Ashtprabhrut-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 20-40 (Sheel Pahud); Vachnikakar ki prashashti; The End.

< Previous Page  


Combined PDF/HTML Page 21 of 21

 

Page 377 of 394
PDF/HTML Page 401 of 418
single page version

shIlapAhuD][377

sIla.n tavo visuddha.n da.nsaNasuddhI ya NAN suddhIya.
sIla.n visayAN arI sIla.n mokkhassa sovANa.n.. 20..
shIla.n tapaH vishuddha darshanashuddhishcha j~nAn shuddhishcha.
shIla.n viShayANAmariH shIla.n mokShasya sopAnam.. 20..
arthaH––shIl hI vishuddha nirmal tap hai, shIl hI darshan kI shuddhatA hai, shIl hI j~nAn
kI shuddhatA hai, shIl hI viShayo.nkA shatru hai aur shIl hI mokSha kI sI.DhI hai.

bhAvArthaH––jIv ajIv padArtho.n kA j~nAn karake usame.n se mithyAtva aur kaShAyo.n kA
abhAv karAn vah sushIl hai, yah AtmA kA j~nAn svabhAv hai vah sa.nsAr prakR^iti miTakar mokSha
sanmukh prakR^iti ho to tab is shIl hI ke tap Adik sab nAm hai.n–––nirmal tap, shuddha
darshan j~nAn, viShay – kaShAyo.n kA meTanA, mokSha kI sI.DhI ye sab shIl ke nAm ke artha hai.n, aise
shIl ke mahAtmya kA varNan kiyA hai aur yah keval mahimA hI nahI.n hai in sab bhAvo.n ke
avinAbhAvIpanA batAyA hai.. 20..

Age kahate hai.n ki viShayarUp viSh mahA prabal haiH–––
jah visayaluddha visado tah thAvaraja.ngamAN ghorANa.n.
savvesi.n piviNAsadi visayavisa.n dAruNa.n hoI.. 21..
yathA viShay lubdhaH viShadaH tathA sthAvar ja.ngamAn ghorAn.
sarvAn api vinAshayati viShayavisa.n dAruNa.n bhavati.. 21..

arthaH––jaise viShay sevanarUpI viSh viShay–lubdha jIvo.n ko viSh denevAlA hai, vaise hI
ghor taevra sthAvar–ja.ngam sab hI viSh prANiyo.n kA vinAsh karate hai.n tathApi in sab viSho.n me.n
viShayo.n kA viSh utkR^iShTa hai tIvra hai.

bhAvArthaH––jaise hastI mIn bhramar pata.ng Adi jIv viShayo.n me.n lubdha hokar viShayo.n
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
Che shIl te tap shuddha, te drag shuddhi, j~nAnavishuddhi Che,
Che shIl ari viShayo taNo ne shIl shIv sopAn Che. 20.

viSh ghor ja.ngam–sthAvaronu.n naShTa karatu.n sarvane,
paN viShayalubdhataNu.n vighAtak viShayaviSh ati raudra Che. 21.

Page 378 of 394
PDF/HTML Page 402 of 418
single page version

378] [aShTapAhuD ke viSh ho naShTa hote hai.n vaise hI sthAvar viSh moharA, somal Adik aur ja.ngam kA viSh sarpa, ghoharA Adik kA–––in viSho.n se bhI prANI mAre jAte hai.n, para.ntu sab viSho.n me.n viShayo.n kA viSh ati hI tIvra hai.. 21.. Age isI kA samarthan karane ke liye viShayo.n ke viShakA tIvrapanA kahate hai.n ki––viShakI vedanA se to ekabAr maratA hai aur viShayo.n se sa.nsAr me.n bhramaN karatA haiH–––

vAri ekkammi ya jamme marijja visaveyaNAhado jIvo.
visayavisaparihayA Na.n bhama.nti sa.nsAraka.ntAre.. 22..
vAre ekasmin janmani gachChet viShavedanAhataH jIvaH.
viShayaviShaparihatA bhrama.nti sa.nsArakA.ntAre.. 22..

arthaH
––viSh kI vedanA se naShTa jIv to ek janma me.n hI maratA hai parantu viShayarUp
viShase naShTa jIv atishayatayA – bArabAr sa.nsArarUpI van me.n bhramaN karate hai.n.
(puNya kI aur
rAg kI ruchi vahI viShay buddhi hai.)

bhAvArthaH––anya sapAradik ke viShase viShyo.n kA viSh prabal hai, inakI Asakti se aisA
karmaba.ndh hotA hai ki usase bahut janma–maraN hote hai.n.. 22..

Age kahate hai.n ki viShayo.n kI Asakti se chaturgati me.n duHkh hI pAte hai.nH–––
Naraesu veyaNAo tirikkhae mANavesu dukkhAi.n.
devesu vi dohagga.n laha.nti visayAsiyA jIvA.. 23..
narakeShu vedanAH tiryakShu mAnuSheShu duHkhAni.
deveShu api daurbhAgya.n labha.nte viShayAsaktA jIvAH.. 23..

arthaH
––viShayo.n me.n Asakta jIv narakame.n atya.nt vedanA pAte hai.n, tirya.ncho.n me.n tathA
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
viShavedanAhat jIv ek ja vAr pAme maraNane,
paN viShayaviShahat jIv to sa.nsArakA.ntAre bhame. 22.
bahu vedanA narako viShe, duHkho manuj–tirya.nchamA.n,
devey durbhagatA lahe viShayAvala.nbI AtamA. 23.

