatA hai aur vidyAdhar – dev – manuShyo.n dvArA prasha.nsA karane yogya
nishchay se hotA hai.

bhAvArthaH––kShamA guN ba.DA pradhAn hai, isase sabake stuti karane yogya puruSh hotA hai. jo
muni hai unake uttam kShamA hotI hai, ve to sab manuShya – dev – vidyAdharo.nke stuti yogya hote
hI hai.n aur unake sab pApo.nkA kShay hotA hI hai, isaliye kShamA karanA yogya hai–––aisA upadesh
hai. krodhI sabake ni.ndA karane yogya hotA hai, isaliye krodhakA Cho.DnA shreShTha hai.. 108..

Age aise kShamAguNako jAnakar kShamA karanA aur krodh Cho.DnA aisA kahate haiH––––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
munipravar parima.nDit kShamAthI pAp niHsheShe dahe,
nar–amar–vidyAdhar taNA stutipAtra Che nishchitapaNe. 108.

Page 224 of 394
PDF/HTML Page 248 of 418
single page version

224] [aShTapAhuD

iy NAUN khamAguN khamehi tiviheN sayal jIvANa.n.
chirasa.nchiyakohasihi.n varakhamasalileN si.ncheha.. 109..
iti j~nAtvA kShamAguN! kShamasva trividhen sakalajIvAn.
chirasa.nchit krodh shikhina.n var kShamAsalilen si.ncha.. 109..

arthaH
––he kShamAguN mune! [jisake kShamAguN hai aise munikA sa.nbodhan hai] iti arthAt
pUrvotta prakAr kShamAguN ko jAn aur sab jIvo.n par man–vachan–kAy se kShamA kar tathA bahut
kAlase sa.nchit krodharUpIAgniko shamArUp jalase sI.nch arthAt shaman kara.

bhAvArthaH––krodharUpI agni puruSh ke bhale guNo.nko dagdha karane vAlI hai aur parajIvo.nkA
ghAt karane vAlI hai, isaliye isako kShamArUp jalase bujhAnA, anya prakAr yah bujhatI nahI.n hai
aur kShamA guN sab guNo.nme.n pradhAn hai. isaliye yah upadesh hai ki krodh ko Cho.Dkar kShamA grahaN
karanA.. 109..
Age dIkShAkAlAdikakI bhAvanA kA upadesh karate hai.nH–––
dikkhAkAlAIya.n bhAvahi aviyArada.nsaNavisuddho.
uttam bohiNimitta.n asArasArANi muNiUNa.. 110..

dIkShAkAlAdika.n bhAvay avikAradarshanavishuddhaH. uttamabodhinimitta.n asArasArANi j~nAtvA.. 110..

arthaH––he mune! tU sa.nsArako asAr jAnakar uttamabodhi arthAt samyagdarshan j~nAn chAritrakI prAptike nimitta avikAr arthAt atichArarahit nirmal samyagdarshan sahit hokar dIkShAkAl AdikakI bhAvanA kara. bhAvArthaH––dIkShA lete hai.n tab sa.nsAr, (sharIr) bhogako (visheShatayA) asAr jAnakar atya.nt vairAgya utpanna hotA hai, vaise hI usake Adi shabdase rogotpatti, maraNAkAlAdik jAnanA. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

tethI kShamAguNadhar! kShamA kar kvav saune traN vidhe;
uttam kShamA jaL sI.nch tu.n chirakALanA krodhAgnine. 109.

suvishuddhadarshanadharapaNe varabodhi kerA hetue
chi.ntav tu.n dIkShAkAL–Adik, jANI sAr–asArane. 110.

Page 225 of 394
PDF/HTML Page 249 of 418
single page version

bhAvapAhuD][225 us samayame.n jaise bhAv ho.n vaise hI sa.nsArako asAr jAnakar, vishuddha samyagdarshan sahit hokar, uttamabodhi jisase kevalaj~nAn utpanna hotA hai, usake liye dIkShAkAlAdik kI nirantar bhAvanA karanA yogya hai, aisA upadesh hai .. 110.. [nirantar smaraName.n rakhanAH––––kyA? samyagdarshan–j~nAn–chAritra kI vR^iddhi hetu he muni! dIkShAke samayakI apUrva utsAhamay tIvra virakta dashAko, kisI rogotpattike samay ugra j~nAn– vairAgya sa.npattiko, kisI duHkhake avasar par pragaT huI udAsInatAkI bhAvanAko, kisI upadesh tathA tattvavichArake dhanya avasar par jagI pavitra a.ntaHbhAvanAko smaraName.n rakhanA, nirantar svasanmukhaj~nAtApan ko dhIraj artha smaraName.n rakhanA, bhUlanA nahI.n. (is gAthAkA visheSh bhAvArtha)]

Age bhAvali.ng shuddha karake dravyali.ng sevanakA upadesh karate hai.nH–––
sevahi chauvihali.nga.n abbha.ntarali.ngasuddhimAvaNNo.
bAhirali.ngamakajja.n hoi phuDa.n bhAvarahiyANa.n.. 111..
sevasya chaturvidhali.nga.n abhya.ntarali.ngashuddhimApannaH.
bAhyali.ngamakArya.n bhavati sphuTa.n bhAvarahitAnAm.. 111..

