Pravachan Ratnakar-Gujarati (English transliteration). Gatha: 44.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 27 of 210

 

PDF/HTML Page 521 of 4199
single page version

कम्मस्सुदयं जीवं अवरे कम्माणुभागमिच्छंति।
तिव्वत्तणमंदत्तणगुणेहिं जो सो हवदि जीवो।। ४१ ।।
जीवो कम्मं उहयं दोण्णि वि खलु केइ जीवमिच्छंति।
अवरे संजोगेण दु कम्माणं जीवमिच्छंति।। ४२ ।।
एवंविहा बहुविहा परमप्पाणं वदंति दुम्मेहा।
ते ण परमट्ठवादी णिच्छयवादीहिं णिद्दिट्ठा।। ४३ ।।

आत्मानमजानन्तो मूढास्तु परात्मवादिनः केचित्।
जीवमध्यवसानं कर्म च तथा प्ररूपयन्ति।। ३९ ।।
अपरेऽध्यवसानेषु तीव्रमन्दानुभागगं जीवम्।
मन्यन्ते तथाऽपरे नोकर्म चापि जीव इति।। ४० ।।
कर्मण उदयं जीवमपरे कर्मानुभागमिच्छन्ति।
तीव्रत्वमन्दत्वगुणाभ्यां यः स भवति जीवः।। ४१ ।।

_________________________________________________________________

ko anya mAne AtamA karmotaNA vaLI udrayane,
ko tIvramand–guNosahit karmotaNA anubhAgane! 41.
ko karma ne jIv ubhayamilane jIvanI AshA dhare,
karmotaNA sanyogathI abhilASh ko jIvanI kare! 42.
durbuddhio bahuvidh AvA, AtamA parane kahe,
te sarvane paramArthavAdI kahyA na nishchayavAdIe. 43.

gAthArtha– [आत्मानम् अजानन्तः] AtmAne nahi jANatA thakA [परात्मवादिनः] parane AtmA kahenArA [केचित् मूढाः तु] koI mUDh, mohI, agnAnIo to [अध्यवसानं] adhyavasAnane [तथा च] ane koI [कर्म] karmane [जीवम् प्ररूपयन्ति] jIv kahe chhe. [अपरे] bIjA koI [अध्यवसानेषु] adhyavasAnomAn [तीव्रमन्दानुभागगं] tIvramand anubhAgagatane [जीवं मन्यन्ते] jIv mAne chhe [तथा] ane [अपरे] bIjA koI [नोकर्म अपि च] nokarmane [जीवः इति] jIv mAne chhe. [अपरे] anya koI [कर्मणः उदयं] karmanA udrayane [जीवम्] jIv mAne chhe, koI [यः] je [तीव्रत्वमन्दत्वगुणाभ्यां]


PDF/HTML Page 522 of 4199
single page version

जीवकर्मोभयं द्वे अपि खलु केचिज्जीवमिच्छन्ति।
अपरे संयोगेन तु कर्मणां जीवमिच्छन्ति।। ४२ ।।

एवंविधा बहुविधाः परमात्मानं वदन्ति दुर्मेधसः।
ते न परमार्थवादिनः निश्चयवादिभिर्निर्दिष्टाः।। ४३ ।।

_________________________________________________________________ tIvramandapaNArUp guNothI bhedane prApta thAy chhe [सः] te [जीवः भवति] jIv chhe’ em [कर्मानुभागम्] karmanA anubhAgane [इच्छन्ति] jIv ichchhe chhe (-mAne chhe). [केचित्] koI [जीवकर्मोभयं] jIv ane karma [द्वे अपि खलु] banne maLelAnne ja [जीवम् इच्छन्ति] jIv mAne chhe [तु] ane [अपरे] anya koI [कर्मणां संयोगेन] karmanA sanyogathI ja [जीवम् इच्छन्ति] jIv mAne chhe. [एवंविधाः] A prakAranA tathA [बहुविधाः] anya paN ghaNA prakAranA [दुर्मेधसः] durbuddhio-mithyA-draShTio [परम्] parane [आत्मानं] AtmA [वदन्ति] kahe chhe. [ते] temane [निश्चयवाि्रदभिः] nishchayavAdIoe (-satyArthavAdIoe) [परमार्थवादिनः] paramArthavAdI (-satyArtha kahenArA) [न निर्दिष्टाः] kahyA nathI.

