Pravachansar-Hindi (Punjabi transliteration). Gatha: 100-107.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 12 of 28

 

Page 188 of 513
PDF/HTML Page 221 of 546
single page version

ਯ ਏਵ ਹਿ ਪੂਰ੍ਵਪਰਿਣਾਮੋਚ੍ਛੇਦਾਤ੍ਮਕਃ ਪ੍ਰਵਾਹਸੀਮਾਨ੍ਤਃ ਸ ਏਵ ਹਿ ਤਦੁਤ੍ਤਰੋਤ੍ਪਾਦਾਤ੍ਮਕਃ, ਸ ਏਵ
ਚ ਪਰਸ੍ਪਰਾਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੂਤ੍ਰਿਤੈਕਪ੍ਰਵਾਹਤਯਾਤਦੁਭਯਾਤ੍ਮਕ ਇਤਿ
. ਏਵਮਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਤ ਏਵ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਯਾਂ
ਪਰਿਣਾਮਪਦ੍ਧਤੌ ਦੁਰ੍ਲਲਿਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਾਨਤਿਕ੍ਰਮਾਤ੍ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਮੇਵ ਸਤ੍ਤ੍ਵਮਨੁਮੋਦਨੀਯਮ੍; ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਦਾਮ-
ਵਤ੍
. ਯਥੈਵ ਹਿ ਪਰਿਗ੍ਰੁਹੀਤਦ੍ਰਾਘਿਮ੍ਨਿ ਪ੍ਰਲਮ੍ਬਮਾਨੇ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਦਾਮਨਿ ਸਮਸ੍ਤੇਸ਼੍ਵਪਿ ਸ੍ਵਧਾਮਸੂਚ੍ਚਕਾਸਤ੍ਸੁ
ਮੁਕ੍ਤਾਫਲੇਸ਼ੂਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰੇਸ਼ੁ ਧਾਮਸੂਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰਮੁਕ੍ਤਾਫਲਾਨਾਮੁਦਯਨਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵਪੂਰ੍ਵਮੁਕ੍ਤਾਫਲਾਨਾਮਨੁਦਯਨਾਤ੍ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰਾਪਿ
ਪਰਸ੍ਪਰਾਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੂਤ੍ਰਕਸ੍ਯ ਸੂਤ੍ਰਕਸ੍ਯਾਵਸ੍ਥਾਨਾਤ੍ਤ੍ਰੈਲਕ੍ਸ਼ਣ੍ਯਂ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿਮਵਤਰਤਿ, ਤਥੈਵ ਹਿ ਪਰਿਗ੍ਰੁਹੀਤ-
ਨਿਤ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਨਿਵਰ੍ਤਮਾਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸਮਸ੍ਤੇਸ਼੍ਵਪਿ ਸ੍ਵਾਵਸਰੇਸ਼ੂਚ੍ਚਕਾਸਤ੍ਸੁ ਪਰਿਣਾਮੇਸ਼ੂਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰੇਸ਼੍ਵਵਸਰੇਸ਼ੂਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰ-
ਪਰਿਣਾਮਾਨਾਮੁਦਯਨਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵਪੂਰ੍ਵਪਰਿਣਾਮਾਨਾਮਨੁਦਯਨਾਤ
੍ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰਾਪਿ ਪਰਸ੍ਪਰਾਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੂਤ੍ਰਕਸ੍ਯ ਪ੍ਰਵਾਹਸ੍ਯਾ-
ਵਸ੍ਥਾਨਾਤ੍ਤ੍ਰੈਲਕ੍ਸ਼ਣ੍ਯਂ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿਮਵਤਰਤਿ ..੯੯..
ਸਮਸ੍ਤਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪੋਪਾਧਿਰਹਿਤਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਨਾਸ਼ਸ੍ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੇਵ ਸਮਯੇ ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਪਰਮਾਤ੍ਮ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਥਿਤਿਰਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯੇਣ ਸਂਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ . ਏਵਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯੇਣੈਕਸਮਯੇ
ਬਾਦਕੇ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ, ਤਥਾ ਵਹੀ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿਸੇ ਰਚਿਤ ਏਕਪ੍ਰਵਾਹਪਨੇ ਦ੍ਵਾਰਾ
ਅਨੁਭਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ
.
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਪਰਿਣਾਮਪਦ੍ਧਤਿਮੇਂ (ਪਰਿਣਾਮੋਂਕੀ ਪਰਮ੍ਪਰਾਮੇਂ) ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ
ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਕਾ ਅਤਿਕ੍ਰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਇਸਲਿਯੇ ਸਤ੍ਤ੍ਵਕੋ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੀ ਅਨੁਮੋਦਨਾ ਚਾਹਿਯੇ
ਮੋਤਿਯੋਂਕੇ ਹਾਰਕੀ ਭਾਁਤਿ .
ਜੈਸੇਜਿਸਨੇ (ਅਮੁਕ) ਲਮ੍ਬਾਈ ਗ੍ਰਹਣ ਕੀ ਹੈ ਐਸੇ ਲਟਕਤੇ ਹੁਯੇ ਮੋਤਿਯੋਂਕੇ ਹਾਰਮੇਂ, ਅਪਨੇ-
ਅਪਨੇ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤੇ ਹੁਯੇ ਸਮਸ੍ਤ ਮੋਤਿਯੋਂਮੇਂ, ਪੀਛੇ -ਪੀਛੇਕੇ ਸ੍ਥਾਨੋਂਮੇਂ ਪੀਛੇ -ਪੀਛੇਕੇ ਮੋਤੀ
ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ, ਔਰ ਪਹਲੇ -ਪਹਲੇਕੇ ਮੋਤੀ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ ਇਸਲਿਯੇ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪਰਸ੍ਪਰ
ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿਕਾ ਰਚਯਿਤਾ ਸੂਤ੍ਰ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
. ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਜਿਸਨੇ ਨਿਤ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਗ੍ਰਹਣ ਕੀ ਹੈ ਐਸੇ ਰਚਿਤ (ਪਰਿਣਮਿਤ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਅਵਸਰੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ
(ਪ੍ਰਗਟ) ਹੋਤੇ ਹੁਯੇ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਿਣਾਮੋਂਮੇਂ ਪੀਛੇ -ਪੀਛੇਕੇ ਅਵਸਰੋਂ ਪਰ ਪੀਛੇ ਪੀਛੇਕੇ ਪਰਿਣਾਮ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੇ
ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ, ਔਰ ਪਹਲੇ -ਪਹਲੇਕੇ ਪਰਿਮਾਮ ਨਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਤ੍ਰ ਪਰਸ੍ਪਰ
ਅਨੁਸ੍ਯੂਤਿ ਰਚਨੇਵਾਲਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਪਨਾ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
.
੧. ਅਤਿਕ੍ਰਮ = ਉਲ੍ਲਂਘਨ; ਤ੍ਯਾਗ .
੨. ਸਤ੍ਤ੍ਵ = ਸਤ੍ਪਨਾ; (ਅਭੇਦਨਯਸੇ) ਦ੍ਰਵ੍ਯ .
੩. ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣ = ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਯੇ ਤੀਨੋਂ ਲਕ੍ਸ਼ਣਵਾਲਾ; ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਰੂਪ; ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ .
੪. ਅਨੁਮੋਦਨਾ = ਆਨਂਦਮੇਂ ਸਮ੍ਮਤ ਕਰਨਾ .
੫. ਨਿਤ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ = ਨਿਤ੍ਯਸ੍ਥਾਯਿਤ੍ਵ; ਨਿਤ੍ਯ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ; ਸਦਾ ਵਰ੍ਤਨਾ .

Page 189 of 513
PDF/HTML Page 222 of 546
single page version

ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰਾਵਿਨਾਭਾਵਂ ਦ੍ਰੁਢਯਤਿ
ਣ ਭਵੋ ਭਂਗਵਿਹੀਣੋ ਭਂਗੋ ਵਾ ਣਤ੍ਥਿ ਸਂਭਵਵਿਹੀਣੋ .
ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਵਿ ਯ ਭਂਗੋ ਣ ਵਿਣਾ ਧੋਵ੍ਵੇਣ ਅਤ੍ਥੇਣ ..੧੦੦..
ਨ ਭਵੋ ਭਙ੍ਗਵਿਹੀਨੋ ਭਙ੍ਗੋ ਵਾ ਨਾਸ੍ਤਿ ਸਂਭਵਵਿਹੀਨਃ .
ਉਤ੍ਪਾਦੋਪਿ ਚ ਭਙ੍ਗੋ ਨ ਵਿਨਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਣਾਰ੍ਥੇਨ ..੧੦੦..
ਯਦ੍ਯਪਿ ਪਰ੍ਯਾਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰਿਣਤਂ, ਤਥਾਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਮੇਵ ਭਵਤਿ .
ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਮਪਿ ਸਤ੍ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕਥਂ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਚੇਤ੍ ‘‘ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧੌਵ੍ਯਯੁਕ੍ਤਂ ਸਤ੍’’ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ . ਯਥੇਦਂ
ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਕਸਮਯੇਨੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਃ ਪਰਿਣਤਮੇਵ ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਣ੍ਯਤੇ ਤਤਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੯੯..
ਏਵਂ ਸ੍ਵਰੂਪਸਤ੍ਤਾਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਮਹਾਸਤ੍ਤਾਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ, ਯਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਤਃਸਿਦ੍ਧਂ ਤਥਾ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣੋਪੀਤਿ
ਕਥਨੇਨ ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ, ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਵੇਪਿ ਸਤ੍ਤੈਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤਿ ਕਥਨੇਨ ਚਤੁਰ੍ਥੀਤਿ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਦਾ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਰਹਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ‘ਸਤ੍’ ਹੈ . ਵਹ ਸ੍ਵਭਾਵ
ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਕਾ ਛੋਟੇਸੇ ਛੋਟਾ ਅਂਸ਼ ਵਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼
ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਵਾਹਕਾ ਛੋਟੇਸੇ ਛੋਟਾ ਅਂਸ਼ ਵਹ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਰਿਣਾਮ ਸ੍ਵ -ਕਾਲਮੇਂ
ਅਪਨੇ ਰੂਪਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਪੂਰ੍ਵਰੂਪਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸਰ੍ਵ ਪਰਿਣਾਮੋਂਮੇਂ ਏਕਪ੍ਰਵਾਹਪਨਾ ਹੋਨੇਸੇ
ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਰਿਣਾਮ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵਿਨਾਸ਼ਸੇ ਰਹਿਤ ਏਕਰੂਪ
ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਤਾ ਹੈ . ਔਰ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਮੇਂ
ਸਮਯਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤੀਨੋਂ ਹੀ ਏਕ ਹੀ ਸਮਯਮੇਂ ਹੈਂ . ਐਸੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਪਰਿਣਾਮੋਂਕੀ
ਪਰਮ੍ਪਰਾਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ ਸਦਾ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਭੀ, ਮੋਤਿਯੋਂਕੇ ਹਾਰਕੀ ਭਾਁਤਿ,
ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਹੈ
..੯੯..
ਅਬ, ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕਾ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਵਿਨਾਭਾਵ ਦ੍ਰੁਢ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਭਵਃ ] ਉਤ੍ਪਾਦ [ਭਙ੍ਗਵਿਹੀਨਃ ] ਭਂਗ ਰਹਿਤ [ਨ ] ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ,
[ਵਾ ] ਔਰ [ਭਙ੍ਗਃ ] ਭਂਗ [ਸਂਭਵਵਿਹੀਨਃ ] ਵਿਨਾ ਉਤ੍ਪਾਦਕੇ [ਨਾਸ੍ਤਿ ] ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; [ਉਤ੍ਪਾਦਃ ]
ਉਤ੍ਪਾਦ [ਅਪਿ ਚ ] ਤਥਾ [ਭਙ੍ਗਃ ] ਭਂਗ [ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇਣ ਅਰ੍ਥੇਨ ਵਿਨਾ ] ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਬਿਨਾ [ਨ ]
ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ
..੧੦੦..
੧. ਅਵਿਨਾਭਾਵ = ਏਕਕੇ ਬਿਨਾ ਦੂਸਰੇਕਾ ਨਹੀਂ ਹੋਨਾ ਵਹ; ਏਕ -ਦੂਸਰੇ ਬਿਨਾ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕੇ ਐਸਾ ਭਾਵ .
੨. ਭਂਗ = ਵ੍ਯਯ; ਨਾਸ਼ .
ਉਤ੍ਪਾਦ ਭਂਗ ਵਿਨਾ ਨਹੀਂ, ਸਂਹਾਰ ਸਰ੍ਗ ਵਿਨਾ ਨਹੀਂ;
ਉਤ੍ਪਾਦ ਤੇਮ ਜ ਭਂਗ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ -ਪਦਾਰ੍ਥ ਵਿਣ ਵਰ੍ਤੇ ਨਹੀਂ. ੧੦੦
.

