Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version

ശ്രാന്തസമുച്ചാര്യമാണസ്യാത്കാരാമോഘമന്ത്രപദേന സമസ്തമപി വിപ്രതിഷേധവിഷമോഹമുദസ്യതി ..൧൧൫..

അഥ നിര്ധാര്യമാണത്വേനോദാഹരണീകൃതസ്യ ജീവസ്യ മനുഷ്യാദിപര്യായാണാം ക്രിയാഫലത്വേനാന്യത്വം ദ്യോതയതി —

സര്വപദാര്ഥേഷു ദ്രഷ്ടവ്യമിതി ..൧൧൫.. ഏവം നയസപ്തഭങ്ഗീവ്യാഖ്യാനഗാഥയാഷ്ടമസ്ഥലം ഗതമ് . ഏവം പൂര്വോക്ത- പ്രകാരേണ പ്രഥമാ നമസ്കാരഗാഥാ, ദ്രവ്യഗുണപര്യായകഥനരൂപേണ ദ്വിതീയാ, സ്വസമയപരസമയപ്രതിപാദനേന തൃതീയാ, ദ്രവ്യസ്യ സത്താദിലക്ഷണത്രയസൂചനരൂപേണ ചതുര്ഥീതി സ്വതന്ത്രഗാഥാചതുഷ്ടയേന പീഠികാസ്ഥലമ് . തദനന്തരമവാന്തരസത്താകഥനരൂപേണ പ്രഥമാ, മഹാസത്താരൂപേണ ദ്വിതീയാ, യഥാ ദ്രവ്യം സ്വഭാവസിദ്ധം തഥാ സത്താഗുണോപീതി കഥനരൂപേണ തൃതീയാ, ഉത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യത്വേപി സത്തൈവ ദ്രവ്യം ഭവതീതി കഥനേന ചതുര്ഥീതി ഗാഥാചതുഷ്ടയേന സത്താലക്ഷണവിവരണമുഖ്യതാ . തദനന്തരമുത്പാദവ്യയധ്രൌവ്യലക്ഷണവിവരണമുഖ്യത്വേന ഗാഥാത്രയം, തദനന്തരം ദ്രവ്യപര്യായകഥനേന ഗുണപര്യായക ഥനേന ച ഗാഥാദ്വയം, തതശ്ച ദ്രവ്യസ്യാസ്തിത്വസ്ഥാപനാരൂപേണ പ്രഥമാ, സപ്തഭംഗീ സതത് സമ്യക്തയാ ഉച്ചാരിത കരനേ പര ൧സ്യാത്കാരരൂപീ അമോഘ മംത്ര പദകേ ദ്വാരാ ൨‘ഏവ’ കാരമേം രഹനേവാലേ സമസ്ത വിരോധവിഷകേ മോഹകോ ദൂര കരതീ ഹൈ ..൧൧൫..

അബ, ജിസകാ നിര്ധാര കരനാ ഹൈ, ഇസലിയേ ജിസേ ഉദാഹരണരൂപ ബനായാ ഗയാ ഹൈ ഐസേ ജീവകീ മനുഷ്യാദി പര്യായേം ക്രിയാകാ ഫല ഹൈം ഇസലിയേ ഉനകാ അന്യത്വ (അര്ഥാത് വേ പര്യായേം ബദലതീ രഹതീ ഹൈം, ഇസപ്രകാര) പ്രകാശിത കരതേ ഹൈം : — ൧. സ്യാദ്വാദമേം അനേകാന്തകാ സൂചക ‘സ്യാത്’ ശബ്ദ സമ്യക്തയാ പ്രയുക്ത ഹോതാ ഹൈ . വഹ ‘സ്യാത് പദ ഏകാന്തവാദമേം

രഹനേവാലേ സമസ്ത വിരോധരൂപീ വിഷകേ ഭ്രമകോ നഷ്ട കരനേകേ ലിയേ രാമബാണ മംത്ര ഹൈ . ൨. അനേകാന്താത്മക വസ്തുസ്വഭാവകീ അപേക്ഷാസേ രഹിത ഏകാന്തവാദമേം മിഥ്യാ ഏകാന്തകോ സൂചിത കരതാ ഹുആ ജോ

Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version

ഇഹ ഹി സംസാരിണോ ജീവസ്യാനാദികര്മപുദ്ഗലോപാധിസന്നിധിപ്രത്യയപ്രവര്തമാനപ്രതിക്ഷണ- വിവര്തനസ്യ ക്രിയാ കില സ്വഭാവനിര്വൃത്തൈവാസ്തി . തതസ്തസ്യ മനുഷ്യാദിപര്യായേഷു ന കശ്ചനാപ്യേഷ ഏവേതി ടംകോത്കീര്ണോസ്തി, തേഷാം പൂര്വപൂര്വോപമര്ദപ്രവൃത്തക്രിയാഫലത്വേനോത്തരോത്തരോപമര്ദ്യമാനത്വാത്; ഫല- പൃഥക്ത്വലക്ഷണസ്യാതദ്ഭാവാഭിധാനാന്യത്വലക്ഷണസ്യ ച കഥനരൂപേണ ദ്വിതീയാ, സംജ്ഞാലക്ഷണപ്രയോജനാദിഭേദരൂപ- സ്യാതദ്ഭാവസ്യ വിവരണരൂപേണ തൃതീയാ, തസ്യൈവ ദൃഢീകരണാര്ഥം ചതുര്ഥീതി ഗാഥാചതുഷ്ടയേന സത്താദ്രവ്യയോര- ഭേദവിഷയേ യുക്തികഥനമുഖ്യതാ . തദനന്തരം സത്താദ്രവ്യയോര്ഗുണഗുണികഥനേന പ്രഥമാ, ഗുണപര്യായാണാം ദ്രവ്യേണ സഹാഭേദകഥനേന ദ്വിതീയാ ചേതി സ്വതന്ത്രഗാഥാദ്വയമ് . തദനന്തരം ദ്രവ്യസ്യ സദുത്പാദാസദുത്പാദയോഃ സാമാന്യവ്യാഖ്യാനേന വിശേഷവ്യാഖ്യാനേന ച ഗാഥാചതുഷ്ടയം, തതശ്ച സപ്തഭങ്ഗീകഥനേന ഗാഥൈകാ ചേതി സമുദായേന

അന്വയാര്ഥ : — [ഏഷഃ ഇതി കശ്ചിത് നാസ്തി ] (മനുഷ്യാദിപര്യായോംമേം) ‘യഹീ’ ഐസീ കോഈ (ശാശ്വത പര്യായ) നഹീം ഹൈം; [സ്വഭാവനിര്വൃത്താ ക്രിയാ നാസ്തി ന ] (ക്യോംകി സംസാരീ ജീവകേ) സ്വഭാവനിഷ്പന്ന ക്രിയാ നഹീം ഹോ സോ ബാത നഹീം ഹൈ; (അര്ഥാത് വിഭാവസ്വഭാവസേ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലീ രാഗ- ദ്വേഷമയ ക്രിയാ അവശ്യ ഹൈ .) [യദി ] ഔര യദി [പരമഃ ധര്മഃ നിഃഫലഃ ] പരമധര്മ അഫല ഹൈ തോ [ക്രിയാ ഹി അഫലാ നാസ്തി ] ക്രിയാ അവശ്യ അഫല നഹീം ഹൈ; (അര്ഥാത് ഏക വീതരാഗ ഭാവ ഹീ മനുഷ്യാദിപര്യായരൂപ ഫല ഉത്പന്ന നഹീം കരതീ; രാഗ -ദ്വേഷമയ ക്രിയാ തോ അവശ്യ വഹ ഫല ഉത്പന്ന കരതീ ഹൈ .)..൧൧൬..

ടീകാ : — യഹാ (ഇസ വിശ്വമേം), അനാദികര്മപുദ്ഗലകീ ഉപാധികേ സദ്ഭാവകേ ആശ്രയ (-കാരണ) സേ ജിസകേ പ്രതിക്ഷണ ൧വിവര്ത്തന ഹോതാ രഹതാ ഹൈ ഐസേ സംസാരീ ജീവകോ ക്രിയാ വാസ്തവമേം സ്വഭാവ നിഷ്പന്ന ഹീ ഹൈ; ഇസലിയേ ഉസകേ മനുഷ്യാദിപര്യായോംമേംസേ കോഈ ഭീ പര്യായ ‘യഹീ’ ഹൈ ഐസീ ടംകോത്കീര്ണ നഹീം ഹൈ; ക്യോംകി വേ പര്യായേം പൂര്വ -പൂര്വ പര്യായോംകേ നാശമേം പ്രവര്തമാന ക്രിയാ ഫലരൂപ ഹോനേസേ ൨ഉത്തര -ഉത്തര പര്യായോംകേ ദ്വാരാ നഷ്ട ഹോതീ ഹൈം . ഔര ക്രിയാകാ ഫല തോ, മോഹകേ സാഥ ൩മിലനകാ നാശ ൧. വിവര്തന = വിപരിണമന; പലടാ (ഫേ രഫാര) ഹോതേ രഹനാ . ൨. ഉത്തര -ഉത്തര = ബാദകീ . (മനുഷ്യാദിപര്യായേം രാഗദ്വേഷമയ ക്രിയാകീ ഫലരൂപ ഹൈം, ഇസലിയേ കോഈ ഭീ പര്യായ പൂര്വ

പര്യായകോ നഷ്ട കരതീ ഹൈ ഔര ബാദകീ പര്യായസേ സ്വയം നഷ്ട ഹോതീ ഹൈ . ൩. മിലന = മില ജാനാ; മിശ്രിതപനാ; സംബംധ; ജുഡാന .

Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version

മഭിലഷ്യേത വാ മോഹസംവലനാവിലയനാത് ക്രിയായാഃ . ക്രിയാ ഹി താവച്ചേതനസ്യ പൂര്വോത്തരദശാ- വിശിഷ്ടചൈതന്യപരിണാമാത്മികാ . സാ പുനരണോരണ്വന്തരസംഗതസ്യ പരിണതിരിവാത്മനോ മോഹസംവലിതസ്യ ദ്വയണുകകാര്യസ്യേവ മനുഷ്യാദികാര്യസ്യ നിഷ്പാദകത്വാത്സഫലൈവ . സൈവ മോഹസംവലനവിലയനേ പുന- ചതുര്വിംശതിഗാഥാഭിരഷ്ടഭിഃ സ്ഥലൈഃ സാമാന്യജ്ഞേയവ്യാഖ്യാനമധ്യേ സാമാന്യദ്രവ്യപ്രരൂപണം സമാപ്തമ് . അതഃ പരം തത്രൈവ സാമാന്യദ്രവ്യനിര്ണയമധ്യേ സാമാന്യഭേദഭാവനാമുഖ്യത്വേനൈകാദശഗാഥാപര്യന്തം വ്യാഖ്യാനം കരോതി . തത്ര ക്രമേണ പഞ്ചസ്ഥലാനി ഭവന്തി . പ്രഥമതസ്താവദ്വാര്തികവ്യാഖ്യാനാഭിപ്രായേണ സാംഖ്യൈകാന്തനിരാകരണം, അഥവാ ശുദ്ധനിശ്ചയനയേന ജൈനമതമേവേതി വ്യാഖ്യാനമുഖ്യതയാ ‘ഏസോ ത്തി ണത്ഥി കോഈ’ ഇത്യാദി സൂത്രഗാഥൈകാ . തദനന്തരം മനുഷ്യാദിപര്യായാ നിശ്ചയനയേന കര്മഫലം ഭവതി, ന ച ശുദ്ധാത്മസ്വരൂപമിതി തസ്യൈവാധികാരസൂത്രസ്യ വിവരണാര്ഥം ‘കമ്മം ണാമസമക്ഖം’ ഇത്യാദിപാഠക്രമേണ ഗാഥാചതുഷ്ടയം, തതഃ പരം രാഗാദിപരിണാമ ഏവ ദ്രവ്യകര്മകാരണത്വാദ്ഭാവകര്മ ഭണ്യത ഇതി പരിണാമമുഖ്യത്വേന ‘ആദാ കമ്മമലിമസോ’ ഇത്യാദിസൂത്രദ്വയം, തദനന്തരം ക ര്മഫലചേതനാ ക ര്മചേതനാ ജ്ഞാനചേതനേതി ത്രിവിധചേതനാപ്രതിപാദനരൂപേണ ‘പരിണമദി ചേദണാഏ’ ഇത്യാദിസൂത്രത്രയം, തദനന്തരം ശുദ്ധാത്മഭേദഭാവനാഫലം കഥയന് സന് ‘കത്താകരണം’ ഇത്യാദ്യേകസൂത്രേണോപസംഹരതി . ഏവം ഭേദഭാവനാധികാരേ സ്ഥലപഞ്ചകേന സമുദായപാതനികാ . തദ്യഥാ — അഥ നരനാരകാദിപര്യായാഃ കര്മാധീനത്വേന വിനശ്വരത്വാദിതി ശുദ്ധനിശ്ചയനയേന ജീവസ്വരൂപം ന ഭവതീതി ഭേദഭാവനാം കഥയതി — ഏസോ ത്തി ണത്ഥി കോഈ ടങ്കോത്കീര്ണജ്ഞായകൈകസ്വഭാവപരമാത്മദ്രവ്യവത്സംസാരേ മനുഷ്യാദിപര്യായേഷു മധ്യേ സര്വദൈവൈഷ ഏകരൂപ ഏവ നിത്യഃ കോപി നാസ്തി . തര്ഹി മനുഷ്യാദിപര്യായനിര്വര്തികാ സംസാരക്രിയാ സാപി ന ഭവിഷ്യതി . ണ ണത്ഥി കിരിയാ ന നാസ്തി ക്രിയാ മിഥ്യാത്വരാഗാദിപരിണതിസ്സംസാരഃ കര്മേതി യാവത് ഇതി പര്യായനാമചതുഷ്ടയരൂപാ ക്രിയാസ്ത്യേവ . സാ ച കഥംഭൂതാ . സഭാവണിവ്വത്താ ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവാദ്വിപരീതാപി നരനാരകാദിവിഭാവപര്യായസ്വഭാവേന നിര്വൃത്താ . തര്ഹി കിം നിഷ്ഫലാ ഭവിഷ്യതി . കിരിയാ ഹി ണത്ഥി അഫലാ ക്രിയാ ഹി നാസ്ത്യഫലാ സാ മിഥ്യാത്വരാഗാദിപരിണതിരൂപാ ക്രിയാ യദ്യപ്യനന്തസുഖാദിഗുണാത്മകമോക്ഷകാര്യം പ്രതി നിഷ്ഫലാ തഥാപി നാനാദുഃഖദായകസ്വകീയകാര്യഭൂതമനുഷ്യാദിപര്യായനിര്വര്തകത്വാത്സഫലേതി മനുഷ്യാദി- പര്യായനിഷ്പത്തിരേവാസ്യാഃ ഫലമ് . കഥം ജ്ഞായത ഇതി ചേത് . ധമ്മോ ജദി ണിപ്ഫലോ പരമോ ധര്മോ യദി നിഷ്ഫലഃ ന ഹുആ ഹോനേസേ മാനനാ ചാഹിയേ; ക്യോംകി — പ്രഥമ തോ, ക്രിയാ ചേതനകീ പൂര്വോത്തരദശാസേ ൧വിശിഷ്ട ചൈതന്യപരിണാമസ്വരൂപ ഹൈ; ഔര വഹ (ക്രിയാ) — ജൈസേ ദൂസരേ അണുകേ സാഥ യുക്ത (കിസീ) അണുകീ പരിണതി ൨ദ്വിഅണുകകാര്യകീ നിഷ്പാദക ഹൈ, ഉസീ പ്രകാര — മോഹകേ സാഥ മിലിത ആത്മാകേ സംബംധമേം, ൧. വിശിഷ്ട -ഭേദയുക്ത . (പൂര്വകീ ഔര പശ്ചാത്കീ അവസ്ഥാകേ ഭേദസേ ഭേദയുക്ത ഐസേ ചൈതന്യപരിണാമ വഹ ആത്മാകീ

ക്രിയാ ഹൈ .) ൨. ദ്വിഅണുകകാര്യകീ നിഷ്പാദക = ദോ അണുഓംസേ ബനേ ഹുയേ സ്കംധരൂപ കാര്യകീ ഉത്പാദക .

Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version

രണോരുച്ഛിന്നാണ്വന്തരസംഗമസ്യ പരിണതിരിവ ദ്വയണുകകാര്യസ്യേവ മനുഷ്യാദികാര്യസ്യാനിഷ്പാദകത്വാത് പരമദ്രവ്യസ്വഭാവഭൂതതയാ പരമധര്മാഖ്യാ ഭവത്യഫലൈവ ..൧൧൬..

പരമഃ നീരാഗപരമാത്മോപലമ്ഭപരിണതിരൂപഃ ആഗമഭാഷയാ പരമയഥാഖ്യാതചാരിത്രരൂപോ വാ യോസൌ പരമോ ധര്മഃ, സ കേവലജ്ഞാനാദ്യനന്തചതുഷ്ടയവ്യക്തിരൂപസ്യ കാര്യസമയസാരസ്യോത്പാദകത്വാത്സഫലോപി നരനാരകാദി- പര്യായകാരണഭൂതം ജ്ഞാനാവരണാദികര്മബന്ധം നോത്പാദയതി, തതഃ കാരണാന്നിഷ്ഫലഃ . തതോ ജ്ഞായതേ നരനാരകാദിസംസാരകാര്യം മിഥ്യാത്വരാഗാദിക്രിയായാഃ ഫലമിതി . അഥവാസ്യ സൂത്രസ്യ ദ്വിതീയവ്യാഖ്യാനം ക്രിയതേ — യഥാ ശുദ്ധനയേന രാഗാദിവിഭാവേന ന പരിണമത്യയം ജീവസ്തഥൈവാശുദ്ധനയേനാപി ന പരിണമതീതി യദുക്തം സാംഖ്യേന തന്നിരാകൃതമ് . കഥമിതി ചേത് . അശുദ്ധനയേന മിഥ്യാത്വരാഗാദിവിഭാവപരിണത- ജീവാനാം നരനാരകാദിപര്യായപരിണതിദര്ശനാദിതി . ഏവം പ്രഥമസ്ഥലേ സൂത്രഗാഥാ ഗതാ ..൧൧൬.. അഥ മനുഷ്യാദികാര്യകീ നിഷ്പാദക ഹോനേസേ സഫല ഹീ ഹൈ; ഔര, ജൈസേ ദൂസരേ അണുകേ സാഥ സംബംധ ജിസകാ നഷ്ട ഹോ ഗയാ ഹൈ ഐസേ അണുകീ പരിണതി ദ്വിഅണുക കാര്യകീ നിഷ്പാദക നഹീം ഹൈ ഉസീപ്രകാര, മോഹകേ സാഥ മിലനകാ നാശ ഹോനേ പര വഹീ ക്രിയാ — ദ്രവ്യകീ പരമസ്വഭാവഭൂത ഹോനേസേ ‘പരമധര്മ’ നാമസേ കഹീ ജാനേവാലീ ഐസീ — മനുഷ്യാദികാര്യകീ നിഷ്പാദക ന ഹോനേസേ അഫല ഹീ ഹൈ .

ഭാവാര്ഥ : — ചൈതന്യപരിണതി വഹ ആത്മാകീ ക്രിയാ ഹൈ . മോഹ രഹിത ക്രിയാ മനുഷ്യാദി- പര്യായരൂപ ഫല ഉത്പന്ന നഹീം കരതീ, ഔര മോഹ സഹിത ൧ക്രിയാ അവശ്യ മനുഷ്യാദിപര്യായരൂപ ഫല ഉത്പന്ന കരതീ ഹൈ . മോഹ സഹിത ഭാവ ഏക പ്രകാരകേ നഹീം ഹോതേ, ഇസലിയേ ഉസകേ ഫലരൂപ മനുഷ്യാദിപര്യായേം ഭീ ടംകോത്കീര്ണ – ശാശ്വത – ഏകരൂപ നഹീം ഹോതീം .. ൧൧൬..

അബ, യഹ വ്യക്ത കരതേ ഹൈം കി മനുഷ്യാദിപര്യായേം ജീവകോ ക്രിയാകേ ഫല ഹൈം : — ൧. മൂല ഗാഥാമേം പ്രയുക്ത ‘ക്രിയാ’ ശബ്ദസേ മോഹ സഹിത ക്രിയാ സമഝനീ ചാഹിയേ . മോഹ രഹിത ക്രിയാകോ തോ ‘പരമ

നാമാഖ്യ കര്മ സ്വഭാവഥീ നിജ ജീവദ്രവ്യ -സ്വഭാവനേ അഭിഭൂത കരീ തിര്യംച, ദേവ, മനുഷ്യ വാ നാരക കരേ. ൧൧൭.

Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version

ക്രിയാ ഖല്വാത്മനാ പ്രാപ്യത്വാത്കര്മ . തന്നിമിത്തപ്രാപ്തപരിണാമഃ പുദ്ഗലോപി കര്മ . തത്കാര്യഭൂതാ മനുഷ്യാദിപര്യായാ ജീവസ്യ ക്രിയായാ മൂലകാരണഭൂതായാഃ പ്രവൃത്തത്വാത് ക്രിയാഫലമേവ സ്യുഃ, ക്രിയാഭാവേ പുദ്ഗലാനാം കര്മത്വാഭാവാത്തത്കാര്യഭൂതാനാം തേഷാമഭാവാത് . അഥ കഥം തേ കര്മണഃ കാര്യഭാവമായാന്തി? കര്മസ്വഭാവേന ജീവസ്വഭാവമഭിഭൂയ ക്രിയമാണത്വാത്, പ്രദീപവത് . തഥാ ഹി — യഥാ ഖലു ജ്യോതിസ്സ്വഭാവേന തൈലസ്വഭാവമഭിഭൂയ ക്രിയമാണഃ പ്രദീപോ ജ്യോതിഷ്കാര്യം, തഥാ മനുഷ്യാദിപര്യായാഃ കര്മജനിതാ ഇതി വിശേഷേണ വ്യക്തീകരോതി — കമ്മം കര്മരഹിതപരമാത്മനോ വിലക്ഷണം കര്മ കര്തൃ . കിംവിശിഷ്ടമ് . ണാമസമക്ഖം നിര്നാമനിര്ഗോത്രമുക്താത്മനോ വിപരീതം നാമേതി സമ്യഗാഖ്യാ സംജ്ഞാ യസ്യ തദ്ഭവതി നാമസമാഖ്യം നാമകര്മേത്യര്ഥഃ . സഭാവം ശുദ്ധബുദ്ധൈകപരമാത്മസ്വഭാവം അഹ അഥ അപ്പണോ സഹാവേണ ആത്മീയേന ജ്ഞാനാവരണാദിസ്വകീയസ്വഭാവേന കരണഭൂതേന അഭിഭൂയ തിരസ്കൃത്യ പ്രച്ഛാദ്യ തം പൂര്വോക്തമാത്മസ്വഭാവമ് . പശ്ചാത്കിം കരോതി . ണരം തിരിയം ണേരഇയം വാ സുരം കുണദി നരതിര്യഗ്നാരക- സുരരൂപം കരോതീതി . അയമത്രാര്ഥഃ – യഥാഗ്നിഃ കര്താ തൈലസ്വഭാവം കര്മതാപന്നമഭിഭൂയ തിരസ്കൃത്യ

അന്വയാര്ഥ : — [അഥ ] വഹാ [നാമസമാഖ്യം കര്മ ] ‘നാമ’ സംജ്ഞാവാലാ കര്മ [സ്വഭാവേന ] അപനേ സ്വഭാവസേ [ആത്മനഃ സ്വഭാവം അഭിഭൂയ ] ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കരകേ, [നരം തിര്യഞ്ചം നൈരയികം വാ സുരം ] മനുഷ്യ, തിര്യംച, നാരക അഥവാ ദേവ (-ഇന പര്യായോംകോ) [കരോതി ] കരതാ ഹൈ ..൧൧൭..