TIkA– A jagatamAn AtmAnun asAdhAraN lakShaN nahi jANavAne lIdhe napunsakapaNe atyant vimUDh thayA thakA, tAttvik (paramArtha bhUt) AtmAne nahi jANatA evA ghaNA agnAnI jano bahu prakAre parane paN AtmA kahe chhe, bake chhe. koI to em kahe chhe ke svAbhAvik arthAt svayamev utpanna thayelA rAgadveSh vaDe melun je adhyavasAn (arthAt mithyA abhiprAy sahit vibhAvapariNAm) te ja jIv chhe kAraN ke jem kALApaNAthI anya judo koI kolaso jovAmAn Avato nathI tem evA adhyavasAnathI judo anya koI AtmA jovAmAn Avato nathI. 1. koI kahe chhe ke anAdi jeno pUrva avayav chhe ane anant jeno bhaviShyano avayav chhe evI je ek sansaraNarUp (bhramaNarUp) kriyA te-rUpe krIDA karatun je karma te ja jIv chhe kAraN ke karmathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. 2. koi kahe chhe ke tIvra-mand anubhavathI bhedarUp thatAn, durant (jeno ant dUr chhe evA) rAgarUp rasathI bharelAn adhyavasAnonI je santati (paripATI) te ja jIv chhe kAraN ke tenAthI anya judo koI jIv dekhavAmAn Avato nathI. 3. koi kahe chhe ke navI ne purANI avasthA ityAdi bhAve pravartatun je nokarma te ja jIv chhe kAraN ke sharIrathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. 4. koI em kahe chhe ke samasta lokane puNyapAparUpe vyApato je karmano vipAk te ja jIv chhe kAraN ke shubhAshubh bhAvathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. pa. koI kahe chhe ke shAtA-ashAtArUpe vyApta je samasta tIvramandatvaguNo te vaDe bhedarUp thato je karmano anubhav te ja jIv chhe kAraN ke sukh-dukhathI anya judo koI jIv dekhavAmAn Avato nathI. 6. koI kahe chhe ke shikhanDanI


PDF/HTML Page 523 of 4199
single page version

jem ubhayarUp maLelAn je AtmA ane karma, te banne maLelAn ja jIv chhe kAraN ke samastapaNe (sampUrNapaNe) karmathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. 7. koI kahe chhe ke arthakriyAmAn (prayojanabhUt kriyAmAn) samartha evo je karmano sanyog te ja jIv chhe kAraN ke jem ATh lAkaDAnA sanyogathI anya judo koI khATalo jovAmAn Avato nathI tem karmanA sanyogathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. (ATh lAkaDAn maLI khATalo thayo tyAre arthakriyAmAn samartha thayo; te rIte ahIn paN jANavun.) 8. A pramANe ATh prakAr to A kahyA ane evA evA anya paN anek prakAranA durbuddhio (anek prakAre) parane AtmA kahe chhe; parantu temane paramArthanA jANanArAo satyArthavAdI kahetA nathI.

bhAvArtha– jIv-ajIv banne anAdithI ekakShetrAvagAhasanyogarUp maLI rahyAn chhe ane anAdithI ja jIvanI pudgalanA sanyogathI anek vikArasahit avasthAo thaI rahI chhe. paramArthadraShTie jotAn, jIv to potAnA chaitanyatva Adi bhAvone chhoDato nathI ane pudgal potAnA mUrtik jaDatva Adine chhoDatun nathI. parantu je paramArthane jANatA nathI teo sanyogathI thayelA bhAvone ja jIv kahe chhe; kAraN ke paramArthe jIvanun svarUp pudgalathI bhinna sarvagnane dekhAy chhe tem ja sarvagnanI paramparAnAn AgamathI jANI shakAy chhe, tethI jemanA matamAn sarvagna nathI teo potAnI buddhithI anek kalpanA karI kahe chhe. temAnthI vedAntI, mImAnsak, sAnkhya, yog, bauddha, naiyAyik, vaisheShik, chArvAk Adi matonA Ashay laI ATh prakAr to pragaT kahyA; ane anya paN potapotAnI buddhithI anek kalpanA karI anek prakAre kahe chhe te kayAn sudhI kahevA?