Page 190 of 513
PDF/HTML Page 223 of 546
single page version

ਨ ਖਲੁ ਸਰ੍ਗਃ ਸਂਹਾਰਮਨ੍ਤਰੇਣ, ਨ ਸਂਹਾਰੋ ਵਾ ਸਰ੍ਗਮਨ੍ਤਰੇਣ, ਨ ਸ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸਂਹਾਰੌ ਸ੍ਥਿਤਿ-
ਮਨ੍ਤਰੇਣ, ਨ ਸ੍ਥਿਤਿਃ ਸਰ੍ਗਸਂਹਾਰਮਨ੍ਤਰੇਣ . ਯ ਏਵ ਹਿ ਸਰ੍ਗਃ ਸ ਏਵ ਸਂਹਾਰਃ, ਯ ਏਵ ਸਂਹਾਰਃ
ਸ ਏਵ ਸਰ੍ਗਃ, ਯਾਵੇਵ ਸਰ੍ਗਸਂਹਾਰੌ ਸੈਵ ਸ੍ਥਿਤਿਃ, ਯੈਵ ਸ੍ਥਿਤਿਸ੍ਤਾਵੇਵ ਸਰ੍ਗਸਂਹਾਰਾਵਿਤਿ . ਤਥਾ ਹਿ
ਯ ਏਵ ਕੁਮ੍ਭਸ੍ਯ ਸਰ੍ਗਃ ਸ ਏਵ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯ ਸਂਹਾਰਃ, ਭਾਵਸ੍ਯ ਭਾਵਾਨ੍ਤਰਾਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਵਭਾਸਨਾਤ.
ਯ ਏਵ ਚ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯ ਸਂਹਾਰਃ ਸ ਏਵ ਕੁਮ੍ਭਸ੍ਯ ਸਰ੍ਗਃ, ਅਭਾਵਸ੍ਯ ਭਾਵਾਨ੍ਤਰਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨਾਵ-
ਭਾਸਨਾਤ
. ਯੌ ਚ ਕੁਮ੍ਭਪਿਣ੍ਡਯੋਃ ਸਰ੍ਗਸਂਹਾਰੌ ਸੈਵ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾਃ ਸ੍ਥਿਤਿਃ, ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਣਾਮਨ੍ਵਯਾ-
ਸਤ੍ਤਾਲਕ੍ਸ਼ਣਵਿਵਰਣਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਦ੍ਵਿਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਂ ਪਰਸ੍ਪਰਸਾਪੇਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ
ਣ ਭਵੋ ਭਂਗਵਿਹੀਣੋ ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ਪਰਮਾਤ੍ਮਰੁਚਿਰੂਪਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਭਵ ਉਤ੍ਪਾਦਃ ਤਦ੍ਵਿਪਰੀਤਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ
ਭਙ੍ਗਂ ਵਿਨਾ ਨ ਭਵਤਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਉਪਾਦਾਨਕਾਰਣਾਭਾਵਾਤ੍, ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਭਙ੍ਗਾਭਾਵੇ ਘਟੋਤ੍ਪਾਦ ਇਵ . ਦ੍ਵਿਤੀਯਂ ਚ
ਕਾਰਣਂ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਭਙ੍ਗਸ੍ਯ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਨਾਤ੍ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ‘‘ਭਾਵਾਨ੍ਤਰ-
ਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪੋ ਭਵਤ੍ਯਭਾਵ’’ ਇਤਿ ਵਚਨਾਤ੍ . ਘਟੋਤ੍ਪਾਦਰੂਪੇਣ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਭਙ੍ਗ ਇਵ . ਯਦਿ ਪੁਨਰ੍ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯ-
ਭਙ੍ਗਸ੍ਯ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਯਾਭਾਵੇਪਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਨੁਭੂਤਿਰੁਚਿਰੂਪਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦੋ ਭਵਤਿ,
ਤਰ੍ਹ੍ਯੁਪਾਦਾਨਕਾਰਣਰਹਿਤਾਨਾਂ ਖਪੁਸ਼੍ਪਾਦੀਨਾਮਪ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦੋ ਭਵਤੁ
. ਨ ਚ ਤਥਾ . ਭਂਗੋ ਵਾ ਣਤ੍ਥਿ ਸਂਭਵਵਿਹੀਣੋ
ਟੀਕਾ :ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸਰ੍ਗ ਸਂਹਾਰਕੇ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ ਸਂਹਾਰ ਸਰ੍ਗਕੇ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ
ਹੋਤਾ; ਸ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਔਰ ਸਂਹਾਰ ਸ੍ਥਿਤਿ (ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ) ਕੇ ਬਿਨਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ, ਸ੍ਥਿਤਿ ਸਰ੍ਗ ਔਰ ਸਂਹਾਰਕੇ ਬਿਨਾ
ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ .
ਜੋ ਸਰ੍ਗ ਹੈ ਵਹੀ ਸਂਹਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਸਂਹਾਰ ਹੈ ਵਹੀ ਸਰ੍ਗ ਹੈ; ਜੋ ਸਰ੍ਗ ਔਰ ਸਂਹਾਰ ਹੈ ਵਹੀ ਸ੍ਥਿਤਿ
ਹੈ; ਜੋ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੈ ਵਹੀ ਸਰ੍ਗ ਔਰ ਸਂਹਾਰ ਹੈ . ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ :ਜੋ ਕੁਮ੍ਭਕਾ ਸਰ੍ਗ ਹੈ ਵਹੀ
ਮ੍ਰੁਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ ਸਂਹਾਰ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਭਾਵਕਾ ਭਾਵਾਨ੍ਤਰਕੇ ਅਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਵਭਾਸਨ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਭਾਵ ਅਨ੍ਯਭਾਵਕੇ ਅਭਾਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੈਦਿਖਾਈ ਦੇਤਾ ਹੈ .) ਔਰ ਜੋ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ
ਸਂਹਾਰ ਹੈ ਵਹੀ ਕੁਮ੍ਭਕਾ ਸਰ੍ਗ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਭਾਵਕਾ ਭਾਵਾਨ੍ਤਰਕੇ ਭਾਵਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਅਵਭਾਸਨ ਹੈ;
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਨਾਸ਼ ਅਨ੍ਯਭਾਵਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੈ
.)
ਔਰ ਜੋ ਕੁਮ੍ਭਕਾ ਸਰ੍ਗ ਔਰ ਪਿਣ੍ਡਕਾ ਸਂਹਾਰ ਹੈ ਵਹੀ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ
‘ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨ.....ਕ੍ਰਮਣਾਤ੍’ ਕੇ ਸ੍ਥਾਨ ਪਰ ਨਿਮ੍ਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਪਾਠ ਚਾਹਿਯੇ ਐਸਾ ਲਗਤਾ ਹੈ,
‘‘ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਣਾਮਨ੍ਵਯਾਨਤਿਕ੍ਰਮਣਾਤ੍
. ਯੈਵ ਚ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾਃ ਸ੍ਥਿਤਿਸ੍ਤਾਵੇਵ ਕੁਮ੍ਭਪਿਣ੍ਡਯੋਃ ਸਰ੍ਗਸਂਹਾਰੌ,
ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਮੁਖੇਨੈਵਾਨ੍ਵਯਸ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਤ੍ .’’ ਹਿਨ੍ਦੀ ਅਨੁਵਾਦ ਇਸ ਸਂਸ਼ੋਧਿਤ ਪਾਠਾਨੁਸਾਰ ਕਿਯਾ ਹੈ .
੧. ਸਰ੍ਗ = ਉਤ੍ਪਾਦ, ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ . ੨. ਸਂਹਾਰ = ਵ੍ਯਯ, ਨਾਸ਼ .
੩. ਸ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ = ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ . ੪. ਸ੍ਥਿਤਿ = ਸ੍ਥਿਤ ਰਹਨਾ; ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਨਾ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ .
੫. ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡ = ਮਿਟ੍ਟੀਕਾ ਪਿਣ੍ਡ .

Page 191 of 513
PDF/HTML Page 224 of 546
single page version

ਨਤਿਕ੍ਰਮਣਾਤ. ਯੈਵ ਚ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾਃ ਸ੍ਥਿਤਿਸ੍ਤਾਵੇਵ ਕੁਮ੍ਭਪਿਣ੍ਡਯੋਃ ਸਰ੍ਗਸਂਹਾਰੌ, ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ -
ਮੁਖੇਨੈਵਾਨ੍ਵਯਸ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਤ. ਯਦਿ ਪੁਨਰ੍ਨੇਦਮੇਵਮਿਸ਼੍ਯੇਤ ਤਦਾਨ੍ਯਃ ਸਰ੍ਗੋਨ੍ਯਃ ਸਂਹਾਰਃ ਅਨ੍ਯਾ
ਸ੍ਥਿਤਿਰਿਤ੍ਯਾਯਾਤਿ . ਤਥਾ ਸਤਿ ਹਿ ਕੇਵਲਂ ਸਰ੍ਗਂ ਮ੍ਰੁਗਯਮਾਣਸ੍ਯ ਕੁਮ੍ਭਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਨਕਾਰਣਾਭਾਵਾਦ-
ਭਵਨਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍, ਅਸਦੁਤ੍ਪਾਦ ਏਵ ਵਾ . ਤਤ੍ਰ ਕੁਮ੍ਭਸ੍ਯਾਭਵਨੌ ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮੇਵ ਭਾਵਾਨਾਮਭਵਨਿਰੇਵ
ਭਵੇਤ੍; ਅਸਦੁਤ੍ਪਾਦੇ ਵਾ ਵ੍ਯੋਮਪ੍ਰਸਵਾਦੀਨਾਮਪ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਃ ਸ੍ਯਾਤ. ਤਥਾ ਕੇ ਵਲਂ ਸਂਹਾਰਮਾਰਭਮਾਣਸ੍ਯ
ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯ ਸਂਹਾਰਕਾਰਣਾਭਾਵਾਦਸਂਹਰਣਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍, ਸਦੁਚ੍ਛੇਦ ਏਵ ਵਾ . ਤਤ੍ਰ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯਾਸਂਹਰਣੌ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਾਦੇਯਰੁਚਿਰੂਪਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਸ੍ਯ ਭਙ੍ਗੋ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਃ . ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਸਂਭਵਰਹਿਤਃ .
ਕਸ੍ਮਾਦਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਭਙ੍ਗਕਾਰਣਾਭਾਵਾਤ੍, ਘਟੋਤ੍ਪਾਦਾਭਾਵੇ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯੇਵ . ਦ੍ਵਿਤੀਯਂ ਚ ਕਾਰਣਂ
ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਯ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਭਾਵਰੂਪੇਣ ਦਰ੍ਸ਼ਨਾਤ੍ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ
ਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ਤਰਾਭਾਵਰੂਪਤ੍ਵਾਤ੍, ਘਟਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਾਭਾਵਰੂਪੇਣੇਵ . ਯਦਿ ਪੁਨਃ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵੋਤ੍ਪਾਦਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ੋ ਭਵਤਿ
ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਾਭਾਵਸ੍ਤਰ੍ਹ੍ਯਭਾਵ ਏਵ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਅਭਾਵਕਾਰਣਾਭਾਵਾਦਿਤਿ, ਘਟੋਤ੍ਪਾਦਾਭਾਵੇ
ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਅਨ੍ਵਯਕਾ ਅਤਿਕ੍ਰਮਣ (ਉਲ੍ਲਂਘਨ) ਨਹੀਂ ਕਰਤੇ, ਔਰ ਜੋ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੈ ਵਹੀ
ਕੁਮ੍ਭਕਾ ਸਰ੍ਗ ਔਰ ਪਿਣ੍ਡਕਾ ਸਂਹਾਰ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨ੍ਵਯ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਔਰ ਯਦਿ ਐਸਾ ਹੀ (ਊ ਪਰ ਸਮਝਾਯਾ ਤਦਨੁਸਾਰ) ਨ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਤੋ ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਗਾ ਕਿ ‘ਸਰ੍ਗ
ਅਨ੍ਯ ਹੈ, ਸਂਹਾਰ ਅਨ੍ਯ ਹੈ, ਸ੍ਥਿਤਿ ਅਨ੍ਯ ਹੈ
.’ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਤੀਨੋਂ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੈਂ ਐਸਾ ਮਾਨਨੇਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ
ਜਾਯਗਾ .) ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ (ਕ੍ਯਾ ਦੋਸ਼ ਆਤਾ ਹੈ, ਸੋ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ) :
ਕੇਵਲ ਸਰ੍ਗ -ਸ਼ੋਧਕ ਕੁਮ੍ਭਕੀ (-ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਮਾਤ੍ਰ ਉਤ੍ਪਾਦ ਕਰਨੇਕੋ
ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਕੁਮ੍ਭਕੀ) ਉਤ੍ਪਾਦਨ ਕਾਰਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗੀ; ਅਥਵਾ ਤੋ
ਅਸਤ੍ਕਾ ਹੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਗਾ . ਔਰ ਵਹਾਁ, (੧) ਯਦਿ ਕੁਮ੍ਭਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨ ਹੋਗੀ ਤੋ ਸਮਸ੍ਤ ਹੀ
ਭਾਵੋਂਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗੀ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੈਸੇ ਕੁਮ੍ਭਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਗੀ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਸ਼੍ਵਕੇ
ਕਿਸੀ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਕਿਸੀ ਭੀ ਭਾਵਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ,ਯਹ ਦੋਸ਼ ਆਯਗਾ); ਅਥਵਾ
(੨) ਯਦਿ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋ ਤੋ ਵ੍ਯੋਮ -ਪੁਸ਼੍ਪ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕਾ ਭੀ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋਗਾ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼ੂਨ੍ਯਮੇਂਸੇ
ਭੀ ਪਦਾਰ੍ਥ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਲਗੇਂਗੇ,ਯਹ ਦੋਸ਼ ਆਯਗਾ .)
ਔਰ ਕੇਵਲ ਵ੍ਯਯਾਰਮ੍ਭਕ (ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸੇ ਰਹਿਤ ਕੇਵਲ ਵ੍ਯਯ ਕਰਨੇਕੋ ਉਦ੍ਯਤ
ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ) ਸਂਹਾਰਕਾਰਣਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਸਂਹਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ; ਅਥਵਾ ਤੋ ਸਤ੍ਕਾ ਹੀ
ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋਗਾ
. ਵਹਾਁ, (੧) ਯਦਿ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ ਵ੍ਯਯ ਨ ਹੋਗਾ ਤੋ ਸਮਸ੍ਤ ਹੀ ਭਾਵੋਂਕਾ ਸਂਹਾਰ
੧. ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ = ਭੇਦ; ਏਕ ਦੂਸਰੇਰੂਪ ਨ ਹੋਨਾ ਵਹ; ‘ਯਹ ਵਹ ਨਹੀਂ ਹੈ’ ਐਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਭਿਨ੍ਨਰੂਪਤ੍ਵ .
੨. ਅਨ੍ਵਯ = ਏਕਰੂਪਤਾ; ਸਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਤਾ; ‘ਯਹ ਵਹੀ ਹੈ’ ਐਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਕਾਰਣਭੂਤ ਏਕਰੂਪਤ੍ਵ .
੩. ਉਤ੍ਪਾਦਨਕਾਰਣ = ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾ ਕਾਰਣ . ੪. ਵ੍ਯੋਮਪੁਸ਼੍ਪ = ਆਕਾਸ਼ਕੇ ਫੂ ਲ .