Page 379 of 394
PDF/HTML Page 403 of 418
single page version

shIlapAhuD][379 manuShyo.n me.n duHkho.n ko pAte hai.n aur devo.n me.n utpanna ho.n to vahA.N bhI dubhArugyapanA pAte hai.n, nIch dev hote hai.n, isaprakAr chAro.n gatiyo.n me.n duHkh hI pAte hai.n. bhAvArthaH––viShayAsakta jIvo.n ko kahI.n bhI sukh nahI.n hai, paralok me.n to narak Adi ke duHkh pAte hI hai.n parantu is lok me.n bhI inake devan karane me.n Apatti va kaShTa Ate hI hai.n tathA sevan se AkulatA duHkh hI hai, yah jIv bhram se sukh mAnatA hai, satyArtha j~nAnI to virakta hI hotA hai.. 23.. Age kahate hai.n ki viShayo.n ko Cho.Dne se kuCh bhI hAni nahI.n haiH––

tusadhamma.ntabaleN ya jah davva.n Na hi NarAN gachChedi.
tavasIlama.nt kusalI khava.nti visaya.n vis va khala.n.. 24..
tuShadhamadbalen cha yathA dravya.n na hi narANA.n gachChati.
tapaH shIlama.ntaH kushalAH kShipa.nte viShaya.n viShamiv khala.n.. 24..

arthaH
––jaise tuSho.n ke chalAne se, u.DAne se manuShya kA kuCh dravya nahI.n jAtA hai, vaise hI
tapasvI aur shIlavAn puruSh viShayo.nko khalakI tarah kShepate hai.n, dUr phe.nk dete hai.n.

bhAvArthaH––jo j~nAnI tap shIl sahit hai unake indriyo.n ke viShay khal kI tarah hai.n,
jaise IkhakA ras nikAl lene ke bAd khal–chUse nIras ho jAte hai.n tab ve phe.nk dene yogya hI
hai.n, vaise hI viShayo.n ko jAnanA. ras thA vah to j~nAniyo.n ne jAn liyA tab viShay to khal ke
samAn rahe, unake tyAgane me.n kyA hAni? arthAt kuCh bhI nahI.n hai. un j~nAniyo.n ko dhanya hai jo
viShayo.n ko j~neyamAtra jAnakar Asakta nahI.n hote hai.n.

jo Asakta hote hai.n ve to aj~nAnI hI hai.n. kyo.nki viShay to ja.D.h.h padArtha hai sukh to
unako jAnane se j~nAn me.n hI thA, aj~nAnI ne Asakta hokar viShayo.n me.n sukh mAnA. jaise shvAn
sUkhI haDDI chabAtA hai tab haDDI kI nok mukhake talave me.n chubhatI hai, isase talavA phaT jAtA
hai aur usame.n se khUn bahane lagatA hai, tab aj~nAnI shvAn jAnatA hai ki yah ras haDDI me.n se
nikalA hai aur us haDDI ko bAr bAr chabA kar sukh mAnatA hai; vaise hI aj~nAnI viShayo.n me.n
sukh mAnakar bAr bAr bhogatA hai, parantu j~nAniyo.n ne apane j~nAn me.n hI sukh jAnA hai, unako
viShayo.n ke tyAg me.n duHkh nahI.n hai, aise jAnanA.. 24..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tuSh dUr karatA.n je rIte ka.nI dravya naranu.n na jAy Che,
tap shIlava.nt sukushal khal mAphak, viShayaviShane taje. 24.

Page 380 of 394
PDF/HTML Page 404 of 418
single page version

380] [aShTapAhuD

Age kahate hai.n ki koI prANI sharIr ke avayav sundar prApta karatA hai to bhI sab a.ngo.n me.n shIl hI uttam haiH–––

vaTTesu ya kha.nDesu ya bhaddesu ya visAle su a.ngesu.
a.ngesu ya pappesu ya savvesu ya uttama.n shIla.n.. 25..
vR^itteShu cha kha.nDeShu cha bhadreShu cha vishAleShu a.ngeShu.
a.ngeShu cha prApteShu cha sarveShu cha uttama.n shIla.n.. 25..
arthaH––prANI ke deh me.n kaI a.ng to vR^itta arthAt gol sughaT prasha.nsA yogya hote hai.n, kaI
a.ng kha.n.D.h.h arthAt arddha gol sadR^ish prasha.nsA yogya hote hai.n, kaI a.ng bhradra arthAt saral sIdhe
prasha.nsA yogya hote hai.n aur kaI a.ng vishAl arthAt vistIrNa cho.De prasha.nsA yogya hote hai.n,
isaprakAr sabahI a.ng yathAsthAn shobhA pAte hue bhI a.ngo.n me.n yah shIl nAmakA a.ng hI uttam
hai, yah na ho to sabahI a.ng shobhA nahI.n pAte hai.n, yah prasiddha hai.

bhAvArthaH–– lok me.n prANI sarvA.ng sundar ho parantu duHshIl ho to sab lok dvArA ni.ndA
karane yogya hotA hai, isaprakAr lokame.n bhI shIl hI kI shobhA hai to mokSha me.n bhI shIl hI ko
pradhAn kahA hai, jitane samyagdarshanAdik mokSha ke a.ng hai.n ve shIl hI ke parivAr hai.n aisA pahile
kah Aye hai.n.. 25..

Age kahate hai.n ki jo kubuddhi se mU.Dh.h.h ho gaye hai.n ve viShayo.n me.n Asakta hai.n kushIl hai.n sa.nsAr me.n bhramaN karate hai.nH–––

puriseN vi sahiyAe kusamayamUDhehi visayalolehi.n.
sa.nsAre bhamidavya.n arayagharaTTa.n va bhUdehi.n.. 26..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
‘vaTTe’ pAThAntar
Che bhadra, goL, vishAL ne kha.nDAtma a.ng sharIramA.n,
te sarva hoy suprApta to paN shIl uttam sarvamA.n. 25.

durmatavimohit viShayalubdha jano Itarajan sAthamA.n,
araghaTTikAnA chakra jem paribhrame sa.nsAramA.n. 26.