ടീകാ : — ക്രിയാ വാസ്തവമേം ആത്മാകേ ദ്വാരാ പ്രാപ്യ ഹോനേസേ കര്മ ഹൈ, (അര്ഥാത് ആത്മാ ക്രിയാകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ — പഹു ചതാ ഹൈ ഇസലിയേ വാസ്തവമേം ക്രിയാ ഹീ ആത്മാകാ കര്മ ഹൈ .) ഉസകേ നിമിത്തസേ പരിണമന കോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹുആ (-ദ്രവ്യകര്മരൂപസേ പരിണമന കരതാ ഹുആ) പുദ്ഗല ഭീ കര്മ ഹൈ . ഉസ (പുദ്ഗലകര്മ) കീ കാര്യഭൂത മനുഷ്യാദിപര്യായേം മൂലകാരണഭൂത ഐസീ ജീവകീ ക്രിയാസേ പ്രവര്തമാന ഹോനേസേ ക്രിയാഫല ഹീ ഹൈം; ക്യോംകി ക്രിയാകേ അഭാവമേം പുദ്ഗലോംകോ കര്മപനേകാ അഭാവ ഹോനേസേ ഉസ (-പുദ്ഗലകര്മ) കീ കാര്യഭൂത മനുഷ്യാദിപര്യായോംകാ അഭാവ ഹോതാ ഹൈ .

വഹാ , വേ മനുഷ്യാദിപര്യായേം കര്മകേ കാര്യ കൈസേ ഹൈം ? (സോ കഹതേ ഹൈം കി — ) വേ കര്മസ്വഭാവകേ ദ്വാരാ ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കരകേ കീ ജാതീ ഹൈം, ഇസലിയേ ദീപകകീ ഭാ തി . വഹ ഇസ പ്രകാര : — ജൈസേ ൧ജ്യോതി (ലൌ) കേ സ്വഭാവകേ ദ്വാരാ തേലകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കരകേ *൧. ജ്യോതി = ജ്യോത; അഗ്നി .

Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version

കര്മസ്വഭാവേന ജീവസ്വഭാവമഭിഭൂയ ക്രിയമാണാ മനുഷ്യാദിപര്യായാഃ കര്മകാര്യമ് ..൧൧൭..

വര്ത്യാധാരേണ ദീപശിഖാരൂപേണ പരിണമയതി, തഥാ കര്മാഗ്നിഃ കര്താ തൈലസ്ഥാനീയം ശുദ്ധാത്മസ്വഭാവം തിരസ്കൃത്യ വര്തിസ്ഥാനീയശരീരാധാരേണ ദീപശിഖാസ്ഥാനീയനരനാരകാദിപര്യായരൂപേണ പരിണമയതി . തതോ ജ്ഞായതേ മനുഷ്യാദിപര്യായാഃ നിശ്ചയനയേന കര്മജനിതാ ഇതി ..൧൧൭.. അഥ നരനാരകാദിപര്യായേഷു കഥം ജീവസ്യ സ്വഭാവാഭിഭവോ ജാതസ്തത്ര കിം ജീവാഭാവ ഇതി പ്രശ്നേ പ്രത്യുത്തരം ദദാതി — ണരണാരയതിരിയസുരാ ജീവാ നരനാരകതിര്യക്സുരനാമാനോ ജീവാഃ സന്തി താവത് . ഖലു സ്ഫു ടമ് . കഥംഭൂതാഃ . ണാമകമ്മണിവ്വത്താ നരനാരകാദിസ്വകീയസ്വകീയനാമകര്മണാ നിര്വൃത്താഃ . ണ ഹി തേ ലദ്ധസഹാവാ കിംതു യഥാ മാണിക്യബദ്ധസുവര്ണ- കങ്കണേഷു മാണിക്യസ്യ ഹി മുഖ്യതാ നാസ്തി, തഥാ തേ ജീവാശ്ചിദാനന്ദൈകശുദ്ധാത്മസ്വഭാവമലഭമാനാഃ സന്തോ കിയാ ജാനേവാലാ ദീപക ജ്യോതികാ കാര്യ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര കര്മസ്വഭാവകേ ദ്വാരാ ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കരകേ കീ ജാനേവാലീ മനുഷ്യാദിപര്യായേം കര്മകേ കാര്യ ഹൈം .

ഭാവാര്ഥ : — മനുഷ്യാദിപര്യായേം ൧൧൬വീം ഗാഥാമേം കഹീ ഗഈ രാഗ -ദ്വേഷമയ ക്രിയാകേ ഫല ഹൈം; ക്യോംകി ഉസ ക്രിയാസേ കര്മബന്ധ ഹോതാ ഹൈ, ഔര കര്മ ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കരകേ മനുഷ്യാദിപര്യായോംകോ ഉത്പന്ന കരതേ ഹൈം ..൧൧൭..

അബ യഹ നിര്ണയ കരതേ ഹൈം കി മനുഷ്യാദിപര്യായോംമേം ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കിസ കാരണസേ ഹോതാ ഹൈ ? : —

അന്വയാര്ഥ : — [നരനാരകതിര്യക്സുരാഃ ജീവാഃ ] മനുഷ്യ, നാരക, തിര്യംച ഔര ദേവരൂപ ജീവ [ഖലു ] വാസ്തവമേം [നാമകര്മ നിര്വൃത്താഃ ] നാമകര്മസേ നിഷ്പന്ന ഹൈം . [ഹി ] വാസ്തവമേം [സ്വകര്മാണി ] വേ അപനേ കര്മരൂപസേ [പരിണമമാനാഃ ] പരിണമിത ഹോതേ ഹൈം ഇസലിയേ [തേ ന ലബ്ധസ്വഭാവാഃ ] ഉന്ഹേം സ്വഭാവകീ ഉപലബ്ധി നഹീം ഹൈ ..൧൧൮..

Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version

അമീ മനുഷ്യാദയഃ പര്യായാ നാമകര്മനിര്വൃത്താഃ സന്തി താവത് . ന പുനരേതാവതാപി തത്ര ജീവസ്യ സ്വഭാവാഭിഭവോസ്തി, യഥാ കനകബദ്ധമാണിക്യകംക ണേഷു മാണിക്യസ്യ . യത്തത്ര നൈവ ജീവഃ സ്വഭാവമുപലഭതേ തത് സ്വകര്മപരിണമനാത്, പയഃപൂരവത് . യഥാ ഖലു പയഃപൂരഃ പ്രദേശസ്വാദാഭ്യാം പിചുമന്ദചന്ദനാദിവനരാജീം പരിണമന്ന ദ്രവത്വസ്വാദുത്വസ്വഭാവമുപലഭതേ, തഥാത്മാപി പ്രദേശഭാവാഭ്യാം കര്മപരിണമനാന്നാമൂര്തത്വനിരുപരാഗവിശുദ്ധിമത്ത്വസ്വഭാവമുപലഭതേ ..൧൧൮.. ലബ്ധസ്വഭാവാ ന ഭവന്തി, തേന കാരണേന സ്വഭാവാഭിഭവോ ഭണ്യതേ, ന ച ജീവാഭാവഃ . കഥംഭൂതാഃ സന്തോ ലബ്ധസ്വഭാവാ ന ഭവന്തി . പരിണമമാണാ സകമ്മാണി സ്വകീയോദയാഗതകര്മാണി സുഖദുഃഖരൂപേണ പരിണമമാനാ ഇതി . അയമത്രാര്ഥഃ — യഥാ വൃക്ഷസേചനവിഷയേ ജലപ്രവാഹശ്ചന്ദനാദിവനരാജിരൂപേണ പരിണതഃ സന്സ്വകീയ-

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ, യഹ മനുഷ്യാദിപര്യായേം നാമകര്മസേ നിഷ്പന്ന ഹൈം, കിന്തു ഇതനേസേ ഭീ വഹാ ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ നഹീം ഹൈ; ജൈസേ കനകബദ്ധ (സുവര്ണമേം ജഡേ ഹുയേ) മാണികവാലേ കംകണോംമേം മാണികകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ നഹീം ഹോതാ തദനുസാര . ജോ വഹാ ജീവ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ – അനുഭവ നഹീം കരതാ സോ സ്വകര്മരൂപ പരിണമിത ഹോനേസേ ഹൈ, പാനീകേ പൂര (ബാഢ) കീ ഭാ തി . ജൈസേ പാനീകാ പൂര പ്രദേശസേ ഔര സ്വാദസേ നിമ്ബ -ചന്ദനാദിവനരാജിരൂപ (നീമ, ചന്ദന ഇത്യാദി വൃക്ഷോംകീ ലമ്ബീ പംക്തിരൂപ) പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ ( അപനേ ൧ദ്രവത്വ ഔര ൨സ്വാദുത്വരൂപ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ ഭീ പ്രദേശസേ ഔര ഭാവസേ സ്വകര്മരൂപ പരിണമിത ഹോനേസേ (അപനേ) അമൂര്തത്വ ഔര ൩നിരുപരാഗ വിശുദ്ധിമത്വരൂപ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ .

ഭാവാര്ഥ : — മനുഷ്യാദിപര്യായോംമേം കര്മ കഹീം ജീവകേ സ്വഭാവകോ ന തോ ഹനതാ ഹൈ ഔര ന ആച്ഛാദിത കരതാ ഹൈ; പരന്തു വഹാ ജീവ സ്വയം ഹീ അപനേ ദോഷസേ കര്മാനുസാര പരിണമന കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ ഉസേ അപനേ സ്വഭാവകീ ഉപലബ്ധി നഹീം ഹൈ . ജൈസേ പാനീകാ പൂര പ്രദേശകീ അപേക്ഷാസേ വൃക്ഷോംകേ രൂപസേ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ അപനേ പ്രവാഹീപനേരൂപ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ കരതാ ഹുആ അനുഭവ നഹീം കരതാ, ഔര സ്വാദകീ അപേക്ഷാസേ വൃക്ഷരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ അപനേ സ്വാദിഷ്ടപനേരൂപ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ, ഉസീപ്രകാര ആത്മാ ഭീ പ്രദേശകീ അപേക്ഷാസേ സ്വകര്മാനുസാര പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ അപനേ അമൂര്തസ്വരൂപ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ ഔര ഭാവകീ അപേക്ഷാസേ സ്വകര്മരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹുആ ഉപരാഗസേ രഹിത വിശുദ്ധിവാലാപനാരൂപ അപനേ സ്വഭാവകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ . ഇസസേ യഹ നിശ്ചിത ഹോതാ ഹൈ കി മനുഷ്യാദിപര്യായോംമേം ജീവോംകോ അപനേ ഹീ ദോഷസേ അപനേ ൧. ദ്രവത്വ = പ്രവാഹീപനാ . ൨. സ്വാദുത്വ = സ്വാദിഷ്ടപനാ . ൩. നിരുപരാഗ -വിശുദ്ധിമത്വ = ഉപരാഗ (-മലിനതാ, വികാര) രഹിത വിശുദ്ധിവാലാപനാ [അരൂപീപനാ ഔര നിര്വികാര

Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version

ഇഹ താവന്ന കശ്ചിജ്ജായതേ ന മ്രിയതേ ച . അഥ ച മനുഷ്യദേവതിര്യങ്നാരകാത്മകോ ജീവലോകഃ പ്രതിക്ഷണപരിണാമിത്വാദുത്സംഗിതക്ഷണഭംഗോത്പാദഃ . ന ച വിപ്രതിഷിദ്ധമേതത്, സംഭവവിലയയോരേകത്വ- കോമലശീതലനിര്മലാദിസ്വഭാവം ന ലഭതേ, തഥായം ജീവോപി വൃക്ഷസ്ഥാനീയകര്മോദയപരിണതഃ സന്പരമാഹ്ലാദൈക- ലക്ഷണസുഖാമൃതാസ്വാദനൈര്മല്യാദിസ്വകീയഗുണസമൂഹം ന ലഭത ഇതി ..൧൧൮.. അഥ ജീവസ്യ ദ്രവ്യേണ നിത്യത്വേപി പര്യായേണ വിനശ്വരത്വം ദര്ശയതി – ജായദി ണേവ ണ ണസ്സദി ജായതേ നൈവ ന നശ്യതി ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന . ക്വ . ഖണഭംഗസമുബ്ഭവേ ജണേ കോഈ ക്ഷണഭങ്ഗസമുദ്ഭവേ ജനേ കോപി . ക്ഷണം ക്ഷണം പ്രതി സ്വഭാവകീ അനുപലബ്ധി ഹൈ, കര്മാദിക അന്യ കിസീ കാരണസേ നഹീം . ‘കര്മ ജീവകേ സ്വഭാവകാ പരാഭവ കരതാ ഹൈ’ ഐസാ കഹനാ തോ ഉപചാര കഥന ഹൈ; പരമാര്ഥസേ ഐസാ നഹീം ഹൈ ..൧൧൮..

