Ashtprabhrut-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 122-149 (Bhav Pahud).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 14 of 21

 

Page 237 of 394
PDF/HTML Page 261 of 418
single page version

bhAvapAhuD][237

bhAvArthaH––Artta–raudra dhyAn ashubh hai, sa.nsAr ke kAraN hai.n. ye dono.n dhyAn jo jIvake binA upadesh hI anAdise pAye jAte hai.n, isaliye inako Cho.DnekA upadesh hai. dharma shukla dhyAn svarga – mokShake kAraN hai.n. inako kabhI nahI.n dhyAyA, isaliy inakA dhyAn karane kA upadesh hai. dhyAnakA svarUp ‘ekAgrachi.ntAnirodh’ kahA hai; dharmadhyAname.n to dharmAnurAgakA sadbhAv hai so dharmake–––mokShamArgake kAraName.n rAgasahit ekAgrachi.ntAnirodh hotA hai, isaliye shubharAg ke nimittase puNyabandha bhI hotA hai aur vishuddha bhAvake nimittase pApakarma kI nirjarA bhI hotI hai. shukladhyAn me.n AThave.n nauve.n dasave.n guNasthAname.n to avyakta rAg hai. vahA.N anubhav apekShA upayog ujjval hai, isaliye ‘shukla’ nAm rakhA hai aur isase Upar ke guNasthAno.n me.n rAg–kaShAyakA abhAv hI hai, isaliye sarvathA hI upayog ujjval hai, vahA.N shukladhyAn yukta hI hai. itanI aur visheShatA hai ki upayogake ekAgrapanArUp dhyAnakI sthiti anatarmuhUrtta kI kahI hai. is apekShA se terahave.n–chaudahave.n guNasthAnameh dhyAnakA upachAr hai aur yogakriyAke stha.nbhanakI apekShA dhyAn kahA hai. yah shukladhyAn karmakI nirjarA karake jIvako mokSha prApta karAtA hai, aise dhyAnakA upadesh jAnanA.. 121.. Age kahate hai.n ki yah dhyAn bhAvali.ngI muniyo.nko mokSha karatA haiH–––

je ke vi davvasavaNA i.ndiyasuhaAulA Na Chi.nda.nti.
Chi.nda.nti bhAvasavaNA jhANakuDhArehi.n bhavarukkha.n.. 122..
ye ke.api dravyashramaNA IndriyasukhAkulAH na Chi.ndanti.
Chi.ndanti bhAvashramaNAH dhyAnakuThAraiH bhavavR^ikSham.. 122..

arthaH
––kaI dravyali.ngI shramaN hai.n, ve to indriyasukhame.n vyAkul hai.n, unake yah dharma –
shukladhyAn nahI.n hotA. ve to sa.nsArarUpI vR^ikSha ko kATane me.n samartha nahI.n hai.n, aur jo bhAvali.ngI
shramaN hai.n, ve dhyAnarUpI kulhA.Dese sa.nsArarUpI vR^ikShako kATate hai.n.

bhAvArthaH––jo muni dravyali.ng to dhAraN karate hai.n, parantu usako paramArtha sukhakA anubhav
nahI.n huA hai, isaliye ihalok paralokame.n indriyo.nke sukh hI ko chAhate hai.n, tapashcharaNAdik bhI
isI abhilASh se karate hai.n unake dharma–shukla dhyAn kaise ho? arthAt nahI.n hotA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dravye shramaN indriyasukhAkul hoIne Chede nahI.n;
bhavavR^ikSha Chede bhAvashramaNo dhyAnarUp kuThArathI. 122.

Page 238 of 394
PDF/HTML Page 262 of 418
single page version

238] [aShTapAhuD jinane paramArtha sukhakA AsvAd liyA unako indriyasukh duHkh hI hai aisA spaShTa bhAsit huA hai, ataH paramArtha sukhakA upAy dharma–shukladhyAn hai usako karake ve sa.nsArakA abhAv karate hai.n, isaliye bhAvali.ngI hokar dhyAnakA abhyAs karanA chAhiye.. 122.. Age is hI arthakA dR^iShTA.nt dvArA dR^i.Dh.h.h karate hai.nH–––

jah dIvo gabbhahare mAruyabAhAvivajjio jalai.
tah rAyANilarahio jhANapaIyo vi pajjalai.. 123..
yathA dIpaH garbhagR^ihe mArutabAdhAvivarjitaH jvalati.
tathA rAgAnilarahitaH dhyAnapradIpaH api prajvalati.. 123..

arthaH
––jaise dIpak garbhagR^ih arthAt jahA.N pavanakA sa.nchAr nahI.n hai aise madhyake gharame.n pavan
kI bAdhA rahit nishchal hokar jalatA hai [prakAsh karatA hai], vaise hI a.ntara.ng maname.n rAgarUpI
pavanase rahit dhyAnarUpI dIpak bhI jalatA hai, ekAgra hokar ThaharatA hai, AtmarUpako prakAshit
karatA hai.

bhAvArthaH––pahile kahA thA ki jo indriyasukhase vyAkul hai.n unake shubhadhyAn nahI.n hotA
hai, usakA yah dIpakakA dR^iShTA.nt hai–– jahA.N indriyo.nke sukh me.n jo rAg vah hI huA pavan vah
vidyamAn hai, unake dhyAnarUpI dIpak kaise nirbAdh udyot kare? arthAt na kare, aur jinake yah
rAgarUpI pavan bAdhA na kare unake dhyAnarUpI dIpak nishchal ThaharatA hai.. 123..

Age kahate hai.n ki–––dhyAname.n jo paramArtha dhyey shuddha AtmAkA svarUp hai us svarUpake
ArAdhaname.n nAyak (pradhAn) pa.nch parameShThI hai.n, unakA dhyAn karanekA upadesh karate hai.nH–––
jhAyahi pa.nch vi gurave ma.ngalachausaraNaloyapariyarie.
Narasurakheyaramahie ArAhaNaNAyage vIre.. 124..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jyam garbhagR^ihamA.n pavananI bAdhA rahit dIpak jaLe,
te rIt rAgAnilavivarjit dhyAnadIpak paN jaLe. 123.