Page 381 of 394
PDF/HTML Page 405 of 418
single page version

shIlapAhuD][381

puriSheNApi sahiten kusamayamUDhaiH viShayalaulaiH.
sa.nsAre bhramitavya.n arahaTagharaTTa.n iv bhUtaiH.. 26..

arthaH
––jo kusamay arthAt kumat se mU.Dh.h.h hai.n ve hI aj~nAnI hai.n aur ve hI viShayo.n me.n
lolupI hai.n–––Asakta hai.n, ve jaise arahaT me.n gha.DI bhramaN karatI hai vaise hI sa.nsAr me.n bhramaN
karate hai.n, unake sAth anya puruSho.n ke bhI sa.nsAr me.n duHkh sahit bhramaN hotA hai.

bhAvArthaH––kumatI viShayAsakta mithyAdR^iShTi Ap to viShayo.n ko achChe mAnakar sevan
karate hai.n. kaI kumatI aise bhI hai.n jo isaprakAr kahate hai.n ki sundar viShay sevan karane se brahma
prasanna hotA hai, [–yah to brahmAna.nd hai] yah parameshvar kI ba.DI bhakti hai, aisA kah kar
atya.nt Asakta hokar sevan karate hai.n. aisA hI upadesh dUsaro.n ko dekar viShayo.n me.n lagate hai.n, ve
Ap to arahaT kI gha.DI kI tarah sa.nsAr me.n bhramaN karate hI hai.n, anek prakAr ke duHkh bhogate
hai.n parantu anya pu.hruSho.n ko bhI uname.n lagA kar bhramaN karAte hai.n, isaliye yah viShay sevan duHkh
hI ke liye hai, duHkh hI kA kAraN hai, aisA jAnakar kumatiyo.n kA prasa.ng na karanA,
viShayAsaktpanA Cho.DnA, isase sushIlapanA hotA hai..26..

Age kahate hai.n ki jo karma kI gA.nTh viShay–sevan karake Ap hI bA.ndhI hai usako
satpuruSh tapashcharaNAdi karake Ap hI kATate hai.nH–––
Adehi kammaga.nThI jA baddhA visayarAgara.ngehi.n.
ta.n Chindanti kayatthA tavasa.njamasIlayaguNeNa.. 27..
Atmani karmagranthiH yA baddhA viShayarAgarAgaiH.
tA.n Chindanti kR^itArthAH tapaH sa.nyamashIl guNe na.. 27..

arthaH
––jo viShayo.n ke rAgara.ng karake Ap hI karma kI gA.NTh bA.NdhI hai usako kR^itArtha
puruSh [––uttam puruSh] tap sa.nyam shIl ke dvArA prApta huA jo guN usake dvArA Chedate hai.n––
kholate hai.n.

bhAvArthaH––jo koI Ap gA.NTh ghulAkar bA.Ndhe usako kholane kA vidhAn bhI Ap
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 sa.nskR^it prati me.n – ‘viShayarAyamohehi’ aisA pATh hai, ChAyA me.n ‘viShayarAgamohaiH’ hai.
je karmagra.nthi viShay rAge baddha Che AtmA viShe,
tapacharaN–sa.nyam–shIlathI sukR^itArtha Chede tehane. 27.

Page 382 of 394
PDF/HTML Page 406 of 418
single page version

382] [aShTapAhuD hI jAne, jaise sunAr Adi kArIgar AbhUShaNAdik kI sa.ndhi ke TA.NkA aisA jhAle ki vah sa.ndhi adR^iShTa ho jAy, tab us sa.ndhi ko TA.Nke kA jhAlane vAlA hI pahichAn kar khole, vaise hI AtmAne apane hI rAgAdik bhAvo.n se karmo.n kI gA.NTh bA.ndhI hai usako Ap hI bhedavij~nAn karake rAgAdikake aur Apake jo bhed hai.n us sa.ndhi ko pahichAn kar tap sa.nyam shIlarUp bhAvarUp shastro.n ke dvArA karma ba.ndh ko kATatA hai, aisA jAnakar jo kR^itArtha puruSh hai ve apane prayojan ke karanevAle hai.n, ve is shIlaguNako a.ngIkAr karake AtmA ko karma se bhinna karate hai.n, yah paruShArtha puruSho.n kA kArya hai.. 27.. Age jo shIl ke dvArA AtmA shobhA pAtA hai usako dR^iShTA.nt dvArA dikhAte haiH––

udadhI va radaNabharido tavaviNaya.nsIladANarayaNANa.n.
sohe.nto ya sasIlo NivvANamaNuttara.n patto.. 28..
udadhiriv ratnabhR^itaH tapovinayashIladAnaratnAnAm.
shobhate cha sashIlaH nirvANamanuttara.n prAptaH.. 28..
arthaH––jaise samudra ratno.n se bharA hai to bhI jalasahit shobhA pAtA hai, vaise hI yah
AtmA tap vinay shIlavAn in ratno.nme.n shIlasahit shobhA pAtA hai, kyo.nki jo shIl sahit
huA usane anuttar arthAt jisase Age aur nahI.n hai aise nirvANapad ko prApta kiyA.

bhAvArthaH––jaise samudra me.n ratna bahut hai.n to bhI jal hI se ‘samudra’ nAmako prApta karatA hai, vaise hI AtmA anya guNasahit ho to bhI shIlase hI nirvANapad ko prApta karatA hai, aisA jAnanA.. 28.. Age jo shIlavAn puruSh hai.n ve hI mokSha ko prApta karate hai.n yah prasiddha karake dikhAte hai.nH

suNahAN gaddahAN ya govasumahilAN dIsade mokkho.
je sodha.nti chauttha.n pichChijja.ntA jaNehi savvehi.n.. 29..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
tap–dAn–shIl–suvinay–ratnasamUh sah jaladhi samo,
soha.nt jIv sashIl pAme shreShTha shivapadane aho! 28.

dekhAy Che shu.n mokSha strI–pashu–gAy–gardabh–shvAnano?
je turyane sAdhe lahe Che mokSha; dekhe sau jano. 29.

