Page 237 of 394
PDF/HTML Page 261 of 418
single page version
bhAvapAhuD][237
bhAvArthaH––Artta–raudra dhyAn ashubh hai, sa.nsAr ke kAraN hai.n. ye dono.n dhyAn jo jIvake binA upadesh hI anAdise pAye jAte hai.n, isaliye inako Cho.DnekA upadesh hai. dharma shukla dhyAn svarga – mokShake kAraN hai.n. inako kabhI nahI.n dhyAyA, isaliy inakA dhyAn karane kA upadesh hai. dhyAnakA svarUp ‘ekAgrachi.ntAnirodh’ kahA hai; dharmadhyAname.n to dharmAnurAgakA sadbhAv hai so dharmake–––mokShamArgake kAraName.n rAgasahit ekAgrachi.ntAnirodh hotA hai, isaliye shubharAg ke nimittase puNyabandha bhI hotA hai aur vishuddha bhAvake nimittase pApakarma kI nirjarA bhI hotI hai. shukladhyAn me.n AThave.n nauve.n dasave.n guNasthAname.n to avyakta rAg hai. vahA.N anubhav apekShA upayog ujjval hai, isaliye ‘shukla’ nAm rakhA hai aur isase Upar ke guNasthAno.n me.n rAg–kaShAyakA abhAv hI hai, isaliye sarvathA hI upayog ujjval hai, vahA.N shukladhyAn yukta hI hai. itanI aur visheShatA hai ki upayogake ekAgrapanArUp dhyAnakI sthiti anatarmuhUrtta kI kahI hai. is apekShA se terahave.n–chaudahave.n guNasthAnameh dhyAnakA upachAr hai aur yogakriyAke stha.nbhanakI apekShA dhyAn kahA hai. yah shukladhyAn karmakI nirjarA karake jIvako mokSha prApta karAtA hai, aise dhyAnakA upadesh jAnanA.. 121.. Age kahate hai.n ki yah dhyAn bhAvali.ngI muniyo.nko mokSha karatA haiH–––
Chi.nda.nti bhAvasavaNA jhANakuDhArehi.n bhavarukkha.n.. 122..
Chi.ndanti bhAvashramaNAH dhyAnakuThAraiH bhavavR^ikSham.. 122..
arthaH––kaI dravyali.ngI shramaN hai.n, ve to indriyasukhame.n vyAkul hai.n, unake yah dharma –
shukladhyAn nahI.n hotA. ve to sa.nsArarUpI vR^ikSha ko kATane me.n samartha nahI.n hai.n, aur jo bhAvali.ngI
shramaN hai.n, ve dhyAnarUpI kulhA.Dese sa.nsArarUpI vR^ikShako kATate hai.n.
bhAvArthaH––jo muni dravyali.ng to dhAraN karate hai.n, parantu usako paramArtha sukhakA anubhav
isI abhilASh se karate hai.n unake dharma–shukla dhyAn kaise ho? arthAt nahI.n hotA hai.
Page 238 of 394
PDF/HTML Page 262 of 418
single page version
238] [aShTapAhuD jinane paramArtha sukhakA AsvAd liyA unako indriyasukh duHkh hI hai aisA spaShTa bhAsit huA hai, ataH paramArtha sukhakA upAy dharma–shukladhyAn hai usako karake ve sa.nsArakA abhAv karate hai.n, isaliye bhAvali.ngI hokar dhyAnakA abhyAs karanA chAhiye.. 122.. Age is hI arthakA dR^iShTA.nt dvArA dR^i.Dh.h.h karate hai.nH–––
tah rAyANilarahio jhANapaIyo vi pajjalai.. 123..
tathA rAgAnilarahitaH dhyAnapradIpaH api prajvalati.. 123..
arthaH––jaise dIpak garbhagR^ih arthAt jahA.N pavanakA sa.nchAr nahI.n hai aise madhyake gharame.n pavan
kI bAdhA rahit nishchal hokar jalatA hai [prakAsh karatA hai], vaise hI a.ntara.ng maname.n rAgarUpI
pavanase rahit dhyAnarUpI dIpak bhI jalatA hai, ekAgra hokar ThaharatA hai, AtmarUpako prakAshit
karatA hai.
bhAvArthaH––pahile kahA thA ki jo indriyasukhase vyAkul hai.n unake shubhadhyAn nahI.n hotA
vidyamAn hai, unake dhyAnarUpI dIpak kaise nirbAdh udyot kare? arthAt na kare, aur jinake yah
rAgarUpI pavan bAdhA na kare unake dhyAnarUpI dIpak nishchal ThaharatA hai.. 123..
Age kahate hai.n ki–––dhyAname.n jo paramArtha dhyey shuddha AtmAkA svarUp hai us svarUpake
Narasurakheyaramahie ArAhaNaNAyage vIre.. 124..