Page 239 of 394
PDF/HTML Page 263 of 418
single page version

bhAvapAhuD][239

dhyAy pa.nch api gurun ma.ngalachatuH sharaNalokaparikaritAn.
narasurakhecharamahitAn ArAdhanAnAyakAn vIrAn.. 124..

arthaH
–––he mune! tU pa.nch guru arthAt pa.nchaparameShThI kA dhyAn kara. yahA.N ‘api’ shabda
shuddhAtma savarUpake dhyAnako sUchit karatA hai. pa.nch parameShThI kaise hai.n? ma.ngal arthAt pAp ke
nAshak athavA sukhadAyak aur chausharaN arthAt chAr sharaN tathA ‘lok’ arthAt lok ke
prANiyo.n se araha.nt, siddha, sAdhu, kevalIpraNIt dharma, ye parikarit arthAt parivArit hai.n––––
yukta
(–sahit) hai.n. nar – sur – vidyAdhar sahit hai.n, pujya hai.n, isaliye ve.n ‘lokottam’ kahe
jAte hai, ArAdhanAke nAyak hai.n , vIr hai.n, karmo.nke jItane ko subhaT hai.n aur vishiShTa lakShmI ko
prApta hai.n tathA dete hai.n. isaprakAr pa.nch param gurukA dhyAn kara.

bhAvArthaH–––yahA.N pa.nch parameShThIkA dhyAn karaneke liye kahA. us dhyAname.n vighnako dUr
karane vAle ‘chAr ma.ngal’ kahe ve yahI hai.n,‘chAr sharaN’ aur ‘lokottam’ kahe hai.n ve bhI inhI ko
kahe hai.n. inake sivAy prANIko anya sharaN yA rakShA karanevAlA koI bhI nahI.n hai aur lok me.n
uttam bhI ye hI hai.n. ArAdhanA darshan – j~nAn – chAritra – tap ye chAr hai.n, inake nAyak
[svAmI] bhI ye hI hai.n, karmo.nko jItanevAle bhI ye hI hai.n . isaliye dhyAn karanevAle ke liye
inakA dhyAn shreShTha hai. shuddhasvarUpakI prApti inahI ke dhyAn se hotI hai, isaliye yah upadesh
hai.. 124..

Age dhyAn hai vah, ‘j~nAnakA ekAgra honA’ hai, isaliye j~nAnake anubhav kA upadesh karate
hai.nH–––
NANamay vimalasIyalasalila.n pAUN bhaviy bhAveNa.
vAhijaramaraNaveyaNaDAhavimukkA sivA ho.nti.. 125..
j~nAnamayavimal shItal salila.n prApya bhavyAH bhAvena.
vyAdhijarAmaraNavedanAdAhavimuktAH shivAH bhavanti.. 125..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
j~nAnAtma nirmaL nIr shItaL prApta karIne, bhAvathI,
bhavi thAy Che jar–maraN–vyAdhidAhavarjit, shivamayI. 125

Page 240 of 394
PDF/HTML Page 264 of 418
single page version

240] [aShTapAhuD

arthaH––bhavya jIv j~nAnamayI nirmal shItal jalako samayaktvabhAv sahit pIkar aur vyAdhisvarUp jarA–maraNakI vedanA [pI.DA] ko bhasma karake mukta arthAt sa.nsAr se rahit ‘shiv’ arthAt paramana.nd sukharUp hote hai.n. bhAvArthaH–––jaise nirmal aur shItal jalake pIne se pittakI dAharUp vyAdhi miTakar sAtA hotI hai, vaise hI yah j~nAn hai vah jab yah rAgAdik malase rahit nirmal aur AkulatA rahit shA.ntabhAvarUp hotA hai, usakI bhAvanA kar ruchi, shraddhA, pratIti se pIve, isase tanamay ho to jarA – maraNarUp dAh – vedanA miT jAtI hai aur sa.nsAr se nirvR^itta hokar sukharUp hotA hai, isaliye bhavya jIvo.nko yah upadesh hai ki j~nAname.n lIn hoo.. 124..

Age kahate hai.n ki is dhyAnarUp agni me.n sa.nsAr ke bIj ATho.n karma ek bAr dagdha ho jAne par pIChe phir sa.nsAr nahI.n hotA hai, yah bIj bhAvamunike dagdha ho jAtA haiH–––

jah bIyammi ya daDDhe Na vi rohai a.nkuro ya mahi vIDhe.
tah kammabIyadaDDhe bhava.nkuro bhAvasavaNANa.n.. 126..
yathA bIje cha dagdhe nApi rohati a.nkurashcha mahIpIThe.
tathA karma bIjadagdhe bhavA.nkuraH bhAvashramaNAnAm.. 126..

arthaH––jaise pR^ithvItal par bIj ke jal jAne par usakA a.nkur phir nahI.n ugatA hai,
vaise hI bhAvali.ngI shramaNake sa.nsArakA karmarUpI bIj dagdha hotA hai isaliye sa.nsArarUp a.nkur phir
nahI.n hotA hai.

bhAvArthaH––sa.nsArake bIj ‘j~nAnAvaraNAdi’ karma hai.n. ye karma bhAvashramaN ke dhyAnarUp
agnise bhasma ho jAte hai.n, isaliye phir sa.nsArarUp a.nkur kisase ho? isaliye bhAvashramaN
hokar dharma – shukladhyAn se karmo.nkA nAsh karanA yogya hai, yah upadesh hai. koI sarvathA ekA.ntI
anyathA kahe ki–––karma anAdi hai.n, usakA a.nt bhI nahI.n hai, usakA bhI yah niShedh hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
jyam bIj hotA.n dagdha, a.nkur bhUtaLe Uge nahI.n,
tyam karma bIj batraye bhavA.nkur bhAvashramaNone nahI.n. 126.

Page 241 of 394
PDF/HTML Page 265 of 418
single page version

bhAvapAhuD][241 bIj anAdi hai vah ekabAr dagdha ho jAne par phir pIChe phir nahI.n ugatA hai, usI tarah ise jAnanA.. 126..

Age sa.nkShep se upadesh karate hai.nH––––
bhAvasavaNo vi pAvai sukkhAi.n duhAi.n davvasavaNo ya.
iy NAu.n guNadose bhAveN sa.njudo hoi.. 127..
bhAvashramaNaH api prApnoti sukhAni duHkhAni dravyashramaNashcha.
iti j~nAtvA guNadoShAn bhAven cha sa.nyutaH bhava.. 127..

arthaH
––bhAvashramaN to sukho.nko pAtA hai aur dravyashramaN duHkho.nko pAtA hai, is prakAr
guN – doSho.nko jAnakar he jIv! tU bhAvasahit sa.nyamI bana.

bhAvArthaH––samyagdarshan sahit bhAvashramaN hotA hai, vah sa.nsArakA abhAv karake sukho.nko pAtA hai aur mithyAtvasahit dravyashramaN bheShamAtra hotA hai, vah sa.nsAr kA abhAv nahI.n kar sakatA hai, isaliye duHkho.nko pAtA hai. ataH upadesh karate hai.n ki dono.n ke guN – doSh jAnakar bhAvasahayamI honA yogya hai, yah sab upadeshakA sAr hai.. 127..

Age phir bhI isI kA upadesh artharUp sa.nkShep se kahate hai.nH–––
titthayaragaNaharAi.n abbhudayapara.nparAi.n sokkhAi.n.
pAva.nti bhAvasahiyA sa.nkhevi jiNehi.n vajjariya.n.. 128..
tIrtha.nkaragaNadharAdIni abhyudayapara.nparANi saukhyAni.
prApnuva.nti bhAvashramaNAH sa.nkShepeN jinaiH bhaNitam.. 128..

arthaH
––jo bhAv sahit muni hai.n ve abhyudayasahit tIrtha.nkar – gaNadhar Adi padavI ke
sukho.nko pAte hai.n, yah sa.nkShep se kahA hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
re! bhAvashramaN sukho lahe ne dravyamuni duHkho lahe;
tu.n bhAvathI sa.nyukta thA, guNadoSh jANI e rIte. 127.
tIrthesh–gaNanAthAdigat abhyudayayut saukhyo taNI,
prApti kare Che bhAvamuni;–bhAkhyu.n jine sa.nkShepathI. 128.