Page 383 of 394
PDF/HTML Page 407 of 418
single page version

shIlapAhuD][383

shunA.n gardabhAnA.n cha gopashumahilAnA.n drashyate mokShaH.
ye shodhaya.nti chaturtha.n drashyatA.n janaiH sarvai.nH.. 29..

arthaH
––AchArya kahate hai.n ki––yah sab log dekho––shvAn, gardabh iname.n aur gau Adi
pashu tathA strI iname.n kisI kA mokSha honA dikhatA hai? vah to dikhatA nahI.n hai. mokSha to chauthA
puruShArtha hai, isaliye jo chaturtha paruShArtha ko shodhate hai.n unhI ke mokSha kA honA dekhA jAtA hai.

bhAvArthaH––dharma artha kAm mokSha ye chAr puruSh ke hI prayojan kahe hai.n yah prasiddha hai, isI
se inakA nAm puruShArtha hai aisA prasiddha hai. iname.n chauthA puruShArtha mokSha hai, usako puruSh hI
shodhate hai.n aur puruSh hI usako herate hai.n–––usakI siddha karate hai,.n anya anya shvAn gardabh
bail pashu strI inake mokSha kA shodhanA prasiddha nahI.n hai, jo ho to mokSha kA puruShArtha aisA nAm
kyo.n ho? yahA.N Ashay aisA hai ki mokSha shIl se hotA hai, aur shvAn gardabh Adik hai.n ve to
aj~nAnI hai.n kushIl hai.n, unakA svabhAv prakR^iti hI aisI hai ki palaT kar mokSha hone yogya tathA
usake shodhane yogya nahI.n hai.n, isaliye puruSh ko mokSha kA sAdhan shIl ko jAnakar a.ngIkAr
karanA, samyagdarshanAdik hai vah to shIl hI ke parivAr pahile kahe hI hai.n isaprakAr jAnanA
chAhiye.. 29..

Age kahate hai.n ki shIl ke binA j~nAn hI se mokSha nahI.n hai, isakA udAharaN kahate hai.nH–
––
jai visayalolaehi.n NANIhi havvijja sAhido mokkho.
to so sachchaiputto dasapuvvIoviki.n gado Naraya.n.. 30..
yadi viShayalolaiH j~nAnibhiH bhavet sAdhitaH mokShaH.
varhi saH sAtyakiputraH dashapUrvikaH ki.n gataH naraka.n.. 30..

arthaH
––jo viShayo.n me.n lol arthAt lolupI – Asakta aur j~nAnasahit aise j~nAniyo.n ne
mokSha sAdhA ho to dash pUrvako jAnanevAlA rudra narak ko kyo.n gayA?

bhAvArthaH–– shuShka kore j~nAn hI se mokSha kisIne sAdhA kahe.n to dash pUrvakA pAThI rudra
narak kyo.n gayA? isaliye shIl ke binA keval j~nAn hI mokSha nahI.n hai rudra kushIl sevan
karanevAlA huA, munipad se bhraShTa hokar kushIl sevan kiyA isaliye narak me.n gayA, yas kathA
purANo.n me.n prasiddha hai.. 30..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jo mokSha sAdhit hot viShayavilubdha j~nAnadharo vaDe,
dashapUrvadhar paN sAtyakisut kem pAmat narak ne? 30.

Page 384 of 394
PDF/HTML Page 408 of 418
single page version

384] [aShTapAhuD

Age kahate hai.n ki shIl ke binA j~nAn hI se bhAv kI shuddhatA nahI.n hotI haiH–––
jai NANeN visohI sIleN viNA buhehi.n NiddiTTho.
dasapuvviyaras bhAvo ya Na ki.n puNu Nimmalo jAdo.. 31..
yadi j~nAnen vishuddhaH shIlen vinA budhairnirdiShTaH.
dashapUrvikasya bhAvaH cha na ki.n punaH nirmalaH jAtaH.. 31..
arthaH––jo shIl ke binA j~nAn hI se visoh arthAt vishuddhabhAv pa.nDito.n ne kahA ho to
dash pUrvako jAnane vAlA jo rudra usakA bhAv nirmal kyo.n nahI.n huA, isaliye j~nAt hotA hai
ki bhAv nirmal shIl se hote hai.n.

bhAvArthaH––korA j~nAn to j~ney ko hI batAtA hai isaliye vah mithyAtva kaShAy hone par viparyay ho jAtA hai, ataH mithyAtva kaShAy kA miTanA hI shIl hai, isaprakAr shIlake binA j~nAn hI se mokSha kI siddhi hotI nahI.n, shIl ke binA muni bhI ho jAy to bhraShTa ho jAtA hai. isaliye shIl ko pradhAn jAnanA.. 31.. Age kahate hai.n ki yadi narak me.n bhI shIl ho jAy aur viShayo.n se virakta ho jAy to vahA.N se nikal kar tIrtha.nkar pad ko prApta hotA haiH–––

jAe visayaviratto so gamayadi NarayaveyaNA paurA.
tA lehadi aruhapaya.n bhaNiya.njiNavaDDhamANeNa.. 32..
yaH viShayaviraktaH saH gamayati narakavedanAH prachurAH.
tat labhate arhatAda.n bhaNita.n jinavarddhamAneva.. 32..

arthaH
––viShayo.n se virakta hai so jIv narak kI bahut vedanA ko bhI ga.NchAtA hai––vahA.N
bhI ati duHkhI nahI.n hotA aur vahA.N se nikal kar tIrtha.nkar hotA hai aisA jin varddhamAn
bhagavAn ne kahA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jo shIl viN bas j~nAnathI kahI hoy shuddhi j~nAnIe,
dashapUrvadharano bhAv kem thayo nahI.n nirmaL are? 31.

viShaye virakta kare susah ati–ugra nArakavedanA,
ne pAmatA arha.ntapadaH– vIre kahyu.n jinamArgamA.n. 32.

Page 385 of 394
PDF/HTML Page 409 of 418
single page version

shIlapAhuD][385

bhAvArthaH––jinasiddhA.nt me.n aise kahA hai ki––tIsarI pR^ithvI se nikalakar tIrtha.nkar hotA hai vah yah bhI shIl hI kA mahAtmya hai. vahA.N samyaktvasahit hokar viShayo.n se virakta huA bhalI bhAvanA bhAve tab narak–vedanA bhI alpa ho jAtI hai aur vahA.N se nikalakar araha.ntapad prApta karake mokSha pAtA hai, aisA viShayo.n se viraktabhAv vah shIlakA hI mahAtmya jAno. siddhA.nt me.n is prakAr kA kahA hai ki samyagdR^iShTi ke j~nAn aur vairAgya kI shakti niyam se hotI hai, vah vairAgyashakti hai vahI shIl kA ekadesh hai isaprakAr jAnanA.. 32..