Page 239 of 394
PDF/HTML Page 263 of 418
single page version
bhAvapAhuD][239
narasurakhecharamahitAn ArAdhanAnAyakAn vIrAn.. 124..
arthaH–––he mune! tU pa.nch guru arthAt pa.nchaparameShThI kA dhyAn kara. yahA.N ‘api’ shabda
shuddhAtma savarUpake dhyAnako sUchit karatA hai. pa.nch parameShThI kaise hai.n? ma.ngal arthAt pAp ke
nAshak athavA sukhadAyak aur chausharaN arthAt chAr sharaN tathA ‘lok’ arthAt lok ke
prANiyo.n se araha.nt, siddha, sAdhu, kevalIpraNIt dharma, ye parikarit arthAt parivArit hai.n––––
yukta (–sahit) hai.n. nar – sur – vidyAdhar sahit hai.n, pujya hai.n, isaliye ve.n ‘lokottam’ kahe
prApta hai.n tathA dete hai.n. isaprakAr pa.nch param gurukA dhyAn kara.
bhAvArthaH–––yahA.N pa.nch parameShThIkA dhyAn karaneke liye kahA. us dhyAname.n vighnako dUr
kahe hai.n. inake sivAy prANIko anya sharaN yA rakShA karanevAlA koI bhI nahI.n hai aur lok me.n
uttam bhI ye hI hai.n. ArAdhanA darshan – j~nAn – chAritra – tap ye chAr hai.n, inake nAyak
[svAmI] bhI ye hI hai.n, karmo.nko jItanevAle bhI ye hI hai.n . isaliye dhyAn karanevAle ke liye
inakA dhyAn shreShTha hai. shuddhasvarUpakI prApti inahI ke dhyAn se hotI hai, isaliye yah upadesh
hai.. 124..
Age dhyAn hai vah, ‘j~nAnakA ekAgra honA’ hai, isaliye j~nAnake anubhav kA upadesh karate
vAhijaramaraNaveyaNaDAhavimukkA sivA ho.nti.. 125..
vyAdhijarAmaraNavedanAdAhavimuktAH shivAH bhavanti.. 125..
Page 240 of 394
PDF/HTML Page 264 of 418
single page version
240] [aShTapAhuD
arthaH––bhavya jIv j~nAnamayI nirmal shItal jalako samayaktvabhAv sahit pIkar aur vyAdhisvarUp jarA–maraNakI vedanA [pI.DA] ko bhasma karake mukta arthAt sa.nsAr se rahit ‘shiv’ arthAt paramana.nd sukharUp hote hai.n. bhAvArthaH–––jaise nirmal aur shItal jalake pIne se pittakI dAharUp vyAdhi miTakar sAtA hotI hai, vaise hI yah j~nAn hai vah jab yah rAgAdik malase rahit nirmal aur AkulatA rahit shA.ntabhAvarUp hotA hai, usakI bhAvanA kar ruchi, shraddhA, pratIti se pIve, isase tanamay ho to jarA – maraNarUp dAh – vedanA miT jAtI hai aur sa.nsAr se nirvR^itta hokar sukharUp hotA hai, isaliye bhavya jIvo.nko yah upadesh hai ki j~nAname.n lIn hoo.. 124..
Age kahate hai.n ki is dhyAnarUp agni me.n sa.nsAr ke bIj ATho.n karma ek bAr dagdha ho jAne par pIChe phir sa.nsAr nahI.n hotA hai, yah bIj bhAvamunike dagdha ho jAtA haiH–––
tah kammabIyadaDDhe bhava.nkuro bhAvasavaNANa.n.. 126..
tathA karma bIjadagdhe bhavA.nkuraH bhAvashramaNAnAm.. 126..
arthaH––jaise pR^ithvItal par bIj ke jal jAne par usakA a.nkur phir nahI.n ugatA hai,
nahI.n hotA hai.
bhAvArthaH––sa.nsArake bIj ‘j~nAnAvaraNAdi’ karma hai.n. ye karma bhAvashramaN ke dhyAnarUp
hokar dharma – shukladhyAn se karmo.nkA nAsh karanA yogya hai, yah upadesh hai. koI sarvathA ekA.ntI
anyathA kahe ki–––karma anAdi hai.n, usakA a.nt bhI nahI.n hai, usakA bhI yah niShedh hai.
Page 241 of 394
PDF/HTML Page 265 of 418
single page version
bhAvapAhuD][241 bIj anAdi hai vah ekabAr dagdha ho jAne par phir pIChe phir nahI.n ugatA hai, usI tarah ise jAnanA.. 126..
iy NAu.n guNadose bhAveN sa.njudo hoi.. 127..
iti j~nAtvA guNadoShAn bhAven cha sa.nyutaH bhava.. 127..
arthaH––bhAvashramaN to sukho.nko pAtA hai aur dravyashramaN duHkho.nko pAtA hai, is prakAr
guN – doSho.nko jAnakar he jIv! tU bhAvasahit sa.nyamI bana.
bhAvArthaH––samyagdarshan sahit bhAvashramaN hotA hai, vah sa.nsArakA abhAv karake sukho.nko pAtA hai aur mithyAtvasahit dravyashramaN bheShamAtra hotA hai, vah sa.nsAr kA abhAv nahI.n kar sakatA hai, isaliye duHkho.nko pAtA hai. ataH upadesh karate hai.n ki dono.n ke guN – doSh jAnakar bhAvasahayamI honA yogya hai, yah sab upadeshakA sAr hai.. 127..
prApnuva.nti bhAvashramaNAH sa.nkShepeN jinaiH bhaNitam.. 128..
arthaH––jo bhAv sahit muni hai.n ve abhyudayasahit tIrtha.nkar – gaNadhar Adi padavI ke
sukho.nko pAte hai.n, yah sa.nkShep se kahA hai.
tu.n bhAvathI sa.nyukta thA, guNadoSh jANI e rIte. 127.