* * *

have jIvadravya ane ajIvadravya-e banne ek thaIne rangabhUmimAn pravesh kare chhe. tyAn sharUAtamAn mangaLanA AshayathI (kAvya dvArA) AchArya gnAnano mahimA kare chhe ke sarva vastuone jANanArun A gnAn chhe te jIv-ajIvanA sarva svAngone sArI rIte pichhANe chhe. evun (sarva svAngone pichhANanArun) samyaggnAn pragaT thAy chhe-e artharUp kAvya kahe chhe-

* samayasAr kaLash 33 shlokArtha uparanun pravachan *

gnAn kevun pragaT thAy chhe? to kahe chhe ke ‘ज्ञानं मनो ह्लादयत् विलसति’ gnAn chhe te manane AnandarUp karatun pragaT thAy chhe. ahIn gnAn ane Anand em mukhya benI vAt karI chhe. gnAn kahetAn je jIv-shuddhajIv tenI (samyaggnAnarUp) avasthA manane eTale AtmAne AnandarUp karatI pragaT thAy chhe. gnAn pragaT thatAn sAthe (atIndriy) Anand hoy to tene gnAn kahIe. gnAn pragaT thayAnI A mukhya nishAnI chhe. (atIndriy Anandano anubhav na hoy to gnAnanun pragaTavun paN hotun nathI.)


PDF/HTML Page 524 of 4199
single page version

have kahe chhe-kevun chhe te gnAn? ‘पार्षदान् जीव–अजीव–विवेक–पुष्कल–द्रशा प्रत्याययत्’ jIv-ajIvanA svAngane jonArA mahApuruShone jIv-ajIvano bhed dekhanArI ati ujjvaL nirdoSh draShTi vaDe bhinna dravyanI pratIti upajAvI rahyun chhe. bhagavAn AtmA trikAL ekarUp akhanD gnAn ane Anandanun nidhAn chhe. e chaitanyasvabhAvanI je draShTi pragaT thaI arthAt nij nidhAnane jonArI je draShTi thaI te ati ujjvaL ane nirmaL draShTi chhe. e draShTi jIv-ajIvane bhinna bhinna karI dekhe chhe. AvI nirmaL draShTi vaDe prApta thayelun gnAn gaNadharAdi sant-mahantone jIv ane ajIv bhinna dravyo chhe evI yathArtha pratIti upajAvI rahyun chhe. achetan sharIr ane rAgAdithI chaitanyadhAm prabhu AtmA bhinna chhe em te gnAn suspaShTa batAvI rahyun chhe.

vaLI, ‘आसंसार–निबद्ध–बन्धन–विधि–ध्वंसात् विशुद्धं स्फुटत्’ anAdi sansArathI jemanun bandhan draDh bandhAyun chhe evAn gnAnAvaraNAdi karmonA nAshathI je vishuddha thayun chhe, sphuT thayun chhe-jem phUlanI kaLI khIle tem je vikAsarUp chhe. Avun AThey karmathI ane AThe karmanA nimittathI thatA bhAvothI rahit, bhagavAn AtmAnA shuddha chaitanya-svabhAvane pragaT karatun, Anand sahit gnAn pragaT thAy chhe.

sansAradashA vakhate paN ATh karma ane temanA nimittathI thatA bhAvathI bhagavAn AtmA bhinna ja chhe. siddhadashA vakhate ATh karmathI rahit thAy chhe e to paryAy apekShAthI vAt chhe. paN jIvadravyanA svabhAvamAn to AThey ajIv karmono trikAL abhAv chhe. dravyakarma, bhAvakarmathI bhagavAn AtmA nishchayathI bhinna ja chhe. evA (bhinna) AtmAnun bhAn karIne karmone nAsh karatun gnAn pragaT thAy chhe. jyAn pote svabhAvasanmukh thAy chhe tyAn vikAr ane karma banne chhUTA paDI jAy chhe. ene karmano nAsh karyo em kahevAmAn Ave chhe.