Page 242 of 394
PDF/HTML Page 266 of 418
single page version

242] [aShTapAhuD

bhAvArthaH––– tIrtha.nkar gaNadhar chakravartI Adi pado.n ke sukh ba.De abhyuday sahit hai.n, unako bhAvasahit samyagdR^iShTi muni pAte hai.n. yah sab upadeshakA sa.nkShep kahA hai isaliye bhAvasahit muni honA yogya hai.. 128.. Age AchArya kahate hai.n ki jo bhAvashramaN hai.n unako dhanya hai.n, unako hamArA namaskAr hoH––

te dhaNNA tAN Namo da.nsaNavaraNANacharaN suddhANa.n.
bhAvasahiyAN Nichcha.n tiviheN paNaTThamAyANa.n.. 129..
te dhanyAH tebhya namaH darshanavaraj~nAnacharaNashuddhebhyaH.
bhAvasahitebhyaH nitya.n trividhen praNaShTamAyebhyaH.. 129..

arthaH
–––AchArya kahate hai.n ki jo muni samyagdarshan shreShTha
(vishiShTa) j~nAn aur nirdoSh
chAritra inase shuddha hai.n isIliye bhAv sahit hai.n aur praNaShTa ho gaI hai mAyA arthAt kapaT
pariNAm jinake aise hai.n ve dhanya hai.n. unake liye hamArA man–vachan–kAy se sadA namaskAr ho.

bhAvArthaH––bhAvali.ngIyo.nme.n jo darshan–j~nAn–chAritra se shuddha hai.n unake prati AchArya ko
bhakti utpanna huI hai, isaliye unako dhanya kahakar namaskAr kiyA hai vah yukta hai, jinake
mokShamArga me.n anurAg hai, uname.n mokShamArga kI pravR^itti me.n pradhAnatA dikhatI hai, unako namaskAr
kare.n.. 129..

Age kahate hai.n ki jo bhAvashramaN hai.n ve devAdikakI R^iddhi dekhakar mohako prApta nahI.n hote
hai.nH––
iDDhimatula.n viuvviy kiNNaraki.npurisaamarakhayarehi.n.
tehi.n viN jAi moha.n jiN bhAvaN bhAvio dhIro.. 130..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
te Che sudhanya, tridhA sadaiv namaskaraN ho temane,
je bhAvayut, dR^igaj~nAnacharaNavishuddha, mAyA mukta Che. 129.
khechar–surAdik vikriyAthI R^iddhi atul kare bhale,
jinabhAvanA pariNat sudhIr lahe na tyA.n paN mohane. 130.

Page 243 of 394
PDF/HTML Page 267 of 418
single page version

bhAvapAhuD][243

R^iddhimatulA.n 1vikurvabhdiH ki.nnaraki.npuruShAmarakhacharaiH.
tairapi na yAti moha.n jinabhAvanA bhAvitaH dhIraH.. 130..

arthaH
–––jinabhAvanA [samyaktva bhAvanA] se vAsit jIv ki.nnar, ki.nparuSh dev;
kalpavAsI dev aur vidyAdhar, inase vikriyArUp vistAr kI gaI atul–R^iddhiyo.nse mohako
prApta nahI.n hotA hai, kyo.nki samyadR^iShTi jIv kaisA hai? dhIr hai, dR^i.Dhbuddhi hai arthAt niHsha.nkit
a.ng kA dhArak hai.

bhAvArthaH––jisake jinasamyaktva dR^i.Dh.h.h hai usake sa.nsArakI R^iddhi tR^iNavat hai, paramArtha sukh kI hI bhAvanA hai, vinAshIk R^iddhikI vA.nChA kyo.n ho? .. 130..

Age isahIkA samarthan hai ki aisI R^iddhi bhI nahI.n chAhatA hai to anya sA.nsArik sukh kI kyA kathA?–

ki.n puN gachChai moha.n NarasurasukkhAN appasArANa.n.
jANa.nto passa.nto chi.nta.nto mokkha muNidhavalo.. 131..
ki.n punaH gachChati moha.n narurasukhAnA.n alpasArANAm.
jAnan pashyan chi.ntayan mokSha.n munidhavalaH.. 131..

arthaH
––samyagdR^iShTi jIv pUrvokta prakArakI bhI R^iddhi ko nahI.n chAhatA hai to munidhaval
arthAt munipradhAn hai vah anya jo manuShya devo.nke sukh – bhogAdik jiname.n alpa sAr hai uname.n
kyA mohako prApta ho? kaisA hai munidhaval? mokSha ko jAnatA hai, usahI kI taraph dR^iShTi hai,
usahI kA chintan karatA hai.

bhAvArthaH––jo munipradhAn hai.n unakI bhAvanA mokShake sukho.nme.n hai. ve ba.DI ba.DI dev
vidyAdharo.nkI phailAI huI vikriyAR^iddhime.n bhI lAlasA nahI.n karate hai.n to ki.nchitmAtra vinAshIk jo
manuShya, devo.nke bhogAdikakA sukh uname.n vA.nChA kaise kare? arthAt nahI.n kare.. 131..

Age upadesh karate hai.n ki jabatak jarA Adik na Ave tabatak apanA hit kar loH––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 –––sa.nskR^it mudrit pratime.n ‘vikR^itA.n’ pATh hai.
to dev–naranA.n tuchCha sukh pratye lahe shu.n mohane,
munipravar je jANe, jue ne chi.ntave Che mokShane? 131.

Page 244 of 394
PDF/HTML Page 268 of 418
single page version

244] [aShTapAhuD

uttharai jA Na jarao royaggI jA Na Dahai dehauDi.n.
indiy bala.n Na viyalai tAv tuma.n kuNahi appahiya.n.. 132..
Akramate yAvanna jarA rogAgniryAvanna dahati dehakuTIm.
indriyabala.n na vigalati tAvat tva.n kuru Atmahitam.. 132..

arthaH
––he mune! jab tak tere jarA
(bu.DhApA) na Ave tathA jab tak rogarUpI agni
terI deharUpI kuTI ko bhasma na kare aur jab tak indriyo.nkA bal na ghaTe tab tak apanA hit
karalo.