Page 242 of 394
PDF/HTML Page 266 of 418
single page version
242] [aShTapAhuD
bhAvArthaH––– tIrtha.nkar gaNadhar chakravartI Adi pado.n ke sukh ba.De abhyuday sahit hai.n, unako bhAvasahit samyagdR^iShTi muni pAte hai.n. yah sab upadeshakA sa.nkShep kahA hai isaliye bhAvasahit muni honA yogya hai.. 128.. Age AchArya kahate hai.n ki jo bhAvashramaN hai.n unako dhanya hai.n, unako hamArA namaskAr hoH––
bhAvasahiyAN Nichcha.n tiviheN paNaTThamAyANa.n.. 129..
bhAvasahitebhyaH nitya.n trividhen praNaShTamAyebhyaH.. 129..
arthaH–––AchArya kahate hai.n ki jo muni samyagdarshan shreShTha (vishiShTa) j~nAn aur nirdoSh
pariNAm jinake aise hai.n ve dhanya hai.n. unake liye hamArA man–vachan–kAy se sadA namaskAr ho.
bhAvArthaH––bhAvali.ngIyo.nme.n jo darshan–j~nAn–chAritra se shuddha hai.n unake prati AchArya ko
mokShamArga me.n anurAg hai, uname.n mokShamArga kI pravR^itti me.n pradhAnatA dikhatI hai, unako namaskAr
kare.n.. 129..
Age kahate hai.n ki jo bhAvashramaN hai.n ve devAdikakI R^iddhi dekhakar mohako prApta nahI.n hote
tehi.n viN jAi moha.n jiN bhAvaN bhAvio dhIro.. 130..
je bhAvayut, dR^igaj~nAnacharaNavishuddha, mAyA mukta Che. 129.
Page 243 of 394
PDF/HTML Page 267 of 418
single page version
bhAvapAhuD][243
arthaH–––jinabhAvanA [samyaktva bhAvanA] se vAsit jIv ki.nnar, ki.nparuSh dev;
kalpavAsI dev aur vidyAdhar, inase vikriyArUp vistAr kI gaI atul–R^iddhiyo.nse mohako
prApta nahI.n hotA hai, kyo.nki samyadR^iShTi jIv kaisA hai? dhIr hai, dR^i.Dhbuddhi hai arthAt niHsha.nkit
a.ng kA dhArak hai.
bhAvArthaH––jisake jinasamyaktva dR^i.Dh.h.h hai usake sa.nsArakI R^iddhi tR^iNavat hai, paramArtha sukh kI hI bhAvanA hai, vinAshIk R^iddhikI vA.nChA kyo.n ho? .. 130..
Age isahIkA samarthan hai ki aisI R^iddhi bhI nahI.n chAhatA hai to anya sA.nsArik sukh kI kyA kathA?–
jANa.nto passa.nto chi.nta.nto mokkha muNidhavalo.. 131..
jAnan pashyan chi.ntayan mokSha.n munidhavalaH.. 131..
arthaH––samyagdR^iShTi jIv pUrvokta prakArakI bhI R^iddhi ko nahI.n chAhatA hai to munidhaval
arthAt munipradhAn hai vah anya jo manuShya devo.nke sukh – bhogAdik jiname.n alpa sAr hai uname.n
kyA mohako prApta ho? kaisA hai munidhaval? mokSha ko jAnatA hai, usahI kI taraph dR^iShTi hai,
usahI kA chintan karatA hai.
bhAvArthaH––jo munipradhAn hai.n unakI bhAvanA mokShake sukho.nme.n hai. ve ba.DI ba.DI dev
manuShya, devo.nke bhogAdikakA sukh uname.n vA.nChA kaise kare? arthAt nahI.n kare.. 131..
Age upadesh karate hai.n ki jabatak jarA Adik na Ave tabatak apanA hit kar loH––
Page 244 of 394
PDF/HTML Page 268 of 418
single page version
244] [aShTapAhuD
indiy bala.n Na viyalai tAv tuma.n kuNahi appahiya.n.. 132..
indriyabala.n na vigalati tAvat tva.n kuru Atmahitam.. 132..
arthaH––he mune! jab tak tere jarA (bu.DhApA) na Ave tathA jab tak rogarUpI agni
karalo.
bhAvArthaH––vR^iddha avasthAme.n deh rogo.nse jarjarit ho jAtA hai, indriyA.N kShIN ho jAtI hai.n
tapashcharaNAdik tathA j~nAnAbhyAs aur svarUpakA anubhavAdi kArya kaise kare? isaliye yah
upadesh hai ki jab tak sAmarthya hai tab tak apanA hitarUp kArya kar lo.. 132..
kuru day parihar muNivar bhAvi apuvva.n mahAsatta.n1.. 133..
arthaH––he munivar! tU ChahakAy ke jIvo.n par dayA kar aur Chah anAyato.n ko
2 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘ShaTjIvaShaTayatanAnA.n’ ek pad kiyA hai.