arthaH
––he munivar! tU abhya.ntarali.ngI shuddhi arthAt shuddhatAko prApta hokar chAr prakArake
bAhyali.ngakA sevan kar, kyo.nki jo bhAvarahit hote hai.n unake pragaTapane bAhyali.ng akArya hai
arthAt kAryakArI nahI.n hai.

bhAvArthaH––jo bhAvakI shuddhatAse rahit hai.n, jinake apanI AtmAkA yathArtha shraddhAn, j~nAn, AcharaN nahI.n hai, unake bAhyali.ng kuCh kAryakArI nahI.n hai, kAraN pAkar tatkAl biga.D.h.h jAte hai.n, isaliye yah upadesh hai–––pahile bhAvakI shuddhatA karake dravyali.ng dhAraN karo. yah dravyali.ng chAr prakArakA kahA hai, usakI sUchanA isaprakAr hai–––1 mastakake, 2 dA.DhIke aur 3 mUCho.nke kesho.nkA loch karanA, tIn chinha to ye aur chauthA nIche ke kesh rakhanA; athavA 1 vastra kA tyAg, 2 kesho.nkA loch karanA, 3 sharIrakA snAnAdise sa.nskAr na karanA, 4 pratilekhan mayUrapichChikA rakhanA, aise bhI chAr prakArakA bAhyali.ng kahA hai. aise sab bAhya vastrAdikase rahit nagna rahanA, aisA nagnarUp bhAvavishuddhi binA ha.NsI kA sthAn hai aur kuCh uttam phal bhI nahI.n hai.. 111.. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

karI prApta A.ntarali.ngashuddhi sev chauvidh li.ngane;
Che bAhyali.ng akArya bhAvavihInane nishchitapaNe. 111.

Page 226 of 394
PDF/HTML Page 250 of 418
single page version

226] [aShTapAhuD

Age kahate hai.n ki bhAv biga.Dne ke kAraN chAr sa.nj~nA hai.n, unake sa.nsAr–bhramaN hotA hai, yah dikhAte hai.nH–––

AhArabhayapariggahamehuN saNNAhi mohio si tuma.n.
bhamio sa.nsAravaNe aNAikAla.n aNappavaso.. 112..
AhArabhayaparigrah maithun sa.nj~nAbhiH mohitaH asi tvam.
bhramitaH sa.nsAravane anAdikAla.n anAtmavashaH.. 112..

arthaH
––he mune! tUne AhAr, bhay, maithun, parigrah, in chAr sa.nj~nAo.nse mohit hokar
anAdikAlase parAdhIn hokar sa.nsArarUp vaname.n bhramaN kiyA.

bhAvArthaH–– ‘sa.nj~nA’ nAm vA.nChAke jAgate rahane (arthAt bane rahane) kA hai, so AhArakI
vA.nChA honA, bhay honA, maithunakI vA.nChA honA aur parigrah kI vA.nChA prANI ke nirantar banI
rahatI hai, yah janmAntar se chalI jAtI hai, janma lete hI tatkAl pragaT hotI hai. isI ke
nimitta se karmo.nkA ba.ndh kar sa.nsAravan me.n bhramaN karatA hai, isaliye muniyo.nko yah upadesh hai ki
ab in sa.nj~nAo.nkA abhAv karo.. 112..
Age kahate hai.n ki bAhya uttaraguN kI pravR^itti bhI bhAv shuddha karake karanAH–––
bAhirasayaNattAvaNatarumUlAINi uttaraguNANi.
pAlahi bhAvavishuddho pUyAlAha.n Na Iha.nto.. 113..
bahiH shayanAtApanatarumUlAdIn uttaraguNAn.
pAlay bhAvavishuddhaH pUjA lAbha.n na IhamAnaH.. 113..

arthaH
––he munivar! tU bhAvase vishuddha hokar pUjA–lAbhAdikako nahI.n chAhate hue,
bAhyashayan, AtApan, vR^ikShamUlayog dhAraN karanA, ityAdi uttaraguNo.nkA pAlan kara.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
AhAr–bhay–parigrah–mithun sa.nj~nA thakI mohitapaNe
tu.n paravashe bhaTakayo anAdi kALathI bhavakAnane. 112.

tarUmUl, AtApan, bahiH shayanAdi uttaraguNane
tu.n shuddha bhAve pAL, pUjAlAbhathI niHspR^ihapaNe. 113.

Page 227 of 394
PDF/HTML Page 251 of 418
single page version

bhAvapAhuD][227

bhAvArthaH––shItakAl me.n bAhar khule maidAname.n sonA – baiThanA, grIShmakAl me.n parvat ke shikhar par sUryasanmukh AtApanayog dhAranA, varShA kAlame.n vR^ikShake nIche yog dharanA, jahA.N bU.Nde.n vR^ikSha par girane ke bAd ekatra hokar sharIr par gire.n. isame.n kuCh prAsuk kA bhI sa.nkalpa hai aur bAdhA bahut hai, inako Adi lekar yah uttar guN hai, inakA pAlan bhI bhAvashuddhi karake karanA. bhAvashuddhi binA kare to tatkAl biga.De aur phal kuCh nahI.n hai, isaliye bhAv shuddha karake karane kA upadesh hai. aisA na jAnanA ki inako bAhyame.n karane kA niShedh karate hai.n. inako bhI karanA aur bhAv bhI shuddha karanA yah Ashay hai. keval pUjA – lAbhAdi ke liye, apanA ba.Dppan dikhAne ke liye kare to kuCh phal (lAbh) kI prApti nahI.n hai.. 113.. Age tattvakI bhAvanA karane kA upadesh karate hai.nH––––