Page 192 of 513
PDF/HTML Page 225 of 546
single page version

ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮੇਵ ਭਾਵਾਨਾਮਸਂਹਰਣਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਸਦੁਚ੍ਛੇਦੇ ਵਾ ਸਂਵਿਦਾਦੀਨਾਮਪ੍ਯੁਚ੍ਛੇਦਃ ਸ੍ਯਾਤ. ਤਥਾ ਕੇਵਲਾਂ
ਸ੍ਥਿਤਿਮੁਪਗਚ੍ਛਨ੍ਤ੍ਯਾ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਕ੍ਰਾਨ੍ਤਸ੍ਥਿਤ੍ਯਨ੍ਵਯਾਭਾਵਾਦਸ੍ਥਾਨਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍, ਕ੍ਸ਼ਣਿਕ-
ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਮੇਵ ਵਾ . ਤਤ੍ਰ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾ ਅਸ੍ਥਾਨੌ ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਮੇਵ ਭਾਵਾਨਾਮਸ੍ਥਾਨਿਰੇਵ ਭਵੇਤ੍; ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵੇ
ਵਾ ਚਿਤ੍ਤਕ੍ਸ਼ਣਾਨਾਮਪਿ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵਂ ਸ੍ਯਾਤ. ਤਤ ਉਤ੍ਤਰੋਤ੍ਤਰਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਣਾਂ ਸਰ੍ਗੇਣ
ਪੂਰ੍ਵਪੂਰ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਾਣਾਂ ਸਂਹਾਰੇਣਾਨ੍ਵਯਸ੍ਯਾਵਸ੍ਥਾਨੇਨਾਵਿਨਾਭੂਤਮੁਦ੍ਯੋਤਮਾਨਨਿਰ੍ਵਿਘ੍ਨਤ੍ਰੈਲਕ੍ਸ਼ਣ੍ਯਲਾਂਛਨਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯ-
ਮਵਸ਼੍ਯਮਨੁਮਨ੍ਤਵ੍ਯਮ੍
..੧੦੦..
ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਾਭਾਵਸ੍ਯ ਇਵ . ਉਪ੍ਪਾਦੋ ਵਿ ਯ ਭਂਗੋ ਣ ਵਿਣਾ ਦਵ੍ਵੇਣ ਅਤ੍ਥੇਣ ਪਰਮਾਤ੍ਮਰੁਚਿਰੂਪਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵ-
ਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਤਦ੍ਵਿਪਰੀਤਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਸ੍ਯ ਭਙ੍ਗੋ ਵਾ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਕਂ ਵਿਨਾ . ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਪਰਮਾਤ੍ਮਰੂਪਦ੍ਰਵ੍ਯਪਦਾਰ੍ਥਂ
ਵਿਨਾ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਾਵੇ ਵ੍ਯਯੋਤ੍ਪਾਦਾਭਾਵਾਨ੍ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਾਵੇ ਘਟੋਤ੍ਪਾਦਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਭਙ੍ਗਾਭਾਵਵਦਿਤਿ . ਯਥਾ
ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯੇ ਪਰਸ੍ਪਰਸਾਪੇਕ੍ਸ਼ਮੁਤ੍ਪਾਦਾਦਿਤ੍ਰਯਂ ਦਰ੍ਸ਼ਿਤਂ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟਵ੍ਯ-
ਹੀ ਨ ਹੋਗਾ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੈਸੇ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ ਸਂਹਾਰ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਵਿਸ਼੍ਵਕੇ ਕਿਸੀ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ
ਕਿਸੀ ਭਾਵਕਾ ਸਂਹਾਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗਾ,
ਯਹ ਦੋਸ਼ ਆਯਗਾ); ਅਥਵਾ (੨) ਯਦਿ ਸਤ੍ਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋਗਾ
ਤੋ ਚੈਤਨ੍ਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕਾ ਭੀ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯਗਾ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਵਿਨਾਸ਼ ਹੋ
ਜਾਯਗਾ
ਯਹ ਦੋਸ਼ ਆਯਗਾ .)
ਔਰ ਕੇਵਲ ਸ੍ਥਿਤਿ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਨੇਕੋ ਜਾਨੇਵਾਲੀ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਕੀ, ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂ ਸਹਿਤ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ
ਅਨ੍ਵਯਕਾਉਸਸੇ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ, ਸ੍ਥਿਤਿ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਗੀ; ਅਥਵਾ ਤੋ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਕੋ ਹੀ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ ਆ
ਜਾਯਗਾ . ਵਹਾਁ (੧) ਯਦਿ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿ ਨ ਹੋ ਤੋ ਸਮਸ੍ਤ ਹੀ ਭਾਵੋਂਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿ ਨਹੀਂ ਹੋਗੀ,
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਯਦਿ ਮਿਟ੍ਟੀ ਧ੍ਰੁਵ ਨ ਰਹੇ ਤੋ ਮਿਟ੍ਟੀਕੀ ਹੀ ਭਾਁਤਿ ਵਿਸ਼੍ਵਕਾ ਕੋਈ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਧ੍ਰੁਵ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ,
ਟਿਕੇਗਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਯਹ ਦੋਸ਼ ਆਯਗਾ .) ਅਥਵਾ (੨) ਯਦਿ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਕਾ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ ਹੋ ਤੋ ਚਿਤ੍ਤਕੇ
ਕ੍ਸ਼ਣਿਕ -ਭਾਵੋਂਕਾ ਭੀ ਨਿਤ੍ਯਤ੍ਵ ਹੋਗਾ; (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਨਕਾ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਵਿਕਲ੍ਪ ਭੀ ਤ੍ਰੈਕਾਲਿਕ ਧ੍ਰੁਵ ਹੋ
ਜਾਯ,
ਯਹ ਦੋਸ਼ ਆਯਗਾ .)
ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਉਤ੍ਤਰ ਉਤ੍ਤਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂਕੇ ਸਰ੍ਗਕੇ ਸਾਥ, ਪੂਰ੍ਵ ਪੂਰ੍ਵਕੇ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂਕੇ ਸਂਹਾਰਕੇ
ਸਾਥ ਔਰ ਅਨ੍ਵਯਕੇ ਅਵਸ੍ਥਾਨ (ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ)ਕੇ ਸਾਥ ਅਵਿਨਾਭਾਵਵਾਲਾ, ਜਿਸਕੋ ਨਿਰ੍ਵਿਘ੍ਨ (ਅਬਾਧਿਤ)
ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤਾਰੂਪ
ਲਾਂਛਨ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੈ ਐਸਾ ਅਵਸ਼੍ਯ ਸਮ੍ਮਤ ਕਰਨਾ ..੧੦੦..
੧. ਕੇਵਲ ਸ੍ਥਿਤਿ = (ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵ੍ਯਯ ਰਹਿਤ) ਅਕੇਲਾ ਧ੍ਰੁਵਪਨਾ, ਕੇਵਲ ਸ੍ਥਿਤਿਪਨਾ; ਅਕੇਲਾ ਅਵਸ੍ਥਾਨ .
[ਅਨ੍ਵਯ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕੋਂ ਸਹਿਤ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯਸਹਿਤ ਹੀ ਹੋਗਾ, ਅਕੇਲਾ ਨਹੀਂ ਹੋ
ਸਕਤਾ
. ਜੈਸੇ ਉਤ੍ਪਾਦ (ਯਾ ਵ੍ਯਯ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਂਸ਼ ਹੈਸਮਗ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਂਸ਼
ਹੈ;ਸਮਗ੍ਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ . ]
੨. ਉਤ੍ਤਰ ਉਤ੍ਤਰ = ਬਾਦ ਬਾਦਕੇ .
੩. ਲਾਂਛਨ = ਚਿਹ੍ਨ .

Page 193 of 513
PDF/HTML Page 226 of 546
single page version

ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਾਦੀਨਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵਂ ਸਂਹਰਤਿ
ਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਦਿਭਂਗਾ ਵਿਜ੍ਜਂਤੇ ਪਜ੍ਜਏਸੁ ਪਜ੍ਜਾਯਾ .
ਦਵ੍ਵਮ੍ਹਿ ਸਂਤਿ ਣਿਯਦਂ ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਹਵਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ..੧੦੧..
ਉਤ੍ਪਾਦਸ੍ਥਿਤਿਭਙ੍ਗਾ ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ .
ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਹਿ ਸਨ੍ਤਿ ਨਿਯਤਂ ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ ਸਰ੍ਵਮ੍ ..੧੦੧..
ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਹਿ ਪਰ੍ਯਾਯਾਨਾਲਮ੍ਬਨ੍ਤੇ, ਤੇ ਪੁਨਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਾਲਮ੍ਬਨ੍ਤੇ . ਤਤਃ
ਸਮਸ੍ਤਮਪ੍ਯੇਤਦੇਕਮੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਨ ਪੁਨਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਮ੍ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਹਿ ਤਾਵਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯੈਰਾਲਮ੍ਬ੍ਯਤੇ, ਸਮੁਦਾਯਿਨਃ
ਸਮੁਦਾਯਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍; ਪਾਦਪਵਤ. ਯਥਾ ਹਿ ਸਮੁਦਾਯੀ ਪਾਦਪਃ ਸ੍ਕਨ੍ਧਮੂਲਸ਼ਾਖਾਸਮੁਦਾਯਾਤ੍ਮਕਃ
ਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਂਃ ..੧੦੦.. ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹ ਪਰਸ੍ਪਰਾਧਾਰਾਧੇਯਭਾਵਤ੍ਵਾਦਨ੍ਵਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ ਭਵਤੀਤ੍ਯੁਪਦਿਸ਼ਤਿਉਪ੍ਪਾਦਟ੍ਠਿਦਿਭਂਗਾ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨ-
ਰੂਪੇਣੋਤ੍ਪਾਦਸ੍ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਨੇਵ ਕ੍ਸ਼ਣੇ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੇਣ ਭਙ੍ਗ, ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾ-
ਵਸ੍ਥਾਰੂਪੇਣ ਸ੍ਥਿਤਿਰਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਾਸ੍ਤ੍ਰਯੋ ਭਙ੍ਗਾਃ ਕਰ੍ਤਾਰਃ
. ਵਿਜ੍ਜਂਤੇ ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ . ਕੇਸ਼ੁ . ਪਜ੍ਜਏਸੁ
ਪ੍ਰ ੨੫
ਅਬ, ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵਕੋ ਨਸ਼੍ਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ; (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ
ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪਦਾਰ੍ਥ ਨਹੀਂ ਹੈਂ) :
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਉਤ੍ਪਾਦਸ੍ਥਿਤਿਭਙ੍ਗਾਃ ] ਉਤ੍ਪਾਦ, ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਔਰ ਵ੍ਯਯ [ਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ] ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ
[ਵਿਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ] ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੈਂ; [ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ] ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ [ਨਿਯਤਂ ] ਨਿਯਮਸੇ [ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਹਿ ਸਨ੍ਤਿ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਹੋਤੀ ਹੈਂ,
[ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਸਰ੍ਵਂ ] ਵਹ ਸਬ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ
..੧੦੧..
ਟੀਕਾ :ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂ ਕਾ ਆਲਮ੍ਬਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਔਰ
ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਆਲਮ੍ਬਨ ਕਰਤੀ ਹੈਂ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਸੇ ਹੈਂ ਔਰ
ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਸੇ ਹੈਂ); ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਸਬ ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰ ਨਹੀਂ
.
ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈਂ), ਕ੍ਯੋਂਕਿ
ਸਮੁਦਾਯੀ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਕੀ ਭਾਁਤਿ . ਜੈਸੇ ਸਮੁਦਾਯੀ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ ਸ੍ਕਂਧ, ਮੂਲ ਔਰ
੧. ਸਮੁਦਾਯੀ = ਸਮੁਦਾਯਵਾਨ ਸਮੁਦਾਯ (ਸਮੂਹ) ਕਾ ਬਨਾ ਹੁਆ . (ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਮੁਦਾਯੀ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ
ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ .)
ਉਤ੍ਪਾਦ ਤੇਮ ਜ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਨੇ ਸਂਹਾਰ ਵਰ੍ਤੇ ਪਰ੍ਯਯੇ,
ਨੇ ਪਰ੍ਯਯੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਨਿਯਮਥੀ, ਸਰ੍ਵ ਤੇਥੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਛੇ.
੧੦੧.

Page 194 of 513
PDF/HTML Page 227 of 546
single page version

ਸ੍ਕਨ੍ਧਮੂਲਸ਼ਾਖਾਭਿਰਾਲਮ੍ਬਿਤ ਏਵ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ, ਤਥਾ ਸਮੁਦਾਯਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਪਰ੍ਯਾਯਸਮੁਦਾਯਾਤ੍ਮਕਂ
ਪਰ੍ਯਾਯੈਰਾਲਮ੍ਬਿਤਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਭਾਤਿ
. ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤੂਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰਾਲਮ੍ਬ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਾਮਂਸ਼-
ਧਰ੍ਮਤ੍ਵਾਤ੍; ਬੀਜਾਂਕੁਰਪਾਦਪਤ੍ਵਵਤ. ਯਥਾ ਕਿਲਾਂਸ਼ਿਨਃ ਪਾਦਪਸ੍ਯ ਬੀਜਾਂਕੁਰਪਾਦਪਤ੍ਵ-
ਲਕ੍ਸ਼ਣਾਸ੍ਤ੍ਰਯੋਂਸ਼ਾ ਭਂਗੋਤ੍ਪਾਦਧ੍ਰੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣੈਰਾਤ੍ਮਧਰ੍ਮੈਰਾਲਮ੍ਬਿਤਾਃ ਸਮਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਭਾਨ੍ਤਿ, ਤਥਾਂਸ਼ਿਨੋ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੋਚ੍ਛਿਦ੍ਯਮਾਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਭਾਵਲਕ੍ਸ਼ਣਾਸ੍ਤ੍ਰਯੋਂਸ਼ਾ ਭਂਗੋਤ੍ਪਾਦਧ੍ਰੌਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣੈਰਾਤ੍ਮਧਰ੍ਮੈਰਾ-
ਲਮ੍ਬਿਤਾਃ ਸਮਮੇਵ ਪ੍ਰਤਿਭਾਨ੍ਤਿ
. ਯਦਿ ਪੁਨਭਂਗੋਤ੍ਪਾਦਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੈਵੇਸ਼੍ਯਨ੍ਤੇ ਤਦਾ ਸਮਗ੍ਰਮੇਵ
ਵਿਪ੍ਲਵਤੇ . ਤਥਾ ਹਿਭਂਗੇ ਤਾਵਤ੍ ਕ੍ਸ਼ਣਭਂਗਕਟਾਕ੍ਸ਼ਿਤਾਨਾਮੇਕਕ੍ਸ਼ਣ ਏਵ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸਂਹਰਣਾਦ੍
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾਵਤਾਰਃ ਸਦੁਚ੍ਛੇਦੋ ਵਾ . ਉਤ੍ਪਾਦੇ ਤੁ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯੋਤ੍ਪਾਦਮੁਦ੍ਰਿਤਾਨਾਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾ-
ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਪੂਰ੍ਵਕਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯੇ ਤਾਵਦੁਤ੍ਪਾਦਸ੍ਤਿਸ਼੍ਠਤਿ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੇਣ
ਭਙ੍ਗਸ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਵਸ੍ਥਾਰੂਪਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਂ ਚੇਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਕੀਯਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ
. ਪਜ੍ਜਾਯਾ
ਦਵ੍ਵਮ੍ਹਿ ਸਂਤਿ ਤੇ ਚੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਜ੍ਞਾਨਾਜ੍ਞਾਨਤਦੁਭਯਾਧਾਰਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਵਸ੍ਥਾਰੂਪਪਰ੍ਯਾਯਾ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਨ੍ਤਿ . ਣਿਯਦਂ
ਸ਼ਾਖਾਓਂਕਾ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਸ੍ਕਂਧ, ਮੂਲ ਔਰ ਸ਼ਾਖਾਓਂਸੇ ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਹੀ (ਭਾਸਿਤ) ਦਿਖਾਈ
ਦੇਤਾ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਮੁਦਾਯੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਸਮੁਦਾਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਲਮ੍ਬਿਤ
ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ
. (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੈਸੇ ਸ੍ਕਂਧ, ਮੂਲ ਸ਼ਾਖਾਯੇਂ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੀ ਹੈਂਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ
ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੀ ਹੈਂ,ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈਂ .)
ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ
ਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈਂ ) ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਅਂਸ਼ੋਂਕੇ ਧਰ੍ਮ ਹੈਂ (-ਅਂਸ਼ੀਕੇ ਨਹੀਂ); ਬੀਜ, ਅਂਕੁਰ
ਔਰ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਕੀ ਭਾਁਤਿ . ਜੈਸੇ ਅਂਸ਼ੀ -ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਕੇ ਬੀਜ ਅਂਕੁਰ -ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪ ਤੀਨ ਅਂਸ਼, ਵ੍ਯਯ -ਉਤ੍ਪਾਦ-
ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਨਿਜ ਧਰ੍ਮੋਂਸੇ ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਏਕ ਸਾਥ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਂਸ਼ੀ -ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ,
ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭਾਵ, ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭਾਵ, ਔਰ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਭਾਵ;
ਯਹ ਤੀਨੋਂ ਅਂਸ਼
ਵ੍ਯਯ -ਉਤ੍ਪਾਦ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਨਿਜਧਰ੍ਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਏਕ ਸਾਥ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਕਿਨ੍ਤੁ
ਯਦਿ (੧) ਭਂਗ, (੨) ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ (੩) ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੋ (ਅਂਸ਼ੀਕਾ ਨ ਮਾਨਕਰ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਮਾਨਾ
ਜਾਯ ਤੋ ਸਾਰਾ
ਵਿਪ੍ਲਵ ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਗਾ . ਯਥਾ(੧) ਪਹਲੇ, ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਭਂਗ ਮਾਨਾ ਜਾਯ
ਤੋ ਕ੍ਸ਼ਣਭਂਗਸੇ ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਏਕ ਕ੍ਸ਼ਣਮੇਂ ਹੀ ਸਂਹਾਰ ਹੋ ਜਾਨੇਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ਼ੂਨ੍ਯਤਾ ਆ ਜਾਯਗੀ,
ਅਥਵਾ ਸਤ੍ਕਾ ਉਚ੍ਛੇਦ ਹੋ ਜਾਯਗਾ . (੨) ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਤੋ ਸਮਯ -ਸਮਯ ਪਰ
ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਉਤ੍ਪਾਦਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਚਿਹ੍ਨਿਤ ਐਸੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਕੋ ਅਨਨ੍ਤਤਾ ਆ ਜਾਯਗੀ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਮਯ-
੧. ਅਂਸ਼ੀ = ਅਂਸ਼ੋਂਵਾਲਾ; ਅਂਸ਼ੋਂਂਕਾ ਬਨਾ ਹੁਆ . (ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਂਸ਼ੀ ਹੈ .)
੨. ਵਿਪ੍ਲਵ = ਅਂਧਾਧੁਂਧੀ = ਉਥਲਪੁਥਲ; ਘੋਟਾਲਾ; ਵਿਰੋਧ .
੩. ਕ੍ਸ਼ਣ = ਵਿਨਾਸ਼ ਜਿਨਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋ ਐਸੇ .