Cha anAyatan taj, kar dayA ShaTjIvanI 3trividhe sadA,
Page 245 of 394
PDF/HTML Page 269 of 418
single page version
bhAvapAhuD][245 man, vachan, kAyake yogo.n se Cho.D.h.h tathA apUrva jo pahile na huA aisA mahAsattva arthAt sab jIvo.n me.n vyApak (j~nAyak) mahAsattva chetanA bhAvako bhA. bhAvArthaH––anAdikAlase jIvakA svarUp chetanAsvarUp na jAnA isaliye jIvoh kI hi.nsA kI, ataH yah upadesh hai ki–––ab jIvAtmAkA svarUp jAnakar, ChahakAyake jIvo.npar dayAkara. anAdi hI se Apta, Agam, padArthakA aur inakI sevA karanevAlo.n kA savarUp jAnA nahI.n, isaliye anApta Adi Chah anAyatan jo mokShamArga ke sthAn nahI.n hai.n unako achChe samajhakar sevan kiyA, ataH yah upadesh hai ki anAyatan kA parihAr kara. jIvake svarUp ke upadeshak ye dono.n hI tUne pahile jAne nahI.n, na bhAvanA kI, isaliye ab bhAvanA kar, isaprakAr upadesh hai.. 133..
Age kahate hai.n ki–––jIvakA tathA upadesh karane vAle kA svarUp jAne binA sab jIvo.n ke prANo.n kA ahAr kiyA, isaprakAr dikhAte hai.nH–––
bhoyasuhakAraNaTTha.n kado ya tiviheN sayal jIvANa.n.. 134..
bhogasukhakAraNArtha.n kR^itashcha trividhen sakalajIvAnA.n.. 134..
arthaH––he mune! tUne ana.ntabhavasAgarame.n bhramaN karate hue, sakal tras, sthAvar jIvo.nke
bhAvArthaH––anAdikAl se jinamatake upadeshake binA aj~nAnI hokar tUne tras, sthAvar
bhogAbhilASh Cho.D.h.h, yah upadesh hai.. 134..
phir kahate hai.n ki aise prANiyo.nkI hi.nsA se sa.nsAr me.n bhramaN kar duHkh pAyAH––
––––––––––––––
Page 246 of 394
PDF/HTML Page 270 of 418
single page version
246] [aShTapAhuD
uppaja.nt mara.nto patto si Nira.ntara.n dukkha.n.. 135..
utpadyamAnaH kShiyamANaH prApto.asi nira.ntara.n duHkham.. 135..
arthaH––he mune! he mahAyash! tUne prANiyo.n ke ghAt se chaurAsI lAkh yoniyo.n ke madhya me.n
utpanna hote hue or marate hue nira.ntar duHkh pAyA.
bhAvArthaH––jinamat ke upadesh ke binA, jIvo.nkI hi.nsAse yah jIv chaurAsI lAkh
utpatti – maraNarUp sa.nsAr hotA hai. isaprakAr janma – maraN ke duHkh sahatA hai, isaliye
jIvo.nkI dayA kA upadesh hai.. 135..
Age us dayA hI kA upadesh karate hai.nH––––
kallANasuhaNimitta.n para.nparA tivihasuddhIe.. 136..
kalyANasukhanimitta.n para.nparayA trividh shuddhayA.. 136..
arthaH––he mune! jIvo.n ko aur prANIbhUt sattvo.n ko apanA para.nparA se kalyAN aur sukh
hone ke liye man, vachan, kAy kI shuddhatA se abhayadAn de.
bhAvArthaH––‘jIv’ pa.nchendriy ko kahate hai.n, ‘prANI’ vikalatray ko kahate hai.n, ‘bhUt’
apane samAn jAnakar abhayadAn dene kA upadesh hai. isase shubh prakR^itiyo.n kA ba.ndh hone se
abhyudayakA sukh hotA hai,
utpattinA.n ne maraNanA.n duHkho nira.ntar te.n lahyA.n. 135.
tu.n bhUt–prANI–sattva–jIvane trividh shuddhi vaDe muni,
Page 247 of 394
PDF/HTML Page 271 of 418
single page version
bhAvapAhuD][247 paramparA se tIrtha.nkarapad pAkar mokSha pAtA hai, yah upadesh hai.. 136.. Age yah jIv ShaT anAyatan ke prasa.ngase mithyAtvase sa.nsAr me.n bhramaN karatA hai usakA svarUp kahate hai.n. pahile mithtAtva ke bhedo.nko kahate haiH–––
sattaTThI aNNANI veNaiyA ho.nti battIsA.. 137..
saptaShaShTiraj~nAninA.n vainayikAnA.n bhavati dvAtrishat.. 137..