jem phUlanI kaLI anek pAnkhaDIthI vikasit thaI khIlI nIkaLe tem gnAn pragaT thatAn bhagavAn AtmA anant guNonI pAnkhaDIthI paryAyamAn khIlI nIkaLe chhe. samyagdarshan thatAn paN anant guNono vikAs paryAyamAn thaI jAy chhe. kahyun chhe ne ke-‘sarvaguNAnsh te samakti.’ gnAn ane Anand Adi anantaguNo je shaktirUpe vidyamAn hatA te paryAyamAn pragaT thAy chhe.

vaLI te gnAn kevun chhe’ ‘आत्म–आरामम्’ jenun ramavAnun krIDAvan AtmA ja chhe arthAt jemAn anant gneyonA AkAr AvIne jhaLake chhe topaN pote potAnA svarUpamAn ja rame chhe. juo, anant gneyone jANanArun gnAn potAnA sAmarthyathI ja thAy chhe, gneyothI nahi. te gnAn kAI gneyomAn jatun nathI. potAnA bhAvamAn ane potAnA kShetramAn ja e rame chhe, ArAm pAme chhe. anant gneyone jANavA chhatAn pote potAnA gnAnamAn ja rame chhe. ahAhA!


PDF/HTML Page 525 of 4199
single page version

gnAnasvarUp bhagavAn parathI bhinna paDIne jyAn svasvarUpe khIlI nIkaL‌yo tyAn gneyone je potAnA mAnato hato te mAnyatA chhUTI gaI. have gneyo je chhe temane jANanArun mAtra gnAn chhe ane te pote potAnA sAmarthyathI khIlI uThayun chhe. aho ek ek kaLashamAn amRutachandrAchAryadeve gajabanI vAt karI chhe. shun temanA vachanamAn gambhIratA chhe! anant gneyone jANatun thakun gnAn gnAnamAn ja rame chhe (anyatra nahi).

vaLI, kevun chhe te gnAn? ‘अनन्तधाम’ jeno prakAsh anant chhe. anant, anant, anant prakAshavALun te gnAn chhe. ane ‘अध्यक्षेण महसा नित्यउदितम्’ pratyakSha tejathI te nitya udrayarUp chhe. bhagavAn gnAnasvarUp jyAn pragaT thayo te nitya pragaTarUp ja rahe chhe. kevaLagnAn thayun ke samyaggnAn thayun te pragaT ja rahe chhe.

vaLI kevun chhe? to ‘धीरोदात्तम्’ dhIr chhe, udrAtta chhe. te gnAn dhIr chhe, eTale ke chanchaL nathI paN nishchal chhe, achanchaL chhe tathA pratyek samaye navI navI paryAye pragaTe chhe evun udrAtta chhe. vaLI ‘अनाकुलम्’ anAkuL chhe. ichchhAothI rahit nirAkuL atIndriy sukhapaNe chhe. dhIr, udrAtta ane anAkuL e traN visheShaNo AtmAnA pariNamananI traN shobhA jANavI. Avo bhagavAn AtmA je gnAnanA vilAsanI ramatamAn rame chhe ene AtmA kahIe.

* kaLash 33 bhAvArtha uparanun pravachan *

A gnAnano mahimA kahyo. vartamAn pragaT gnAnano A mahimA batAvyo chhe. jIv ajIv ek thaI rangabhUmimAn pravesh kare chhe, temane A gnAn ja bhinna jANe chhe. jem nRityamAn koI svAng Ave tene je yathArtha jANe tene svAng karanAro namaskAr karI potAnun rUp jevun hoy tevun ja karI le chhe. tevI rIte ahIn paN A gnAn rAgane rAgarUpe ane gnAnane gnAnarUpe yathArtha jANI le chhe. tyAre je je svarUp jenun chhe te te svarUpe te bhinna paDIne rahe chhe. gnAn gnAnarUpe rahe chhe ane rAg rAgarUpe rahe chhe. potapotAnA svarUpamAn banne bhinnapaNe rahe chhe.