Age is kathan kA sa.nkoch karate hai.nH–––
eva.n bahuppayAra.n jiNehi pachchakkhaNAN darasIhi.n.
sIleN ya mokkhapaya.n akkhAtIda.n ya loyaNANehi.n.. 33..
eva.n bahuprakAra.n jinaiH pratyakSha j~nAnadarshibhiH.
shIlen cha mokShapada.n akShAtIta.n cha lokaj~nAnaiH.. 33..

arthaH
––eva.n arthAt pUrvokta prakAr tathA anya prakAr [–bahut prakAr] jinake pratyakSha
j~nAn–darshan pAye jAte hai.n aur jinake lok–alok kA j~nAn hai aise jinadev ne kahA hai ki
shIl se akShAtIt–––jiname.n indriyarahit atIndriy j~nAn sukh hai aisA mokShapad hotA hai.

bhAvArthaH–––sarvaj~nadevane isaprakAr kahA hai ki shIlase atIndriy j~nAn sukharUp mokShapad prApta hotA hai vah bhavyajIv is shIlako a.ngIkAr karo.n, aisA upadesh kA Ashay sUchit hotA hai; bahut kahA.N tak kahe.n itanA hI bahut prakAr se kahA jAno..33.. Age kahate hai.n ki is shIl se nirvAN hotA hai, usakA bahut prakAr se varNan hai vah kaise?H––– ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

atyakSha–shivapad prApti Am ghaNA prakAre shIlathI
pratyakSha darshanaj~nAnadhar lokaj~na jinadeve kahI. 33.

Page 386 of 394
PDF/HTML Page 410 of 418
single page version

386] [aShTapAhuD

sammattaNAN da.nsaN tavavIrayi pa.nchayAramappANa.n.
jalaNo vi pavaN sahido Daha.nti porAyaNa.n kamma.n.. 34..
samyaktvaj~nAnadarshanatapovIryapa.nchAchArAH AtmanAm.
jvalano.api pavanasahitaH daha.nti purAtana.n karma.. 34..

arthaH
––samyaktva–j~nAn–darshan–vIrya ye pa.Nch AchAr hai ve AtmA kA Ashray pAkar
purAtan karmo.nko vaise hI dagdha karate hai.n jaise ki pavan sahit agni purAne sukhe I.ndhan ko dagdha
kar detI hai.

bhAvArthaH––yahA.N samyaktva Adi pa.Nch AchAr to agnisthAnIy hai.n aur AtmA ke traikAlik shuddha svabhAv ko shIl kahate hai.n, yah AtmA kA svabhAv pavanasthAnIy hai, vah pa.Nch AchArarUp agni aur shIlarUpI pavan kI sahAyatA pAkar purAtan karmaba.ndh ko dagdha karake AtmA ko shuddha karatA hai, isaprakAr shIl hI pradhAn hai. pA.Nch AchAro.n me.n chAritra kahA hai aur yahA.N samyaktva kahane me.n chAritra hI jAnanA, virodh na jAnanA.. 34.. Age kahate hai.n ki aise aShTa karmo.nko jinane dagdha kiye ve siddha hue hai.nH–––

NiddaDDha aTThakammA visayavirattA jidi.ndiyA dhIrA.
tavaviNayashIlasahidA siddhA siddhi.n gadi.n pattA.. 35..
nirdagdhAShTakarmANaH viShayaviraktA jite.ndriyA dhIrAH.
tapovinayashIl sahitAH siddhAH siddhi.n gati.n prAptAH.. 35..

arthaH
––jin puruSho.n ne indriyo.nko jIt liyA hai isI se viShayo.n se virakta ho gaye hai.n,
aur dhIr hai.n, pariShahAdi upasarga Ane par chalAyamAn nahI.n hote hai.n, tap vinay shIlasahit hai.n ve
aShTa karmo.n ko dUr karake siddhagati jo mokSha usako prApta ho gaye hai.n, ve siddha kahalAte hai.n.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
samyaktva–darshan–j~nAn–tap–vIryAcharaN AtmA viShe,
pavane sahit pAvak samAn, dahe purAtan karmane. 34.

vijitendri viShay virakta thaI, dharIne vinay–tap–shIlane,
dhIrA dahI vasu karma, shIvagatiprApta siddha prabhu bane. 35.

Page 387 of 394
PDF/HTML Page 411 of 418
single page version

shIlapAhuD][387

bhAvArthaH–––yahA.N bhI jitendriy aur viShayaviraktatA ye visheShaN shIl hI kI pradhAnatA dikhAte hai.n.. 35.. Age kahate hai.n ki jo lAvaNya aur shIl yukta hai.n ve muni prasha.nsA yogya hote hai.nH––

lAvaNNasIl kusalo jammamahIruhojassa savaNassa.
so sIlo sa mahappA bhamijja guNavitthara.n bhavie.. 36..
lAvaNyashIlakushalaH janmamahI ruhaH yasya shramaNasya.
saH shIlaH sa mahAtmA bhramet guNavistAraH bhavye.. 36..

arthaH
––jis muni kA janmarUp vR^ikSha lAvaNya arthAt anya ko priy lagatA hai aise sarva
a.ng sundar tathA man vachan kAy kI cheShTA sundar aur shIl arthAt a.ntara.ng mithyAtva viShay
rahit paropakArI svabhAv, in dono.n me.n pravIN nipuN ho vah shIlavAn hai mahAtmA hai usake
guNo.nkA vistAr lokame.n bhramatA hai, phailatA hai.

bhAvArthaH––aise muni ke guN lok me.n vistAr ko prApta hote hai.n, sarva lok ke prasha.nsA yogya hote hai.n, yahA.N bhI shIl hI ki mahimA jAnanA aur vR^ikSha kA svarUp kahA, jaise vR^ikSha ke shAkhA, patra, puShpa, phal sundar ho.n aur ChAyAdi karake rAgadveSh rahit sab lokakA samAn upakAr kare us vR^ikSha kI mahimA sab log karate hai.n; aise hI muni bhI aisA ho to sabake dvArA mahimA karane yogya hotA hai.. 36..