arthaH–––ekasau assI kriyAvAdI hai.n, chaurAsI akriyAvAdiyo.n ke bhed hai.n, aj~nAnI
sa.DsaTh bhedarUp hai.n aur vinayavAdI battIs hai.n.
bhAvArthaH––vastu kA svarUp anantadharmasvarUp sarvaj~na ne kahA hai, vah pramAN aur nayase
nishchay karake usakA shraddhAn nahI.n kiyA hai––aise anyavAdiyo.nne vastukA ek dharma grahaN karake
usakA pakShapAt kiyA ki hamane isaprakAr mAnA hai, vah ‘aise hI hai, anya prakAr nahI.n hai.’
isaprakAr vidhi–niShedh karake ek–ek dharmake pakShapAtI ho gaye, unake ye sa.nkShep se tInasau
tresaTh bhed ho gaye hai.n.
kriyAvAdIH–––kaI to gaman karanA, baiThanA, kha.De rahanA, khAnA, pInA, sonA, utpanna
karanA, viShAd karanA, dveSh karanA, jInA, maranA ityAdik kriyAye.n hai.n; inako jIvAdik padArtho.n
ke dekh kar kisI ne kisI kriyAkA pakSha kiyA hai aur kisI ne kisI kriyA kA pakSha kiyA
hai. aise paramparA kriyAvivAd se bhed hue hai.n, inake sa.nkShep ekasau assI bhed nirUpaN kiye hai.n,
vistAr karane par bahut ho jAte hai.n.
kaI akriyAvAdI hai.n, ye jIvAdik padArtho.n me.n kriyA kA abhAv mAnakar Apasame.n
Page 248 of 394
PDF/HTML Page 272 of 418
single page version
248] [aShTapAhuD vivAd karate hai.n. kaI kahate hai.n jIv jAnatA nahI.n hai, kaI kahate hai.n kuCh karatA nahI.n hai, kaI kahate hai.n bhogatA nahI.n hai, kaI kahate hai.n utpanna nahI.n hotA hai, kaI kahate hai.n naShTa nahI.n hotA hai, kaI kahate hai.n gaman nahI.n karatA hai aur kaI kahate hai.n ThaharatA nahI.n hai–––ityAdi kriyA ke abhAv se pakShapAt se sarvathA ekAntI hote hai.n. inake sa.nkShepase chaurAsI bhed hai.n. kaI aj~nAnavAdI hai.n, iname.n kaI to sarvaj~na kA abhAv mAnate hai.n, kaI kahate hai.n jIv asti hai yah kaun jAne? kaI kahate hai.n jIv nAsti hai yah kaun jAne? kaI kahate hai.n jIv nitya hai yah kaun jAne? kaI kahate hai.n jIv anitya hai yah kaun jAne? ityAdi sa.nshay–viparyay– anadhyavasAyarUp hokar vivAd karate hai. inake sa.nkShepase sa.DsaTh bhed hai.n. kaI vinayavAdI hai.n, uname.n se kaI kahate hai.n devAdikake vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n guruke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n mAtAke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n ki pitA ke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n ki rAjA ke vinay se siddhi hai, kaI kahate hai.n ki sevak ke vinay se siddhi hai, ityAdi vivAd karate hai.n. inake sa.nkShep se battIs bhed hai.n. isaprakAr sarvathA ekAntavAdiyo.nke tInasautresaTh bhed sa.nkShep se hai.n, vistAr karane par bahut ho jAte hai.n, iname.n kaI IshvaravAdI hai.n, kaI kAlavAdI hai.n, kaI svabhAvavAdI hai.n, kaI vinayavAdI hai.n, kaI AtmavAdI hai.n. inakA svarUp gommaTasArAdi grantho.nse jAnanA, aise mithyAtva ke bhed hai.n.. 137.. Age kahate hai.n ki abhavyajIv apanI prakR^itiko nahI.n Cho.DtA hai, usakA mithyAtva nahI.n miTatA haiH–––
guDaduddha.n pi pitA Na paNNayA NivvisA ho.nti.. 138..
guDadugdhamapi piba.ntaH na pannagAH nirviShAH bhava.nti.. 138..
Page 249 of 394
PDF/HTML Page 273 of 418
single page version
bhAvapAhuD][249
arthaH––abhavyajIv bhaleprakAr jinadharmako sunakar bhI apanI prakR^itiko nahI.n Cho.DtA hai . yahA.N dR^iShTAhat hai ki sarpa gu.Dsahit dUdhako pIte rahane par bhI viSh rahit nahI.n hotA hai. bhAvArthaH––jo kAraN pAkar bhI nahI.n ChUTatA hai use ‘prakR^iti’ yA ‘svabhAv’ kahate hai.n. abhavyakA yah svabhAv hai ki jisame.n anekAnta tattvasvarUp hai aise vItarAg– vij~nAnasvarUp jinadharma mithyAtva ko miTAne vAlA hai, usakA bhale prakAr svarUp sunakar bhI jisakA mithyAtvasvarUp bhAv nahI.n badalatA hai vah vastukA svarUp hai, kisI kA nahI.n kiyA huA hai. yahA.N, upadesh – apekShA isaprakAr jAnanA ki jo abhavyarUp prakR^iti to sarvaj~na gamya hai, to bhI abhavya kI prakR^iti ke samAn apanI prakR^iti na rakhanA, mithyAtva ko Cho.DnA yah upadesh hai.. 138.. Age isI arthako dR^i.Dh.h.h karate hai.nH–––
dhamma.n jiNapaNNatta.n abhavvajIvo Na rochedi.. 139..