bhAvArthaH––vR^iddha avasthAme.n deh rogo.nse jarjarit ho jAtA hai, indriyA.N kShIN ho jAtI hai.n
tab asamartha hokar is lokake kArya uThanA–baiThanA bhI nahI.n kar sakatA hai tab paralokasambandhI
tapashcharaNAdik tathA j~nAnAbhyAs aur svarUpakA anubhavAdi kArya kaise kare? isaliye yah
upadesh hai ki jab tak sAmarthya hai tab tak apanA hitarUp kArya kar lo.. 132..
Age ahi.nsAdharma ke upadeshakA varNan karate hai.nH–––
ChajjIv ChaDAyadaNa.n Nichcha.n maNavayaNakAyajoehi.n.
kuru day parihar muNivar bhAvi apuvva.n mahAsatta.n
1.. 133..
2ShaTjIvAn ShaDAyatanAnA.n nitya.n manochachanakAyayogaiH.
kuru dayA.n parihar munivar bhAvay apUrva mahAsatvam.. 133..

arthaH
––he munivar! tU ChahakAy ke jIvo.n par dayA kar aur Chah anAyato.n ko
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘mahAsatta’ aisA sa.nbodhan pad kiyA hai jisakA sa.n0 ChAyA ‘mahAsatva’ hai.
2 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘ShaTjIvaShaTayatanAnA.n’ ek pad kiyA hai.
re Akrame na jarA, gadAgni dahe na tanakuTi jyA.n lagI,
baL indriyonu.n nav ghaTe, karI le tu.n nijahit tyA.n lagI. 132.

Cha anAyatan taj, kar dayA ShaTjIvanI
3trividhe sadA,
mahAsattvane tu.n bhAv re! apUravapaNe he munivarA! 133.

Page 245 of 394
PDF/HTML Page 269 of 418
single page version

bhAvapAhuD][245 man, vachan, kAyake yogo.n se Cho.D.h.h tathA apUrva jo pahile na huA aisA mahAsattva arthAt sab jIvo.n me.n vyApak (j~nAyak) mahAsattva chetanA bhAvako bhA. bhAvArthaH––anAdikAlase jIvakA svarUp chetanAsvarUp na jAnA isaliye jIvoh kI hi.nsA kI, ataH yah upadesh hai ki–––ab jIvAtmAkA svarUp jAnakar, ChahakAyake jIvo.npar dayAkara. anAdi hI se Apta, Agam, padArthakA aur inakI sevA karanevAlo.n kA savarUp jAnA nahI.n, isaliye anApta Adi Chah anAyatan jo mokShamArga ke sthAn nahI.n hai.n unako achChe samajhakar sevan kiyA, ataH yah upadesh hai ki anAyatan kA parihAr kara. jIvake svarUp ke upadeshak ye dono.n hI tUne pahile jAne nahI.n, na bhAvanA kI, isaliye ab bhAvanA kar, isaprakAr upadesh hai.. 133..

Age kahate hai.n ki–––jIvakA tathA upadesh karane vAle kA svarUp jAne binA sab jIvo.n ke prANo.n kA ahAr kiyA, isaprakAr dikhAte hai.nH–––

dasavihapANAhAro aNa.ntabhavasAyare bhama.nteNa.
bhoyasuhakAraNaTTha.n kado ya tiviheN sayal jIvANa.n.. 134..
dashavidhaprANAhAraH ananta bhavasAyare bhramatA.
bhogasukhakAraNArtha.n kR^itashcha trividhen sakalajIvAnA.n.. 134..

arthaH––he mune! tUne ana.ntabhavasAgarame.n bhramaN karate hue, sakal tras, sthAvar jIvo.nke
dash prakArake prANo.n kA AhAr, bhog–sukhake kAraN ke liye man, vachan, kAyase kiyA.

bhAvArthaH––anAdikAl se jinamatake upadeshake binA aj~nAnI hokar tUne tras, sthAvar
jIvo.nke prANo.nkA AhAr kiyA isaliye ab jIvo.nkA svarUp jAnakar jIvo.nkI dayA pAl,
bhogAbhilASh Cho.D.h.h, yah upadesh hai.. 134..

phir kahate hai.n ki aise prANiyo.nkI hi.nsA se sa.nsAr me.n bhramaN kar duHkh pAyAH––
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––
bhamatA.n amit bhavasAgare, te.n bhogasukhanA hetue,
sahu jIv–dashavidhaprANano AhAr kIdho traN vidhe. 134.

Page 246 of 394
PDF/HTML Page 270 of 418
single page version

246] [aShTapAhuD

pANivahehi mahAjas chaurAsIlakkhajoNimajjhammi.
uppaja.nt mara.nto patto si Nira.ntara.n dukkha.n.. 135..
prANivadhaiH mahAyashaH! chaturashItilakShayonimadhye.
utpadyamAnaH kShiyamANaH prApto.asi nira.ntara.n duHkham.. 135..

arthaH
––he mune! he mahAyash! tUne prANiyo.n ke ghAt se chaurAsI lAkh yoniyo.n ke madhya me.n
utpanna hote hue or marate hue nira.ntar duHkh pAyA.

bhAvArthaH––jinamat ke upadesh ke binA, jIvo.nkI hi.nsAse yah jIv chaurAsI lAkh
yoniyo.nme.n utpanna hotA hai aur maratA hai. hi.nsA se karmaba.ndh hotA hai, karmabandha ke uday se
utpatti – maraNarUp sa.nsAr hotA hai. isaprakAr janma – maraN ke duHkh sahatA hai, isaliye
jIvo.nkI dayA kA upadesh hai.. 135..

Age us dayA hI kA upadesh karate hai.nH––––
jIvANamathayadANa.n dehi muNI pANibhUyasattANa.n.
kallANasuhaNimitta.n para.nparA tivihasuddhIe.. 136..
jIvAnAmabhayadAna.n dehi mune prANibhUtasattvAnAm.
kalyANasukhanimitta.n para.nparayA trividh shuddhayA.. 136..

arthaH
––he mune! jIvo.n ko aur prANIbhUt sattvo.n ko apanA para.nparA se kalyAN aur sukh
hone ke liye man, vachan, kAy kI shuddhatA se abhayadAn de.

bhAvArthaH––‘jIv’ pa.nchendriy ko kahate hai.n, ‘prANI’ vikalatray ko kahate hai.n, ‘bhUt’
vanaspati ko kahate hai.n aur ‘sattva’ pR^ithvI, ap, tej, vAyu ko kahate hai.n. in sab jIvo.nko
apane samAn jAnakar abhayadAn dene kA upadesh hai. isase shubh prakR^itiyo.n kA ba.ndh hone se
abhyudayakA sukh hotA hai,
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
prANIvadhothI he mahAyash! yoni lakh chorAshImA.n,
utpattinA.n ne maraNanA.n duHkho nira.ntar te.n lahyA.n. 135.

tu.n bhUt–prANI–sattva–jIvane trividh shuddhi vaDe muni,
de abhay, je kalyANasaukhya nimitta pAra.nparyathI. 136.