Age kahate hai.n ki jo aisA ho vah jinamArga me.n ratnatray kI prAptirUp bodhi ko prApta hotA haiH–––

NANa.n jhANa.n jogo da.nsaNasuddhIy 1vIrayAyatta.n.
sammattada.nsaNeN ya laha.nti jiNasAsaNe bohi.n.. 37..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 – mudrit sa.n0 pratime.n ‘vIriyAvatta.n’ aisA pATh hai jikI ChAyA ‘vIryatva’ hai.
je shramaN keru.n janmataru lAvaNya–shIl samR^iddha Che,
te shIladhar Che, Che mahAtmA lokamA.n guN vistare. 36.

je shramaN keru.n janmataru lAvaNya–shIl samR^iddha Che,
te shIladhar Che, Che mahAtmA lokamA.n guN vistare. 36.

Page 388 of 394
PDF/HTML Page 412 of 418
single page version

388] [aShTapAhuD

j~nAna.n dhyAna.n yogaH darshan shuddhishcha vIryAyattAH.
samyaktvadarshanen cha labhante jinashAsane bodhi.n.. 37..

arthaH
––j~nAn, dhyAn, yog, darshan kI shuddhatA ye to vIrya ke AdhIn hai.n aur samyagdarshan
se jinashAsan me.n bodhi ko prApta karate hai.n, ratnatrayakI prApti hotI hai.

bhAvArthaH––j~nAn arthAt padAthokSh ko visheSharUp se jAnanA, dhyAn arthAt ‘svarUp me.n’ ekAgrachitta honA, yog arthAt samAdhi lagAnA, samyagdarshan ko niratichAr shuddha karanA ye to apane vIrya [shakti] ke AdhIn hai, jinA bane utanA ho parantu samyagdarshan se bodhi arthAt ratnatray kI prApti hotI hai, isake hone par visheSh dhyAnAdik bhI yathAshakti hote hI hai.n aur isase shakti bhI ba.DhtI hai. aise kahane me.n bhI shIl hI kA mahAtmya jAnanA, ratnatray hai vahI AtmA kA svabhAv hai, usako shIl bhI kahate hai.n..37..

Age kahate hai.n ki yah prApti jinavachan se hotI haiH–––
jiNavachaNagahidasArA visayavirattA tAvodhaNA dhIrA.
sIl salileN NhAdA te siddhAlay suha.n ja.nti.. 38..
jinavachanagR^ihItasArA viShayaviraktAH tapodhanA dhIrAH.
shIl salilen snAtAH te siddhAlay sukha.n yA.nti.. 38..
arthaH––jinane jinavachano.n se sAr ko grahaN kar liyA aur viShayo.n se virakta ho gaye
hai.n, jinake tap hI dhan hai tathA dhIr hai.n aise hokar muni shIlarUp jalase snAnakar shuddha hue hai.n
ve siddhAlay jo siddho.nke rahane kA sthAn hai usake sukho.n ko prApta hote hai.n.

bhAvArthaH––jo jinavachan ke dvArA vastu ke yathArtha svarUp ko jAnakar usakA sAr jo apane shuddha svarUp kI prApti usakA grahaN karate hai.n ve indriyo.n ke viShayo.n se virakta hokar tap a.ngIkAr karate hai.n–––muni hote hai.n, dhIr vIr ban kar pariShah uparsag Ane par bhI chalAyamAn nahI.n hote hai tab shIl jo svarUp kI prApti kI pUrNatArUp chaurAsI lAkh uttaraguN kI pUrNatA vahI huA nirmal jal usase snAn karake sab karmamal ko dhokar siddha hue, vah mokSha ma.ndirame.n rahakar vahA.N paramAnanda avinAshI atIndriy avyAbAdh sukh ko bhogate hai.n, yah shIlakA mahAtmya hai. aisA shIl jinavachan ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

jinavachanano grahI sAr, viShayavirakta dhIr tapodhano,
karI snAn shIlasalilathI, sukh siddhinu.n pAme aho! 38.

Page 389 of 394
PDF/HTML Page 413 of 418
single page version

shIlapAhuD][389 se prApta hotA hai, jinAgam kA nirantar abhyAs karanA uttam hai.. 38.. Age a.ntasamay me.n sa.nllekhanA kahI hai, usame.n darshan j~nAn chAritra tap in chAr ArAdhanA kA upadesh hai ye bhI shIl hI se pragaT hote hai.n, usako pragaT karake kahate hai.nH––

savvaguN khINakammA suhadukkhavivajjidA maNavisuddhA.
papphoDiyakammaravA hava.nti ArAhaNApayaDA.. 39..
sarvaguNakShINakarmANaH sukhaduHkhavivarjitAH manovishuddhaH.
prasphoTitakarmarajasaH bhava.nti ArAdhanAprakaTAH.. 39..

arthaH
––sarvaguN jo mUlaguN uttaraguNo.n se jisame.n karma kShIN ho gaye hai.n, sukh–duHkh se
rahit hai.n, jiname.n man vishuddha hai aur jisame.n karmarUp raj ko u.DA dI hai aisI arAdhanA pragaT
hotI rhai.

bhAvArthaH––pahile to samyagdarshan sahit mUlaguN uttaraguNo.n ke dvArA karmo.nkI nirjarA
hone se karma kI sthiti anubhAg kShIN hotI hai, pIChe viShayo.n ke dvArA kuCh sukh–duHkh hotA thA
usase rahit hotA hai, pIChe dhyAn me.n sthit hokar shreNI cha.Dhe tab upayog vishuddha ho, kaShAyo.n
kA uday avyakta ho tab sukh–duHkh kI vedanA miTe, pIChe man vishuddha hokar kShayopasham
j~nAnake dvArA kuCh j~ney se j~neyAntar honekA vikalpa hotA hai vah miTakar ekatvavitarka avichAr
nAmakA shukladhyAn bArahave.n guNasthAn ke anta me.n hotA hai yah manakA vikalpa miTakar vishuddha
honA hai.