dharma jinapraj~napta.n abhavyajIvaH na rochayati.. 139..
arthaH––durmat jo sarvathA ekAnta mat, unase prarUpit anyamat, ve hI hue doSh unake
dvArA apanI durbuddhi se (mithyAtva se) AchChAdit hai buddhi jisakI, aisA abhavyajIv hai use
bhAvArthaH––mithyAtva ke upadesh se apanI durbuddhi dvArA jisake pAs mithyAdR^iShTi hai
abhavyajIv ko to sarvaj~na jAnate hai.n, parantu ye abhavya jIvake chinha hai.n, inase parIkShA dvArA jAnA
jAtA hai.. 139..
Age kahate hai.n ki aise mithyAtva ke nimitta se durgati kA pAtra hotA haiH–––
Page 250 of 394
PDF/HTML Page 274 of 418
single page version
250] [aShTapAhuD
kuchChiyatava.n kuNa.nto kuchChiyagaibhAyaNo hoi.. 140..
kutsitatapaH kurvan kutsitagati bhAjana.n bhavati.. 140..
arthaH––AchArya kahate hai.n ki jo kutsit (ni.ndya) mithyAdharma me.n rat (lIn) hai.n, jo
bhakti karatA hai aur mithyA aj~nAnatap karatA hai, vah durgati hI pAtA hai, yah upadesh hai..
140..
Age is hI arthako dR^i.Dh.h.h karate hue kahate hai ki aise mithyAtvase mohit jIv sa.nsAr
bhamio aNAikAla.n sa.nsAre dhIr chi.ntehi.. 141..
bhramitaH anAdikAla.n sa.nsAre dhIr! chintaya.. 141..
arthaH–– iti arthAt pUrvokta prakAr mithyAtvakA AvAs (sthAn) yah mithyAdR^iShTiyo.n kA
bhAvArthaH––AchArya kahate hai.n ki pUrvokta tIn sau tresaTh kuvAdiyo.n se sarvathA
bhramaN karatA hai, so he dhIr muni! ab aise kuvAdiyo.n kI sa.ngati bhI mat kar, yah upadesh hai..
141..
––––––––––––––
kutsit kare tap, teh kutsit gati taNu.n bhAjan bane. 140.
Page 251 of 394
PDF/HTML Page 275 of 418
single page version
bhAvapAhuD][251
Age kahate hai.n ki–––pUrvokta tIn sau tresaTh pAkhaN.Diyo.n kA mArga Cho.Dkar jinamArga me.n man lagAoH–––
ru.nbhahi maNu jiNamagge asappalAveN ki.n bahuNA.. 142..
runddhi manaH jinamArge asatpralApen ki.n bahunA.. 142..
manako rok (lagA) yah sa.nkShep hai aur nirarthak pralAparUp kahanese kyA?
bhAvArthaH––isaprakAr mithyAtvakA varNan kiyA. AchArya kahate hai.n ki bahut nirarthak vachanAlAp se kyA? itanA hI sa.nkShep se kahate hai ki tInasau tresaTh kuvAdi pAkhaNDI kahe unakA mArga Cho.Dkar jinamArga me.n manako roko, anyatra na jAne do. yahA.N itanA aur visheSh jAnanA ki––kAladoSh se is pa.nchamakAl me.n anek pakShapAtase man–matA.ntar ho gaye hai.n, unako bhI mithyA jAnakar unakA prasa.ng na karo. sarvathA ekAntakA pakShapAt Cho.Dkar anekAntarUp jinavachan kI sharaN lo.. 142..
Age samyagdarshanakA nirUpaN karate hai.n, pahile kahate hai.n ki’samyagdarshan rahit prANI chalatA huA mR^itak’ haiH–––
shavaH loke apUjyaH lokottare chalashavaH.. 143..
sabao loyaapujjo louttarayammi chalasabao.. 143..
arthaH––lokame.n jIvarahit sharIrako ‘shav’ kahate hai.n, ‘mR^itak’ yA ‘muradA’ kahate hai.n, vaise
hI samyagdarshan rahit puruSh ‘chalatA huA mR^itak’ hai.
jinamArgamA.n man rok; bahu pralapan nirarthathI shu.n bhalA? 142.
jIvamukta shab kahevAy‘chal shab’ jAN darshanamuktane;
Page 252 of 394
PDF/HTML Page 276 of 418
single page version
252] [aShTapAhuD mR^itak to lokame.n apUjya hai, agnise jalAyA jAtA hai yA pR^ithvI me.n gA.D.h.h diyA jAtA hai aur ‘darshanarahit chalatA huA muradA’ lokottar jo muni – samyagdR^iShTi uname.n apUjya hai, ve usako va.ndanAdi nahI.n karate hai.n. munibheSh dhAraN karatA hai to bhI use sa.nghake bAhar rakhate hai.n athavA paralokame.n ni.ndyagati pAkar apUjya hotA hai. bhAvArthaH––samyagdarshan binA puruSh mR^itakatulya hai.. 143..