Avun gnAn samyagdraShTi puruShone hoy chhe. jevI vastu pUrNa satya chhe tevI draShTi tenun nAm satdraShTi eTale samyagdraShTi chhe. bhagavAn AtmA pUrNa prabhu sachchidAnandasvarUp chhe. sat eTale shAshvat gnAn ane AnandasvarUp paripUrNa vastu. AvA satnI jene draShTi thaI te samyagdraShTi jIv chhe. samyagdraShTine ja Avun (rAg ane gnAnanA bhinnapaNAnun) yathArtha gnAn hoy chhe. mithyAdraShTi A bhedane jANatA nathI. dayA, dAn, vrat Adi je rAg Ave tene agnAnI potAno mAne chhe ane teno rktA thaIne kare chhe. mithyAdraShTi jIv sAdhu paN anantavAr thayo ane anantavAr panch mahAvrat pAL‌yAn. paN e to badhA vikalpa


PDF/HTML Page 526 of 4199
single page version

chhe. e vikalpone agnAnI rktA thaIne kare chhe kemake rAg ane gnAnanA bhedane te jANato nathI. rAg ane svabhAvane agnAnI to ekapaNe mAne chhe. samyagdraShTine ja rAg ane svabhAvanI bhinnatAnun yathArtha gnAn ane shraddhA hoy chhe.

have jIv-ajIvanun ekarUp varNan kare chhe-

* samayasAr gAthA 39 thI 43 TIkA uparanun pravachan *

A jagatamAn AtmAnun asAdhAraN lakShaN nahi jANavAne lIdhe napunsakapaNe atyant vimUDh thayA thakA, tAttvik (paramArthabhUt) AtmAne nahi jANatA evA ghaNA agnAnI jano bahu prakAre parane paN AtmA kahe chhe, bake chhe.

gnAn AtmAnun asAdhAraN lakShaN chhe. gnAn dvArA ja e jaNAy evo chhe. gnAn dvArA ja AtmAnI anubhUti ane prApti (upalabdhi) thaI shake chhe. gnAn eTale svasamvedanagnAn, samyaggnAn. e samyaggnAn vaDe AtmalAbh thaI shake chhe. parantu bhagavAn AtmA gnAnasvabhAvI chhe em nahi jANavAne lIdhe agnAnIo napunsakapaNe vimUDh thayA chhe. dayA, dAn, vrat, tap, bhakti ityAdi shubharAg je puNyabhAv chhe enAthI dharma thAy, enAthI AtmalAbh thAy em mAnanArAone ahIn napunsak kahyA chhe. jem napunsakane prajA na hoy tem shubhabhAvathI dharma mAnanArane dharmanI (ratnatrayarUp dharmanI) prajA na hoy. shubhabhAvathI dharma thavAnun mAnanArane, bhagavAn AtmA enAthI bhinna chhe evun bhAn nathI. tethI te shubhabhAvamAnthI khasIne shuddhamAn Avato nathI. A kAraNe te nAmardra. napunsak, puruShArthahIn jIv chhe. shubhAshubh bhAvothI bhinna paDI potAnA gnAnasvabhAvathI je potAne jANe, anubhave ene marda ane puruSh kahyo chhe, pachhI bhale e strIno AtmA hoy. strI to deh chhe, AtmA kayAn strI chhe? (AtmA to shubhAshubhabhAvono uchchhedak anantavIryano svAmI chhe).