അബ, ജീവകീ ദ്രവ്യരൂപസേ ൧അവസ്ഥിതതാ ഹോനേ പര ഭീ പര്യായോംസേ അനവസ്ഥിതതാ (അനിത്യതാ -അസ്ഥിരതാ) പ്രകാശതേ ഹൈം : —

അന്വയാര്ഥ : — [ക്ഷണഭങ്ഗസമുദ്ഭവേ ജനേ ] പ്രതിക്ഷണ ഉത്പാദ ഔര വിനാശവാലേ ജീവലോകമേം [കശ്ചിത് ] കോഈ [ന ഏവ ജായതേ ] ഉത്പന്ന നഹീം ഹോതാ ഔര [ന നശ്യതി ] ന നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ; [ഹി ] ക്യോംകി [യഃ ഭവഃ സഃ വിലയഃ ] ജോ ഉത്പാദ ഹൈ വഹീ വിനാശ ഹൈ; [സംഭവ -വിലയൌ ഇതി തൌ നാനാ ] ഔര ഉത്പാദ തഥാ വിനാശ, ഇസപ്രകാര വേ അനേക (ഭിന്ന) ഭീ ഹൈം ..൧൧൯..

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ യഹാ ന കോഈ ജന്മ ലേതാ ഹൈ ഔര ന മരതാ ഹൈ (അര്ഥാത് ഇസ ലോകമേം കോഈ ന തോ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര ന നാശകോ പ്രാപ്ത ഹോതാ ഹൈ ) . ഔര (ഐസാ ഹോനേ പര ഭീ) മനുഷ്യ- ദേവ -തിര്യംച -നാരകാത്മക ജീവലോക പ്രതിക്ഷണ പരിണാമീ ഹോനേസേ ക്ഷണ -ക്ഷണമേം ഹോനേവാലേ വിനാശ ഔര ൧. അവസ്ഥിതതാ = സ്ഥിരപനാ; ഠീക രഹനാ .

Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version

നാനാത്വാഭ്യാമ് . യദാ ഖലു ഭംഗോത്പാദയോരേകത്വം തദാ പൂര്വപക്ഷഃ, യദാ തു നാനാത്വം തദോത്തരഃ . തഥാ ഹി — യഥാ യ ഏവ ഘടസ്തദേവ കുണ്ഡമിത്യുക്തേ ഘടകുണ്ഡസ്വരൂപയോരേകത്വാസംഭവാത്തദുഭയാധാരഭൂതാ മൃത്തികാ സംഭവതി, തഥാ യ ഏവ സംഭവഃ സ ഏവ വിലയ ഇത്യുക്തേ സംഭവവിലയ- സ്വരൂപയോരേകത്വാസംഭവാത്തദുഭയാധാരഭൂതം ധ്രൌവ്യം സംഭവതി; തതോ ദേവാദിപര്യായേ സംഭവതി മനുഷ്യാദി- പര്യായേ വിലീയമാനേ ച യ ഏവ സംഭവഃ സ ഏവ വിലയ ഇതി കൃത്വാ തദുഭയാധാരഭൂതം ധ്രൌവ്യവജ്ജീവദ്രവ്യം സംഭാവ്യത ഏവ . തതഃ സര്വദാ ദ്രവ്യത്വേന ജീവഷ്ടംകോത്കീര്ണോവതിഷ്ഠതേ . അപി ച യഥാന്യോ ഘടോന്യത്കുണ്ഡമിത്യുക്തേ തദുഭയാധാരഭൂതായാ മൃത്തികായാ അന്യത്വാസംഭവാത് ഘടകുണ്ഡ- സ്വരൂപേ സംഭവതഃ, തഥാന്യഃ സംഭവോന്യോ വിലയ ഇത്യുക്തേ തദുഭയാധാരഭൂതസ്യ ധ്രൌവ്യസ്യാന്യത്വാ- ഭങ്ഗസമുദ്ഭവോ യത്ര സംഭവതി ക്ഷണഭങ്ഗസമുദ്ഭവസ്തസ്മിന്ക്ഷണഭങ്ഗസമുദ്ഭവേ വിനശ്വരേ പര്യായാര്ഥികനയേന ജനേ ലോകേ ജഗതി കശ്ചിദപി, തസ്മാന്നൈവ ജായതേ ന ചോത്പദ്യത ഇതി ഹേതും വദതി . ജോ ഹി ഭവോ സോ വിലഓ ദ്രവ്യാര്ഥികനയേന യോ ഹി ഭവസ്സ ഏവ വിലയോ യതഃ കാരണാത് . തഥാഹി – മുക്താത്മനാം യ ഏവ സകലവിമലകേവലജ്ഞാനാദിരൂപേണ മോക്ഷപര്യായേണ ഭവ ഉത്പാദഃ സ ഏവ നിശ്ചയരത്ത്ത്ത്ത്നത്രയാത്മകനിശ്ചയമോക്ഷമാര്ഗപര്യായേണ വിലയോ വിനാശസ്തൌ ച മോക്ഷപര്യായമോക്ഷമാര്ഗപര്യായൌ കാര്യകാരണരൂപേണ ഭിന്നൌ, തദുഭയാധാരഭൂതം യത്പരമാത്മദ്രവ്യം തദേവ, മൃത്പിണ്ഡ- ഉത്പാദകേ സാഥ (ഭീ) ജുഡാ ഹുആ ഹൈ . ഔര യഹ വിരോധകോ പ്രാപ്ത നഹീം ഹോതാ; ക്യോംകി ഉദ്ഭവ ഔര വിലയകാ ഏകപനാ ഔര അനേകപനാ ഹൈ . ജബ ഉദ്ഭവ ഔര വിലയകാ ഏകപനാ ഹൈ തബ പൂര്വപക്ഷ ഹൈ, ഔര ജബ അനേകപനാ ഹൈ തബ ഉത്തരപക്ഷ ഹൈ . (അര്ഥാത് – ജബ ഉത്പാദ ഔര വിനാശകേ ഏകപനേകീ അപേക്ഷാ ലീ ജായ തബ യഹ പക്ഷ ഫലിത ഹോതാ ഹൈ കി – ‘ന തോ കോഈ ഉത്പന്ന ഹോതാ ഹൈ ഔര ന നഷ്ട ഹോതാ ഹൈ; ഔര ജബ ഉത്പാദ തഥാ വിനാശകേ അനേകപനേകീ അപേക്ഷാ ലീ ജായ തബ പ്രതിക്ഷണ ഹോനേവാലേ വിനാശ ഔര ഉത്പാദകാ പക്ഷ ഫലിത ഹോതാ ഹൈ .) വഹ ഇസപ്രകാര ഹൈ : —

ജൈസേ : — ‘ജോ ഘഡാ ഹൈ വഹീ കൂ ഡാ ഹൈ’ ഐസാ കഹാ ജാനേ പര, ഘഡേ ഔര കൂ ഡേകേ സ്വരൂപകാ ഏകപനാ അസമ്ഭവ ഹോനേസേ, ഉന ദോനോംകീ ആധാരഭൂത മിട്ടീ പ്രഗട ഹോതീ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ‘ജോ ഉത്പാദ ഹൈ വഹീ വിനാശ ഹൈ’ ഐസാ കഹാ ജാനേ പര ഉത്പാദ ഔര വിനാശകേ സ്വരൂപകാ ഏകപനാ അസമ്ഭവ ഹോനേസേ ഉന ദോനോംകാ ആധാരഭൂത ധ്രൌവ്യ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ; ഇസലിയേ ദേവാദിപര്യായകേ ഉത്പന്ന ഹോനേ ഔര മനുഷ്യാദിപര്യായകേ നഷ്ട ഹോനേ പര, ‘ജോ ഉത്പാദ ഹൈ വഹീ വിലയ ഹൈ’ ഐസാ മാനനേസേ (ഇസ അപേക്ഷാസേ) ഉന ദോനോംകാ ആധാരഭൂത ധ്രൌവ്യവാന് ജീവദ്രവ്യ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ (-ലക്ഷമേം ആതാ ഹൈ ) ഇസലിയേ സര്വദാ ദ്രവ്യപനേസേ ജീവ ടംകോത്കീര്ണ രഹതാ ഹൈ

ഔര ഫി ര, ജൈസേ ‘അന്യ ഘഡാ ഹൈ ഔര അന്യ കൂ ഡാ ഹൈ’ ഐസാ കഹാ ജാനേ പര ഉന ദോനോംകീ ആധാരഭൂത മിട്ടീകാ അന്യപനാ (-ഭിന്ന -ഭിന്നപനാ) അസംഭവിത ഹോനേസേ ഘഡേകാ ഔര കൂ ഡേകാ (-ദോനോംകാ ഭിന്ന -ഭിന്ന) സ്വരൂപ പ്രഗട ഹോതാ ഹൈ, ഉസീപ്രകാര ‘അന്യ ഉത്പാദ ഹൈ ഔര അന്യ വ്യയ

Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version

സംഭവാത്സംഭവവിലയസ്വരൂപേ സംഭവതഃ; തതോ ദേവാദിപര്യായേ സംഭവതി മനുഷ്യാദിപര്യായേ വിലീയമാനേ ചാന്യഃ സംഭവോന്യോ വിലയ ഇതി കൃത്വാ സംഭവവിലയവന്തൌ ദേവാദിമനുഷ്യാദിപര്യായൌ സംഭാവ്യേതേ ഏവ തതഃ പ്രതിക്ഷണം പര്യായൈര്ജീവോനവസ്ഥിതഃ ..൧൧൯..

അന്വയാര്ഥ : — [തസ്മാത് തു ] ഇസലിയേ [സംസാരേ ] സംസാരമേം [സ്വഭാവസമവസ്ഥിതഃ ഇതി ] സ്വഭാവസേ അവസ്ഥിത ഐസാ [കശ്ചിത് ന അസ്തി ] കോഈ നഹീം ഹൈ; (അര്ഥാത് സംസാരമേം കിസീകാ സ്വഭാവ കേവല ഏകരൂപ രഹനേവാലാ നഹീം ഹൈ ); [സംസാരഃ പുനഃ ] ഔര സംസാര തോ [സംസരതഃ ] സംസരണ കരതേ ഹുയേ (ഗോല ഫി രതേ ഹുയേ, പരിവര്തിത ഹോതേ ഹുയേ) [ദ്രവ്യസ്യ ] ദ്രവ്യകീ [ക്രിയാ ] ക്രിയാ ഹൈ ..൧൨൦..

തേഥീ സ്വഭാവേ സ്ഥിര ഏവും ന കോഈ ഛേ സംസാരമാം; സംസാര തോ സംസരണ കരതാ ദ്രവ്യ കേരീ ഛേ ക്രിയാ. ൧൨൦.

Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version

യതഃ ഖലു ജീവോ ദ്രവ്യത്വേനാവസ്ഥിതോപി പര്യായൈരനവസ്ഥിതഃ, തതഃ പ്രതീയതേ ന കശ്ചിദപി സംസാരേ സ്വഭാവേനാവസ്ഥിത ഇതി . യച്ചാത്രാനവസ്ഥിതത്വം തത്ര സംസാര ഏവ ഹേതുഃ, തസ്യ മനുഷ്യാദി- പര്യായാത്മകത്വാത് സ്വരൂപേണൈവ തഥാവിധത്വാത് . അഥ യസ്തു പരിണമമാനസ്യ ദ്രവ്യസ്യ പൂര്വോത്തര- ദശാപരിത്യാഗോപാദാനാത്മകഃ ക്രിയാഖ്യഃ പരിണാമസ്തത്സംസാരസ്യ സ്വരൂപമ് ..൧൨൦..

അഥ പരിണാമാത്മകേ സംസാരേ കുതഃ പുദ്ഗലശ്ലേഷോ യേന തസ്യ മനുഷ്യാദിപര്യായാത്മകത്വ- മിത്യത്ര സമാധാനമുപവര്ണയതി —

വ്യാഖ്യാതമിദാനീം തസ്യോപസംഹാരമാഹ — തമ്ഹാ ദു ണത്ഥി കോഈ സഹാവസമവട്ഠിദോ ത്തി തസ്മാന്നാസ്തി കശ്ചിത്സ്വ- ഭാവസമവസ്ഥിത ഇതി . യസ്മാത്പൂര്വോക്തപ്രകാരേണ മനുഷ്യാദിപര്യായാണാം വിനശ്വരത്വം വ്യാഖ്യാതം തസ്മാദേവ ജ്ഞായതേ പരമാനന്ദൈകലക്ഷണപരമചൈതന്യചമത്കാരപരിണതശുദ്ധാത്മസ്വഭാവവദവസ്ഥിതോ നിത്യഃ കോപി നാസ്തി . ക്വ . സംസാരേ നിസ്സംസാരശുദ്ധാത്മനോ വിപരീതേ സംസാരേ . സംസാരസ്വരൂപം കഥയതി — സംസാരോ പുണ കിരിയാ സംസാരഃ പുനഃ ക്രിയാ . നിഷ്ക്രിയനിര്വികല്പശുദ്ധാത്മപരിണതേര്വിസദൃശീ മനുഷ്യാദിവിഭാവപര്യായപരിണതിരൂപാ ക്രിയാ സംസാര- സ്വരൂപമ് . സാ ച കസ്യ ഭവതി . സംസരമാണസ്സ ജീവസ്സ വിശുദ്ധജ്ഞാനദര്ശനസ്വഭാവമുക്താത്മനോ വിലക്ഷണസ്യ സംസരതഃ പരിഭ്രമതഃ സംസാരിജീവസ്യേതി . തതഃ സ്ഥിതം മനുഷ്യാദിപര്യായാത്മകഃ സംസാര ഏവ വിനശ്വരത്വേ കാരണമിതി ..൧൨൦.. ഏവം ശുദ്ധാത്മനോ ഭിന്നാനാം കര്മജനിതമനുഷ്യാദിപര്യായാണാം വിനശ്വരത്വകഥനമുഖ്യതയാ

ടീകാ : — വാസ്തവമേം ജീവ ദ്രവ്യപനേസേ അവസ്ഥിത ഹോനേ പര ഭീ പര്യായോംസേ അനവസ്ഥിത ഹൈ; ഇസസേ യഹ പ്രതീത ഹോതാ ഹൈ കി സംസാരമേം കോഈ ഭീ സ്വഭാവസേ അവസ്ഥിത നഹീം ഹൈ (അര്ഥാത് കിസീകാ സ്വഭാവ കേവല അവിചല — ഏകരൂപ രഹനേവാലാ നഹീം ഹൈ ); ഔര യഹാ ജോ അനവസ്ഥിതതാ ഹൈ ഉസമേം സംസാര ഹീ ഹേതു ഹൈ; ക്യോംകി വഹ (-സംസാര) മനുഷ്യാദിപര്യായാത്മക ഹൈ, കാരണ കി വഹ സ്വരൂപസേ ഹീ വൈസാ ഹൈ, (അര്ഥാത് സംസാരകാ സ്വരൂപ ഹീ ഐസാ ഹൈ ) ഉസമേം പരിണമന കരതേ ഹുയേ ദ്രവ്യകാ പൂര്വോത്തരദശാകാ ത്യാഗഗ്രഹണാത്മക ഐസാ ജോ ക്രിയാ നാമകാ പരിണാമ ഹൈ വഹ സംസാരകാ സ്വരൂപ ഹൈ ..൧൨൦..

അബ പരിണാമാത്മക സംസാരമേം കിസ കാരണസേ പുദ്ഗലകാ സംബംധ ഹോതാ ഹൈ കി ജിസസേ വഹ (സംസാര) മനുഷ്യാദിപര്യായാത്മക ഹോതാ ഹൈ ? — ഇസകാ യഹാ സമാധാന കരതേ ഹൈം : —

കര്മേ മലിന ജീവ കര്മസംയുത പാമതോ പരിണാമനേ, തേഥീ കരമ ബംധായ ഛേ; പരിണാമ തേഥീ കര്മ ഛേ. ൧൨൧.

Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version

യോ ഹി നാമ സംസാരനാമായമാത്മനസ്തഥാവിധഃ പരിണാമഃ സ ഏവ ദ്രവ്യകര്മശ്ലേഷഹേതുഃ . അഥ തഥാവിധപരിണാമസ്യാപി കോ ഹേതുഃ . ദ്രവ്യകര്മ ഹേതുഃ, തസ്യ ദ്രവ്യകര്മസംയുക്തത്വേനൈവോപലമ്ഭാത് . ഏവം സതീതരേതരാശ്രയദോഷഃ . ന ഹി; അനാദിപ്രസിദ്ധദ്രവ്യകര്മാഭിസംബദ്ധസ്യാത്മനഃ പ്രാക്തനദ്രവ്യകര്മണസ്തത്ര ഹേതുത്വേനോപാദാനാത് . ഏവം കാര്യകാരണഭൂതനവപുരാണദ്രവ്യകര്മത്വാദാത്മനസ്തഥാവിധപരിണാമോ ഗാഥാചതുഷ്ടയേന ദ്വിതീയസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ സംസാരസ്യ കാരണം ജ്ഞാനാവരണാദി ദ്രവ്യകര്മ തസ്യ തു കാരണം മിഥ്യാത്വരാഗാദിപരിണാമ ഇത്യാവേദയതി — ആദാ നിര്ദോഷിപരമാത്മാ നിശ്ചയേന ശുദ്ധബുദ്ധൈകസ്വഭാവോപി വ്യവഹാരേണാനാദികര്മബന്ധവശാത് കമ്മമലിമസോ കര്മമലീമസോ ഭവതി . തഥാഭവന്സന് കിം കരോതി . പരിണാമം

അന്വയാര്ഥ : — [കര്മമലീമസഃ ആത്മാ ] കര്മസേ മലിന ആത്മാ [കര്മസംയുക്തം പരിണാമം ] കര്മസംയുക്ത പരിണാമകോ (-ദ്രവ്യകര്മകേ സംയോഗസേ ഹോനേവാലേ അശുദ്ധ പരിണാമകോ) [ലഭതേ ] പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ . [തതഃ ] ഉസസേ [കര്മ ശ്ലിഷ്യതി ] കര്മ ചിപക ജാതാ ഹൈ (-ദ്രവ്യകര്മകാ ബംധ ഹോതാ ഹൈ ); [തസ്മാത് തു ] ഇസലിയേ [പരിണാമഃ കര്മ ] പരിണാമ വഹ കര്മ ഹൈ ..൧൨൧..

ടീകാ : — ‘സംസാര’ നാമക ജോ യഹ ആത്മാകാ തഥാവിധ (-ഉസപ്രകാരകാ) പരിണാമ ഹൈ വഹീ ദ്രവ്യകര്മകേ ചിപകനേകാ ഹേതു ഹൈ . അബ, ഉസ പ്രകാരകേ പരിണാമകാ ഹേതു കൌന ഹൈ ? (ഇസകേ ഉത്തരമേം കഹതേ ഹൈം കിഃ) ദ്രവ്യകര്മ ഉസകാ ഹേതു ഹൈ, ക്യോംകി ൧ദ്രവ്യകര്മകീ സംയുക്തതാസേ ഹീ വഹ ദേഖാ ജാതാ ഹൈ .

(ശംകാ : – ) ഐസാ ഹോനേസേ ൨ഇതരേതരാശ്രയദോഷ ആയഗാ ! (സമാധാന : – ) നഹീം ആയഗാ; ക്യോംകി അനാദിസിദ്ധ ദ്രവ്യകര്മകേ സാഥ സംബദ്ധ ഐസേ ആത്മാകാ ജോ പൂര്വകാ ൩ദ്രവ്യകര്മ ഹൈ ഉസകാ വഹാ ഹേതുരൂപസേ ഗ്രഹണ (-സ്വീകാര) കിയാ ഗയാ ഹൈ . ൧. ദ്രവ്യകര്മകേ സംയോഗസേ ഹീ അശുദ്ധ പരിണാമ ഹോതേ ഹൈം, ദ്രവ്യകര്മകേ ബിനാ വേ കഭീ നഹീം ഹോതേ; ഇസലിയേ ദ്രവ്യകര്മ

അശുദ്ധ പരിണാമകാ കാരണ ഹൈ . ൨. ഏക അസിദ്ധ ബാതകോ സിദ്ധ കരനേകേ ലിയേ ദൂസരീ അസിദ്ധ ബാതകാ ആശ്രയ ലിയാ ജായ, ഔര ഫി ര ഉസ ദൂസരീ

പര ഉസകാ കാരണ പുനഃ ദ്രവ്യകര്മ കഹാ ഹൈ, ഇസലിയേ ശംകാകാരകോ ശംകാ ഹോതീ ഹൈ കി ഇസ ബാതമേം ഇതരേതരാശ്രയ ദോഷ ആതാ ഹൈ . ൩. നവീന ദ്രവ്യകര്മകാ കാരണ അശുദ്ധ ആത്മപരിണാമ ഹൈ, ഔര ഉസ അശുദ്ധ ആത്മപരിണാമകാ കാരണ വഹകാ വഹീ

Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version

ദ്രവ്യകര്മൈവ, തഥാത്മാ ചാത്മപരിണാമകര്തൃത്വാദ് ദ്രവ്യകര്മകര്താപ്യുപചാരാത് ..൧൨൧..

ആത്മപരിണാമോ ഹി താവത്സ്വയമാത്മൈവ, പരിണാമിനഃ പരിണാമസ്വരൂപകര്തൃത്വേന പരിണാമാ- ദനന്യത്വാത് . യശ്ച തസ്യ തഥാവിധഃ പരിണാമഃ സാ ജീവമയ്യേവ ക്രിയാ, സര്വദ്രവ്യാണാം പരിണാമ- ലഹദി പരിണാമം ലഭതേ . കഥംഭൂതമ് കഥംഭൂതമ് . കമ്മസംജുത്തം കര്മരഹിതപരമാത്മനോ വിസദ്രശകര്മസംയുക്തം മിഥ്യാത്വ- രാഗാദിവിഭാവപരിണാമം . തത്തോ സിലിസദി കമ്മം തതഃ പരിണാമാത് ശ്ലിഷ്യതി ബധ്നാതി . കിമ് . കര്മ . യദി പുനര്നിര്മലവിവേകജ്യോതിഃപരിണാമേന പരിണമതി തദാ തു കര്മ മുഞ്ചതി . തമ്ഹാ കമ്മം തു പരിണാമോ തസ്മാത് കര്മ തു പരിണാമഃ . യസ്മാദ്രാഗാദിപരിണാമേന കര്മ ബധ്നാതി, തസ്മാദ്രാഗാദിവികല്പരൂപോ ഭാവകര്മസ്ഥാനീയഃ സരാഗപരിണാമ ഏവ കര്മകാരണത്വാദുപചാരേണ കര്മേതി ഭണ്യതേ . തതഃ സ്ഥിതം രാഗാദിപരിണാമഃ കര്മബന്ധ- കാരണമിതി ..൧൨൧.. അഥാത്മാ നിശ്ചയേന സ്വകീയപരിണാമസ്യൈവ കര്താ, ന ച ദ്രവ്യകര്മണ ഇതി പ്രതിപാദയതി .