Page 195 of 513
PDF/HTML Page 228 of 546
single page version

ਮਾਨਨ੍ਤ੍ਯਮਸਦੁਤ੍ਪਾਦੋ ਵਾ . ਧ੍ਰੌਵ੍ਯੇ ਤੁ ਕ੍ਰਮਭੁਵਾਂ ਭਾਵਾਨਾਮਭਾਵਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯਾਭਾਵਃ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਤ੍ਵਂ ਵਾ .
ਅਤ ਉਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਰਾਲਮ੍ਬ੍ਯਨ੍ਤਾਂ ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਪਰ੍ਯਾਯੈਸ਼੍ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਾਲਮ੍ਬ੍ਯਨ੍ਤਾਂ, ਯੇਨ ਸਮਸ੍ਤਮਪ੍ਯੇਤਦੇਕਮੇਵ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ
..੧੦੧..
ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਾਦੀਨਾਂ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦਮੁਦਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਦ੍ਯੋਤਯਤਿ
ਸਮਵੇਦਂ ਖਲੁ ਦਵ੍ਵਂ ਸਂਭਵਠਿਦਿਣਾਸਸਣ੍ਣਿਦਟ੍ਠੇਹਿਂ .
ਏਕ੍ਕਮ੍ਹਿ ਚੇਵ ਸਮਯੇ ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਖੁ ਤਤ੍ਤਿਦਯਂ ..੧੦੨..
ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਪਿ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਕੀਯਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਨ . ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਹਵਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ਯਤੋ
ਨਿਸ਼੍ਚਯਾਧਾਰਾਧੇਯਭਾਵੇਨ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਾਦਯਸ੍ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਕਾਰਣਾਦੁਤ੍ਪਾਦਾਦਿਤ੍ਰਯਂ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਰਯਂ ਚਾਨ੍ਵਯ-
ਸਮਯ ਪਰ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਜਿਸਕਾ ਚਿਹ੍ਨ ਹੋ ਐਸਾ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋ
ਜਾਯਗਾ) ਅਥਵਾ ਅਸਤ੍ਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਹੋ ਜਾਯਗਾ; (੩) ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਤੋ
ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਭਾਵੋਂਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਅਭਾਵ ਆਯਗਾ, ਅਥਵਾ ਕ੍ਸ਼ਣਿਕਪਨਾ ਹੋਗਾ
.
ਇਸਲਿਯੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਹੋਂ, ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਆਲਮ੍ਬਿਤ ਹੋ, ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਯਹ ਸਬ ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ .
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਬੀਜ, ਅਂਕੁਰ ਔਰ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵ, ਯਹ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਕੇ ਅਂਸ਼ ਹੈਂ . ਬੀਜਕਾ ਨਾਸ਼, ਅਂਕੁਰਕਾ
ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਕਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤੀਨੋਂ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਸ਼ ਬੀਜਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ,
ਉਤ੍ਪਾਦ ਅਂਕੁਰਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ, ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ; ਨਾਸ਼, ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਬੀਜ
ਅਂਕੁਰ ਔਰ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ
. ਤਥਾ ਬੀਜ, ਅਂਕੁਰ ਔਰ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵ ਭੀ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਸੇ ਭਿਨ੍ਨ
ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਸਬ ਏਕ ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ ਹੀ ਹੈਂ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭਾਵ, ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭਾਵ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਭਾਵ ਸਬ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਂਸ਼ ਹੈਂ . ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਹੁਯੇ ਭਾਵਕਾ ਨਾਸ਼, ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ
ਹੁਯੇ ਭਾਵਕਾ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਸ੍ਥਾਯੀ ਭਾਵਕਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਨਾਸ਼ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੇ ਭਾਵਕੇ
ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ, ਉਤ੍ਪਾਦ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਭਾਵਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਸ੍ਥਾਯੀ ਭਾਵਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਹੈ . ਨਾਸ਼,
ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਉਨ ਭਾਵੋਂਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਔਰ ਵੇ ਭਾਵ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ
ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਸਬ, ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੈਂ ..੧੦੧..
ਅਬ, ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿਕਾ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦ ਨਿਰਸ੍ਤ ਕਰਕੇ ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ ਯਹ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ :
੧. ਨਿਰਸ੍ਤ ਕਰਕੇ = ਦੂਰ ਕਰਕੇ; ਨਸ਼੍ਟ ਕਰਕੇ; ਖਣ੍ਡਿਤ ਕਰਕੇ; ਨਿਰਾਕ੍ਰੁਤ ਕਰਕੇ .
ਉਤ੍ਪਾਦਧ੍ਰੌਵ੍ਯਵਿਨਾਸ਼ਸਂਜ੍ਞਿਤ ਅਰ੍ਥ ਸਹ ਸਮਵੇਤ ਛੇ
ਏਕ ਜ ਸਮਯਮਾਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਿਸ਼੍ਚਯ, ਤੇਥੀ ਏ ਤ੍ਰਿਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਛੇ . ੧੦੨.

Page 196 of 513
PDF/HTML Page 229 of 546
single page version

ਸਮਵੇਤਂ ਖਲੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਂਭਵਸ੍ਥਿਤਿਨਾਸ਼ਸਂਜ੍ਞਿਤਾਰ੍ਥੈਃ .
ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਚੈਵ ਸਮਯੇ ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਖਲੁ ਤਤ੍ਤ੍ਰਿਤਯਮ੍ ..੧੦੨..
ਇਹ ਹਿ ਯੋ ਨਾਮ ਵਸ੍ਤੁਨੋ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ ਜਨ੍ਮਨੈਵ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣੋ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਸ਼੍ਚ
ਨ ਭਵਤਿ; ਯਸ਼੍ਚ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ ਖਲੂਭਯੋਰਨ੍ਤਰਾਲਦੁਰ੍ਲਲਿਤਤ੍ਵਾਜ੍ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣੋ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਸ਼੍ਚ ਨ ਭਵਤਿ;
ਯਸ਼੍ਚ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ ਤੂਤ੍ਪਦ੍ਯਾਵਸ੍ਥਾਯ ਚ ਨਸ਼੍ਯਤੋ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣਸ਼੍ਚ ਨ ਭਵਤਿ;
ਇਤ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਾਦੀਨਾਂ ਵਿਤਰ੍ਕ੍ਯਮਾਣਃ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦੋ ਹ੍ਰੁਦਯਭੂਮਿਮਵਤਰਤਿ . ਅਵਤਰਤ੍ਯੇਵਂ ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਾਤ੍ਮ-
ਨੈਵੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਆਤ੍ਮਨੈਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ ਆਤ੍ਮਨੈਵ ਨਸ਼੍ਯਤੀਤ੍ਯਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯਤੇ . ਤਤ੍ਤੁ ਨਾਭ੍ਯੁਪਗਤਮ੍ . ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਸਰ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤੋਤ੍ਪਾਦਾਦਿਤ੍ਰਯਸ੍ਯ ਤਥੈਵ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਰਯਸ੍ਯ
ਚਾਨੁਗਤਾਕਾਰੇਣਾਨ੍ਵਯਰੂਪੇਣ ਯਦਾਧਾਰਭੂਤਂ ਤਦਨ੍ਵਯਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤਦ੍ਵਿਸ਼ਯੋ ਯਸ੍ਯ ਸ ਭਵਤ੍ਯਨ੍ਵਯਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯਃ .
ਯਥੇਦਂ ਜ੍ਞਾਨਾਜ੍ਞਾਨਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯੇ ਭਙ੍ਗਤ੍ਰਯਂ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਂ ਤਥਾਪਿ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯ-
ਭਿਪ੍ਰਾਯਃ
..੧੦੧.. ਅਥੋਤ੍ਪਾਦਾਦੀਨਾਂ ਪੁਨਰਪਿ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹਾਭੇਦਂ ਸਮਰ੍ਥਯਤਿ ਸਮਯਭੇਦਂ ਚ
ਨਿਰਾਕਰੋਤਿਸਮਵੇਦਂ ਖਲੁ ਦਵ੍ਵਂ ਸਮਵੇਤਮੇਕੀਭੂਤਮਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਖਲੁ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਕਿਮ੍ . ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ . ਕੈਃ
ਸਹ . ਸਂਭਵਠਿਦਿਣਾਸਸਣ੍ਣਿਦਟ੍ਠੇਹਿਂ ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਜ੍ਞਾਨਪੂਰ੍ਵਕਨਿਸ਼੍ਚਲਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਨਿਜਾਤ੍ਮਾਨੁਭੂਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣਵੀਤਰਾਗਚਾਰਿਤ੍ਰ-
ਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਾਦਃ ਤਥੈਵ ਰਾਗਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੈਕਤ੍ਵਪਰਿਣਤਿਰੂਪਚਾਰਿਤ੍ਰਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਨਾਸ਼ਸ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਵਸ੍ਥਾ-
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਏਕਸ੍ਮਿਨ੍ ਚ ਏਵ ਸਮਯੇ ] ਏਕ ਹੀ ਸਮਯਮੇਂ
[ਸਂਭਵਸ੍ਥਿਤਿਨਾਸ਼ਸਂਜ੍ਞਿਤਾਰ੍ਥੈਃ ] ਉਤ੍ਪਾਦ, ਸ੍ਥਿਤਿ ਔਰ ਨਾਸ਼ ਨਾਮਕ ਅਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਾਥ [ਖਲੁ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ
[ਸਮਵੇਤਂ ] ਸਮਵੇਤ (ਏਕਮੇਕ) ਹੈ; [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਤਤ੍ ਤ੍ਰਿਤਯਂ ] ਯਹ ਤ੍ਰਿਤਯ [ਖਲੁ ]
ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ..੧੦੨..
ਟੀਕਾ :(ਪ੍ਰਥਮ ਸ਼ਂਕਾ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਕੀ ਜਾਤੀ ਹੈ :) ਯਹਾਁ, (ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ) ਵਸ੍ਤੁਕਾ
ਜੋ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਵਹ ਜਨ੍ਮਸੇ ਹੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਔਰ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, (-ਵਹ
ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ); ਜੋ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋ ਵਹ ਦੋਨੋਂਕੇ ਅਨ੍ਤਰਾਲਮੇਂ (ਉਤ੍ਪਾਦਕ੍ਸ਼ਣ ਔਰ
ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਕੇ ਬੀਚ) ਦ੍ਰੁਢਤਯਾ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ (ਵਹ) ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ ਔਰ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਔਰ
ਜੋ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਵਹ,
ਵਸ੍ਤੁ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਕਰ ਔਰ ਸ੍ਥਿਰ ਰਹਕਰ ਫਿ ਰ ਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੈ
ਇਸਲਿਯੇ,ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ ਔਰ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਨਹੀਂ ਹੈ;ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਤਰ੍ਕ ਪੂਰ੍ਵਕ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੇ ਪਰ
ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿਕਾ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦ ਹ੍ਰੁਦਯਭੂਮਿਮੇਂ ਉਤਰਤਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕਾ ਸਮਯ
੧. ਅਰ੍ਥ = ਪਦਾਰ੍ਥ (੮੭ ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ਸਮਝਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ, ਤਦ੍ਨੁਸਾਰ ਪਰ੍ਯਾਯ ਭੀ ਅਰ੍ਥ ਹੈ .)
੨. ਸਮਵੇਤ = ਸਮਵਾਯਵਾਲਾ, ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਹਿਤ ਜੁੜਾ ਹੁਵਾ, ਏਕਮੇਕ .
੩. ਤ੍ਰਿਤਯ = ਤੀਨਕਾ ਸਮੁਦਾਯ . (ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ, ਇਨ ਤੀਨੋਂਕਾ ਸਮੁਦਾਯ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੈ .)

Page 197 of 513
PDF/HTML Page 230 of 546
single page version

ਮੇਵੋਤ੍ਪਾਦਾਦਯਃ, ਕੁਤਃ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦਃ . ਤਥਾ ਹਿਯਥਾ ਕੁਲਾਲਦਣ੍ਡਚਕ੍ਰਚੀਵਰਾਰੋਪ੍ਯਮਾਣਸਂਸ੍ਕਾਰ-
ਸਨ੍ਨਿਧੌ ਯ ਏਵ ਵਰ੍ਧਮਾਨਸ੍ਯ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਚ ਕੋਟਿਦ੍ਵਯਾਧਿ-
ਰੂਢਸ੍ਯ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਤ੍ਵਸ੍ਯ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਤਥਾ ਅਨ੍ਤਰਂਗਬਹਿਰਂਗਸਾਧਨਾਰੋਪ੍ਯਮਾਣਸਂਸ੍ਕਾਰਸਨ੍ਨਿਧੌ ਯ
ਏਵੋਤ੍ਤਰਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣਃ, ਸ ਏਵ ਚ ਕੋਟਿਦ੍ਵਯਾਧਿਰੂਢਸ੍ਯ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣਃ
. ਯਥਾ ਚ ਵਰ੍ਧਮਾਨਮ੍ਰੁਤ੍ਪਿਣ੍ਡਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਤ੍ਵੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਵਰ੍ਤੀਨ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ
ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਨ੍ਯਾਂ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਯਾਂ ਸਾਮਸ੍ਤ੍ਯੇਨੈਕਸਮਯ ਏਵਾਵਲੋਕ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਤਥਾ ਉਤ੍ਤਰਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨ-
ਰੂਪਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਸ੍ਥਿਤਿਰਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਜ੍ਞਿਤ੍ਵੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯੈਃ ਸਹ . ਤਰ੍ਹਿ ਕਿਂ ਬੌਦ੍ਧਮਤਵਦ੍ਭਿਨ੍ਨਭਿਨ੍ਨਸਮਯੇ ਤ੍ਰਯਂ
ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਨੈਵਮ੍ . ਏਕ੍ਕਮ੍ਮਿ ਚੇਵ ਸਮਯੇ ਅਙ੍ਗੁਲਿਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਵਕ੍ਰਪਰ੍ਯਾਯਵਤ੍ਸਂਸਾਰਿਜੀਵਸ੍ਯ ਮਰਣਕਾਲੇ ਰੁਜੁਗਤਿਵਤ੍
ਕ੍ਸ਼ੀਣਕਸ਼ਾਯਚਰਮਸਮਯੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਵਦਯੋਗਿਚਰਮਸਮਯੇ ਮੋਕ੍ਸ਼ਵਚ੍ਚੇਤ੍ਯੇਕਸ੍ਮਿਨ੍ਸਮਯ ਏਵ . ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਖੁ
ਤਤ੍ਤਿਦਯਂ ਯਸ੍ਮਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣੈਕਸਮਯੇ ਭਙ੍ਗਤ੍ਰਯੇਣ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਸ੍ਮਾਤ੍ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾ-
ਨਾਮਭੇਦਾਤ੍ਤ੍ਰਯਮਪਿ ਖੁ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ . ਯਥੇਦਂ ਚਾਰਿਤ੍ਰਾਚਾਰਿਤ੍ਰਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਯੇ ਭਙ੍ਗਤ੍ਰਯਮਭੇਦੇਨ ਦਰ੍ਸ਼ਿਤਂ ਤਥਾ
੧. ਕੋਟਿ = ਪ੍ਰਕਾਰ (ਮਿਟ੍ਟੀਪਨ ਤੋ ਪਿਣ੍ਡਰੂਪ ਤਥਾ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰਰੂਪਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰੋਂਮੇਂ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੈ .)
ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਏਕ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ,ਐਸੀ ਬਾਤ ਹ੍ਰੁਦਯਮੇਂ ਜਮਤੀ ਹੈ .)
(ਯਹਾਁ ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਸ਼ਂਕਾਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ :ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿਕਾ
ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦ ਹ੍ਰੁਦਯਭੂਮਿਮੇਂ ਤਭੀ ਉਤਰ ਸਕਤਾ ਹੈ ਜਬ ਯਹ ਮਾਨਾ ਜਾਯ ਕਿ ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ
ਹੋਤਾ ਹੈ, ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਧ੍ਰੁਵ ਰਹਤਾ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਨਾਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ !’ ਕਿਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਤੋ
ਮਾਨਾ ਨਹੀਂ ਗਯਾ ਹੈ; (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਹ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਔਰ ਸਿਦ੍ਧ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ) ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਹੀ
ਉਤ੍ਪਾਦਾਦਿ ਹੈਂ; (ਤਬ ਫਿ ਰ) ਵਹਾਁ ਕ੍ਸ਼ਣਭੇਦ -ਕਹਾਁਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਯਹ ਸਮਝਤੇ ਹੈਂ :
ਜੈਸੇ ਕੁਮ੍ਹਾਰ, ਦਣ੍ਡ, ਚਕ੍ਰ ਔਰ ਡੋਰੀ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਰੋਪਿਤ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਸਂਸ੍ਕਾਰਕੀ
ਉਪਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ ਜੋ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰਕਾ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਕਾ ਨਾਸ਼ਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ
ਵਹੀ ਦੋਨੋਂ
ਕੋਟਿਯੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਮਿਟ੍ਟੀਪਨਕਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਔਰ
ਬਹਿਰਂਗ ਸਾਧਨੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਿਯੇ ਜਾਨੇਵਾਲੇ ਸਂਸ੍ਕਾਰੋਂਕੀ ਉਪਸ੍ਥਿਤਿਮੇਂ, ਜੋ ਉਤ੍ਤਰ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਜਨ੍ਮਕ੍ਸ਼ਣ
ਹੋਤਾ ਹੈ ਵਹੀ ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯਕਾ ਨਾਸ਼ ਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਵਹੀ ਦੋਨੋਂ ਕੋਟਿਯੋਂਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਸ੍ਥਿਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਹੋਤਾ ਹੈ
.
ਔਰ ਜੈਸੇ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰਮੇਂ, ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡਮੇਂ ਔਰ ਮਿਟ੍ਟੀਪਨਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ
ਰੂਪਮੇਂ (ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪ੍ਰੁਥਕ੍) ਵਰ੍ਤਤੇ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੀ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਮੇਂ ਵੇ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣਤਯਾ
(ਸਭੀ ਏਕ ਸਾਥ) ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਤਰ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ, ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂ
ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਮੇਂ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਤਯਾ (ਏਕ -ਏਕ) ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ

Page 198 of 513
PDF/HTML Page 231 of 546
single page version

ਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕਵਰ੍ਤੀਨ੍ਯਪ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਨਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਸਾਮਸ੍ਤ੍ਯੇਨੈਕ-
ਸਮਯ ਏਵਾਵਲੋਕ੍ਯਨ੍ਤੇ
. ਯਥੈਵ ਚ ਵਰ੍ਧਮਾਨਪਿਣ੍ਡਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਤ੍ਵਵਰ੍ਤੀਨ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੈਵ,
ਨ ਵਸ੍ਤ੍ਵਨ੍ਤਰਂ; ਤਥੈਵੋਤ੍ਤਰਪ੍ਰਾਕ੍ਤਨਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਵਰ੍ਤੀਨ੍ਯਪ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ, ਨ ਖਲ੍ਵ-
ਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਮ੍
..੧੦੨..
ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣ੍ਯਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਾਰੇਣ ਚਿਨ੍ਤਯਤਿ
ਪਾਡੁਬ੍ਭਵਦਿ ਯ ਅਣ੍ਣੋ ਪਜ੍ਜਾਓ ਪਜ੍ਜਓ ਵਯਦਿ ਅਣ੍ਣੋ .
ਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਤਂ ਪਿ ਦਵ੍ਵਂ ਣੇਵ ਪਣਟ੍ਠਂ ਣ ਉਪ੍ਪਣ੍ਣਂ ..੧੦੩..
ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਵਤਿ ਚਾਨ੍ਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵ੍ਯੇਤਿ ਅਨ੍ਯਃ .
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਤਦਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨੈਵ ਪ੍ਰਣਸ਼੍ਟਂ ਨੋਤ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ ..੧੦੩..
ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼੍ਵਵਬੋਦ੍ਧਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੦੨.. ਏਵਮੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਰੂਪਲਕ੍ਸ਼ਣਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾ-
ਤ੍ਰਯੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿਪਾਡੁਬ੍ਭਵਦਿ ਯ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਵਤਿ ਚ
ਜਾਯਤੇ . ਅਣ੍ਣੋ ਅਨ੍ਯਃ ਕਸ਼੍ਚਿਦਪੂਰ੍ਵਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸੁਖਾਦਿਗੁਣਾਸ੍ਪਦਭੂਤਃ ਸ਼ਾਸ਼੍ਵਤਿਕਃ . ਸ ਕਃ . ਪਜ੍ਜਾਓ
ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਵੇ ਸਂਪੂਰ੍ਣਤਯਾ (ਤੀਨੋਂ ਏਕਸਾਥ) ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਹੀ ਦੇਖੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ .
ਔਰ ਜੈਸੇ ਰਾਮਪਾਤ੍ਰ, ਮ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾਪਿਣ੍ਡ ਤਥਾ ਮਿਟ੍ਟੀਪਨਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ
ਮਿਟ੍ਟੀ ਹੀ ਹੈਂ, ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਤਰ ਪਰ੍ਯਾਯ, ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯ, ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ
ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਹੈਂ, ਅਨ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥ ਨਹੀਂ
..੧੦੨..
ਅਬ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੋ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਚਾਰਤੇ ਹੈਂ :
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ [ਅਨ੍ਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯਃ ] ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯ [ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਵਤਿ ]
ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ [ਚ ] ਔਰ [ਅਨ੍ਯਃ ਪਰ੍ਯਾਯਃ ] ਕੋਈ ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਾਯ [ਵ੍ਯੇਤਿ ] ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੀ ਹੈ;
[ਤਦਪਿ ] ਫਿ ਰ ਭੀ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਪ੍ਰਣਸ਼੍ਟਂ ਨ ਏਵ ] ਨ ਤੋ ਨਸ਼੍ਟ ਹੈ, [ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨ ] ਨ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੈ (-
ਵਹ ਧ੍ਰੁਵ ਹੈ
.)..੧੦੩..
੧. ਤ੍ਰਿਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੀ = ਤੀਨੋਂ ਸ੍ਵਭਾਵੋਂਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਕਰਨੇਵਾਲਾ . (ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ, ਵ੍ਯਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਇਨ ਤੀਨੋਂ
ਸ੍ਵਭਾਵੋਂਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੈ .)
੨. ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ = ਏਕਸੇ ਅਧਿਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਂਯੋਗਸੇ ਹੋਨੇਵਾਲੀ ਪਰ੍ਯਾਯ .
ਉਪਜੇ ਦਰਵਨੋ ਅਨ੍ਯ ਪਰ੍ਯਯ, ਅਨ੍ਯ ਕੋ ਵਿਣਸੇ ਵਲ਼ੀ,
ਪਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਨਥੀ ਨਸ਼੍ਟ ਕੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਥੀ ਤਹੀਂ
. ੧੦੩.

Page 199 of 513
PDF/HTML Page 232 of 546
single page version

ਇਹ ਹਿ ਯਥਾ ਕਿਲੈਕਸ੍ਤ੍ਰ੍ਯਣੁਕਃ ਸਮਾਨਜਾਤੀਯੋਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤ੍ਯਨ੍ਯਸ਼੍ਚਤੁਰਣੁਕਃ
ਪ੍ਰਜਾਯਤੇ, ਤੇ ਤੁ ਤ੍ਰਯਸ਼੍ਚਤ੍ਵਾਰੋ ਵਾ ਪੁਦ੍ਗਲਾ ਅਵਿਨਸ਼੍ਟਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਾ ਏਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤੇ, ਤਥਾ ਸਰ੍ਵੇਪਿ
ਸਮਾਨਜਾਤੀਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾ ਵਿਨਸ਼੍ਯਨ੍ਤਿ ਪ੍ਰਜਾਯਨ੍ਤੇ ਚ, ਸਮਾਨਜਾਤੀਨਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਤ੍ਵਵਿਨਸ਼੍ਟਾਨੁ-
ਤ੍ਪਨ੍ਨਾਨ੍ਯੇਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤੇ
. ਯਥਾ ਚੈਕੋ ਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋਸਮਾਨਜਾਤੀਯੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤ੍ਯਨ੍ਯ-
ਸ੍ਤ੍ਰਿਦਸ਼ਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਪ੍ਰਜਾਯਤੇ, ਤੌ ਚ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲੌ ਅਵਿਨਸ਼੍ਟਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਾਵੇਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠੇਤੇ, ਤਥਾ
ਸਰ੍ਵੇਪ੍ਯਸਮਾਨਜਾਤੀਯਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾ ਵਿਨਸ਼੍ਯਨ੍ਤਿ ਪ੍ਰਜਾਯਨ੍ਤੇ ਚ, ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਨਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ
ਤ੍ਵਵਿਨਸ਼੍ਟਾਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨਾਨ੍ਯੇਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤੇ
. ਏਵਮਾਤ੍ਮਨਾ ਧ੍ਰੁਵਾਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਾਰੇਣੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯੀਭੂਤਾਨ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦ-
ਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਭਵਨ੍ਤਿ ..੧੦੩..
ਪਰਮਾਤ੍ਮਾਵਾਪ੍ਤਿਰੂਪਃ ਸ੍ਵਭਾਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਃ . ਪਜ੍ਜਓ ਵਯਦਿ ਅਣ੍ਣੋ ਪਰ੍ਯਾਯੋ ਵ੍ਯੇਤਿ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਃ . ਅਨ੍ਯਃ
ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪਸਮਾਧਿਰੂਪਸ੍ਯੈਵ ਮੋਕ੍ਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਭੂਤਃ .
ਕਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਪਰ੍ਯਾਯਃ . ਦਵ੍ਵਸ੍ਸ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ . ਤਂ ਪਿ ਦਵ੍ਵਂ ਤਦਪਿ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਣੇਵ ਪਣਟ੍ਠਂ ਣ ਉਪ੍ਪਣ੍ਣਂ
ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਨੈਵ ਨਸ਼੍ਟਂ ਨ ਚੋਤ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ . ਅਥਵਾ ਸਂਸਾਰਿਜੀਵਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਦੇਵਾਦਿਰੂਪੋ ਵਿਭਾਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੋ
ਜਾਯਤੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿਰੂਪੋ ਵਿਨਸ਼੍ਯਤਿ ਤਦੇਵ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਨ ਚੋਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨ ਚ ਵਿਨਸ਼੍ਟਂ, ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਾ
ਦ੍ਵਯਣੁਕਾਦਿਸ੍ਕ ਨ੍ਧਰੂਪਸ੍ਵਜਾਤੀਯਵਿਭਾਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ੋਤ੍ਪਾਦੇਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਨ ਚੋਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਨ ਚ

ਵਿਨਸ਼੍ਟਮਿਤਿ
. ਤਤਃ ਸ੍ਥਿਤਂ ਯਤਃ ਕਾਰਣਾਦੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਰੂਪੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਵਿਨਾਸ਼ੋਤ੍ਪਾਦੇਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ
ਟੀਕਾ :ਯਹਾਁ (ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ) ਜੈਸੇ ਏਕ ਤ੍ਰਿ -ਅਣੁਕ ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਅਨੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਵਿਨਸ਼੍ਟ
ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਦੂਸਰੀ ਚਤੁਰਣੁਕ (ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਅਨੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਵੇ ਤੀਨ
ਯਾ ਚਾਰ ਪੁਦ੍ਗਲ (ਪਰਮਾਣੁ) ਤੋ ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ (ਧ੍ਰੁਵ ਹੈਂ ); ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਭੀ
ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਔਰ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ
ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ (-ਧ੍ਰੁਵ ਹੈਂ )
.
ਔਰ, ਜੈਸੇ ਏਕ ਮਨੁਸ਼੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪ ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਪਰ੍ਯਾਯ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤੀ ਹੈ ਔਰ ਦੂਸਰੀ
ਦੇਵਤ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪ (ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਵਹ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਤੋ
ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਭੀ ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਵਿਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਤੀ
ਹੈਂ ਔਰ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੈਂ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਅਸਮਾਨਜਾਤੀਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਅਵਿਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੀ ਰਹਤੇ ਹੈਂ
.
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਅਪਨੇਸੇ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ) ਧ੍ਰੁਵ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯਰੂਪ ਐਸੇ
ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੈਂ ..੧੦੩..
੧. ਚਤੁਰਣੁਕ = ਚਾਰ ਅਣੁਓਂਕਾ (ਪਰਮਾਣੁਓਂਕਾ) ਬਨਾ ਹੁਆ ਸ੍ਕਂਧ .
੨. ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ’ ਸ਼ਬ੍ਦ ਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਦੋ ਅਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ : (੧) ਏਕ ਤੋ ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕੇ ਪਿਣ੍ਡਕੋ ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਵਸ੍ਤੁਕੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਜੈਸੇ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ’; (੨) ਦੂਸਰੇਵਸ੍ਤੁਕੇ ਸਾਮਾਨ੍ਯ
ਅਂਸ਼ਕੋ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ; ਜੈਸੇ‘ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ ਨਯ’ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਾਮਾਨ੍ਯਾਂਸ਼ਗ੍ਰਾਹੀ ਨਯ . ਜਹਾਁ ਜੋ ਅਰ੍ਥ ਘਟਿਤ
ਹੋਤਾ ਹੋ ਵਹਾਁ ਵਹ ਅਰ੍ਥ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ .

Page 200 of 513
PDF/HTML Page 233 of 546
single page version

ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣ੍ਯੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਾਰੇਣ ਚਿਨ੍ਤਯਤਿ
ਪਰਿਣਮਦਿ ਸਯਂ ਦਵ੍ਵਂ ਗੁਣਦੋ ਯ ਗੁਣਂਤਰਂ ਸਦਵਿਸਿਟ੍ਠਂ .
ਤਮ੍ਹਾ ਗੁਣਪਜ੍ਜਾਯਾ ਭਣਿਯਾ ਪੁਣ ਦਵ੍ਵਮੇਵ ਤ੍ਤਿ ..੧੦੪..
ਪਰਿਣਮਤਿ ਸ੍ਵਯਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਗੁਣਤਸ਼੍ਚ ਗੁਣਾਨ੍ਤਰਂ ਸਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ .
ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾ ਭਣਿਤਾਃ ਪੁਨਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵੇਤਿ ..੧੦੪..
ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾ ਹਿ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਃ, ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਮੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਾਤ. ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਂ ਹਿ
ਤੇਸ਼ਾਂ ਸਹਕਾਰਫਲਵਤ. ਯਥਾ ਕਿਲ ਸਹਕਾਰਫਲਂ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਹਰਿਤਭਾਵਾਤ੍ ਪਾਣ੍ਡੁਭਾਵਂ ਪਰਿਣਮ-
ਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਹਰਿਤਾਪਾਣ੍ਡੁਭਾਵਾਭ੍ਯਾਮਨੁਭੂਤਾਤ੍ਮਸਤ੍ਤਾਕਂ ਹਰਿਤਪਾਣ੍ਡੁਭਾਵਾਭ੍ਯਾਂ ਸਮਮਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਸਤ੍ਤਾਕ-
ਵਿਨਾਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤਿ, ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾ ਅਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੦੩.. ਅਥ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣਿ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿਪਰਿਣਮਦਿ ਸਯਂ ਦਵ੍ਵਂ ਪਰਿਣਮਤਿ ਸ੍ਵਯਂ
ਸ੍ਵਯਮੇਵੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਭੂਤਂ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਕਂ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਗੁਣਦੋ ਯ ਗੁਣਂਤਰਂ ਨਿਰੁਪਰਾਗਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨ-
ਅਬ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਚਾਰਤੇ ਹੈਂ :
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਸਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਂ ] ਸਤ੍ਤਾਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਰੂਪਸੇ, [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ
ਹੀ [ਗੁਣਤਃ ਚ ਗੁਣਾਨ੍ਤਰਂ ] ਗੁਣਸੇ ਗੁਣਾਨ੍ਤਰਰੂਪ [ਪਰਿਣਮਤੇ ] ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ
ਹੀ ਏਕ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂਸੇ ਅਨ੍ਯ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਉਸਕੀ ਸਤ੍ਤਾ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ
ਸਤ੍ਤਾਕੇ ਸਾਥ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ
ਅਭਿਨ੍ਨਏਕ ਹੀ ਰਹਤੀ ਹੈ), [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਪੁਨਃ ] ਔਰ ਉਨਸੇ
[ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਃ] ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਂ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ ਏਵ ਇਤਿ ਭਣਿਤਾਃ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਕਹੀ ਗਈ ਹੈਂ ..੧੦੪..
ਟੀਕਾ :ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਏਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਨਾ ਹੈ,
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਨਹੀਂ .) ਉਨਕਾ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਆਮ੍ਰਫਲਕੀ ਭਾਁਤਿ ਹੈ . ਜੈਸੇਆਮ੍ਰਫਲ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਹਰਿਤਭਾਵਮੇਂਸੇ
ਪੀਤਭਾਵਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਪ੍ਰਥਮ ਔਰ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹਰਿਤਭਾਵ ਔਰ ਪੀਤਭਾਵਕੇ
ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਪਨੀ ਸਤ੍ਤਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਹਰਿਤਭਾਵ ਔਰ ਪੀਤਭਾਵਕੇ ਸਾਥ
ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ
ਸਤ੍ਤ੍ਵ ਸ੍ਵਯਂ ਦਰਵ ਗੁਣਥੀ ਗੁਣਾਂਤਰ ਪਰਿਣਮੇ,
ਤੇਥੀ ਵਲ਼ੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜ ਕਹ੍ਯਾ ਛੇ ਸਰ੍ਵਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਨੇ. ੧੦੪.
੧. ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਸਤ੍ਤਾਵਾਲਾ = ਅਭਿਨ੍ਨ ਸਤ੍ਤਾਵਾਲਾ; ਏਕ ਸਤ੍ਤਾਵਾਲਾ; (ਆਮਕੀ ਸਤ੍ਤਾ ਹਰੇ ਔਰ ਪੀਲੇ ਭਾਵਕੀ ਸਤ੍ਤਾਸੇ
ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਮ ਔਰ ਹਰਿਤਭਾਵ ਤਥਾ ਪੀਤਭਾਵ ਏਕ ਹੀ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈਂ, ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ .)

Page 201 of 513
PDF/HTML Page 234 of 546
single page version

ਤਯੈਕਮੇਵ ਵਸ੍ਤੁ, ਨ ਵਸ੍ਤ੍ਵਨ੍ਤਰਂ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪੂਰ੍ਵਾਵਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਿਤਗੁਣਾਦੁਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਿਤ-
ਗੁਣਂ ਪਰਿਣਮਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਿਤਗੁਣਾਭ੍ਯਾਂ ਤਾਭ੍ਯਾਮਨੁਭੂਤਾਤ੍ਮਸਤ੍ਤਾਕਂ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਿਤ-
ਗੁਣਾਭ੍ਯਾਂ ਸਮਮਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਸਤ੍ਤਾਕਤਯੈਕਮੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰਮ੍
. ਯਥੈਵ ਚੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਪਾਣ੍ਡੁਭਾਵੇਨ
ਵ੍ਯਯਮਾਨਂ ਹਰਿਤਭਾਵੇਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਂ ਸਹਕਾਰਫਲਤ੍ਵੇਨੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣ੍ਯੇਕਵਸ੍ਤੁਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਾਰੇਣ
ਸਹਕਾਰਫਲਂ, ਤਥੈਵੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮੁਤ੍ਤਰਾਵਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਿਤਗੁਣੇਨ ਵ੍ਯਯਮਾਨਂ ਪੂਰ੍ਵਾਵਸ੍ਥਾਵਸ੍ਥਿਤਗੁਣੇਨਾਵਤਿਸ਼੍ਠਮਾਨਂ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਗੁਣੇਨੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਾਣ੍ਯੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਦ੍ਵਾਰੇਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ
..੧੦੪..
ਗੁਣਾਤ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਬੀਜਭੂਤਾਤ੍ਸਕਾਸ਼ਾਤ੍ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਗੁਣਾਨ੍ਤਰਮ੍ . ਕਥਂਭੂਤਂ ਸਤ੍ਪਰਿਣਮਤਿ .
ਸਦਵਿਸਿਟ੍ਠਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵਾਚ੍ਚਿਦ੍ਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮਭਿਨ੍ਨਮ੍ . ਤਮ੍ਹਾ ਗੁਣਪਜ੍ਜਾਯਾ ਭਣਿਯਾ ਪੁਣ ਦਵ੍ਵਮੇਵ ਤ੍ਤਿ
ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਕਾਰਣਾਨ੍ਨ ਕੇਵਲਂ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੋਦਿਤਾਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਗੁਣਰੂਪਪਰ੍ਯਾਯਾ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ
ਤੇਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵ ਭਵਨ੍ਤਿ
. ਅਥਵਾ ਸਂਸਾਰਿਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਮਤਿਸ੍ਮ੍ਰੁਤ੍ਯਾਦਿਵਿਭਾਵਗੁਣਂ ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿ-
ਪ੍ਰ. ੨੬
ਸਤ੍ਤਾਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕ ਹੀ ਵਸ੍ਤੁ ਹੈ, ਅਨ੍ਯ ਵਸ੍ਤੁ ਨਹੀਂ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਪੂਰ੍ਵ
ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਗੁਣਮੇਂਸੇ ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਗੁਣਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਪੂਰ੍ਵ
ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਉਨ ਗੁਣੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਪਨੀ ਸਤ੍ਤਾਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ,
ਇਸਲਿਯੇ ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਗੁਣੋਂਕੇ ਸਾਥ ਅਵਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਸਤ੍ਤਾਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕ
ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰ ਨਹੀਂ
.
(ਆਮਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਗੁਣਕੀ ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯਮੇਂਸੇ ਉਤ੍ਤਰਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪ
ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਪਨੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ
ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਅਭਿਨ੍ਨ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨ੍ਤਰ ਨਹੀਂ; ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵੇ ਵੇ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਏਕ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਹੈਂ, ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਨਹੀਂ ਹੈਂ
.)
ਔਰ, ਜੈਸੇ ਪੀਤਭਾਵਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹਰਿਤਭਾਵਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਹੋਤਾ ਔਰ ਆਮ੍ਰਫਲਰੂਪਸੇ ਸ੍ਥਿਰ
ਰਹਤਾ ਹੋਨੇਸੇ ਆਮ੍ਰਫਲ ਏਕ ਵਸ੍ਤੁਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਉਤ੍ਤਰ
ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਗੁਣਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ, ਪੂਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਿਤ ਗੁਣਸੇ ਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵ ਗੁਣਸੇ
ਸ੍ਥਿਰ ਹੋਨੇਸੇ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਹੈ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਇਸਸੇ ਪੂਰ੍ਵਕੀ ਗਾਥਾਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਅਨੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ)
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਬਤਾਯੇ ਗਯੇ ਥੇ . ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਏਕ-
ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਬਤਾਯੇ ਗਯੇ ਹੈਂ ..੧੦੪..
੧. ਪੂਰ੍ਵ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਵਾਸ੍ਥਿਤ ਗੁਣ = ਪਹਲੇਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਰਹਾ ਹੁਆ ਗੁਣ; ਗੁਣਕੀ ਪੂਰ੍ਵ ਪਰ੍ਯਾਯ; ਪੂਰ੍ਵ ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯ.

Page 202 of 513
PDF/HTML Page 235 of 546
single page version

ਅਥ ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਰਨਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵੇ ਯੁਕ੍ਤਿਮੁਪਨ੍ਯਸ੍ਯਤਿ
ਣ ਹਵਦਿ ਜਦਿ ਸਦ੍ਦਵ੍ਵਂ ਅਸਦ੍ਧੁਵਂ ਹਵਦਿ ਤਂ ਕਧਂ ਦਵ੍ਵਂ .
ਹਵਦਿ ਪੁਣੋ ਅਣ੍ਣਂ ਵਾ ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਸਯਂ ਸਤ੍ਤਾ ..੧੦੫..
ਨ ਭਵਤਿ ਯਦਿ ਸਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਸਦ੍ਧ੍ਰੁਵਂ ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਕਥਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ .
ਭਵਤਿ ਪੁਨਰਨ੍ਯਦ੍ਵਾ ਤਸ੍ਮਾਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਂ ਸਤ੍ਤਾ ..੧੦੫..
ਯਦਿ ਹਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਰੂਪਤ ਏਵ ਸਨ੍ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ਤਦਾ ਦ੍ਵਿਤਯੀ ਗਤਿਃ ਅਸਦ੍ਵਾ ਭਵਤਿ, ਸਤ੍ਤਾਤਃ
ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਵਾ ਭਵਤਿ . ਤਤ੍ਰਾਸਦ੍ਭਵਦ੍ ਧ੍ਰ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਯਾਸਂਭਵਾਦਾਤ੍ਮਾਨਮਧਾਰਯਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਵਾਸ੍ਤਂ ਗਚ੍ਛੇਤ੍; ਸਤ੍ਤਾਤਃ
ਵਿਭਾਵਗੁਣਾਨ੍ਤਰਂ ਪਰਿਣਮਤਿ, ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਵਾ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸ਼ੁਕ੍ਲਵਰ੍ਣਾਦਿਗੁਣਂ ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਰਕ੍ਤਾਦਿਗੁਣਾਨ੍ਤਰਂ ਪਰਿਣਮਤਿ,
ਹਰਿਤਗੁਣਂ ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਪਾਣ੍ਡੁਰਗੁਣਾਨ੍ਤਰਮਾਮ੍ਰਫਲਮਿਵੇਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ
..੧੦੪.. ਏਵਂ ਸ੍ਵਭਾਵਵਿਭਾਵਰੂਪਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾ
ਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ਨਯਵਿਭਾਗੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਵਨ੍ਤਿ ਇਤਿ ਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਚਤੁਰ੍ਥਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ
ਅਬ, ਸਤ੍ਤਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰ (ਭਿਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥ, ਅਨ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥ) ਨਹੀਂ ਹੋਨੇਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਯੁਕ੍ਤਿ
ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ [ਸਤ੍ ਨ ਭਵਤਿ ] (ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ) ਸਤ੍
ਨ ਹੋ ਤੋ(੧) [ਧ੍ਰੁਵਂ ਅਸਤ੍ ਭਵਤਿ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਵਹ ਅਸਤ੍ ਹੋਗਾ; [ਤਤ੍ ਕਥਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] (ਜੋ ਅਸਤ੍
ਹੋਗਾ) ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? [ਪੁਨਃ ਵਾ ] ਅਥਵਾ (ਯਦਿ ਅਸਤ੍ ਨ ਹੋ) ਤੋ (੨) [ਅਨ੍ਯਤ੍
ਭਵਤਿ ]
ਵਹ ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਅਨ੍ਯ (ਪ੍ਰੁਥਕ੍) ਹੋ ! (ਸੋ ਭੀ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ?) [ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਇਸਲਿਯੇ
[ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ [ਸਤ੍ਤਾ ] ਹੈ
..੧੦੫..
ਟੀਕਾ :ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਸਤ੍ ਨ ਹੋ ਤੋ ਦੂਸਰੀ ਗਤਿ ਯਹ ਹੋ ਕਿ ਵਹ
(੧) ਅਸਤ੍ ਹੋਗਾ, ਅਥਵਾ (੨) ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋਗਾ . ਵਹਾਁ, (੧) ਯਦਿ ਵਹ ਅਸਤ੍ ਹੋਗਾ ਤੋ,
ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਅਸਂਭਵਕੇ ਕਾਰਣ ਸ੍ਵਯਂ ਸ੍ਥਿਰ ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਹੀ ਅਸ੍ਤ ਹੋ ਜਾਯਗਾ; ਔਰ
੧. ਸਤ੍ = ਮੌਜੂਦ .
੨. ਅਸਤ੍ = ਨਹੀਂ ਮੌਜੂਦ ਐਸਾ .
੩. ਅਸ੍ਤ = ਨਸ਼੍ਟ . [ਜੋ ਅਸਤ੍ ਹੋ ਉਸਕਾ ਟਿਕਨਾ -ਮੌਜੂਦ ਰਹਨਾ ਕੈਸਾ ? ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਅਸਤ੍ ਮਾਨਨੇਸੇ,
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਅਭਾਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੀ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ]
ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੋਯ ਨ ਸਤ੍, ਠਰੇ ਜ ਅਸਤ੍, ਬਨੇ ਕ੍ਯਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਏ ?
ਵਾ ਭਿਨ੍ਨ ਠਰਤੁਂ ਸਤ੍ਤ੍ਵਥੀ ! ਤੇਥੀ ਸ੍ਵਯਂ ਤੇ ਸਤ੍ਤ੍ਵ ਛੇ. ੧੦੫.