Page 247 of 394
PDF/HTML Page 271 of 418
single page version

bhAvapAhuD][247 paramparA se tIrtha.nkarapad pAkar mokSha pAtA hai, yah upadesh hai.. 136.. Age yah jIv ShaT anAyatan ke prasa.ngase mithyAtvase sa.nsAr me.n bhramaN karatA hai usakA svarUp kahate hai.n. pahile mithtAtva ke bhedo.nko kahate haiH–––

asiyasay kiriyavAI akkiriyANa.n cha hoi chulasIdI.
sattaTThI aNNANI veNaiyA ho.nti battIsA.. 137..
ashIvishata.n kriyAvAdinAmakriyamANa.n cha bhavati chaturashItiH.
saptaShaShTiraj~nAninA.n vainayikAnA.n bhavati dvAtrishat.. 137..

arthaH
–––ekasau assI kriyAvAdI hai.n, chaurAsI akriyAvAdiyo.n ke bhed hai.n, aj~nAnI
sa.DsaTh bhedarUp hai.n aur vinayavAdI battIs hai.n.

bhAvArthaH––vastu kA svarUp anantadharmasvarUp sarvaj~na ne kahA hai, vah pramAN aur nayase
satyArtha siddha hotA hai. jinake mat me.n sarvaj~na nahI.n hai.n tathA sarvaj~nase svarUpakA yathArtha rUpase
nishchay karake usakA shraddhAn nahI.n kiyA hai––aise anyavAdiyo.nne vastukA ek dharma grahaN karake
usakA pakShapAt kiyA ki hamane isaprakAr mAnA hai, vah ‘aise hI hai, anya prakAr nahI.n hai.’
isaprakAr vidhi–niShedh karake ek–ek dharmake pakShapAtI ho gaye, unake ye sa.nkShep se tInasau
tresaTh bhed ho gaye hai.n.

kriyAvAdIH–––kaI to gaman karanA, baiThanA, kha.De rahanA, khAnA, pInA, sonA, utpanna
honA, naShTa honA, dekhanA, jAnanA, karanA, bhoganA, bhUlanA, yAd karanA, prIti karanA, harSha
karanA, viShAd karanA, dveSh karanA, jInA, maranA ityAdik kriyAye.n hai.n; inako jIvAdik padArtho.n
ke dekh kar kisI ne kisI kriyAkA pakSha kiyA hai aur kisI ne kisI kriyA kA pakSha kiyA
hai. aise paramparA kriyAvivAd se bhed hue hai.n, inake sa.nkShep ekasau assI bhed nirUpaN kiye hai.n,
vistAr karane par bahut ho jAte hai.n.

kaI
akriyAvAdI hai.n, ye jIvAdik padArtho.n me.n kriyA kA abhAv mAnakar Apasame.n
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
shat–e.nshI kirivAdInA, chorAshI tethI vipakShanA,
batrIsh saDasaTh bhed Che vainayik ne aj~nAnInA. 137.

Page 248 of 394
PDF/HTML Page 272 of 418
single page version

248] [aShTapAhuD vivAd karate hai.n. kaI kahate hai.n jIv jAnatA nahI.n hai, kaI kahate hai.n kuCh karatA nahI.n hai, kaI kahate hai.n bhogatA nahI.n hai, kaI kahate hai.n utpanna nahI.n hotA hai, kaI kahate hai.n naShTa nahI.n hotA hai, kaI kahate hai.n gaman nahI.n karatA hai aur kaI kahate hai.n ThaharatA nahI.n hai–––ityAdi kriyA ke abhAv se pakShapAt se sarvathA ekAntI hote hai.n. inake sa.nkShepase chaurAsI bhed hai.n. kaI aj~nAnavAdI hai.n, iname.n kaI to sarvaj~na kA abhAv mAnate hai.n, kaI kahate hai.n jIv asti hai yah kaun jAne? kaI kahate hai.n jIv nAsti hai yah kaun jAne? kaI kahate hai.n jIv nitya hai yah kaun jAne? kaI kahate hai.n jIv anitya hai yah kaun jAne? ityAdi sa.nshay–viparyay– anadhyavasAyarUp hokar vivAd karate hai. inake sa.nkShepase sa.DsaTh bhed hai.n. kaI vinayavAdI hai.n, uname.n se kaI kahate hai.n devAdikake vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n guruke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n mAtAke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n ki pitA ke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n ki rAjA ke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n ki sevak ke vinay se siddhi hai, ityAdi vivAd karate hai.n. inake sa.nkShep se battIs bhed hai.n. isaprakAr sarvathA ekAntavAdiyo.nke tInasautresaTh bhed sa.nkShep se hai.n, vistAr karane par bahut ho jAte hai.n, iname.n kaI IshvaravAdI hai.n, kaI kAlavAdI hai.n, kaI svabhAvavAdI hai.n, kaI vinayavAdI hai.n, kaI AtmavAdI hai.n. inakA svarUp gommaTasArAdi grantho.nse jAnanA, aise mithyAtva ke bhed hai.n.. 137.. Age kahate hai.n ki abhavyajIv apanI prakR^itiko nahI.n Cho.DtA hai, usakA mithyAtva nahI.n miTatA haiH–––

Na muyai payaDi abhavvo suTThu vi AyaNNiUN jiNadhamma.n.
guDaduddha.n pi pitA Na paNNayA NivvisA ho.nti.. 138..
na mu.nchati prakR^itimabhavyaH suShThu api AkarNya jinadharmam.
guDadugdhamapi piba.ntaH na pannagAH nirviShAH bhava.nti.. 138..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
surIte suNI jinadharma paN prakR^iti abhaa nahI.n taje,
sAkar sahit kShIrapAnathI paN sarpa nahi nirviSh bane. 138.

Page 249 of 394
PDF/HTML Page 273 of 418
single page version

bhAvapAhuD][249

arthaH––abhavyajIv bhaleprakAr jinadharmako sunakar bhI apanI prakR^itiko nahI.n Cho.DtA hai . yahA.N dR^iShTAhat hai ki sarpa gu.Dsahit dUdhako pIte rahane par bhI viSh rahit nahI.n hotA hai. bhAvArthaH––jo kAraN pAkar bhI nahI.n ChUTatA hai use ‘prakR^iti’ yA ‘svabhAv’ kahate hai.n. abhavyakA yah svabhAv hai ki jisame.n anekAnta tattvasvarUp hai aise vItarAg– vij~nAnasvarUp jinadharma mithyAtva ko miTAne vAlA hai, usakA bhale prakAr svarUp sunakar bhI jisakA mithyAtvasvarUp bhAv nahI.n badalatA hai vah vastukA svarUp hai, kisI kA nahI.n kiyA huA hai. yahA.N, upadesh – apekShA isaprakAr jAnanA ki jo abhavyarUp prakR^iti to sarvaj~na gamya hai, to bhI abhavya kI prakR^iti ke samAn apanI prakR^iti na rakhanA, mithyAtva ko Cho.DnA yah upadesh hai.. 138.. Age isI arthako dR^i.Dh.h.h karate hai.nH–––

michChattaChaNNadiTThI duddhIe dummaehi.n dosehi.n.
dhamma.n jiNapaNNatta.n abhavvajIvo Na rochedi.. 139..
mithyAtvaChannadraShTiH durdhiyA durmataiH doShaiH.
dharma jinapraj~napta.n abhavyajIvaH na rochayati.. 139..