pIChe ghAtikarma kA nAsh hokar ananta chatuShTay pragaT hote hai.n vah karmaraj kA u.DnA hai,
isaprakAr ArAdhanA kI sampUrNatA pragaT honA hai. jo charam sharIrI hai.n unake to isaprakAr
ArAdhanA pragaT hokar mukti kI prApti hotI hai. anyake ArAdhanA kA ek desh hotA hai a.nt me.n
usakA ArAdhan karake svarga prApta hotA hai, vahA.N sAgaro paryanta sukh bhog vahA.N se chay kar
manuShya ho ArAdhan ko sa.npUrNa karake mokSha prApta hotA hai, isaprakAr jAnanA, yah jinavachan kA
aur shIl kA mahAtmya hai.. 39..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
ArAdhanApariNat sarav guNathI kare kR^ish karmane,
sukhaduHkh rahit manashuddha te kShepe karamarUp dhUlane. 39.

Page 390 of 394
PDF/HTML Page 414 of 418
single page version

390] [aShTapAhuD

Age gra.nthako pUrNa karate hai.n vahA.N aise kahate hai.n ki j~nAn se sarva siddhi hai yah sarvajan prasiddha hai, vah j~nAn to aisA ho usako kahate hai.nH–––

arahante suhabhattI sammatta.n da.nsaNeN suvisuddha.n.
sIla.n visayavirAgo NANa.n puNakerisa.n bhaNiya.n.. 40..
arhati shubhabhaktiH samyaktva.n darshanen suvishuddha.n.
shIla.n viShayavirAgaH j~nAna.n punaH kIdrasha.n bhaNita.n.. 40..

arthaH
––araha.nto.n me.n shubh bhakti kA honA samyaktva hai, vah kaisA hai? samyagdarshan se
vishuddha hai tattvArtho.n kA nishchay–vyavahArasvarUp shraddhAn aur bAhya jinamudrA nagna digambararUp kA
dhAraN tathA usakA shraddhAn aisA darshan se vishuddha atIchAr rahit nirmal hai aisA to araha.nt
bhaktirUp samyaktva hai, viShayo.n se virakta honA shIl hai aur j~nAn bhI yahI hai tathA isase bhinna
j~nAn kaisA kahA hai? samyaktva shIl binA to j~nAn mithyAj~nAnarUp aj~nAn hai.

bhAvArthaH––yah sab mato.n me.n prasiddha hai ki j~nAn se sarvasiddhi hai aur j~nAn shAstro.n se
hotA hai. AchArya kahate hai.n ki–––ham to j~nAn usako kahate hai.n jo samyaktva aur shIl
sahit ho, aisA jin mArga me.n kahA hai, isase bhinna j~nAn kaisA hai? isase bhinna j~nAn ko to
ham j~nAn nahI.n kahate hai.n, inake binA to vah aj~nAn hI hai aur samyaktva va shIl ho vah
jinAgam se hote hai.n. vahA.N jisake dvArA samyaktva shIl hue aur usakI bhakti na ho to
samyaktva kaise kahA jAve, jike vachan dvArA yah prApta kiyA jAtA hai usakI bhakti ho tab
jAne ki isake shraddhA huI aur jab samyaktva ho tab viShayo.n se virakta hoy hI ho, yadi
virakta na ho to sa.nsAr aur mokSha kA svarUp kyA jAnA? isaprakAr samyaktva shIl ke sa.nba.ndh
se j~nAn kI tathA shAstra kI mahimA hai. aise yah jinAgam hai so sa.nsAr me.n nivR^itti karake mokSha
prApta karAne vAlA hai, vah jayava.nt ho. yah samyaktva sahit j~nAn kI mahimA hai vahI a.ntama.ngal
jAnanA.. 40..

isaprakAr shrI kundakunda AchAryakR^it shIlapAhuD gra.nth samApta huA.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
arha.ntamA.n shubh bhakti shraddhA shuddhiyut samyaktva Che,
ne shIl viShay virAgatA Che; j~nAn bIju.n kayu.n have? 40.

Page 391 of 394
PDF/HTML Page 415 of 418
single page version

shIlapAhuD][391

isakA sa.nkShep to kahate Aye ki–––shIl nAm svabhAv kA hai. AtmAkA svabhAv shuddha j~nAn darshamayI chetanAsvarUp hai vah anAdi karma ke sa.nyog se vibhAvarUp pariNamatA hai. isake visheSh mithyAtva, kaShAy Adi anek hai.n inako rAgadveSh moh bhI kahate hai.n, inake bhed sa.nkShep se chaurAsI lAkh kiye hai.n, vistAr se asa.nkhyAt ana.nt hote hai.n inako kushIl kahate hai.n. inake abhAvarUp sa.nkShep se chaurAsI lAkh uttaraguN hai.n, inhe.n shIl kahate hai.n, yah to sAmAnya paradravya ke sa.nba.ndh kI apekShA shIl–kushIl kA artha hai aur prasiddha vyavahAr kI apekShA strI ke sa.ng kI apekShA kushIl ke aThArah hajAr bhed kahe.n hai.n, inakA abhAv shIl ke aThArah hajAr bhed hai.n, inako jinAgam se jAnakar pAlanA. lok me.n bhI shIl kI mahimA prasiddha hai, jo pAlate hai.n svarga–mokSha ke sukh pAte hai.n, unako hamArA namaskAr hai ve hamAre bhI shIl kI prApti karo, yah prArthanA hai.

Chappay
An vastu ke sa.ng rAchi jinabhAv bha.ng kari;
varatai tAhi kushIlabhAv bhAkhe kura.ng dhari!
tAhi tajai.n munirAy pAp nij shuddharUp jal;
dhoy karmaraj hoy siddhi pAvai sukh avichala..
yah nishchay shIl subrahmamay vyavahArai tiy taj namai.
jo pAlai sabavidhi tini namU.n pAu.n jin bhav na janam mai.n..
dohA
namU.n pa.nchapad brahmamay ma.ngalarUp anUpa.
uttam sharaN sadA lahU.n phiri na parU.n bhavakUpa.. 2..
iti shrI kundakundAchAryasvAmipraNIt shIlaprabhR^it kI jayapur nivAsI
pa.n0 jayachandrajI ChAba.DAkR^it deshabhAShAmay vachanikA kA
hindI bhAShAnuvAd samApta.. 8..