bhAvahi paDhama.n tachcha.n badiya.n tadiya.n chauttha.n pa.nchamaya.n.
tiyaraNasuddho appa.n aNAiNihaNa.n tivaggahara.n.. 114..
bhAvay prathama.n tattva.n dvitIya.n tR^itIya.n chaturtha.n pa.nchamakam.
trikaraNashuddhaH AtmAna.n anAdinidhana.n trivargaharam.. 114..

arthaH
––he mune! tU pratham jo jIvatattva usakA chintan kar, dvitIy ajIvatattvakA
chintan kar, tR^itIy Asravatattva kA chintan kar, chaturtha bandhatattvakA chintan kar, pa.Ncham
sa.nvaratattvakA chintan kar aur trikaraN arthAt man–vachan–kAy, kR^it–kArit–anumodanA se
shuddha hokar AtmasvarUpakA chintan kar; jo AtmA anAdinidhan hai aur trivarga arthAt dharma,
artha tathA kAm inako haranevAlA hai.

bhAvArthaH––pratham ‘jIvatattva’ kI bhAvanA to, ‘sAmAnya jIv’ darshan–j~nAnamayI chetanA–
svarUp hai, usakI bhAvanA karanA. pIChe aisA mai.n hU.N isaprakAr AtmatattvakI bhAvanA karanA.
dUsarA
ajIvatattva’ hai so sAmAnya achetan ja.D.h.h hai, yah pA.Nch bhedarUp pudgal, dharma,
adharma, AkAsh, kAl hai.n inakA vichAr karanA. pIChe bhAvanA karanA ki ye hai.n vah mai.n nahI.n hU.N.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tu.n bhAv pratham, dvitiy, trIjA, turya, pa.ncham tattvane,
Adya.nt rahit trivargahar jIvane, trikaraN vishuddhie. 114.

Page 228 of 394
PDF/HTML Page 252 of 418
single page version

228] [aShTapAhuD tIsarA Asravatattva’ hai vah jIv–pudgal ke sa.nyogajanit bhAv hai.n, iname.n anAdi karma sambandha se jIvake bhAv (bhAv–Asrav) to rAg–dveSh–moh hai.n aur ajIv pudgalake bhAvakarma ke udayarUp mithyAtva, avirat, kaShAy aur yog dravyAsrav hai.n. inakI bhAvanA karanA ki ye (asadbhUt vyavahAranay apekShA) mujhe hote hai.n, [ashuddha nishchayanayase] rAgadveShamoh bhAv mere hai.n, inase karmo.nkA bandha hotA hai, usase sa.nsAr hotA hai isaliye inakA karttA na honA–––[svame.n apane j~nAtA rahanA]. chauthA bandhatattva’ hai vah mai.n rAgamohadveSharUp pariNaman karatA hU.N vah to merI chetanAkA vibhAv hai, isase jo ba.Ndhate hai.n ve pudgal hai.n, karma pudgal hai.n, karma pudgal j~nAnAvaraN Adi ATh prakAr hokar ba.NdhatA hai, ve svabhAv–prakR^iti, sthiti, anubhAg aur pradesharUp chAraprakAr hokar ba.Ndhate hai.n, ve mere vibhAv tathA pudgal karma sab hey hai.n, sa.nsAr ke kAraN hai.n, mujhe rAgadveSh moharUp nahI.n honA hai, isaprakAr bhAvanA karanA. pA.NchavA.N sa.nvaratattva’ hai vah rAg–dveSh–moharUp jIvake vibhAv hai.n, unakA na honA aur darshan–j~nAnarUp chetanAbhAv sthir honA yah ‘sa.nvar’ hai, vah apanA bhAv hai aur isI se pudgal karmajanit bhramaN miTatA hai. isaprakAr in pA.Nch tattvo.nkI bhAvanA karane me.n AtmatattvakI bhAvanA pradhAn hai, usase karmakI nirjarA hokar mokSha hotA hai. AtmAkA bhAv anukram se shuddha honA yah to ‘nirjarAtattva’ huA aur sab karmo.nkA abhAv honA yah ‘mokShatattva’ huA.

isaprakAr sAt tattvo.nkI bhAvanA karanA. isIliye AtmatattvakA vishleShaN kiyA ki Atmatattva kaisA hai–––dharma, artha, kAm is trivargakA abhAv karatA hai. isakI bhAvanA se trivarga se bhinna chauthA puruShArtha ‘mokSha’ hai vah hotA hai. yah AtmA j~nAn–darshanamayI chetanAsvarUp anAdinidhan hai, isakA Adi bhI nahI.n aur nidhan (nAsh) bhI nahI.n hai. ‘bhAvanA’ nAm bArabAr abhyAs karane, chintan karane kA hai vah man–vachan–kAyase Ap karanA tathA dUsare ko karAnA aur karane vAle ko bhalA jAnanA–––aise trikaraN shuddha karake bhAvanA karanA. mAyA–nidAn shalya nahI.n rakhanA, khyAti, lAbh, pUjAkA Ashay na rakhanA. isaprakAr se tattva kI bhAvanA karane se bhAv shuddha hote hai.n.