arthaH
––durmat jo sarvathA ekAnta mat, unase prarUpit anyamat, ve hI hue doSh unake
dvArA apanI durbuddhi se
(mithyAtva se) AchChAdit hai buddhi jisakI, aisA abhavyajIv hai use
jinapraNIt dharma nahI.n ruchatA hai, vah usakI shraddhA nahI.n karatA hai, usame.n ruchi nahI.n karatA hai.

bhAvArthaH––mithyAtva ke upadesh se apanI durbuddhi dvArA jisake pAs mithyAdR^iShTi hai
usako jinadharma nahI.n ruchatA hai, tab j~nAt hotA hai ki ye abhavyajIv ke bhAv hai.n. yathArtha
abhavyajIv ko to sarvaj~na jAnate hai.n, parantu ye abhavya jIvake chinha hai.n, inase parIkShA dvArA jAnA
jAtA hai.. 139..

Age kahate hai.n ki aise mithyAtva ke nimitta se durgati kA pAtra hotA haiH–––
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
durbaddhi–durmatadoShathI mithyAtvaAvR^ittadag rahe,
AtmA abhavya jine.ndra j~nApit dharmanI ruchi nav kare. 139.

Page 250 of 394
PDF/HTML Page 274 of 418
single page version

250] [aShTapAhuD

kuchChiyadhammammi rao kuchChiyapAsa.nDi bhatti sa.njutto.
kuchChiyatava.n kuNa.nto kuchChiyagaibhAyaNo hoi.. 140..
kutsit dharme rataH kutsitapASha.nDi bhakti sa.nyuktaH.
kutsitatapaH kurvan kutsitagati bhAjana.n bhavati.. 140..

arthaH
––AchArya kahate hai.n ki jo kutsit
(ni.ndya) mithyAdharma me.n rat (lIn) hai.n, jo
pAkhaNDI ni.ndyabheShiyo.n kI bhaktisa.nyukta hai.n, jo ni.ndya mithyAtvadharma pAlatA hai, mithyAdR^iShTiyo.n kI
bhakti karatA hai aur mithyA aj~nAnatap karatA hai, vah durgati hI pAtA hai, yah upadesh hai..
140..

Age is hI arthako dR^i.Dh.h.h karate hue kahate hai ki aise mithyAtvase mohit jIv sa.nsAr
bhramaN karatA haiH–––
iy michChattAvAse kuNayakusatthehi.n mohio jIvo.
bhamio aNAikAla.n sa.nsAre dhIr chi.ntehi.. 141..
iti mithyAtvAvAse kunayashAstraiH mohitaH jIvaH.
bhramitaH anAdikAla.n sa.nsAre dhIr! chintaya.. 141..

arthaH–– iti arthAt pUrvokta prakAr mithyAtvakA AvAs (sthAn) yah mithyAdR^iShTiyo.n kA
sa.nsAr me.n kunay – sarvathA ekAnta un sahit kushAstra, unase mohit (behosh) huA yah jIv
anAdikAl se lagAkar sa.nsAr me.n bhramaN kar rahA hai, aise he dhIr mune! tU vichAr kara.

bhAvArthaH––AchArya kahate hai.n ki pUrvokta tIn sau tresaTh kuvAdiyo.n se sarvathA
ekA.ntapakSharUp kunayadvArA rache hue shAstro.nse mohit hokar yah jIv sa.nsAr me.n anAdikAlase
bhramaN karatA hai, so he dhIr muni! ab aise kuvAdiyo.n kI sa.ngati bhI mat kar, yah upadesh hai..
141..
–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
––––––––––––––
kutsit dharam–rat, bhakti je pAkha.nDI kutsitanI kare,
kutsit kare tap, teh kutsit gati taNu.n bhAjan bane. 140.
he dhIr! chi.ntav–jIv A mohit kunay–duHshAstrathI,
mithyAtvagharasa.nsAramA.n rakhaDyo anAdi kALathI. 141.

Page 251 of 394
PDF/HTML Page 275 of 418
single page version

bhAvapAhuD][251

Age kahate hai.n ki–––pUrvokta tIn sau tresaTh pAkhaN.Diyo.n kA mArga Cho.Dkar jinamArga me.n man lagAoH–––

pAsa.nDI tiNNi sayA tisaTThi bheyA umagga muttUNa.
ru.nbhahi maNu jiNamagge asappalAveN ki.n bahuNA.. 142..
pAkhaNDinaH trINi shatAni triShaShTi bhedAH unmArga.n muktvA.
runddhi manaH jinamArge asatpralApen ki.n bahunA.. 142..
arthaH–––he jIv! tIn sau tresaTh pAkhaN.Diyo.n ke mArga ko Cho.Dkar jinamArga me.n apane
manako rok
(lagA) yah sa.nkShep hai aur nirarthak pralAparUp kahanese kyA?

bhAvArthaH––isaprakAr mithyAtvakA varNan kiyA. AchArya kahate hai.n ki bahut nirarthak vachanAlAp se kyA? itanA hI sa.nkShep se kahate hai ki tInasau tresaTh kuvAdi pAkhaNDI kahe unakA mArga Cho.Dkar jinamArga me.n manako roko, anyatra na jAne do. yahA.N itanA aur visheSh jAnanA ki––kAladoSh se is pa.nchamakAl me.n anek pakShapAtase man–matA.ntar ho gaye hai.n, unako bhI mithyA jAnakar unakA prasa.ng na karo. sarvathA ekAntakA pakShapAt Cho.Dkar anekAntarUp jinavachan kI sharaN lo.. 142..

Age samyagdarshanakA nirUpaN karate hai.n, pahile kahate hai.n ki’samyagdarshan rahit prANI chalatA huA mR^itak’ haiH–––

jIvavimuktaH shavaH darshanamuktashcha bhavati chalashavaH.
shavaH loke apUjyaH lokottare chalashavaH.. 143..
javivimukko sabao da.nsaNamukko ya hoi chalasabao.
sabao loyaapujjo louttarayammi chalasabao.. 143..

arthaH
––lokame.n jIvarahit sharIrako ‘shav’ kahate hai.n, ‘mR^itak’ yA ‘muradA’ kahate hai.n, vaise
hI samyagdarshan rahit puruSh ‘chalatA huA mR^itak’ hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
unmArgane ChoDI trishat–tesaThapramit pAkha.nDInA,
jinamArgamA.n man rok; bahu pralapan nirarthathI shu.n bhalA? 142.

jIvamukta shab kahevAy‘chal shab’ jAN darshanamuktane;
shab lok mA.nhI apUjya, chal shab hoy lokottar viShe. 143.