e shubhabhAv chAhe to bhagavAnanI bhaktino hoy ke bAr vrat ane panchamahAvratanA pAlanano hoy, e rAg vaDe AtmA kadIy jaNAy em nathI. bhAI! rAg to AtmAnA chaitanyasvabhAvane ghAyal kare chhe. je ghAyal kare enAthI AtmAne lAbh kem thAy? shrI samayasArajI gAthA 1pa4mAn kahyun chhe ke-mokShanA kAraNabhUt sAmAyikanI pratignA laIne je atyant sthUL sankaleshapariNAmone to (ashubhane to) chhoDe chhe, paN atyant sthUL vishuddha pariNAmomAn (shubhabhAvamAn) santuShTa chittavALA thaI te vishuddha pariNAmone chhoDatA nathI te samyagdraShTi nathI. tethI temane sAmAyik hotun nathI. rAganI mandatA hoy to te puNya jarUr chhe, paN e puNya pavitratAne rokanArun chhe, AtmAnI pavitratAne ghAyal karanArun chhe.

bhale ne bahArathI muni thayo hoy, nagna thaIne panchamahAvrat dhAraN karyA hoy, bALabrahmachArI paN hoy, parantu panchamahAvratanA mand rAgamAn rokAIne jo em mAne ke


PDF/HTML Page 527 of 4199
single page version

A dharma chhe vA dharmanun sAdhan chhe to te jIv napunsak chhe, kemake te shuddhabhAvamAn AvI shakto nathI. AvI dharmanI vAt koI alaukik ane sUkShma chhe, bhAI! dharmanI prajA (paryAy) je chhe e to shuddha chhe, kemake bhagavAn AtmA pote param pavitra shuddha svarUp chhe. e pavitranA Ashraye pavitratA ja pragaTe chhe. ane pavitratA pragaTe e ja dharma chhe.

shrI samayasArajI parishiShTamAn 47 shaktionun varNan karelun chhe. tyAn em lIdhun chhe ke AtmAmAn ek vIrya nAmanI shakti chhe. te svarUpanI rachanAnA sAmarthyarUp chhe. potAnA svarUpanI rachanA kare te vIryashaktinun kArya chhe. parantu svarUpanI rachanA karavAnA badale je dayA, dAn, vrat, karuNA ityAdi shubhabhAvane-rAgane rache ene ahIn napunsak kahyo chhe. je rAgabhAvane rache e AtmAnun baL nahi, e AtmAnun vIrya nahi.

bhagavAn AtmA anantabaLasvarUp vastu chhe. eno baLaguN pariNamIne nirmaLatA pragaTAve, samyagdarshanAdi nirmaL nishchayaratnatray pragaTAve evun enun svarUp chhe. parantu koI em kahe ke bhagavAnanI stuti, vandanA, sevA-pUjA karo, vratAdi pALo; tethI Atma-lAbh thashe. to em kahenArA ane mAnanArA badhA vIryaguNane jANatA nathI ane tethI AtmAne paN jANatA nathI. bhAI! gnAn ane shuddhatA jeno svabhAv chhe evA nirmaLAnand prabhu AtmAnA lakShe, je nirvikAr svasamvedanarUp nirmaL shuddha gnAnanA pariNAm thAy te vaDe jaNAy evI AtmA vastu chhe. parantu anya koI sAdhan-vrat, tap, pUjA, bhakti ke vyavahAraratnatrayanA sAdhan vaDe AtmA jaNAy evI e chIj nathI. nishchayaratnatray je pragaT thAy chhe te svabhAvanA baLanA puruShArthe pragaT thAy chhe, vyavahAraratnatray chhe mATe pragaT thAy chhe em nathI.

prashna– paramAtmaprakAsh dravyasangrah, ityAdi shAstromAn Ave chhe ne ke vyavahAr sAdhan chhe?

samAdhAna– bhAI! e to nishchay pragaT thAy tyAre bAhya nimitta shun hoy chhe enun tyAn gnAn karAvyun chhe. karaN (sAdhan) nAmano AtmAmAn ek guN chhe. A guN vaDe AtmA pote ja potAnA nirmaL bhAvanun sAdhakatam sAdhan chhe. tethI antarmukh thaI nij svabhAvane sAdhanapaNe grahaN karI pariNamatAn je nirmaL (nishchayaratnatrayanI) paryAy pragaT thAy e sAdhan guNanun kArya chhe. (vyavahAraratnatrayanun kArya nathI, vyavahAraratnatray to upachArathI sAdhan kahevAmAtra chhe).

puNyabhAvathI (dharmano) lAbh chhe, e AtmAnun rktavya chhe em mAnanArA atyant vimUDh chhe. ‘atyant vimUDh’ evA kaDak shabdo AchAryadeve vAparyA chhe. paN emAn AchArya devanI bhArobhAr karuNA chhe.