Page 229 of 394
PDF/HTML Page 253 of 418
single page version

bhAvapAhuD][229

strI Adi padArtho.n parase bhedaj~nAnI kA vichAra.

isaprakAr udAharaN isaprakAr hai ki–––jab strI Adi indriyagochar ho.n (dikhAI de.n) tab unake viShayame.n tattvavichAr karanA ki yah strI hai vah kyA hai? jIvanAmak tattvakI payArya hai, isakA sharIr hai vah to pudgal tattvakI paryAy hai, yah hAvabhAv cheShTA karatI hai, vah is jIv ke vikAr huA hai yah Asravatattva hai aur bAhya cheShTA pudgal kI hai, is vikAr se is strI kI AtmA ke karma kA bandha hotA hai. yah vikAr isake na ho to ‘Asrav’ ‘bandha’ na ho.n. kadAchit mai.n bhI isako dekhakar vikArarUp pariNaman karU.N to mere bhI ‘Asrav’ ‘bandha’ ho.n. isaliye mujhe vikArarUp na honA yah ‘sa.nvar’ tattva hai. ban sake to kuCh upadesh dekar isakA vikAr dUr karU.N [aisA vikalpa rAg hai] vah rAg bhI karane yogya nahI.n hai––––svasanmukh j~nAtApane me.n dhairya rakhanA yogya hai. isaprakAr tattvakI bhAvanA se apanA bhAv ashuddha nahI.n hotA hai, isaliye jo dR^iShTigochar padArtha ho.n uname.n isaprakAr tattvakI bhAvanA rakhanA, yah tattva kI bhAvanA kA upadesh hai..114.. Age kahate hai.n ki aise tattvakI bhAvanA jab tak nahI.n hai tab tak mokSha nahI.n haiH–––

jAv Na bhAvai tachcha.n jAv Na chi.ntei chi.ntaNIthAi.n.
tAv Na pAvai jIvo shraramaraNavivajjiya.n ThANa.n.. 115..
yAvanna bhAvayati tattva.n yAvanna chi.ntayati chi.ntanIyAni.
tAvanna prApnoti jIvaH jarAmaraNavivarjita.n sthAnam.. 115..
arthaH––he mune! jabatak vah jIvAdi tattvo.nko nahI.n bhAtA hai aur chintan karane yogya
kA chintan nahI.n karatA hai tab tak jarA aur maraNase rahit mokShasthAnako nahI.n pAtA hai.

bhAvArthaH––tattvakI bhAvanA to pahile kahI vah chintan karane yogya dharmashukla– dhyAnakA
viShayabhUt jo dhyey vastu apanA shuddha darshanaj~nAnamayI chetanAbhAv aur aisI hI araha.nt–siddha
parameShThI kA svarUp, usakA chintan jab tak is AtmAke na ho tab tak sa.nsAr se nivR^itta
honA nahI.n hai, isaliye tattvakI bhAvanA aur shuddhasvarUpake dhyAnakA upAy nirantar rakhanA yah
upadesh hai.. 115..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
bhAve na jyA.n lagI tattva, jyA.n lagI chi.ntanIy na chi.ntave,
jIv tyA.n lagI pAme nahI.n jar–maraNavarjit sthAnane. 115.

Page 230 of 394
PDF/HTML Page 254 of 418
single page version

230] [aShTapAhuD

Age kahate hai ki pAp–puNyakA aur bandha–mokShakA kAraN pariNAm hI haiH–––
pAva.n havai asesa.n puNNamasesa.n cha havai pariNAmA.
pariNAmAdo ba.ndho mukkho jiNasAsaNe diTTho.. 116..
pApa.n bhavati asheSha.n puNyamasheSha.n cha bhavati pariNAmAt.
pariNAmAdba.ndhaH mokShaH jinashAsane draShTaH.. 116..

arthaH
––pAp–puNya, ba.ndh–mokSha kA kAraN pariNAm hI ko kahA hai. jIvake mithyAtva,
viShay–kaShAy, ashubhaleshyArUp tIvra pariNAm hote hai.n, unase to pApAsravakA ba.ndh hotA hai.
parameShThI kI bhakti, jIvo.n par dayA ityAdik ma.ndakaShAy shubhaleshyArUp pariNAm hote hai.n, isase
puNyAsravakA ba.ndh hotA hai. shuddhapariNAmarahit vibhAvarUp pariNAm se ba.ndh hotA hai. shuddhabhAvake
sanmukh rahanA, usake anukUl shubh pariNAm rakhanA, ashubh pariNAm sarvathA dUr karanA, yah
upadesh hai.. 116..