ahio tah sammatto risisAvayaduvihadhammANa.n.. 144..
adhikaH tathA samyaktva.n R^iShishrAvakadvividh dharmANAm.. 144..
arthaH––jaise tArAo.n ke samUh me.n cha.ndramA adhik hai.n aur mR^igakul arthAt pashuo.n ke samUh
bhAvArthaH––vyavahAradharma kI jitanI pravR^ittiyA.N hai.n uname.n samyaktva adhik, isake binA sab
phir kahate hai.nH–––
2 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘jiNabhattIpavayaNo’ aisA ek pad rUp pad hai, jisakI sa.nskR^it ‘jinabhaktipravachan’ hai. yah
pATh yatibha.ng sA mAlUm hotA hai.
nAgendra shobhe pheNamaNimANikay kiraNe chamakato,
Page 253 of 394
PDF/HTML Page 277 of 418
single page version
bhAvapAhuD][253
tathA vimaladarshanadharaH jinabhaktiH pravachane jIvaH.. 145..
arthaH––jaise phaNirAj (dharaNendra) hai so phaN jo sahastra phaN uname.n lage hue maNiyo.n
shobhA pAtA hai.
bhAvArthaH–––samyaktva sahit jIvakI jin–pravachaname.n ba.DI adhikatA hai. jahA.N – tahA.N
Age samyagdarshan sahit li.ng hai usakI mahimA kahate hai.nH–––
bhAviy 1tavavayavimala.n 2jiNali.nga.n da.nsaNavisuddha.n.. 146..
bhAvata.n tapovratavimala.n jinali.nga.n darshan vishuddham.. 146..
arthaH––jaise nirmal AkAsh ma.nDal me.n tAro.nke samUh sahit chandramAkA bi.nb shobhA pAtA
hai, vaise hI jinashAsan me.n darshanase vishuddha aur bhAvit kiye hue tap tathA vrato.nse nirmal
jinali.ng hai so shobhA pAtA hai.
bhAvArthaH––jinali.ng arthAt ‘nirgra.nth munibheSh’ yadyapi tap–vratasahit nirmal hai, to bhI
146..
Age kahate hai.n ki aisA jAnakar darshanaratnako dhAraN karo, aisA upadesh karate hai.nH–– –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––– 1 mudrit sa.nskR^it prati me.n ‘tah vayavimala.n’ aisA pATh hai, jisakI sa.nskR^it ‘tathA vratamila.n’ hai. 2 is gAthAkA chaturtha pAd yatibha.ng hai. isakI jagah ‘jinaliga.n da.nsaNem suvisuddha.n’ honA ThIk jA.NchatA hai.
Page 254 of 394
PDF/HTML Page 278 of 418
single page version
254] [aShTapAhuD
sAra.n guNarayaNANa.n sovANa.n paDham mokkhassa.. 147..
sAra.n guNaratnAnA.n sopAna.n prathama.n mokShasya.. 147..
arthaH––he mune! tU ‘iti’ arthAt pUrvokta prakAr samyaktvake guN aur mithyAtvake
doSho.nko jAnakar samyaktvarUpI ratnako bhAvapUrvak dhAraN kara. yah guNarUpI ratno.nme.n sAr hai aur
mokSharUpI ma.ndirakA pratham sopAn hai arthAt cha.Dhne ke liye pahilI sI.DhI hai.
bhAvArthaH––jitane bhI vyavahAr mokShamArga ke a.ng hai.n, (gR^ihasthake dAn – pUjAdik aur
Age kahate hai.n ki samyagdarshan kisako hotA hai? jo jIv, jIvapadArtha ke svarUp ko
pratIti kare usake hotA hai. isaliye ab yah jIvapadArtha kaisA hai usakA svarUp kahate hai.nH––
–
da.nsaNaNANuvaogo 1NiddiTTho jiNavari.ndehi.n.. 148..
darshanaj~nAnopayogaH nirdiShTaH jinavarendraiH.. 148..