Page 252 of 394
PDF/HTML Page 276 of 418
single page version

252] [aShTapAhuD mR^itak to lokame.n apUjya hai, agnise jalAyA jAtA hai yA pR^ithvI me.n gA.D.h.h diyA jAtA hai aur ‘darshanarahit chalatA huA muradA’ lokottar jo muni – samyagdR^iShTi uname.n apUjya hai, ve usako va.ndanAdi nahI.n karate hai.n. munibheSh dhAraN karatA hai to bhI use sa.nghake bAhar rakhate hai.n athavA paralokame.n ni.ndyagati pAkar apUjya hotA hai. bhAvArthaH––samyagdarshan binA puruSh mR^itakatulya hai.. 143..

Age samyaktvakA mahAnapanA kahate haiH–––
jah tArayAN cha.ndo mayarAo mayaulAN savvANa.n.
ahio tah sammatto risisAvayaduvihadhammANa.n.. 144..
yathA tArakANA.n chandraH mR^igarAjaH mR^igakulAnA.n sarveShAm.
adhikaH tathA samyaktva.n R^iShishrAvakadvividh dharmANAm.. 144..

arthaH––jaise tArAo.n ke samUh me.n cha.ndramA adhik hai.n aur mR^igakul arthAt pashuo.n ke samUh
me.n mR^igarAj (si.nh) adhik hai.n, vaise hI R^iShi (muni) aur shrAvak in do prakAr ke dharmo.n me.n
samyaktva hai.n vah adhik hai.n.

bhAvArthaH––vyavahAradharma kI jitanI pravR^ittiyA.N hai.n uname.n samyaktva adhik, isake binA sab
sa.nsAramArga ba.ndhakA kAraN hai.. 144..

phir
kahate hai.nH–––
jah phaNirAo 1sohai phaNamaNimANikkakiraN vipphurio.
tah vimal da.nsaNadharo 2jiNabhattI pavayaNe jIvo.. 145..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘rehai’ pATh hai jisakA sa.nskR^it ChAyA me.n ‘rAjate’ pAThAntar hai.
2 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘jiNabhattIpavayaNo’ aisA ek pad rUp pad hai, jisakI sa.nskR^it ‘jinabhaktipravachan’ hai. yah
pATh yatibha.ng sA mAlUm hotA hai.
jyam cha.ndra tArAgaN viShe, mR^igarAj sau mR^igakul viShe,
tyam adhik Che samyaktva R^iShishrAvak–dvividh dharmo viShe. 144.

nAgendra shobhe pheNamaNimANikay kiraNe chamakato,
te rIt shobhe shAsane jinabhakta darshananirmaLo. 145.

Page 253 of 394
PDF/HTML Page 277 of 418
single page version

bhAvapAhuD][253

yathA phaNirAjaH shobhate phaNamaNi mANikyakiraN visphuritaH.
tathA vimaladarshanadharaH jinabhaktiH pravachane jIvaH.. 145..

arthaH
––jaise phaNirAj
(dharaNendra) hai so phaN jo sahastra phaN uname.n lage hue maNiyo.n
ke bIch jo lAl – mANikya unakI kiraNo.nse visphurit (dedIpyamAn) shobhA pAtA hai, vaise hI
jinabhaktisahit nirmal samyakdarshan kA dhArak jIv pravachan arthAt mokShamArga ke prarUpaN me.n
shobhA pAtA hai.

bhAvArthaH–––samyaktva sahit jIvakI jin–pravachaname.n ba.DI adhikatA hai. jahA.N – tahA.N
(sab jagah) shAstro.n me.n samyaktvakI hI pradhAnatA kahI hai.. 145..

Age samyagdarshan sahit li.ng hai usakI mahimA kahate hai.nH–––
jah tArAyaNasahiya.n sasaharabi.nba.n khama.nDale vimale.
bhAviy
1tavavayavimala.n 2jiNali.nga.n da.nsaNavisuddha.n.. 146..
yathA tArAgaNasahita.n shashadharabi.nba.n khama.nDale vimale.
bhAvata.n tapovratavimala.n jinali.nga.n darshan vishuddham.. 146..

arthaH
––jaise nirmal AkAsh ma.nDal me.n tAro.nke samUh sahit chandramAkA bi.nb shobhA pAtA
hai, vaise hI jinashAsan me.n darshanase vishuddha aur bhAvit kiye hue tap tathA vrato.nse nirmal
jinali.ng hai so shobhA pAtA hai.

bhAvArthaH––jinali.ng arthAt ‘nirgra.nth munibheSh’ yadyapi tap–vratasahit nirmal hai, to bhI
samyagdarshan ke binA shobhA nahI.n pAtA hai. isake hone par hI atyanta shobhAyamAn hotA hai..
146..

Age kahate hai.n ki aisA jAnakar darshanaratnako dhAraN karo, aisA upadesh karate hai.nH–– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘tah vayavimala.n’ aisA pATh hai, jisakI sa.nskR^it ‘tathA vratamila.n’ hai. 2 is gAthAkA chaturtha pAd yatibha.ng hai. isakI jagah ‘jinaliga.n da.nsaNem suvisuddha.n’ honA ThIk jA.NchatA hai.

shashibi.nb tArakavR^i.nd sah nirmaL nabhe shobhe ghaNu.n,
tyam shobhatu.n tapavratavimaL jinali.ng darshan nirmaLu.n. 146.

Page 254 of 394
PDF/HTML Page 278 of 418
single page version

254] [aShTapAhuD

iy NAu.n guNadosa.n da.nsaNarayaNa.n ghareh bhAveNa.
sAra.n guNarayaNANa.n sovANa.n paDham mokkhassa.. 147..
iti j~nAtvA guNadoSha.n darshanaratna.n dharatabhAvena.
sAra.n guNaratnAnA.n sopAna.n prathama.n mokShasya.. 147..

arthaH
––he mune! tU ‘iti’ arthAt pUrvokta prakAr samyaktvake guN aur mithyAtvake
doSho.nko jAnakar samyaktvarUpI ratnako bhAvapUrvak dhAraN kara. yah guNarUpI ratno.nme.n sAr hai aur
mokSharUpI ma.ndirakA pratham sopAn hai arthAt cha.Dhne ke liye pahilI sI.DhI hai.

bhAvArthaH––jitane bhI vyavahAr mokShamArga ke a.ng hai.n, (gR^ihasthake dAn – pUjAdik aur
munike mahAvrat – shIlasa.nyamAdik) un sabame.n sAr samyagdarshan hai, isase sab saphal hai.n,
isaliye mithyAtva ko Cho.Dkar samyagdarshan a.ngIkAr karo, yah pradhAn upadesh hai.. 147..