Age puNya–pApakA ba.ndh jaise bhAvo.nse hotA hai unako kahate hai.n. pahile pAp–ba.ndhake
pariNAm kahate hai.nH––
michChatta tah kasAyAsa.njamajogehi.n asuhalesehi.n.
ba.ndhai asuha.n kamma.n jiNavayaNaparammuho jIvo.. 117..
mithyAtva.n tathA kaShAyAsa.nyamayogaiH ashubhaleshyaiH.
badhnati ashubha.n karma.n jinavachanaparA~N.hmukhaH jIvaH.. 117..

arthaH
––mithyAtva, kaShAy, asa.nyam aur yog jiname.n ashubhaleshyA pAI jAtI hai
isaprakArake bhAvo.nse yah jIv jinavachanase parA~Nmukh hotA hai––––ashubhakarmako bA.NdhatA hai vah
pAp hI bA.NdhatA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! pAp saghaLu.n, puNya saghaLu.n, thAy Che pariNAmathI;
pariNAmathI Che ba.ndh tem ja mokSha jinashAsanamahI.n. 116.
mithyA–kaShAy–avirati–yog ashubhaleshyAnvit vaDe,
jinavachaparA~N.hmukh AtamA bA.ndhe ashubharUp karmane. 117.

Page 231 of 394
PDF/HTML Page 255 of 418
single page version

bhAvapAhuD][231

bhAvArthaH––‘mithyAtvabhAv’ tattvArtha kA shraddhAn rahit pariNAm hai. ‘kaShAy’ krodhAdik hai.n. ‘asa.nyam’ paradravyake grahaNarUp hai tyAgarUp bhAv nahI.n, isaprakAr indriyo.nke viShayo.nse prIti or jIvo.nkI virAdhanA sahit bhAv hai. ‘yog’ man–vachan–kAyake nimitta se Atmapradesho.n kA chalanA hai. ye bhAv jab tIvra kaShAy sahit kR^iShNa, nIl, kapot ashubh leshyArUp ho.n tab is jIv ke pApakarma kA ba.ndh hotA hai. pApaba.ndh karanevAlA jIv kaisA hai? usake jinavachan kI shraddhA nahI.n hai. is visheShaN kA Ashay yah hai ki anyamat ke shraddhAnI ke jo kadAchit shubhaleshyA ke nimitta se puNyakA bhI ba.ndh ho to usako pAp hI me.n ginate hai.n. jo jinaAj~nA me.n pravartatA hai usake kadAchit pAp bhI ba.ndhe to vah puNya jIvo.n kI hI pa.nkti me.n ginA jAtA hai, mithyAdR^iShTiko pApI jIvo.n me.n mAnA hai aur samyagdR^iShTiko puNyavAn jIvo.nme.n mAnA jAtA hai. isaprakAr pApaba.ndhake kAraN kahe.. 117..

Age isase ulaTA jIv hai vah puNya bA.NdhatA hai, aisA kahate hai.nH–––
tavvivarIo ba.ndhai suhakamma.n bhAvasuddhibhAvaNNo.
duvihapayAra.n ba.ndhai sa.nkhepeNev vajjariya.n.. 118..
tadviparItaH badhnAti shubhakarma bhAvashuddhimApannaH.
dvividhaprakAra.n badhnAti sa.nkShepeNaiv kathitam.. 118..

arthaH
–– us pUrvokta jinavachanakA shraddhAnI mithyAtva rahit samyagdR^iShTi jIv shubhakarmako
bA.NdhatA hai jisane ki––––bhAvo.n me.n vishuddhi prApta hai. aise dono.n prakAr ke jIv shubhAshubh karma
ko bA.Ndhate hai.n, yah sa.nkShep se jinabhagavAn ne kahA hai.

bhAvArthaH––pahile kahA thA ki jinavachanase parA~Nmukh mithyAtva sahit jIv hai, usase
viparIt jinaAj~nAkA shraddhAnI samyagdR^iShTi jIv vishuddhabhAv ko prApta hokar shubh karmako bA.NdhatA
hai, kyo.nki isake samyaktvake mahAtmyase aise ujjval bhAv hai.n jinase mithyAtvake sAth ba.Ndhane
vAlI pApaprakR^itiyo.nkA abhAv hai. kadAchit ki.nchit koI pApaprakR^iti ba.NdhatI hai to usakA anubhAg
ma.nd hotA hai,
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
viparIt tethI bhAvashuddhiprApta bA.ndhe shubhane;
–e rIt bA.ndhe ashubh–shubh; sa.nkShepathI ja kahel Che. 118.

Page 232 of 394
PDF/HTML Page 256 of 418
single page version

232] [aShTapAhuD kuCh tIvra pApaphal kA dAtA nahI.n hotA. isaliye samyagdR^iShTi shubhakarma hI ke bA.Ndhane vAlA hai–– –isaprakAr shubh–ashubh karma ke ba.ndhakA sa.nkShep se vidhAn sarvaj~nadevane kahA hai, vah jAnanA chAhiye.. 118..