ഇസപ്രകാര നവീന ദ്രവ്യകര്മ ജിസകാ കാര്യഭൂത ഹൈ ഔര പുരാനാ ദ്രവ്യകര്മ ജിസകാ കാരണഭൂത ഹൈ, ഐസാ (ആത്മാകാ തഥാവിധ പരിണാമ) ഹോനേസേ ആത്മാകാ തഥാവിധ പരിണാമ ഉപചാരസേ ദ്രവ്യകര്മ ഹീ ഹൈ, ഔര ആത്മാ ഭീ അപനേ പരിണാമകാ കര്ത്താ ഹോനേസേ ദ്രവ്യകര്മകാ കര്ത്താ ഭീ ഉപചാരസേ ഹൈ ..൧൨൧..

അന്വയാര്ഥ : — [പരിണാമഃ ] പരിണാമ [സ്വയമ് ] സ്വയം [ആത്മാ ] ആത്മാ ഹൈ, [സാ പുനഃ ] ഔര വഹ [ജീവമയീ ക്രിയാ ഇതി ഭവതി ] ജീവമയ ക്രിയാ ഹൈ; [ക്രിയാ ] ക്രിയാകോ [കര്മ ഇതി മതാ ] കര്മ മാനാ ഗയാ ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ ആത്മാ [കര്മണഃ കര്താ തു ന ] ദ്രവ്യകര്മകാ കര്ത്താ തോ നഹീം ഹൈ ..൧൨൨..

പരിണാമ പോതേ ജീവ ഛേ, നേ ഛേ ക്രിയാ ഏ ജീവമയീ; കിരിയാ ഗണീ ഛേ കര്മ; തേഥീ കര്മനോ കര്താ നഥീ. ൧൨൨.

Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version

ലക്ഷണക്രിയായാ ആത്മമയത്വാഭ്യുപഗമാത് . യാ ച ക്രിയാ സാ പുനരാത്മനാ സ്വതന്ത്രേണ പ്രാപ്യത്വാത്കര്മ . തതസ്തസ്യ പരമാര്ഥാദാത്മാ ആത്മപരിണാമാത്മകസ്യ ഭാവകര്മണ ഏവ കര്താ, ന തു പുദ്ഗലപരിണാമാത്മകസ്യ ദ്രവ്യകര്മണഃ . അഥ ദ്രവ്യകര്മണഃ കഃ കര്തേതി ചേത് . പുദ്ഗലപരിണാമോ ഹി താവത്സ്വയം പുദ്ഗല ഏവ, പരിണാമിനഃ പരിണാമസ്വരൂപകര്തൃത്വേന പരിണാമാദനന്യത്വാത് . യശ്ച തസ്യ തഥാവിധഃ പരിണാമഃ സാ പുദ്ഗലമയ്യേവ ക്രിയാ, സര്വ- ദ്രവ്യാണാം പരിണാമലക്ഷണക്രിയായാ ആത്മമയത്വാഭ്യുപഗമാത് . യാ ച ക്രിയാ സാ പുനഃ പുദ്ഗലേന സ്വതന്ത്രേണ പ്രാപ്യത്വാത്കര്മ . തതസ്തസ്യ പരമാര്ഥാത് പുദ്ഗല ആത്മപരിണാമാത്മകസ്യ അഥവാ ദ്വിതീയപാതനികാ – ശുദ്ധപാരിണാമികപരമഭാവഗ്രാഹകേണ ശുദ്ധനയേന യഥൈവാകര്താ തഥൈവാശുദ്ധനയേനാപി സാംഖ്യേന യദുക്തം തന്നിഷേധാര്ഥമാത്മനോ ബന്ധമോക്ഷസിദ്ധയര്ഥം കഥംചിത്പരിണാമിത്വം വ്യവസ്ഥാപയതീതി പാതനികാദ്വയം മനസി സംപ്രധാര്യ സൂത്രമിദം നിരൂപയതി — പരിണാമോ സയമാദാ പരിണാമഃ സ്വയമാത്മാ, ആത്മ- പരിണാമസ്താവദാത്മൈവ . കസ്മാത് . പരിണാമപരിണാമിനോസ്തന്മയത്വാത് . സാ പുണ കിരിയ ത്തി ഹോദി സാ പുനഃ ക്രിയേതി ഭവതി, സ ച പരിണാമഃ ക്രിയാ പരിണതിരിതി ഭവതി . കഥംഭൂതാ . ജീവമയാ ജീവേന നിര്വൃത്തത്വാജ്ജീവമയീ . കിരിയാ കമ്മ ത്തി മദാ ജീവേന സ്വതന്ത്രേണ സ്വാധീനേന ശുദ്ധാശുദ്ധോപാദാനകാരണഭൂതേന പ്രാപ്യത്വാത്സാ ക്രിയാ കര്മേതി മതാ സംമതാ . കര്മശബ്ദേനാത്ര യദേവ ചിദ്രൂപം ജീവാദഭിന്നം ഭാവകര്മസംജ്ഞം നിശ്ചയകര്മ തദേവ ഗ്രാഹ്യമ് . തസ്യൈവ കര്താ ജീവഃ . തമ്ഹാ കമ്മസ്സ ണ ദു കത്താ തസ്മാദ്ദ്രവ്യകര്മണോ ന കര്തേതി . അത്രൈതദായാതി – യദ്യപി കഥംചിത് പരിണാമിത്വേ സതി ജീവസ്യ കര്തൃത്വം ജാതം തഥാപി നിശ്ചയേന സ്വകീയ- പരിണാമാനാമേവ കര്താ, പുദ്ഗലകര്മണാം വ്യവഹാരേണേതി . തത്ര തു യദാ ശുദ്ധോപാദാനകാരണരൂപേണ ശുദ്ധോപയോഗേന പരിണാമകേ സ്വരൂപകാ കര്ത്താ ഹോനേസേ പരിണാമസേ അനന്യ ഹൈ; ഔര ജോ ഉസകാ (-ആത്മാകാ) തഥാവിധ പരിണാമ ഹൈ വഹ ജീവമയീ ഹീ ക്രിയാ ഹൈ, ക്യോംകി സര്വ ദ്രവ്യോംകീ പരിണാമലക്ഷണക്രിയാ ആത്മമയതാ (നിജമയതാ) സേ സ്വീകാര കീ ഗഈ ഹൈ; ഔര ഫി ര, ജോ (ജീവമയീ) ക്രിയാ ഹൈ വഹ ആത്മാകേ ദ്വാരാ സ്വതംത്രതയാ ൧പ്രാപ്യ ഹോനേസേ കര്മ ഹൈ . ഇസലിയേ പരമാര്ഥതഃ ആത്മാ അപനേ പരിണാമസ്വരൂപ ഭാവകര്മകാ ഹീ കര്ത്താ ഹൈ; കിന്തു പുദ്ഗലപരിണാമസ്വരൂപ ദ്രവ്യകര്മകാ നഹീം .

അബ യഹാ ഐസാ പ്രശ്ന ഹോതാ ഹൈ കി ‘(ജീവ ഭാവകര്മകാ ഹീ കര്ത്താ ഹൈ തബ ഫി ര) ദ്രവ്യകര്മകാ കര്ത്താ കൌന ഹൈ ?’ ഇസകാ ഉത്തര ഇസപ്രകാര ഹൈ : — പ്രഥമ തോ പുദ്ഗലകാ പരിണാമ വാസ്തവമേം സ്വയം പുദ്ഗല ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി പരിണാമീ പരിണാമകേ സ്വരൂപകാ കര്ത്താ ഹോനേസേ പരിണാമസേ അനന്യ ഹൈ; ഔര ജോ ഉസകാ (-പുദ്ഗലകാ) തഥാവിധി പരിണാമ ഹൈ വഹ പുദ്ഗലമയീ ഹീ ക്രിയാ ഹൈ, ക്യോംകി സര്വ ദ്രവ്യോംകീ പരിണാമസ്വരൂപ ക്രിയാ നിജമയ ഹോതീ ഹൈ, ഐസാ സ്വീകാര കിയാ ഗയാ ഹൈ; ഔര ഫി ര, ജോ (പുദ്ഗലമയീ) ക്രിയാ ഹൈ വഹ പുദ്ഗലകേ ദ്വാരാ സ്വതംത്രതയാ പ്രാപ്യ ഹോനേസേ കര്മ ഹൈ . ഇസലിയേ പരമാര്ഥതഃ പുദ്ഗല അപനേ പരിണാമസ്വരൂപ ഉസ ദ്രവ്യകര്മകാ ഹീ കര്ത്താ ഹൈ, കിന്തു ൧. പ്രാപ്യ = പ്രാപ്ത ഹോനേ യോഗ്യ, (ജോ സ്വതംത്രപനേ കരേ സോ കര്താ ഹൈ; ഔര ക ര്ത്താ ജിസേ പ്രാപ്ത കരേ സോ കര്മ ഹൈ .) പ്ര. ൩൧

Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version

ദ്രവ്യകര്മണ ഏവ കര്താ, ന ത്വാത്മപരിണാമാത്മക സ്യ ഭാവകര്മണഃ . തത ആത്മാത്മസ്വരൂപേണ പരിണമതി, ന പുദ്ഗലസ്വരൂപേണ പരിണമതി ..൧൨൨..

യതോ ഹി നാമ ചൈതന്യമാത്മനഃ സ്വധര്മവ്യാപകത്വം തതശ്ചേതനൈവാത്മനഃ സ്വരൂപം, തയാ പരിണമതി തദാ മോക്ഷം സാധയതി, അശുദ്ധോപാദാനകാരണേന തു ബന്ധമിതി . പുദ്ഗലോപി ജീവവന്നിശ്ചയേന സ്വകീയപരിണാമാനാമേവ കര്താ, ജീവപരിണാമാനാം വ്യവഹാരേണേതി ..൧൨൨.. ഏവം രാഗാദിപരിണാമാഃ കര്മബന്ധ- കാരണം, തേഷാമേവ കര്താ ജീവ ഇതികഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാദ്വയേന തൃതീയസ്ഥലം ഗതമ് . അഥ യേന പരിണാമേനാത്മാ പരിണമതി തം പരിണാമം കഥയതി — പരിണമദി ചേദണാഏ ആദാ പരിണമതി ചേതനയാ കരണഭൂതയാ . സ കഃ . ആത്മാ . യഃ കോപ്യാത്മനഃ ശുദ്ധാശുദ്ധപരിണാമഃ സ സര്വോപി ചേതനാം ന ത്യജതി ഇത്യഭിപ്രായഃ . പുണ ചേദണാ തിധാഭിമദാ സാ സാ ചേതനാ പുനസ്ത്രിധാഭിമതാ . കുത്ര കുത്ര . ണാണേ ജ്ഞാനവിഷയേ കമ്മേ കര്മവിഷയേ ഫലമ്മി ആത്മാകേ പരിണാമസ്വരൂപ ഭാവകര്മകാ നഹീം .

ഇസസേ (ഐസാ സമഝനാ ചാഹിയേ കി) ആത്മാ ആത്മസ്വരൂപ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ, പുദ്ഗലസ്വരൂപ പരിണമിത നഹീം ഹോതാ ..൧൨൨..

അന്വയാര്ഥ : — [ആത്മാ ] ആത്മാ [ചേതനതയാ ] ചേതനാരൂപേ [പരിണമതി ] പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ . [പുനഃ ] ഔര [ചേതനാ ] ചേതനാ [ത്രിധാ അഭിമതാ ] തീന പ്രകാരസേ മാനീ ഗയീ ഹൈ; [പുനഃ ] ഔര [സാ ] വഹ [ജ്ഞാനേ ] ജ്ഞാനസംബംധീ, [കര്മണി ] കര്മസംബംധീ [വാ ] അഥവാ [കര്മണഃ ഫലേ ] കര്മഫല സംബംധീ — [ഭണിതാ ] ഐസീ കഹീ ഗയീ ഹൈ ..൧൨൩..