Page 203 of 513
PDF/HTML Page 236 of 546
single page version

ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭਵਤ੍ਸਤ੍ਤਾਮਨ੍ਤਰੇਣਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧਾਰਯਤ੍ਤਾਵਨ੍ਮਾਤ੍ਰਪ੍ਰਯੋਜਨਾਂ ਸਤ੍ਤਾਮੇਵਾਸ੍ਤਂ ਗਮਯੇਤ. ਸ੍ਵਰੂਪਤਸ੍ਤੁ-
ਸਦ੍ਭਵਦ੍ ਧ੍ਰ੍ਰੌਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਭਵਾਦਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧਾਰਯਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੁਦ੍ਗਚ੍ਛੇਤ੍; ਸਤ੍ਤਾਤੋਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤ੍ਵਾ ਚਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧਾਰਯਤ੍ਤਾ-
ਵਨ੍ਮਾਤ੍ਰਪ੍ਰਯੋਜਨਾਂ ਸਤ੍ਤਾਮੁਦ੍ਗਮਯੇਤ. ਤਤਃ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਤ੍ਤ੍ਵੇਨਾਭ੍ਯੁਪਗਨ੍ਤਵ੍ਯਂ, ਭਾਵਭਾਵ-
ਵਤੋਰਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵੇਨਾਨਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ..੧੦੫..
ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਰਭੇਦਵਿਸ਼ਯੇ ਪੁਨਰਪਿ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਯੁਕ੍ਤਿਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿਣ ਹਵਦਿ ਜਦਿ ਸਦ੍ਦਵ੍ਵਂ ਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਪ੍ਰਕਾਸ਼ਰੂਪੇਣ
ਸ੍ਵਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਰੂਪਸਤ੍ਤਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਗੁਣੇਨ ਯਦਿ ਚੇਤ੍ ਸਨ੍ਨ ਭਵਤਿ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ . ਤਦਾ ਅਸਦ੍ਧੁਵਂ ਹੋਦਿ
ਅਸਦਵਿਦ੍ਯਮਾਨਂ ਭਵਤਿ ਧ੍ਰੁਵਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਮ੍ . ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨਂ ਸਤ੍ ਤਂ ਕਧਂ ਦਵ੍ਵਂ ਤਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਕਥਂ ਭਵਤਿ, ਕਿਂਤੁ
ਨੈਵ . ਸ ਚ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਵਿਰੋਧਃ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨੇਨ ਗਮ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਥਾਵਿਚਾਰਿਤਰਮਣੀਯਨ੍ਯਾਯੇਨ
ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਾਭਾਵੇਪ੍ਯਸ੍ਤੀਤਿ ਚੇਤ੍, ਤਤ੍ਰ ਵਿਚਾਰ੍ਯਤੇਯਦਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਗੁਣਾਵਿਨਾਭੂਤਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿ-
ਤ੍ਵਾਤ੍ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਭੂਤਾ ਤਿਸ਼੍ਠਤਿ ਤਦਾ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਨਾਸ੍ਤਿ, ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਭਾਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮਪਿ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਅਥਵਾ
ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਾਤ੍ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਰੂਪੇਣਾਭਿਨ੍ਨਂ ਤਿਸ਼੍ਠਤਿ ਤਦਾ ਸਂਮਤਮੇਵ . ਅਤ੍ਰਾਵਸਰੇ
ਸੌਗਤਮਤਾਨੁਸਾਰੀ ਕਸ਼੍ਚਿਦਾਹਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਸਤ੍ਤਾਰੂਪੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮੁਪਚਾਰੇਣਾਸ੍ਤਿ, ਨ ਚ ਮੁਖ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯੇਤਿ .
ਪਰਿਹਾਰਮਾਹਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਭੂਤਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਭਾਵੇ ਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਸਤ੍ਤੈਵ ਨ ਸਂਭਵਤਿ, ਵ੍ਰੁਕ੍ਸ਼ਾਭਾਵੇ
ਫਲਮਿਵ . ਅਤ੍ਰ ਪ੍ਰਸ੍ਤਾਵੇ ਨੈਯਾਯਿਕਮਤਾਨੁਸਾਰੀ ਕਸ਼੍ਚਿਦਾਹਹਵਦਿ ਪੁਣੋ ਅਣ੍ਣਂ ਵਾ ਤਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ
ਪੁਨਃ ਕਿਂਤੁ ਸਤ੍ਤਾਯਾਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਨ੍ਯਦ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਭਵਤਿ ਪਸ਼੍ਚਾਤ੍ਸਤ੍ਤਾਸਮਵਾਯਾਤ੍ਸਦ੍ਭਵਤਿ . ਆਚਾਰ੍ਯਾਃ ਪਰਿਹਾਰਮਾਹੁਃ
ਸਤ੍ਤਾਸਮਵਾਯਾਤ੍ਪੂਰ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਦਸਦ੍ਵਾ, ਯਦਿ ਸਤ੍ਤਦਾ ਸਤ੍ਤਾਸਮਵਾਯੋ ਵ੍ਰੁਥਾ, ਪੂਰ੍ਵਮੇਵਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਤਿਸ਼੍ਠਤਿ; ਅਥਾਸਤ੍ਤਰ੍ਹਿ
(੨) ਯਦਿ ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋ ਤੋ ਸਤ੍ਤਾਕੇ ਬਿਨਾ ਭੀ ਸ੍ਵਯਂ ਰਹਤਾ ਹੁਆ, ਇਤਨਾ ਹੀ ਮਾਤ੍ਰ ਜਿਸਕਾ
ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੈ ਐਸੀ
ਸਤ੍ਤਾਕੋ ਹੀ ਅਸ੍ਤ ਕਰ ਦੇਗਾ .
ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਹੀ ਸਤ੍ ਹੋ ਤੋ(੧) ਧ੍ਰੌਵ੍ਯਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਸ੍ਵਯਂ ਸ੍ਥਿਰ
ਰਹਤਾ ਹੁਆ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਦਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ); ਔਰ (੨) ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਰਹਕਰ
ਸ੍ਵਯਂ ਸ੍ਥਿਰ (-ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ) ਰਹਤਾ ਹੁਆ, ਇਤਨਾ ਹੀ ਮਾਤ੍ਰ ਜਿਸਕਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੈ ਐਸੀ ਸਤ੍ਤਾਕੋ ਉਦਿਤ
(ਸਿਦ੍ਧ) ਕਰਤਾ ਹੈ
.
ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਸਤ੍ਤ੍ਵ (ਸਤ੍ਤਾ) ਹੈ ਐਸਾ ਸ੍ਵੀਕਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਭਾਵ
ਔਰ ਭਾਵਵਾਨ੍ਕਾ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ ..੧੦੫..
੧. ਸਤ੍ਤਾਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਇਤਨਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਰਖੇ . ਯਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਰਹਕਰ ਭੀ
ਸ੍ਥਿਰ ਰਹੇ ਤੋ ਫਿ ਰ ਸਤ੍ਤਾਕਾ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸਤ੍ਤਾਕੇ ਅਭਾਵਕਾ ਪ੍ਰਸਂਗ ਆ ਜਾਯਗਾ .
੨. ਭਾਵਵਾਨ੍ = ਭਾਵਵਾਲਾ . [ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਭਾਵਵਾਲਾ ਹੈ ਔਰ ਸਤ੍ਤਾ ਉਸਕਾ ਭਾਵ ਹੈ . ਵੇ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੈਂ, ਇਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ
ਅਨਨ੍ਯ ਹੈਂ . ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਔਰ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਭੇਦ ਜਿਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਹੈ ਉਸ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਕੋ ਲੇਕਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਰ੍ਥ ਆਗਾਮੀ
ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਹੇਂਗੇ, ਉਨ੍ਹੇਂ ਯਹਾਁ ਨਹੀਂ ਲਗਾਨਾ ਚਾਹਿਯੇ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਯਹਾਁ ਅਨਨ੍ਯਤ੍ਵਕੋ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਕੇ ਅਰ੍ਥਮੇਂ ਹੀ
ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ
. ]

Page 204 of 513
PDF/HTML Page 237 of 546
single page version

ਅਥ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਾਨ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਮੁਨ੍ਮੁਦ੍ਰਯਤਿ
ਪਵਿਭਤ੍ਤਪਦੇਸਤ੍ਤਂ ਪੁਧਤ੍ਤਮਿਦਿ ਸਾਸਣਂ ਹਿ ਵੀਰਸ੍ਸ .
ਅਣ੍ਣਤ੍ਤਮਤਬ੍ਭਾਵੋ ਣ ਤਬ੍ਭਵਂ ਹੋਦਿ ਕਧਮੇਗਂ ..੧੦੬..
ਪ੍ਰਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਮਿਤਿ ਸ਼ਾਸਨਂ ਹਿ ਵੀਰਸ੍ਯ .
ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਮਤਦ੍ਭਾਵੋ ਨ ਤਦ੍ਭਵਤ੍ ਭਵਤਿ ਕਥਮੇਕਮ੍ ..੧੦੬..
ਪ੍ਰਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ਹਿ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਸ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ . ਤਤ੍ਤੁ ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਰ੍ਨ ਸਂਭਾਵ੍ਯਤੇ, ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਃ
ਪ੍ਰਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਭਾਵਾਤ੍, ਸ਼ੁਕ੍ਲੋਤ੍ਤਰੀਯਵਤ. ਤਥਾ ਹਿਯਥਾ ਯ ਏਵ ਸ਼ੁਕ੍ਲਸ੍ਯ ਗੁਣਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਸ੍ਤ
ਖਪੁਸ਼੍ਪਵਦਵਿਦ੍ਯਮਾਨਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹ ਕਥਂ ਸਤ੍ਤਾ ਸਮਵਾਯਂ ਕਰੋਤਿ, ਕਰੋਤੀਤਿ ਚੇਤ੍ਤਰ੍ਹਿ ਖਪੁਸ਼੍ਪੇਣਾਪਿ ਸਹ ਸਤ੍ਤਾ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ
ਸਮਵਾਯਂ ਕਰੋਤੁ, ਨ ਚ ਤਥਾ
. ਤਮ੍ਹਾ ਦਵ੍ਵਂ ਸਯਂ ਸਤ੍ਤਾ ਤਸ੍ਮਾਦਭੇਦਨਯੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਰੂਪਸਤ੍ਤੈਵ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ
ਭਵਤੀਤਿ . ਯਥੇਦਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯੇਣ ਸਹ ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੇਤਨਾਸਤ੍ਤਾਯਾ ਅਭੇਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰੁਤਂ ਤਥਾ ਸਰ੍ਵੇਸ਼ਾਂ
ਚੇਤਨਾਚੇਤਨਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਕੀਯਸਤ੍ਤਯਾ ਸਹਾਭੇਦਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੦੫..
ਅਥ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕਿਮਨ੍ਯਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਚ ਕਿਮਿਤਿ ਪ੍ਰੁਸ਼੍ਟੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਤ੍ਤਰਂ ਦਦਾਤਿਪਵਿਭਤ੍ਤਪਦੇਸਤ੍ਤਂ
ਪੁਧਤ੍ਤਂ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਂ ਭਵਤਿ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਾਭਿਧਾਨੋ ਭੇਦੋ ਭਵਤਿ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਪ੍ਰਕਰ੍ਸ਼ੇਣ ਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ
ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਮ੍ . ਕਿਂਵਤ੍ . ਦਣ੍ਡਦਣ੍ਡਿਵਤ੍ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਂ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣਯੋਰ੍ਨ ਘਟਤੇ .
ਅਬ, ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਕਾ ਔਰ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ :
ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ :[ਪ੍ਰਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਂ ] ਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ ਵਹ [ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਂ ] ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਹੈ,
[ਇਤਿ ਹਿ ] ਐਸਾ [ਵੀਰਸ੍ਯ ਸ਼ਾਸਨਂ ] ਵੀਰਕਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ . [ਅਤਦ੍ਭਾਵਃ ] ਅਤਦ੍ਭਾਵ (ਉਸਰੂਪ ਨ
ਹੋਨਾ) ਵਹ [ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ] ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ . [ਨ ਤਤ੍ ਭਵਤ੍ ] ਜੋ ਉਸਰੂਪ ਨ ਹੋ [ਕਥਂ ਏਕਮ੍ ਭਵਤਿ ]
ਵਹ ਏਕ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? (ਕਥਂਚਿਤ੍ ਸਤ੍ਤਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਸਤ੍ਤਾਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ,
ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਏਕ ਨਹੀਂ ਹੈਂ
.)..੧੦੬..
ਟੀਕਾ :ਵਿਭਕ੍ਤ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ (ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ) ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ . ਵਹ ਤੋ ਸਤ੍ਤਾ
ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਸਮ੍ਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣ ਔਰ ਗੁਣੀਮੇਂ ਵਿਭਕ੍ਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈ
ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵ ਔਰ ਵਸ੍ਤ੍ਰਕੀ ਭਾਁਤਿ . ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਕਿ ਜੈਸੇਜੋ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵਕੇਗੁਣਕੇਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈਂ ਵੇ
ਜਿਨ ਵੀਰਨੋ ਉਪਦੇਸ਼ ਏਮਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤਾ,
ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਜਾਣ ਅਤਤ੍ਪਣੁਂ; ਨਹਿ ਤੇ - ਪਣੇ ਤੇ ਏਕ ਕ੍ਯਾਂ ? ੧੦੬.

Page 205 of 513
PDF/HTML Page 238 of 546
single page version

ਏਵੋਤ੍ਤਰੀਯਸ੍ਯ ਗੁਣਿਨ ਇਤਿ ਤਯੋਰ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਿਭਾਗਃ, ਤਥਾ ਯ ਏਵ ਸਤ੍ਤਾਯਾ ਗੁਣਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਸ੍ਤ ਏਵ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਗੁਣਿਨ ਇਤਿ ਤਯੋਰ੍ਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਵਿਭਾਗਃ
. ਏਵਮਪਿ ਤਯੋਰਨ੍ਯਤ੍ਵਮਸ੍ਤਿ ਤਲ੍ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਦ੍ਭਾਵਾਤ.
ਅਤਦ੍ਭਾਵੋ ਹ੍ਯਨ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ, ਤਤ੍ਤੁ ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਰ੍ਵਿਦ੍ਯਤ ਏਵ, ਗੁਣਗੁਣਿਨੋਸ੍ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯਾਭਾਵਾਤ੍,
ਸ਼ੁਕ੍ਲੋਤ੍ਤਰੀਯਵਦੇਵ . ਤਥਾ ਹਿਯਥਾ ਯਃ ਕਿਲੈਕਚਕ੍ਸ਼ੁਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਮਾਪਦ੍ਯਮਾਨਃ ਸਮਸ੍ਤੇਤਰੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ-
ਗ੍ਰਾਮਗੋਚਰਮਤਿਕ੍ਰਾਨ੍ਤਃ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣੋ ਭਵਤਿ, ਨ ਖਲੁ ਤਦਖਿਲੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਮਗੋਚਰੀਭੂਤਮੁਤ੍ਤਰੀਯਂ ਭਵਤਿ,
ਯਚ੍ਚ ਕਿਲਾਖਿਲੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਮਗੋਚਰੀਭੂਤਮੁਤ੍ਤਰੀਯਂ ਭਵਤਿ, ਨ ਖਲੁ ਸ ਏਕਚਕ੍ਸ਼ੁਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਮਾਪਦ੍ਯਮਾਨਃ
ਸਮਸ੍ਤੇਤਰੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਾਮਗੋਚਰਮਤਿਕ੍ਰਾਨ੍ਤਃ ਸ਼ੁਕ੍ਲੋ ਗੁਣੋ ਭਵਤੀਤਿ ਤਯੋਸ੍ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯਾਭਾਵਃ; ਤਥਾ ਯਾ
ਕਸ੍ਮਾਦ੍ਧੇਤੋਃ . ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭਾਵਾਤ੍ . ਕ ਯੋਰਿਵ . ਸ਼ੁਕ੍ਲਵਸ੍ਤ੍ਰਸ਼ੁਕ੍ਲਗੁਣਯੋਰਿਵ . ਇਦਿ ਸਾਸਣਂ ਹਿ ਵੀਰਸ੍ਸ ਇਤਿ
ਸ਼ਾਸਨਮੁਪਦੇਸ਼ ਆਜ੍ਞੇਤਿ . ਕਸ੍ਯ . ਵੀਰਸ੍ਯ ਵੀਰਾਭਿਧਾਨਾਨ੍ਤਿਮਤੀਰ੍ਥਂਕਰਪਰਮਦੇਵਸ੍ਯ . ਅਣ੍ਣਤ੍ਤਂ ਤਥਾਪਿ
ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਪਿ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧਸਤ੍ਤਾਗੁਣਯੋਰਨ੍ਯਤ੍ਵਂ ਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਂ ਭਵਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਅਤਬ੍ਭਾਵੋ ਅਤਦ੍ਭਾਵਰੂਪਂ
ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ . ਯਥਾ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਰੂਪੇਣਾਭੇਦਸ੍ਤਥਾ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਰੂਪੇਣਾਪ੍ਯਭੇਦੋ ਭਵਤੁ, ਕੋ
ਦੋਸ਼ ਇਤਿ ਚੇਤ੍ . ਨੈਵਮ੍ . ਣ ਤਬ੍ਭਵਂ ਹੋਦਿ ਤਨ੍ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸਤ੍ਤਾਗੁਣੇਨ ਸਹ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਪਿ
੧. ਅਤਦ੍ਭਾਵ = (ਕਥਂਚਿਤ੍) ਉਸਕਾ ਨ ਹੋਨਾ; (ਕਥਂਚਿਤ੍) ਉਸਰੂਪ ਨ ਹੋਨਾ (ਕਥਂਚਿਤ੍) ਅਤਦ੍ਰੂਪਤਾ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ
ਕਥਂਚਿਤ੍ ਸਤ੍ਤਾਸ੍ਵਰੂਪਸੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਸਤ੍ਤਾ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਸੇ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਕੇ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਹੈ .
੨. ਤਦ੍ਭਾਵ = ਉਸਕਾ ਹੋਨਾ, ਉਸਰੂਪ ਹੋਨਾ, ਤਦ੍ਰੂਪਤਾ .
੩. ਸਤ੍ਤਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਸੇ ਰਹਤੀ ਹੈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਕਿਸੀਕਾ ਆਸ਼੍ਰਯ ਨਹੀਂ ਹੈ . [ਜੈਸੇ ਘੜੇਮੇਂ ਘੀ ਰਹਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਸਤ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਰਹਤੀ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਘੜੇਮੇਂ ਔਰ ਘੀਮੇਂ ਤੋ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਹੈ) ਕਿਨ੍ਤੁ ਜੈਸੇ ਆਮਮੇਂ ਵਰ੍ਣ ਗਂਧਾਦਿ ਹੈਂ
ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਸਤ੍ਤਾ ਹੈ
. ]
ਹੀ ਵਸ੍ਤ੍ਰਕੇਗੁਣੀਕੇਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਮੇਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋ ਸਤ੍ਤਾਕੇਗੁਣਕੇਪ੍ਰਦੇਸ਼
ਹੈਂ ਵੇ ਹੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇਗੁਣੀਕੇਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਮੇਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈ .
ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਉਨਮੇਂ (-ਸਤ੍ਤਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ) ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ (ਉਨਮੇਂ) ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕੇ
ਲਕ੍ਸ਼ਣਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੈ . ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ . ਵਹ ਤੋ ਸਤ੍ਤਾ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਹੈ ਹੀ,
ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਗੁਣ ਔਰ ਗੁਣੀਕੇ ਤਦ੍ਭਾਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਤਾ ਹੈਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵ ਔਰ ਵਸ੍ਤ੍ਰਕੀ ਭਾਁਤਿ . ਵਹ
ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ ਕਿ :ਜੈਸੇ ਏਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੇ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ ਆਨੇਵਾਲਾ ਔਰ ਅਨ੍ਯ ਸਬ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ
ਸਮੂਹਕੋ ਗੋਚਰ ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵ ਗੁਣ ਹੈ ਵਹ ਸਮਸ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸਮੂਹਕੋ ਗੋਚਰ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਐਸਾ
ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਔਰ ਜੋ ਸਮਸ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸਮੂਹਕੋ ਗੋਚਰ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਹੈ ਵਹ ਏਕ ਚਕ੍ਸ਼ੁਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੇ
ਵਿਸ਼ਯਮੇਂ ਆਨੇਵਾਲਾ ਤਥਾ ਅਨ੍ਯ ਸਮਸ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕੋ ਗੋਚਰ ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਐਸਾ ਸ਼ੁਕ੍ਲਤ੍ਵ
ਗੁਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਕੇ ਤਦ੍ਭਾਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ,
ਕਿਸੀਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯ ਰਹਨੇਵਾਲੀ,