Age kahate hai.n ki he mune! tU aisI bhAvanA karaH––––
NANAvaraNAdIhi.n ya aTThahi.n kammehi.n beDhio ya aha.n.
DahiUN iNhi.n payaDami aNa.ntaNANAiguNachittA.n.. 119..
j~nAnAvaraNAdibhiH cha aShTabhiH karmabhiH veShTitashcha aha.n.
dagdhvA idAnI.n prakaTayAmi anantaj~nAnAdiguN chetanA.n.. 119..

arthaH
––he munivar! tU aisI bhAvanA kar ki mai.n j~nAnAvaraNAdi ATh karmo.n se veShThit hU.N,
isaliye inako bhasma karake anantaj~nAnAdi guN jinasvarUp chetanAko pragaT karU.N.

bhAvArthaH––apane ko karmo.n se veShThit mAne aur unase anantaj~nAnadi guN AchChAdit mAne
tab un karmo.nke nAsh karanekA vichAr kar, isaliye karmo.n ke ba.ndhakI aur unake abhAvakI
bhAvanA karane kA upadesh hai. karmo.n kA abhAv shuddhasvarUp ke dhyAn se hotA hai, usI ke karane
kA upadesh hai.

karma ATh hai.n––––1 j~nAnAvaraN, 2 darshanAvaraN, 3 mohanIy, 4 a.ntarAy ye chAr ghAtiyA karma hai.n, inakI prakR^iti sai.ntAlIs hai.n, kevalaj~nAnAvaraN se anantaj~nAn AchChAdit hai, kevaladarshanAvaraN se anantadarshan AchChAdit hai, mohanIy se anantasukh pragaT nahI.n hotA hai aur a.ntarAy se anantavIrya pragaT nahI.n hotA hai, isaliye inakA nAsh karo. chAr aghAti karma hai.n inase avyAbAdh, agurulaghu, sUkShmatA aur avagAhanA ye guN (–––kI nirmal payArya) pragaT nahI.n hote hai.n, in aghAti karmo.n kI prakR^iti ekasau ek hai.n. ghAtikarmo.n kA nAsh hone par aghAtikarmo.n kA svayamev abhAv ho jAtA hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 116.. Age in karmo.n kA nAsh hone ke liye anek prakAr kA upadesh hai, usako sa.nkShep se kahate hai.nH–––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

veShTit Chu.n hu.n j~nAnAvaraNakarmAdi karmAShTak vaDe;
bALI, hu.n pragaTAvu.n amitaj~nAnAdiguNavedan have. 119.

Page 233 of 394
PDF/HTML Page 257 of 418
single page version

bhAvapAhuD][233

sIlasahassaTThAras chaurAsIguNagaNAN lakkhAi.n.
bhAvahi aNudiNu Nihila.n asappa lAveN ki.n bahuNA.. 120..
shIlasahasrAShTAdash chaturashItiguNagaNAnA.n lakShANi.
bhAvay anudina.n nikhila.n asatpralApen ki.n bahunA.. 120..

arthaH
––shIl aThArah hajAr bhedarUp hai aur uttaraguN chaurAsI lAkh hai.n. AchArya kahate
hai.n ki he mune! bahut jhUThe pralAparUp nirarthak vachano.nse kyA? in shIlo.nko aur uttaraguNo.n ko
sabako tU nirantar bhA, inakI bhAvanA – chintan – abhyAs nirantar rakh, jaise inakI prApti
ho vaise hI kara.

bhAvArthaH––‘AtmA– jIv’ nAmak vastu anantadharma svarUp hai. sa.nkShep se isakI do
pariNati hai.n, ek svAbhAvik ek vibhAv rUpa. iname.n svAbhAvik to shuddhadarshanaj~nAnamayI
chetanApariNAm hai aur vibhAvapariNAm karma ke nimitta se hai.n. ye pradhAnarUp se to mohakarma ke
nimitta se hue hai.n. sa.nkShep se mithyAtva rAgadveSh hai.n, inake vistAr se anek bhed hai.n. anya karmo.n
ke uday se vibhAv hote hai.n uname.n pauruSh pradhAn nahI.n hai.n, isaliye upadesh–apekShA ve gauN hai.n;
isaprakAr ye shIl aur uttaraguN svabhAv–vibhAv pariNati ke bhed se bhedarUp karake kahe hai.n.

shIl kI prarUpaNA do prakAr kI hai––––ek svadravya–paradravya ke vibhAgakI apekShA hai
aur dUsare strI ke sa.nsarga kI apekShA hai. paradravya kA sa.nsarga man, vachan, kAy se aur kR^it,
kArit, anumodanA se na karanA. inako Apasame.n guNA karane se nau bheed hote hai.n. AhAr, bhay,
maithun aur parigrah ye chAr sa.nj~nA hai.n, inase paradravya kA sa.nsarga hotA hai usakA na honA, aise nau
bhedo.nkA chAr sa.nj~nAo.n se guNA karane par ChattIs hote hai.n. pA.Nch indriyo.nke nimitta se viShayo.n kA
sa.nsarga hotA hai, unakI pravR^itti ke abhAv rUp pA.Nch indriyo.n se ChattIs ko guNA karane par
ekasau assI hote hai.n. pR^ithvI, ap, tej, vAyu, pratyek, sAdhAraN ye to ekendriy aur do
indriy, tIn indriy, chau indriy, pa.nchendriy aise dash bhedarUp jIvo.nkA sa.nsarga, inakI hi.nsArUp
pravartan se pariNAm vibhAvarUp hote hai.n so na karanA, aise ekasau assI bhedo.nko das se guNA
karane par aThArahasau hote hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
chorAshI lAkh guNo, aDhAr havar bhedo shIlanA,
–saghalu.ny pratidin bhAv; bahu pralapan nirarthathI shu.n bhalA? 120.