ടീകാ : — ജിസസേ ചൈതന്യ വഹ ആത്മാകാ ൧സ്വധര്മവ്യാപകപനാ ഹൈ, ഉസസേ ചേതനാ ഹീ ൧. സ്വധര്മവ്യാപകപനാ = നിജധര്മോംമേം വ്യാപകപനാ .

Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version

ഖല്വാത്മാ പരിണമതി . യഃ കശ്ചനാപ്യാത്മനഃ പരിണാമഃ സ സര്വോപി ചേതനാം നാതിവര്തത ഇതി താത്പര്യമ് . ചേതനാ പുനര്ജ്ഞാനകര്മക ര്മഫലത്വേന ത്രേധാ . തത്ര ജ്ഞാനപരിണതിര്ജ്ഞാനചേതനാ, കര്മപരിണതിഃ കര്മചേതനാ, കര്മഫലപരിണതിഃ കര്മഫലചേതനാ ..൧൨൩..

വാ ഫലേ വാ . കസ്യ ഫലേ . കമ്മണോ കര്മണഃ . ഭണിദാ ഭണിതാ കഥിതേതി . ജ്ഞാനപരിണതിഃ ജ്ഞാനചേതനാ അഗ്രേ വക്ഷ്യമാണാ, കര്മപരിണതിഃ ക ര്മചേതനാ, ക ര്മഫലപരിണതിഃ കര്മഫലചേതനേതി ഭാവാര്ഥഃ ..൧൨൩.. അഥ ജ്ഞാനകര്മകര്മഫലരൂപേണ ത്രിധാ ചേതനാം വിശേഷേണ വിചാരയതി — ണാണം അട്ഠവിയപ്പം ജ്ഞാനം മത്യാദിഭേദേനാഷ്ടവികല്പം ഭവതി . അഥവാ പാഠാന്തരമ് — ണാണം അട്ഠവിയപ്പോ ജ്ഞാനമര്ഥവികല്പഃ . തഥാഹി — അര്ഥഃ പരമാത്മാദിപദാര്ഥഃ, അനന്തജ്ഞാനസുഖാദിരൂപോഹമിതി രാഗാദ്യാസ്രവാസ്തു മത്തോ ഭിന്നാ ഇതി സ്വപരാകാരാവഭാസേനാദര്ശ ഇവാര്ഥ- ആത്മാകാ സ്വരൂപ ഹൈ; ഉസ രൂപ (ചേതനാരൂപ) വാസ്തവമേം ആത്മാ പരിണമിത ഹോതാ ഹൈ . ആത്മാകാ ജോ കുഛ ഭീ പരിണാമ ഹോ വഹ സബ ഹീ ചേതനാകാ ഉല്ലംഘന നഹീം കരതാ, (അര്ഥാത് ആത്മാകാ കോഈ ഭീ പരിണാമ ചേതനാകോ കിംചിത്മാത്ര ഭീ നഹീം ഛോഡതാ — ബിനാ ചേതനാകേ ബിലകുല നഹീം ഹോതാ) — ഐസാ താത്പര്യ ഹൈ . ഔര ചേതനാ ജ്ഞാനരൂപ, കര്മരൂപ ഔര കര്മഫലരൂപസേ തീന പ്രകാരകീ ഹൈ . ഉസമേം ജ്ഞാനപരിണതി (ജ്ഞാനരൂപസേ പരിണതി) വഹ ജ്ഞാനചേതനാ, കര്മ പരിണതി വഹ കര്മചേതനാ ഔര കര്മഫലപരിണതി വഹ കര്മഫലചേതനാ ഹൈ ..൧൨൩..

അന്വയാര്ഥ* : — [അര്ഥവികല്പഃ ] അര്ഥവികല്പ (അര്ഥാത് സ്വ -പര പദാര്ഥോംകാ ഭിന്നതാപൂര്വക യുഗപത് അവഭാസന) [ജ്ഞാനം ] വഹ ജ്ഞാന ഹൈ; [ജീവേന ] ജീവകേ ദ്വാരാ [യത് സമാരബ്ധം ] ജോ കിയാ ജാ രഹാ ഹോ [കര്മ ] വഹ കര്മ ഹൈ, [തദ് അനേകവിധം ] വഹ അനേക പ്രകാരകാ ഹൈ; [സൌഖ്യം വാ ദുഃഖം വാ ] സുഖ അഥവാ ദുഃഖ [ഫലം ഇതി ഭണിതമ് ] വഹ കര്മഫല കഹാ ഗയാ ഹൈ ..൧൨൪..

Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version

അര്ഥവികല്പസ്താവത് ജ്ഞാനമ് . തത്ര കഃ ഖല്വര്ഥഃ . സ്വപരവിഭാഗേനാവസ്ഥിതം വിശ്വമ് . വികല്പസ്തദാകാരാവഭാസനമ് . യസ്തു മുകുരുന്ദഹൃദയാഭോഗ ഇവ യുഗപദവഭാസമാനസ്വപരാകാരോര്ഥ- വികല്പസ്തദ് ജ്ഞാനമ് . ക്രിയമാണമാത്മനാ കര്മ, ക്രിയമാണഃ ഖല്വാത്മനാ പ്രതിക്ഷണം തേന തേന ഭാവേന ഭവതാ യഃ തദ്ഭാവഃ സ ഏവ കര്മാത്മനാ പ്രാപ്യത്വാത് . തത്ത്വേകവിധമപി ദ്രവ്യകര്മോപാധിസന്നിധി- സദ്ഭാവാസദ്ഭാവാഭ്യാമനേകവിധമ് . തസ്യ കര്മണോ യന്നിഷ്പാദ്യം സുഖദുഃഖം തത്കര്മഫലമ് . തത്ര ദ്രവ്യകര്മോപാധിസാന്നിധ്യാസദ്ഭാവാത്കര്മ തസ്യ ഫലമനാകുലത്വലക്ഷണം പ്രകൃതിഭൂതം സൌഖ്യം, യത്തു ദ്രവ്യകര്മോപാധിസാന്നിധ്യസദ്ഭാവാത്കര്മ തസ്യ ഫലം സൌഖ്യലക്ഷണാഭാവാദ്വികൃതിഭൂതം ദുഃഖമ് . ഏവം ജ്ഞാനകര്മകര്മഫലസ്വരൂപനിശ്ചയഃ ..൧൨൪.. പരിച്ഛിത്തിസമര്ഥോ വികല്പഃ വികല്പലക്ഷണമുച്യതേ . സ ഏവ ജ്ഞാനം ജ്ഞാനചേതനേതി . കമ്മം ജീവേണ ജം സമാരദ്ധം കര്മ ജീവേന യത്സമാരബ്ധമ് . ബുദ്ധിപൂര്വകമനോവചനകായവ്യാപാരരൂപേണ ജീവേന യത്സമ്യക്കര്തൃമാരബ്ധം തത്കര്മ

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ, അര്ഥവികല്പ വഹ ജ്ഞാന ഹൈ . വഹാ , അര്ഥ ക്യാ ഹൈ ? സ്വ -പരകേ വിഭാഗപൂര്വക അവസ്ഥിത ൧വിശ്വ വഹ അര്ഥ ഹൈ . ഉസകേ ആകാരോംകാ ൨അവഭാസന വഹ വികല്പ ഹൈ . ഔര ദര്പണകേ നിജ വിസ്താരകീ ഭാ തി (അര്ഥാത് ജൈസേ ദര്പണകേ നിജ വിസ്താരമേം സ്വ ഔര പര ആകാര ഏക ഹീ സാഥ പ്രകാശിത ഹോതേ ഹൈം, ഉസീപ്രകാര) ജിസമേം ഏക ഹീ സാഥ സ്വ -പരാകാര അവഭാസിത ഹോതേ ഹൈം, ഐസാ അര്ഥവികല്പ വഹ ജ്ഞാന ഹൈ .

ജോ ആത്മാകേ ദ്വാരാ കിയാ ജാതാ ഹൈ വഹ കര്മ ഹൈ . പ്രതിക്ഷണ ഉസ -ഉസ ഭാവസേ ഹോതാ ഹുആ ആത്മാകേ ദ്വാരാ വാസ്തവമേം കിയാ ജാനേവാലാ ജോ ഉസകാ ഭാവ ഹൈ വഹീ, ആത്മാകേ ദ്വാരാ ൩പ്രാപ്യ ഹോനേസേ കര്മ ഹൈ . ഔര വഹ (കര്മ) ഏക പ്രകാരകാ ഹോനേ പര ഭീ, ദ്രവ്യകര്മരൂപ ഉപാധികീ നികടതാകേ സദ്ഭാവ ഔര അസദ്ഭാവകേ കാരണ അനേക പ്രകാരകാ ഹൈ .

ഉസ കര്മസേ ഉത്പന്ന കിയാ ജാനേവാലാ സുഖ -ദുഃഖ വഹ കര്മഫല ഹൈ . വഹാ , ദ്രവ്യകര്മരൂപ ഉപാധികീ നികടതാകേ അസദ്ഭാവകേ കാരണ ജോ കര്മ ഹോതാ ഹൈ, ഉസകാ ഫല അനാകുലത്വലക്ഷണ ൪പ്രകൃതിഭൂത സുഖ ഹൈ; ഔര ദ്രവ്യകര്മരൂപ ഉപാധികീ നികടതാകേ സദ്ഭാവകേ കാരണ ജോ കര്മ ഹോതാ ഹൈ, ഉസകാ ഫല ൫വികൃതി – (വികാര) ഭൂത ദുഃഖ ഹൈ, ക്യോംകി വഹാ സുഖകേ ലക്ഷണകാ അഭാവ ഹൈ .

ഇസ പ്രകാര ജ്ഞാന, കര്മ ഔര കര്മഫലകാ സ്വരൂപ നിശ്ചിത ഹുആ . ൧. വിശ്വ = സമസ്ത പദാര്ഥ — ദ്രവ്യ -ഗുണ -പര്യായ . (പദാര്ഥോംമേം സ്വ ഔര പര ഐസേ ദോ വിഭാഗ ഹൈം . ജോ ജാനനേവാലേ

ആത്മാകാ അപനാ ഹോ വഹ സ്വ ഹൈ, ഔര ദൂസരാ സബ, പര ഹൈ .) ൨. അവഭാസന = അവഭാസന; പ്രകാശന; ജ്ഞാത ഹോനാ; പ്രഗട ഹോനാ . ൩. ആത്മാ അപനേ ഭാവകോ പ്രാപ്ത കരതാ ഹൈ, ഇസലിയേ വഹ ഭാവ ഹീ ആത്മാകാ കര്മ ഹൈ . ൪. പ്രകൃതിഭൂത = സ്വഭാവഭൂത . (സുഖ സ്വഭാവഭൂത ഹൈ .) ൫. വികൃതിഭൂത = വികാരഭൂത (ദുഃഖ വികാരഭൂത ഹൈ, സ്വഭാവഭൂത നഹീം ഹൈ .)

Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version

ഭാവാര്ഥ : — ജിസമേം സ്വ, സ്വ -രൂപസേ ഔര പര -രൂപസേ (പരസ്പര ഏകമേക ഹുയേ ബിനാ, സ്പഷ്ട ഭിന്നതാപൂര്വക) ഏക ഹീ സാഥ പ്രതിഭാസിത ഹോ സോ ജ്ഞാന ഹൈ .

ജീവകേ ദ്വാരാ കിയാ ജാനേവാലാ ഭാവ വഹ (ജീവകാ) കര്മ ഹൈ . ഉസകേ മുഖ്യ ദോ ഭേദ ഹൈം : (൧) നിരുപാധിക (സ്വാഭാവിക) ശുദ്ധഭാവരൂപ കര്മ, ഔര (൨) ഔപാധിക ശുഭാശുഭഭാവരൂപ കര്മ .