Age kahate hai.n ki samyagdarshan kisako hotA hai? jo jIv, jIvapadArtha ke svarUp ko
jAnakar isakI bhAvanA kare, isakA shraddhAn karake apane ko jIv padArtha jAnakar anubhav dvArA
pratIti kare usake hotA hai. isaliye ab yah jIvapadArtha kaisA hai usakA svarUp kahate hai.nH––

kattA bhoi amutto sarIramitto aNAiNihaNo ya.
da.nsaNaNANuvaogo
1NiddiTTho jiNavari.ndehi.n.. 148..
karttA bhoktA amUrttaH sharIramAtraH anAdinidhanaH cha.
darshanaj~nAnopayogaH nirdiShTaH jinavarendraiH.. 148..
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
1 pAThAntaraH – jIvo NiddiTTho.
2 pAThAntaraH – jIvaH nirdiShTaH.
Im jANIne guNadoSh dhAro bhAvathI dagaratnane,
je sAr guNaratno viShe ne pratham shivasopAn Che. 147.

kartA tathA bhoktA, anAdi–ana.nt, dehapramAN ne,
vaNamUrti, dagaj~nAnopayogI jIv bhAkhyo jinavare. 148.

Page 255 of 394
PDF/HTML Page 279 of 418
single page version

bhAvapAhuD][255

arthaH–––––‘jIv’ nAmak padArtha hai so kaisA hai–––karttA hai, bhoktA hai, amUrtik hai, sharIrapramAN hai, anAdi nidhan hai, darshan – j~nAn upayogavAlA hai, isaprakAr jinavarendra sarvaj~nadev vItarAg ne kahA hai. bhAvArthaH––yahA.N ‘jIv’ nAmak padArtha ke Chah visheShaN kahe. inakA Ashay aisA hai ki– ––– 1 – ‘kartA’ kahA, vah nishchayanay se apane ashuddha bhAvo.nkA aj~nAn avasthA me.n Ap hI kartA hai tathA vyavahAranayase j~nAnAvaraNAdi pudgal karmo.n kA kartA hai aur shuddhanay se apane shuddhabhAvo.n kA kartA hai. 2 bhoktA’ kahA, vah nishchayanayase to apane j~nAn – darshanamayI chetanAbhAvakA bhoktA hai aur vyavahAr nayase pudgalakarmake phal jo sukh–duHkh AdikA bhoktA hai. 3 – ‘amUrtik’ kahA, vah nishchayase to sparsha, ras, gandha, varNa, shabda ye pudgal ke guN–paryAy hai.n, inase rahit amUrtik hai aur vyavahAr se jabatak pudgal karmase ba.ndhA hai tab tak ‘mUrtik’ bhI kahate hai.n. 4 – ‘sharIraparimAN’ kahA, vah nishchayase to asa.nkhyAtapradeshI lokaparimAN hai, parantu sa.nkoch – vistArashaktise sharIr se kuCh kam pradesh pramAN AkAr me.n hai. 5 – ‘anAdinidhan’ kahA, vah paryAyadR^iShTi se dekhane par to utpanna hotA hai, naShTa hotA hai, to bhI dravyadR^iShTise dekhA jAye to anAdinidhan sadA nitya avinAshI hai.

6 – ‘darshan – j~nAn upayogasahit’ kahA, vah dekhane–jAnanerUp upayogasvarUp chetanArUp hai.

in visheShaNo.nse anyamatI anyaprakAr sarvathA ekAntarUp mAnate hai.n unakA niShedh bhI jAnanA chAhiye. ‘kartA’ visheShaNase to sA.nkhyamatI sarvathA akartA mAnatA hai usakA niShedh hai. ‘bhoktA’ visheShaNase bauddhamatI kShaNik mAnakar kahatA hai ki karma ko karane vAlA to or hai tathA bhogane vAlA or hai, isakA niShedh hai. jo jIv karma karatA hai usakA phal vahI jIv bhogatA hai, is kathan se bauddhamatI ke kahane kA niShedh hai. ‘amUrtik’ kahane se mImA.nsak Adi ise sharIr sahit mUrtik hI mAnate hai.n, unakA niShedh hai. ‘sharIrapramAN’ kahane se naiyAyik, vaisheShik, vedAntI Adi sarvathA, sarvavyApak mAnate hai.n unakA niShedh hai. ‘anAdinidhan’ kahanese bauddhamatI sarvathA kShaNasthAyI mAnatA hai , usakA niShedh hai. ‘darshanaj~nAnaupayogamayI’ kahane se sA.nkhyamatI


Page 256 of 394
PDF/HTML Page 280 of 418
single page version

256] [aShTapAhuD to j~nAnarahit chetanAmAtra mAnatA hai, naiyAyik, vaisheShik, guNaguNIke sarvathA bhed mAnakar j~nAn aur jIvake sarvathA bhed mAnate hai.n, bauddhamatakA visheSh ‘vij~nAnAdvaitavAdI’ j~nAnamAtra hI mAnatA hai aur vedA.ntI j~nAnakA kuCh nirUpaN hI nahI.n karatA hai, in sabakA niShedh hai. isaprakAr sarvaj~nakA kahA huA jIvakA svarUp jAnakar apane ko aisA mAnakar shraddhA, ruchi, pratIti karanA chAhiye. jIv kahane se ajIv padArtha bhI jAnA jAtA hai, ajIv na ho to jIv nAm kaise hotA? isaliye ajIv kA svarUp kyA hai, vaisA hI usakA shraddhAn Agam anusAr karanA. isaprakAr ajIv padArtha kA svarUp jAnakar aur dono.nke sa.nyog se anya Asrav, ba.ndh, sa.nvar, nirjarA, mokSha in bhAvo.n kI pravR^itti hotI hai. inakA Agam ke anusAr svarUp jAnakar shraddhAn karane se samyagdarshan kI prApti hotI hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 148..

Age kahate hai ki yah jIv ‘j~nAn–darshan upayogamayI hai’, kintu anAdi paudgalik karmake sa.nyog se isake j~nAn –darshan kI pUrNatA nahI.n hotI hai, isaliye alpa j~nAn–darshan anubhav me.n AtA hai aur usame.n aj~nAnake nimitta se iShTa– aniShTa buddhirUp rAg–dveSh–moh bhAvake dvArA j~nAn– darshaname.n kaluShatArUp sukh–duHkhAdik bhAv anubhavame.n Ate hai.n. yah jIv nijabhAvanArUp samyagdarshanako prApta hotA hai tab j~nAn – darshan – sukh –vIryake ghAtak karmo.nkA nAsh karatA hai, aisA dikhAte hai.nH–––

da.nsaNaNANAvaraNa.n mohaNiya.n a.ntarAiya.n kamma.n.
NiTThavai bhaviy jIvo samma.n jiNabhAvaNAjutto.. 149..
darshan j~nAnAvaraNa.n mohanIya.n antarAyaka.n karma.
niShThApayati bhavyajIvAH samyak jinabhAvanAyuktaH.. 149..

arthaH
––samyakprakAr jinabhAvanAse yukta bhavyajIv hai vah j~nAnAvaraN, darshanAvaraN,
mohanIy, antarAy in chAr ghAtiyA karmo.nkA niShThAnapan karatA hai arthAt sampUrNa abhAv karatA
hai.
––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––
dagaj~nAnaAvR^iti, moh temaj a.ntarAyak karmane
samyakpaNe jinabhAvanAthI bhavya AtmA kShay kare. 149.