Page 234 of 394
PDF/HTML Page 258 of 418
single page version

234] [aShTapAhuD krodhAdik kaShAy aur asa.nyam pariNAm se paradravya sa.nba.ndhI vibhAv pariNAm hote hai.n unake abhAvarUp dasalakShaN dharma hai, unase guNA karane se aThArah hajAr hote hai.n. aise paradravya ke sa.nsargarUp kushIl ke abhAvarUp shIlake aThArah hajAr bhed hai.n. inake pAlane se param brahmacharya hotA hai, brahma

AtmA
me.n prarvatane aur ramane ko ‘brahmacharya’ kahate hai.n.
(
)

strIke sa.nsarga kI apekShA isaprakAr hai–– strI do prakAr kI hai, achetan strI kAShTha pAShAN lep

chitrAm
ye tIn, inakA man aur kAy do se sa.nsarga hotA hai, yahA.N vachan nahI.n hai
(
)
isaliye do se guNA karane par Chah hote hai.n. kR^it, kArit, anumodanA se guNA karane par
aThArah hote hai.n. pA.Nch indriyo.nse guNA karane par nabbe hote hai.n. dravya–bhAvase guNA karane par
ekasau assI hote hai.n. krodh, mAn, mAyA, lobh in chAr kaShAyo.n se guNA karane par sAtaso
bIs hote hai.n. chetan strI devI, manuShyiNI, tirya.nchaNI aise tIn, in tIno.n ko man, vachan,
kAyase guNA karane par nau hote hai.n. inako kR^it, kArit, anumodanA se guNA karane par sattAIs
hote hai.n. inako pA.Nch indriyo.n se guNA karane par ekasau pai.ntIs hote hai.n. inako dravya aur bhAv
in do se guNA karane par do sau sattar hote hai.n. inako chAr sa.nj~nAse guNA karane par ek
hajAr assI hote hai.n. inako anantAnubandhI, apratyAkhyAnAvaraN, pratyAkhyAnAvaraN, sa.njvalan,
krodh, mAn, mAyA, lobh in solah kaShAyo.nse guNA karane par satrah hajAr do sau assI hote
hai.n. aise achetan strIke sAtasau bIs milAne par 1aThArah hajAr hote hai.n. aise strIke sa.nsarga
se vikAr pariNAm hote hai.n so kushIl hai, inake abhAv pariNAm shIl hai isakI bhI ‘brahyacharya’
sa.nj~nA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1
achetanaH kAShTha,
pAShAN
man
kR^itakArit
indiyA
dravya
krodh, mAn,
strI chitrAm
kAy
anumodanA
5
bhAv
mAn,
lobh
3
2
3
5
2
4
720

AhAr
ana.ntAnubandhI krodh
chetan devI
man
kR^it
parigrah
apratyAkhyAnAvaraN mAn
strI
manuShyiNI
vachan kArit indriyA.N
dravya
bhay
pratyAkhyAnAvaraN
mAyA
tirya.nchiNI
kAy
anumodanA
5
bhAv
maithun
sa.njvalan
lobh
3
3
5
2
4 4 4
17280
–––
–––
18000

Page 235 of 394
PDF/HTML Page 259 of 418
single page version

bhAvapAhuD][235

chaurAsI lAkh uttaraguN aise hai.n jo AtmAke vibhAvapariNAmo.nke bAhyakAraNo.nkI apekShA bhed hote hai.n. unake abhAvarUp ye guNo.nke bhed hai.n. un vibhAvo.nke bhedo.nkI gaNanA sa.nkShep se aise hai––1 hi.nsA, 2 anR^it, 3 stey, 4 maithun, 5 parigrah, 6 krodh, 7 mAn, 8 mAyA, 9 lobh, 10 bhay, 11 jugupsA, 12 arati, 13 shok, 14 manoduShTatva, 15 vachanaduShTatva, 16 kAyaduShTatva, 17 mithyAtva, 18 pramAd, 19 paishUnya, 20 aj~nAn, 21 indriyakA anugrah aise ikkIs doSh hai.n. inako atikram, vyatikram, atichAr, anAchAr in chAro.n se guNA karane par chaurAsI hote hai.n. pR^ithvI – ap – tej – vAyu pratyek sAdhAraN ye sthAvar aikendriy jIv Chah aur vikal tIn, pa.nchendriy ek aise jIvo.nke das bhed, inakA paraspar Arambha se ghAt hotA hai inako paraspar guNA karane par sau (100) hote hai.n. inase chaurAsI ko guNA karane par chaurAsI sau hote hai, inako das ‘shIl–virAdhane’ se guNA karane par chaurAsI hajAr hote hai.n. in dasake nAm ye hai.n 1 strIsa.nsarga, 2 puShTarasabhojan, 3 ga.ndhamAlayakA grahaN, 4 sundar shayanAsanakA grahaN, 5 bhUShaNakA ma.nDan, gItavAditrakA prasa.ng, 7 dhanakA sa.nprayojan, 8 kushIlakA sa.nsarga, 9 rAjasevA, 10 rAtrisa.ncharaN ye ‘shIl – virAdhanA’ hai. inake AlochanA ke das doSh hai.n–– guruo.n ke pAs lage hue doSho.nkI AlochanA kare so saral hokar na kare kuCh shalya rakhe.n, usake das bhed kiye hai.n, inake guNA karane par ATh lAkh chAlIs hajAr hote hai.n. AlochanA ko Adi dekar prAyashchittake das bhed hai.n inase guNA karane par chaurAsI lAkh hote hai.n. so sab doSho.nke bhed hai.n, inake abhAv se guN hote hai.n. inakI bhAvanA rakhe.n, chintan aur abhyAs rakhe.n, inakI sampUrNa prApti hone kA upAy rakhe.n; isaprakAr isakI bhAvanA kA upadesh hai.