ഇസ കര്മകേ ദ്വാരാ ഉത്പന്ന ഹോനേവാലാ സുഖ അഥവാ ദുഃഖ കര്മഫല ഹൈ . വഹാ , ദ്രവ്യകര്മരൂപ ഉപാധിമേം യുക്ത ന ഹോനേസേ ജോ നിരുപാധിക ശുദ്ധഭാവരൂപ കര്മ ഹോതാ ഹൈ, ഉസകാ ഫല തോ അനാകുലതാ ജിസകാ ലക്ഷണ ഹൈ ഐസാ സ്വഭാവഭൂത സുഖ ഹൈ; ഔര ദ്രവ്യകര്മരൂപ ഉപാധിമേം യുക്ത ഹോനേസേ ജോ ഔപാധിക ശുഭാശുഭഭാവരൂപ കര്മ ഹോതാ ഹൈ, ഉസകാ ഫല വികാരഭൂത ദുഃഖ ഹൈ, ക്യോംകി ഉസമേം അനാകുലതാ നഹീം, കിന്തു ആകുലതാ ഹൈ .

അന്വയാര്ഥ : — [ആത്മാ പരിണാമാത്മാ ] ആത്മാ പരിണാമാത്മക ഹൈ; [പരിണാമഃ ] പരിണാമ [ജ്ഞാനകര്മഫലഭാവീ ] ജ്ഞാനരൂപ, കര്മരൂപ ഔര കര്മഫലരൂപ ഹോതാ ഹൈ; [തസ്മാത് ] ഇസലിയേ [ജ്ഞാനം

പരിണാമ -ആത്മക ജീവ ഛേ, പരിണാമ ജ്ഞാനാദിക ബനേ; തേഥീ കരമഫ ള, കര്മ തേമ ജ ജ്ഞാന ആത്മാ ജാണജേ. ൧൨൫.

Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version

ആത്മാ ഹി താവത്പരിണാമാത്മൈവ, പരിണാമഃ സ്വയമാത്മേതി സ്വയമുക്തത്വാത് . പരിണാമസ്തു ചേതനാത്മകത്വേന ജ്ഞാനം കര്മ കര്മഫലം വാ ഭവിതും ശീലഃ, തന്മയത്വാച്ചേതനായാഃ . തതോ ജ്ഞാനം കര്മ കര്മഫലം ചാത്മൈവ . ഏവം ഹി ശുദ്ധദ്രവ്യനിരൂപണായാം പരദ്രവ്യസംപര്കാസംഭവാത്പര്യായാണാം ദ്രവ്യാന്തഃ- പ്രലയാച്ച ശുദ്ധദ്രവ്യ ഏവാത്മാവതിഷ്ഠതേ ..൧൨൫..

അഥൈവമാത്മനോ ജ്ഞേയതാമാപന്നസ്യ ശുദ്ധത്വനിശ്ചയാത് ജ്ഞാനതത്ത്വസിദ്ധൌ ശുദ്ധാത്മതത്ത്വോപലമ്ഭോ വ്യമ് ..൧൨൪.. അഥ ജ്ഞാനകര്മകര്മഫലാന്യഭേദനയേനാത്മൈവ ഭവതീതി പ്രജ്ഞാപയതി — അപ്പാ പരിണാമപ്പാ ആത്മാ ഭവതി . കഥംഭൂതഃ . പരിണാമാത്മാ പരിണാമസ്വഭാവഃ . കസ്മാദിതി ചേത് ‘പരിണാമോ സയമാദാ’ ഇതി പൂര്വം സ്വയമേവ ഭണിതത്വാത് . പരിണാമഃ കഥ്യതേ — പരിണാമോ ണാണകമ്മഫലഭാവീ പരിണാമോ ഭവതി . കിംവിശിഷ്ടഃ . ജ്ഞാനകര്മകര്മഫലഭാവീ; ജ്ഞാനകര്മകര്മഫലരൂപേണ ഭവിതും ശീല ഇത്യര്ഥഃ . തമ്ഹാ യസ്മാദേവം തസ്മാത്കാരണാത് . ണാണം പൂര്വസൂത്രോക്താ ജ്ഞാനചേതനാ . കമ്മം തത്രൈവൌക്തലക്ഷണാ കര്മചേതനാ . ഫലം ച പൂര്വോക്തലക്ഷണഫലചേതനാ ച . ആദാ മുണേദവ്വോ ഇയം ചേതനാ ത്രിവിധാപ്യഭേദനയേനാത്മൈവ മന്തവ്യോ ജ്ഞാതവ്യ ഇതി . ഏതാവതാ കിമുക്തം ഭവതി . ത്രിവിധചേതനാപരിണാമേന പരിണാമീ സന്നാത്മാ കിം കരോതി . നിശ്ചയരത്നത്രയാത്മകശുദ്ധപരിണാമേന മോക്ഷം സാധയതി, ശുഭാശുഭാഭ്യാം പുനര്ബന്ധമിതി ..൧൨൫.. ഏവം ത്രിവിധചേതനാകഥനമുഖ്യതയാ ഗാഥാത്രയേണ ചതുര്ഥ- സ്ഥലം ഗതമ് . അഥ സാമാന്യജ്ഞേയാധികാരസമാപ്തൌ പൂര്വോക്തഭേദഭാവനായാഃ ശുദ്ധാത്മപ്രാപ്തിരൂപം ഫലം ദര്ശയതി — കര്മ ഫലം ച ] ജ്ഞാന, കര്മ ഔര കര്മഫല [ആത്മാ ജ്ഞാതവ്യഃ ] ആത്മാ ഹൈ ഐസാ സമഝനാ ..൧൨൫..

ടീകാ : — പ്രഥമ തോ ആത്മാ വാസ്തവമേം പരിണാമസ്വരൂപ ഹീ ഹൈ, ക്യോംകി ‘പരിണാമ സ്വയം ആത്മാ ഹൈ’ ഐസാ (൧൧൨വീം ഗാഥാമേം ഭഗവത് കുന്ദകുന്ദാചാര്യദേവനേ) സ്വയം കഹാ ഹൈ; തഥാ പരിണാമ ചേതനാസ്വരൂപ ഹോനേസേ ജ്ഞാന, കര്മ ഔര കര്മഫലരൂപ ഹോനേകേ സ്വഭാവവാലാ ഹൈ, ക്യോംകി ചേതനാ തന്മയ (ജ്ഞാനമയ, കര്മമയ അഥവാ കര്മഫലമയ) ഹോതീ ഹൈ . ഇസലിയേ ജ്ഞാന, കര്മ കര്മഫല ആത്മാ ഹീ ഹൈ .

ഇസപ്രകാര വാസ്തവമേം ശുദ്ധദ്രവ്യകേ നിരൂപണമേം പരദ്രവ്യകേ സംപര്കകാ (സമ്ബന്ധ; സംഗ) അസംഭവ ഹോനേസേ ഔര പര്യായേം ദ്രവ്യകേ ഭീതര ൧പ്രലീന ഹോ ജാനേസേ ആത്മാ ശുദ്ധദ്രവ്യ ഹീ രഹതാ ഹൈ ..൧൨൫..

അബ, ഇസപ്രകാര ൨ജ്ഞേയപനേകോ പ്രാപ്ത ആത്മാകീ ശുദ്ധതാകേ നിശ്ചയസേ ജ്ഞാനതത്ത്വകീ സിദ്ധി ഹോനേ പര ശുദ്ധ ആത്മതത്ത്വകീ ഉപലബ്ധി (-അനുഭവ, പ്രാപ്തി) ഹോതീ ഹൈ; ഇസപ്രകാര ഉസകാ അഭിനന്ദന കരതേ ഹുഏ (അര്ഥാത് ആത്മാകീ ശുദ്ധതാകേ നിര്ണയകീ പ്രശംസാ കരതേ ഹുഏ — ധന്യവാദ ദേതേ ഹുഏ), ദ്രവ്യസാമാന്യകേ വര്ണനകാ ഉപസംഹാര കരതേ ഹൈം : — ൧. പ്രലീന ഹോ ജാനാ = അത്യംത ലീന ഹോ ജാനാ; മഗ്ന ഹോ ജാനാ; ഡൂബ ജാനാ; അദൃശ്യ ഹോ ജാനാ . ൨. ജ്ഞേയപനേകോ പ്രാപ്ത = ജ്ഞേയഭൂത . (ആത്മാ ജ്ഞാനരൂപ ഭീ ഔര ജ്ഞേയരൂപ ഭീ ഹൈ, ഇസ ജ്ഞേയതത്ത്വ -പ്രജ്ഞാപന അധികാരമേം

Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version

ഭവതീതി തമഭിനന്ദന് ദ്രവ്യസാമാന്യവര്ണനാമുപസംഹരതി —

യോ ഹി നാമൈവം കര്താരം കരണം കര്മ കര്മഫലം ചാത്മാനമേവ നിശ്ചിത്യ ന ഖലു പരദ്രവ്യം പരിണമതി സ ഏവ വിശ്രാന്തപരദ്രവ്യസംപര്കം ദ്രവ്യാന്തഃപ്രലീനപര്യായം ച ശുദ്ധമാത്മാനമുപലഭതേ, ന കത്താ സ്വതന്ത്രഃ സ്വാധീനഃ കര്താ സാധകോ നിഷ്പാദകോസ്മി ഭവാമി . സ കഃ . അപ്പ ത്തി ആത്മേതി . ആത്മേതി കോര്ഥഃ . അഹമിതി . കഥംഭൂതഃ . ഏകഃ . കസ്യാഃ സാധകഃ . നിര്മലാത്മാനുഭൂതേഃ . കിംവിശിഷ്ടഃ . നിര്വികാര- പരമചൈതന്യപരിണാമേന പരിണതഃ സന് . കരണം അതിശയേന സാധകം സാധക തമം ക രണമുപക രണം ക രണകാരക മഹമേക ഏവാസ്മി ഭവാമി . ക സ്യാഃ സാധകമ് . സഹജശുദ്ധപരമാത്മാനുഭൂതേഃ . കേന കൃത്വാ .

അന്വയാര്ഥ : — [യദി ] യദി [ശ്രമണഃ ] ശ്രമണ [കര്താ കരണം കര്മ കര്മഫലം ച ആത്മാ ] ‘കര്താ, കരണ, കര്മ ഔര കര്മഫല ആത്മാ ഹൈ’ [ഇതി നിശ്ചിതഃ ] ഐസാ നിശ്ചയവാലാ ഹോതാ ഹുആ [അന്യത് ] അന്യരൂപ [ന ഏവ പരിണമതി ] പരിണമിത ഹീ നഹീം ഹോ, [ശുദ്ധം ആത്മാനം ] തോ വഹ ശുദ്ധ ആത്മാകോ [ലഭതേ ] ഉപലബ്ധ കരതാ ഹൈ ..൧൨൬..

ടീകാ : — ജോ പുരുഷ ഇസപ്രകാര ‘കര്താ, കരണ, കര്മ ഔര കര്മഫല ആത്മാ ഹീ ഹൈ’ യഹ നിശ്ചയ ൧കരകേ വാസ്തവമേം പരദ്രവ്യരൂപ പരിണമിത നഹീം ഹോതാ, വഹീ പുരുഷ, ജിസകാ പരദ്രവ്യകേ സാഥ സംപര്ക രുക ഗയാ ഹൈ ഔര ജിസകീ പര്യായേം ദ്രവ്യകേ ഭീതര പ്രലീന ഹോ ഗഈ ഹൈം ഐസേ ശുദ്ധാത്മാകോ ഉപലബ്ധ കരതാ ഹൈ; പരന്തു അന്യ കോഈ (പുരുഷ) ഐസേ ശുദ്ധ ആത്മാകോ ഉപലബ്ധ നഹീം കരതാ .

ഇസീകോ സ്പഷ്ടതയാ സമഝാതേ ഹൈം : — ൧. ‘കര്താ കരണ ഇത്യാദി ആത്മാ ഹീ ഹൈ’ ഐസാ നിശ്ചയ ഹോനേ പര ദോ ബാതേം നിശ്ചിത ഹോ ജാതീ ഹൈം . ഏക തോ യഹ കി