PDF/HTML Page 528 of 4199
single page version

paramArtharUp bhagavAn AtmA to shubhAshubhabhAvathI pAr shuddha, shuddha, shuddha evI ek shuddhatAno-pavitratAno pinD chhe. Avo je paramAtmA shuddha chhe tene evo shuddha nahi jANatAn ghaNA agnAnIjano, shrAvak ane sAdhu nAm dharAvIne paN, par evA rAgane, adhyavasAnane, vibhAvane AtmA kahe chhe. e badhA napunsakapaNe vartatA atyant vimUDh chhe.

te agnAnIo em kahe chhe ke shubhabhAv shuddhamAn javAnI nisaraNI chhe. pahelAn ashubhathI chhUTI shubhamAn Ave, pachhI te vaDe shuddhamAn javAy-em teo kahe chhe. paN bhAI, e paramArthe nisaraNI nathI. shun rAgathI kadI vItarAgapaNAmAn javAy? rAg dashAnI dishA par taraph chhe, ane vItarAgadashAnI dishA sva taraph chhe. bannenI dishA paraspar viruddha chhe. jenI dishA viruddha chhe ene shuddhabhAvanI nisaraNI kem kahevAy? par taraph Dag mAnDatAn mAnDatAn svamAn kem javAy? shAstromAn je vyavahArane nishchayanun sAdhan kahyun chhe e to nishchay sAthe je vyavahAr nimittarUp hoy chhe tenun gnAn karAvavA upachArathI rahyun chhe.

shubhabhAvathI dharma manAve e shAstra yathArtha nathI. kundakundAchAryadeve bahu moTethI pokArIne kahyun chhe ke muni to nagna digambar ja hoy. vastrasahit hoy te muni na hoy. tem chhatAn je vastrasahit muni manAve, strIno mokSha thavo manAve, panchamahAvratanA pariNAmathI nirjarA thavI manAve, evI anek anyathA viparIt vAto kahe te shAstra jainashAstra nathI, te vItarAg shAsan nathI. (AvA mithyA abhiprAyo saghaLA mithyAdarshan chhe).

vaLI, koI to em kahe chhe ke svAbhAvik arthAt svayamev utpanna thayelA rAgadveSh vaDe melun je adhyavasAn te ja jIv chhe, kAraN ke jem kALApaNAthI anya judo koI kolaso jovAmAn Avato nathI tem evA adhyavasAnathI judo anya koI AtmA jovAmAn Avato nathI. rAgathI lAbh thAy evo mithyA abhiprAy te adhyavasAn chhe. te adhyavasAnathI judo koI AtmA nathI em koI kahe chhe.

A ajIv adhikAr chhe. rAgAdi vibhAv pariNAm e ajIv chhe. jIv to nitya sachchidAnandasvarUp chhe. e kAI vibhAvamAn Avato nathI.

vaLI, koI kahe chhe ke anAdi jeno pUrva avayav chhe ane anant jeno bhaviShyano avayav chhe evI je ek sansaraNarUp kriyA te-rUpe krIDA karatun je karma te ja jIv chhe, kAraN ke karmathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. (athavA bIjI rIte laIe to, vaLI koI kahe chhe ke anAdi anant jeno paripATIrUp rAgadveSharUp kriyAno vyApAr chhe, te avayavane dhAraN karanAr avayavI AtmA rAgadveShamay ja dekhAy chhe. ane chAlyA AvatA dravyakarmano pravAh tathA temAn joDANarUp rAgAdi bhAvakarma te anAdi santAnarUp jenun svarUp chhe, te AtmA chhe, tenAthI judun svarUp amane bhAsatun nathI. jaD karmano udray ane tenA sange rAgarUp kriyA e ja jenun anAdi anant karma chhe, te ja AtmA chhe,