AchArya kahate hai.n ki bArabAr bahut vachanake pralApase to kuCh sAdhya nahI.n hai, jo kuCh AtmAke bhAvakI pravR^ittike vyavahArake bhed hai.n unakI ‘guN’ sa.nj~nA hai, unakI bhAvanA rakhanA. yahA.N itanA aur jAnanA ki guNasthAn chaudah kahe.n hai.n, us paripATIse guN doSho.n kA vichAr hai. mithyAtva sAsAdan mishra in tIno.nme.n se to vibhAv pariNati hI hai, iname.n to guN kA vichAr hI nahI.n hai. avirat, deshavirat Adime.n shIlaguNakA aikadesh AtA hai. aviratame.n mithyAtva anantAnubandhI kaShAy ke abhAvarUp guNakA ekadesh samyaktva aur tIvra rAgadveShakA abhAvarUp guN AtA hai aur deshavirat me.n kuCh vratakA ekadesh AtA hai. pramattame.n mahAvrat sAmAyik chAritra kA ekadesh AtA hai kyo.nki pApasa.nbandhI rAgadveSh to vahA.N nahI.n hai, parantu dharmasa.nbandhI rAg hai aur ‘sAmAyik’ rAgadveSh ke abhAv kA nAm hai, isaliye sAmAyik kA ekadesh hI kahA hai. yahA.N svarUpake sa.nmukh honeme.n kriyAkA.nDake sambandha se pramAd hai, isaliye ‘pramatta’ nAm diyA hai.


Page 236 of 394
PDF/HTML Page 260 of 418
single page version

236] [aShTapAhuD apramatta me.n svarUp sAdhan me.n to pramAd nahI.n hai, parantu kuCh svarUpake sAdhane kA rAg vyakta hai, isaliye yahA.N bhI sAmAyik kA ekadesh hI kahA hai. apUrvakaraN–anivR^ittikaraN me.n rAg vyakta nahI.n hai, avyaktakaShAyakA sadbhAv hai, isaliye sAmAyik chAritra kI pUrNatA kahI. sUkShmasA.nparAyame.n avyakta kaShAy bhI sUkShma rah gaI, isaliye isakA nAm ‘sUkShmasA.nparAy’ rakhA. upashA.ntamoh kShINamohame.n kaShAyakA abhAv hI hai, isaliye jaisA AtmAkA moh vikArarahit shuddhi svarUp thA usakA anubhav huA, isaliye ‘yathAkhyAtacharitra’ nAm rakhA. aise mohakarmake abhAvakI apekShA to yahA.N hI uttar guNo.nkI pUrNatA kahI jAtI hai, parantu AtmAkA svarUp anantaj~nAnAdi svarUp hai so ghAtikarmake nAsh hone par Anantaj~nAnAdi pragaT hote hai.n tab ‘sayogakevalI’ kahate hai.n. isame.n bhI kuCh yogo.nkI pravR^itti hai, isaliye ‘ayogakevalI’ chaudahavA.N guNasthAn hai. isame.n yogo.n kI pravR^itti miT kar AtmA avasthit ho jAtI hai tab chaurAsI lAkh uttaraguNo.nkI pUrNatA kahI jAtI hai. aise guNasthAno.nkI apekShA uttaraguNo.nkI pravR^itti vichArane yogya hai. ye bAhya apekShA bhed hai.n, a.ntara.ng apekShA vichAr kare.n to sa.nkhyAt, asa.nkhyAt, anantabhed hote hai.n, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 120.. Age bhedo.nke vikalpase rahit hokar dhyAn karanekA upadesh karate hai.nH–––

jhAyahi dhamma.n sukka.n aTTa raudda.n cha jhAN muttUNa.
ruddaTTa jhAiyAi.n imeN jIveN chirakAla.n.. 121..
dhyAy dharmya.n shukla.n Artta.n raudra.n cha dhyAna.n muktvA.
raudrArtte dhyAte anen jIven chirakAlam.. 121..

arthaH
–– he muni! tU Artta – raudra dhyAnako Cho.D.h.h aur dharma – shukladhyAn hai unhe.n hI
kar, kyo.nki raudra aur ArttadhyAn to is jIvane anAdikAlase bahut samay tak kiye hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dhyA dharmya temaj shuklane, takva Arta tem ja raudrane;
chirakAL dhyAyA.n Arta tem ja raudra dhyAno A jIve. 121.