Page 392 of 394
PDF/HTML Page 416 of 418
single page version

392] [aShTapAhuD

vachanikAkAr kI prashasti

isaprakAr shrI kundakunda AchAryakR^it gAthAbaddha pAhuDagra.nth hai, isame.n ye pAhuD hai.n, inakI yah deshabhAShAvachanikA likhI hai. Chah pAhuD kI to TIkA TippaN hai. iname.n TIkA to shrutasAgar kR^it hai aur TippaN pahile kisI or ne kiyA hai. iname.n kai gAthA tathA artha anya prakAr hai.n, mere vichAr me.n AyA unakA Ashray bhI liyA hai aiAr jaisA artha mujhe pratibhAShit huA vaisA likhA hai. li.ngapAhuD aur shIlapAhuD in dono.n pAhuD kI TIkA TippaN milI nahI.n isaliye gAthAkA artha jaisA prati bhAs me.n AyA vaisA likhA hai.

shrI shrutasAgarakR^it TIkA aShTapAhuD kI hai, usame.n granthAntar kI sAkShI Adi kathan bahut hai vah us TIkA kI vachanikA nahI.n hai, gAthA kA arthamAtra vachanikA kar bhAvArtha me.n merI pratibhAsame.n AyA usake anusAr artha likhA hai. prAkR^it vyAkaraNAAdi kA j~nAn mere me.n visheSh nahI.n hai isaliye kahI.n vyAkaraN se tathA Agam se shabda aur artha apabhra.nsh huA hoto buddhimAn pa.nDit mUlagra.nth vichAr kar shuddha karake pa.DhnA, mujhe alpabuddhi jAnakar ha.NsI mat karanA, kShamA karanA, satpuruSho.n kA svabhAv uttam hotA hai, doSh dekhakar kShamA hI karate hai.n. yahA.N koI kahe–––tumhArI buddhi alpa hai to aise mahAn grantha kI vachanikA kyo.n kI? usako aisA kahanA ki isakAl me.n mere se bhI ma.ns buddhi bahut hai.n, unake samajhane ke liye kI hai. isame.n samyagdarshan ko dR^i.Dh.h.h karane kA pradhAn rUp se varNan hai, isaliye alpa buddhi bhI vA.Nche pa.Dhe.n artha kA dhAraN kare.n to unake jinamat kA shraddhAn dR^i.Dh.h.h ho. yah prayojan jAnakar jaisA artha pratibhAs me.n AyA vaisA likhA hai or jo ba.De buddhimAn hai.n ve mUl grantha ko pa.Dh.h.h kar hI shraddhAn dR^i.Dh.h.h kare.nge, mere koI khyAti lAbh pUjA kA to prayojan hai nahI.n, dharmAnurAg se yah vachanikA likhI hai, isaliye buddhimAno.n ke kShamA hI karane yogya hai.

is grantha ke gAthA kI sa.nkhyA aise hai–––pratham darshanapAhuD kI gAthA 36. sUtrapAhuDakI gAthA 27. chAritrapAhuD kI gAthA 45. bodhapAhuDakI gAthA 61. bhAvapAhuDakI gAthA 165. mokShapAhuDakI gAthA 106. li.ngapAhuDakI gAthA 22. shIlapAhuDakI gAthA 40. aise pAhuD ATho.nkI gAthAkI sa.nkhyA 402 hai.n.


Page 393 of 394
PDF/HTML Page 417 of 418
single page version

shIlapAhuD][393

Chappan
jinadarshan nirgra.ntharUp tattvArath dhAran,
sUnarajinake vachan sAr chArit vrat pArana.
bodhajain kA jA.nni AnakA saran nivAran,
bhAv AtmA buddha mA.nni bhAvan shiv kArana.
phuni mokSha karmakA nAsh hai li.ng sudhAran taji kunaya.
dhari shIl svabhAv sa.nvAranA.n ATh pAhuDakA phal sujaya..
dohA
bhaI vachanikA yah jahA.N suno tAs sa.nkShepa.
bhavyajIv sa.ngati bhalI meTai kukaramalepa.. 2..

jayapur pur suvas vasai tahA.N rAj jagatesha.
lAke nyAy pratApatai.n sukhI DhuDhrAhar desha.. 3..

jainadharma jayava.nt jag kiChu jayapuramai.n lesha.
tAmadhi jinama.ndir ghaNe tinako bhalo nivesha.. 4..

tinimai.n terApa.nthako ma.ndir sundar eva.
dharmadhyAn tAmai.n sadA jainI karai suseva.. 5..

pa.nDit tinimai.n bahut hai.n mai.n bhI ik jayacha.nda.
rpreyA sabakai man kiyo karan vachanikA ma.nda.. 6..

kundakunda munirAjakR^it prAkR^it gAthAsAra.
pAhuD aShTa udAr lakhi karI vachanikA tAra.. 7..
ihA.N jite pa.nDit hute tininai.n sodhI yeha.
akShar artha su vA.nchi pa.Dhi nahi.n rAkhayo sa.ndeha.. 8..

tauU kaChU pramAdatai.n buddhi ma.nd parabhAva.
hInAdhik kaChu artha hvai sodho budh satabhAva.. 9..

Page 394 of 394
PDF/HTML Page 418 of 418
single page version

394] [aShTapAhuD

ma.ngalarUp jinendrakU.n namaskAr mam hohu.
vidhna Talai shubhaba.ndh hvai yah kAran hai mohu.. 10..

sa.nvatsar das ATh sat satasaThi vikramatAya.
mAs bhAdrapad shukla tithi terasi pUran thAya.. 11..
iti vachanikAkAr prashasti.
jayatu jinashAsanam.
shubhamiti.
samApta OM