kartA tathA bhoktA, anAdi–ana.nt, dehapramAN ne,
Page 255 of 394
PDF/HTML Page 279 of 418
single page version
bhAvapAhuD][255
arthaH–––––‘jIv’ nAmak padArtha hai so kaisA hai–––karttA hai, bhoktA hai, amUrtik hai, sharIrapramAN hai, anAdi nidhan hai, darshan – j~nAn upayogavAlA hai, isaprakAr jinavarendra sarvaj~nadev vItarAg ne kahA hai. bhAvArthaH––yahA.N ‘jIv’ nAmak padArtha ke Chah visheShaN kahe. inakA Ashay aisA hai ki– ––– 1 – ‘kartA’ kahA, vah nishchayanay se apane ashuddha bhAvo.nkA aj~nAn avasthA me.n Ap hI kartA hai tathA vyavahAranayase j~nAnAvaraNAdi pudgal karmo.n kA kartA hai aur shuddhanay se apane shuddhabhAvo.n kA kartA hai. 2 – ‘bhoktA’ kahA, vah nishchayanayase to apane j~nAn – darshanamayI chetanAbhAvakA bhoktA hai aur vyavahAr nayase pudgalakarmake phal jo sukh–duHkh AdikA bhoktA hai. 3 – ‘amUrtik’ kahA, vah nishchayase to sparsha, ras, gandha, varNa, shabda ye pudgal ke guN–paryAy hai.n, inase rahit amUrtik hai aur vyavahAr se jabatak pudgal karmase ba.ndhA hai tab tak ‘mUrtik’ bhI kahate hai.n. 4 – ‘sharIraparimAN’ kahA, vah nishchayase to asa.nkhyAtapradeshI lokaparimAN hai, parantu sa.nkoch – vistArashaktise sharIr se kuCh kam pradesh pramAN AkAr me.n hai. 5 – ‘anAdinidhan’ kahA, vah paryAyadR^iShTi se dekhane par to utpanna hotA hai, naShTa hotA hai, to bhI dravyadR^iShTise dekhA jAye to anAdinidhan sadA nitya avinAshI hai.
6 – ‘darshan – j~nAn upayogasahit’ kahA, vah dekhane–jAnanerUp upayogasvarUp chetanArUp hai.
in visheShaNo.nse anyamatI anyaprakAr sarvathA ekAntarUp mAnate hai.n unakA niShedh bhI jAnanA chAhiye. ‘kartA’ visheShaNase to sA.nkhyamatI sarvathA akartA mAnatA hai usakA niShedh hai. ‘bhoktA’ visheShaNase bauddhamatI kShaNik mAnakar kahatA hai ki karma ko karane vAlA to or hai tathA bhogane vAlA or hai, isakA niShedh hai. jo jIv karma karatA hai usakA phal vahI jIv bhogatA hai, is kathan se bauddhamatI ke kahane kA niShedh hai. ‘amUrtik’ kahane se mImA.nsak Adi ise sharIr sahit mUrtik hI mAnate hai.n, unakA niShedh hai. ‘sharIrapramAN’ kahane se naiyAyik, vaisheShik, vedAntI Adi sarvathA, sarvavyApak mAnate hai.n unakA niShedh hai. ‘anAdinidhan’ kahanese bauddhamatI sarvathA kShaNasthAyI mAnatA hai , usakA niShedh hai. ‘darshanaj~nAnaupayogamayI’ kahane se sA.nkhyamatI
Page 256 of 394
PDF/HTML Page 280 of 418
single page version
256] [aShTapAhuD to j~nAnarahit chetanAmAtra mAnatA hai, naiyAyik, vaisheShik, guNaguNIke sarvathA bhed mAnakar j~nAn aur jIvake sarvathA bhed mAnate hai.n, bauddhamatakA visheSh ‘vij~nAnAdvaitavAdI’ j~nAnamAtra hI mAnatA hai aur vedA.ntI j~nAnakA kuCh nirUpaN hI nahI.n karatA hai, in sabakA niShedh hai. isaprakAr sarvaj~nakA kahA huA jIvakA svarUp jAnakar apane ko aisA mAnakar shraddhA, ruchi, pratIti karanA chAhiye. jIv kahane se ajIv padArtha bhI jAnA jAtA hai, ajIv na ho to jIv nAm kaise hotA? isaliye ajIv kA svarUp kyA hai, vaisA hI usakA shraddhAn Agam anusAr karanA. isaprakAr ajIv padArtha kA svarUp jAnakar aur dono.nke sa.nyog se anya Asrav, ba.ndh, sa.nvar, nirjarA, mokSha in bhAvo.n kI pravR^itti hotI hai. inakA Agam ke anusAr svarUp jAnakar shraddhAn karane se samyagdarshan kI prApti hotI hai, isaprakAr jAnanA chAhiye.. 148..
Age kahate hai ki yah jIv ‘j~nAn–darshan upayogamayI hai’, kintu anAdi paudgalik karmake sa.nyog se isake j~nAn –darshan kI pUrNatA nahI.n hotI hai, isaliye alpa j~nAn–darshan anubhav me.n AtA hai aur usame.n aj~nAnake nimitta se iShTa– aniShTa buddhirUp rAg–dveSh–moh bhAvake dvArA j~nAn– darshaname.n kaluShatArUp sukh–duHkhAdik bhAv anubhavame.n Ate hai.n. yah jIv nijabhAvanArUp samyagdarshanako prApta hotA hai tab j~nAn – darshan – sukh –vIryake ghAtak karmo.nkA nAsh karatA hai, aisA dikhAte hai.nH–––
NiTThavai bhaviy jIvo samma.n jiNabhAvaNAjutto.. 149..
niShThApayati bhavyajIvAH samyak jinabhAvanAyuktaH.. 149..
arthaH––samyakprakAr jinabhAvanAse yukta bhavyajIv hai vah j~nAnAvaraN, darshanAvaraN,
mohanIy, antarAy in chAr ghAtiyA karmo.nkA niShThAnapan karatA hai arthAt sampUrNa abhAv karatA
hai.