Page 206 of 513
PDF/HTML Page 239 of 546
single page version

ਕਿਲਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਵਰ੍ਤਿਨੀ ਨਿਰ੍ਗੁਣੈਕਗੁਣਸਮੁਦਿਤਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਂ ਵਿਧਾਯਿਕਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪਾ ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਭਵਤਿ,
ਨ ਖਲੁ ਤਦਨਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਵਰ੍ਤਿ ਗੁਣਵਦਨੇਕਗੁਣਸਮੁਦਿਤਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯਂ ਵਿਧੀਯਮਾਨਂ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ
ਭਵਤਿ; ਯਤ੍ਤੁ ਕਿਲਾਨਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਵਰ੍ਤਿ ਗੁਣਵਦਨੇਕਗੁਣਸਮੁਦਿਤਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯਂ ਵਿਧੀਯਮਾਨਂ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਤ੍ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਤਿ, ਨ ਖਲੁ ਸਾਸ਼੍ਰਿਤ੍ਯ ਵਰ੍ਤਿਨੀ ਨਿਰ੍ਗੁਣੈਕਗੁਣਸਮੁਦਿਤਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਂ ਵਿਧਾਯਿਕਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪਾ
ਚ ਸਤ੍ਤਾ ਭਵਤੀਤਿ ਤਯੋਸ੍ਤਦ੍ਭਾਵਸ੍ਯਾਭਾਵਃ
. ਅਤ ਏਵ ਚ ਸਤ੍ਤਾਦ੍ਰਵ੍ਯਯੋਃ ਕਥਂਚਿਦਨਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵੇਪਿ
ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਰੂਪੇਣ ਤਨ੍ਮਯਂ ਨ ਭਵਤਿ . ਕਧਮੇਗਂ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਂ ਹਿ ਕਿਲੈਕਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ . ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਰੂਪੇਣ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵਾਭਾਵੇ
ਕਥਮੇਕਤ੍ਵਂ, ਕਿਂਤੁ ਨਾਨਾਤ੍ਵਮੇਵ . ਯਥੇਦਂ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਭੇਦੇਪਿ ਸਂਜ੍ਞਾਦਿਰੂਪੇਣ ਨਾਨਾਤ੍ਵਂ ਕਥਿਤਂ ਤਥੈਵ
ਨਿਰ੍ਗੁਣ, ਏਕ ਗੁਣਕੀ ਬਨੀ ਹੁਈ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਵਿਧਾਯਕ ਔਰ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪ ਜੋ ਸਤ੍ਤਾ ਹੈ ਵਹ
ਕਿਸੀਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਕੇ ਬਿਨਾ ਰਹਨੇਵਾਲਾ, ਗੁਣਵਾਲਾ, ਅਨੇਕ ਗੁਣੋਂਸੇ ਨਿਰ੍ਮਿਤ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯ, ਵਿਧੀਯਮਾਨ
ਔਰ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਐਸਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਥਾ ਜੋ ਕਿਸੀਕੇ ਆਸ਼੍ਰਯਕੇ ਬਿਨਾ ਰਹਨੇਵਾਲਾ,
ਗੁਣਵਾਲਾ, ਅਨੇਕ ਗੁਣੋਂਸੇ ਨਿਰ੍ਮਿਤ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯ, ਵਿਧੀਯਮਾਨ ਔਰ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨਸ੍ਵਰੂਪ ਐਸਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ਵਹ
ਕਿਸੀਕੇ ਆਸ਼੍ਰਿਤ ਰਹਨੇਵਾਲੀ, ਨਿਰ੍ਗੁਣ, ਏਕ ਗੁਣਸੇ ਨਿਰ੍ਮਿਤ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਵਿਧਾਯਕ ਔਰ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪ
ਐਸੀ ਸਤ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਕੇ ਤਦ੍ਭਾਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ
. ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਹੀ, ਯਦ੍ਯਪਿ, ਸਤ੍ਤਾ ਔਰ
ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਅਨਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰਤ੍ਵ (-ਅਭਿਨ੍ਨਪਦਾਰ੍ਥਤ੍ਵ, ਅਨਨ੍ਯਪਦਾਰ੍ਥਤ੍ਵ) ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਉਨਕੇ ਸਰ੍ਵਥਾ
੧. ਨਿਰ੍ਗੁਣ = ਗੁਣਰਹਿਤ [ਸਤ੍ਤਾ ਨਿਰ੍ਗੁਣ ਹੈ, ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਗੁਣਵਾਲਾ ਹੈ . ਜੈਸੇ ਆਮ ਵਰ੍ਣ, ਗਂਧ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿ ਗੁਣਯੁਕ੍ਤ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ
ਵਰ੍ਣਗੁਣ ਕਹੀਂ ਗਂਧ, ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਯਾ ਅਨ੍ਯ ਕਿਸੀ ਗੁਣਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਨ ਤੋ ਵਰ੍ਣ ਸੂਂਘਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਨ
ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ
. ਔਰ ਜੈਸੇ ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣਵਾਲਾ, ਵੀਰ੍ਯਗੁਣਵਾਲਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਗੁਣ ਕਹੀਂ
ਵੀਰ੍ਯਗੁਣਵਾਲਾ ਯਾ ਅਨ੍ਯ ਕਿਸੀ ਗੁਣਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਨਨ੍ਤ ਗੁਣੋਂਵਾਲਾ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਸਤ੍ਤਾ ਗੁਣਵਾਲੀ
ਨਹੀਂ ਹੈ
. (ਯਹਾਁ, ਜੈਸੇ ਦਣ੍ਡੀ ਦਣ੍ਡਵਾਲਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਗੁਣਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਨਾ ਚਾਹਿਯੇ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦਣ੍ਡੀ
ਔਰ ਦਣ੍ਡਮੇਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਔਰ ਗੁਣ ਅਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੈਂ . ]
੨. ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ = ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ; ਲਕ੍ਸ਼ਣ; ਭੇਦਕ ਧਰ੍ਮ .੩. ਵਿਧਾਯਕ = ਵਿਧਾਨ ਕਰਨੇਵਾਲਾ; ਰਚਯਿਤਾ .
੪. ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ = ਹੋਨਾ, ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ, ਉਤ੍ਪਾਦ -ਵ੍ਯਯ -ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ .
੫. ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯ = ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਨੇਵਾਲਾ ਪਦਾਰ੍ਥ; ਲਕ੍ਸ਼੍ਯ; ਭੇਦ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥਧਰ੍ਮੀ . [ਜੈਸੇ ਮਿਠਾਸ, ਸਫੇ ਦੀ,
ਸਚਿਕ੍ਕਣਤਾ ਆਦਿ ਮਿਸ਼੍ਰੀਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣ ਹੈਂ, ਔਰ ਮਿਸ਼੍ਰੀ ਇਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਗੁਣੋਂਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਿਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਓਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ, ਉਨ ਭੇਦੋਂਸੇ ਭੇਦਿਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਏਕ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈ; ਔਰ ਜੈਸੇ ਜ੍ਞਾਨ, ਦਰ੍ਸ਼ਨ, ਚਾਰਿਤ੍ਰ,
ਵੀਰ੍ਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਉਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣੋਂਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ (ਲਕ੍ਸ਼ਿਤ, ਭੇਦਿਤ,
ਪਹਚਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੁਆ) ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਸਤ੍ਤਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹੈ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯ ਹੈ
. (ਯਹਾਁ ਯਹ ਨਹੀਂ ਭੂਲਨਾ
ਚਾਹਿਯੇ ਕਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼੍ਯ ਔਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣੋਂਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈਂ .)
੬. ਵਿਧੀਯਮਾਨ = ਰਚਿਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ . (ਸਤ੍ਤਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗੁਣ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਰਚਯਿਤਾ ਹੈ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰਚਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ
ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈ .)
੭. ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਾਨ = ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਾਲਾ, ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਵਾਲਾ, ਸ੍ਥਿਰ ਰਹਨੇਵਾਲਾ . (ਸਤ੍ਤਾ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਸ੍ਤਿਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਔਰ
ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਰਹਨੇਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ .)

Page 207 of 513
PDF/HTML Page 240 of 546
single page version

ਸਰ੍ਵਥੈਕਤ੍ਵਂ ਨ ਸ਼ਂਕ ਨੀਯਂ; ਤਦ੍ਭਾਵੋ ਹ੍ਯੇਕਤ੍ਵਸ੍ਯ ਲਕ੍ਸ਼ਣਮ੍ . ਯਤ੍ਤੁ ਨ ਤਦ੍ਭਵਦ੍ਵਿਭਾਵ੍ਯਤੇ ਤਤ੍ਕਥਮੇਕਂ
ਸ੍ਯਾਤ. ਅਪਿ ਤੁ ਗੁਣਗੁਣਿਰੂਪੇਣਾਨੇਕਮੇਵੇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੦੬..
ਅਥਾਤਦ੍ਭਾਵਮੁਦਾਹ੍ਰੁਤ੍ਯ ਪ੍ਰਥਯਤਿ
ਸਦ੍ਦਵ੍ਵਂ ਸਚ੍ਚ ਗੁਣੋ ਸਚ੍ਚੇਵ ਯ ਪਜ੍ਜਓ ਤ੍ਤਿ ਵਿਤ੍ਥਾਰੋ .
ਜੋ ਖਲੁ ਤਸ੍ਸ ਅਭਾਵੋ ਸੋ ਤਦਭਾਵੋ ਅਤਬ੍ਭਾਵੋ ..੧੦੭..
ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਗੁਣੇਨ ਸਹ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੦੬.. ਅਥਾਤਦ੍ਭਾਵਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ
ਵਿਸ੍ਤਾਰ੍ਯ ਕਥਯਤਿਸਦ੍ਦਵ੍ਵਂ ਸਚ੍ਚ ਗੁਣੋ ਸਚ੍ਚੇਵ ਯ ਪਜ੍ਜਓ ਤ੍ਤਿ ਵਿਤ੍ਥਾਰੋ ਸਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਸਂਸ਼੍ਚ ਗੁਣਃ ਸਂਸ਼੍ਚੈਵ
ਪਰ੍ਯਾਯ ਇਤਿ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਵਿਸ੍ਤਾਰਃ . ਤਥਾਹਿਯਥਾ ਮੁਕ੍ਤਾਫਲਹਾਰੇ ਸਤ੍ਤਾਗੁਣ-
ਏਕਤ੍ਵ ਹੋਗਾ ਐਸੀ ਸ਼ਂਕਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹਿਯੇ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਤਦ੍ਭਾਵ ਏਕਤ੍ਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ . ਜੋ
ਉਸਰੂਪ ਜ੍ਞਾਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਵਹ (ਸਰ੍ਵਥਾ) ਏਕ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ; ਪਰਨ੍ਤੁ ਗੁਣ-
ਗੁਣੀ -ਰੂਪਸੇ ਅਨੇਕ ਹੀ ਹੈ, ਐਸਾ ਅਰ੍ਥ ਹੈ
.
ਭਾਵਾਰ੍ਥ :ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵ ਵਹ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ, ਔਰ ਅਤਦ੍ਭਾਵ ਵਹ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵਕਾ
ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਔਰ ਗੁਣਮੇਂ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਫਿ ਰ ਭੀ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ .
ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ :ਜੋ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਉਨਮੇਂ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ?
ਉਤ੍ਤਰ :ਉਨਮੇਂ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਔਰ ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾ (ਸਫੇ ਦੀ) ਕੀ ਭਾਁਤਿ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਵਸ੍ਤ੍ਰਕੇ
ਔਰ ਉਸਕੀ ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਮੇਂ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ
ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾ ਤੋ ਮਾਤ੍ਰ ਆਁਖੋਂਸੇ ਹੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਤੀ ਹੈ, ਜੀਭ, ਨਾਕ ਆਦਿ ਸ਼ੇਸ਼ ਚਾਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਨਹੀਂ
ਹੋਤੀ
. ਔਰ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਪਾਁਚੋਂ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ (ਕਥਂਚਿਤ੍) ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਵਹ ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾ ਨਹੀਂ
ਹੈ ਔਰ ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾ ਵਹ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ ਤੋ ਵਸ੍ਤ੍ਰਕੀ ਭਾਁਤਿ ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾ ਭੀ ਜੀਭ, ਨਾਕ
ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸਰ੍ਵ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਸੇ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨਾ ਚਾਹਿਯੇ . ਕਿਨ੍ਤੁ ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਸ੍ਤ੍ਰ ਔਰ ਸ਼ੁਭ੍ਰਤਾਮੇਂ
ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ ਯਹ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ .
ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਔਰ ਸਤ੍ਤਾਦਿ ਗੁਣੋਂਮੇਂ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਨ੍ਯਤ੍ਵ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ
ਔਰ ਗੁਣਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਭਿਨ੍ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਔਰ ਗੁਣਮੇਂ ਸਂਜ੍ਞਾ -ਸਂਖ੍ਯਾ -ਲਕ੍ਸ਼ਣਾਦਿ ਭੇਦ ਹੋਨੇਸੇ
(ਕਥਂਚਿਤ੍) ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਗੁਣਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ ਔਰ ਗੁਣ ਵਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ
..੧੦੬..
ਅਬ, ਅਤਦ੍ਭਾਵਕੋ ਉਦਾਹਰਣ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਰੂਪਸੇ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ :
‘ਸਤ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯ’, ‘ਸਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯ,’ ‘ਸਤ੍ ਗੁਣ’ਸਤ੍ਤ੍ਵਨੋ ਵਿਸ੍ਤਾਰ ਛੇ;
ਨਥੀ ਤੇ -ਪਣੇ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ ਤੇਹ ਅਤਤ੍ਪਣੁਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯ ਛੇ. ੧੦੭.