PDF/HTML Page 529 of 4199
single page version

tenAthI koI judo AtmA amane jaNAto nathI. dravya karmanAn udrayane ane bhAvakarmane ekamek mAnanArAono Avo abhiprAy chhe.) AtmA trikAL shuddha chidrUp vastu chhe. tene nahIn jANavAthI svarUpathI khasIne rAgAdi karmarUpI je kriyA temAn je rahyo hato, chhe ane raheshe te AtmA chhe em koI mAne chhe. sansaraNakriyArUpe krIDA karatun je karma chhe te ja AtmA chhe. arthAt karmane laIne jIv rakhaDe chhe ane karmanI kriyA AtmAnI kriyA chhe em jeo mAne chhe temane ahIn mUDh, napunsak kahyA chhe.

vaLI, koI kahe chhe ke tIvra-mand anubhavathI bhedarUp thatAn, durant rAgarUp rasathI bharelAn adhyavasAnonI je santati te ja jIv chhe, kAraN ke tenAthI anya judo koI jIv dekhavAmAn Avato nathI. eTale keTalAk agnAnIo em kahe chhe ke-bahu to rAg tIvramAnthI mand thAy ane mandamAnthI tIvra thAy, paN rAgano abhAv thAy evun svarUp chhe nahi. AtmA rAgathI rahit thaI shake evun enun svarUp nathI. rAg durant chhe eTale ke teno ant AvI shake nahi. rAganI santati je anAdi chhe e ja AtmA chhe. rAganI santatithI rahit AtmAnun koI svarUp nathI.

ghaNA em kahe chhe ke jIvano mokSha thAy pachhI paN te pAchho bhav (janma) dhAraN kare. are bhAI, e vAt tadna khoTI chhe. shun chaNo shekAI gayA pachhI te pharIne ugato hashe? jene andar draShTimAn shubhabhAvano niShedh thayo te pharIne kadI shubhabhAvane karato nathI (teno rktA thato nathI) to pachhI mukta thaI gayA pachhI rAg kare ane sansAramAn Ave e to agnAnIonI mithyA kalpanA chhe.

agnAnIe rAganA ras vinAno AtmA anAdikALamAn (bhUtakALamAn) joyo nathI ane bhaviShyamAn paN anantakAL evo ja (rAgaras yukta ja) raheshe em te mAne chhe; te rAganI santatine ja AtmA kahe chhe.

vaLI, koI kahe chhe ke navI ane purANI avasthA ityAdi bhAve pravartatun je nokarma-sharIr te ja jIv chhe kAraN ke sharIrathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. AtmA dekhavAmAn Avato nathI em teo kahe chhe; paN bhAI! dekhavAmAn Avato nathI evo nirNay konI bhUmikAmAn thAy chhe? je bhUmikAmAn evo nirNay thAy chhe e ja AtmA chhe. eTale e rIte emAn AtmAnun astitva ja siddha thaI jAy chhe.

vaLI agnAnIo AtmAnA bhinna astitvane svIkAratA nathI. bhagavAn AtmA to shuddha gnAyakasvabhAvI vastu chhe. parantu gnAyak taraphanun jemane lakSha nathI evA agnAnIo paryAyabuddhi vaDe je sharIr dekhAy chhe tene ja jIv mAne chhe. teo kahe chhe ke sharIranI utpattie (jIvanI) utpatti ane sharIranA nAshe nAsh. sharIrano sadbhAv jyAn sudhI rahe tyAn sudhI jIv chhe, sharIr chhUTatAn jIv raheto nathI-Avo temane bhram chhe. vaLI potAnI


PDF/HTML Page 530 of 4199
single page version

ichchhAnusAr sharIramAn kriyA thAy chheN. mATe sharIr e ja AtmA chhe Avo te agnAnIono mat chhe. A chArvAk mat chhe.

chAr bol purA thayA. have pAnchamo bol kahe chhe. koI em kahe chhe ke samasta lokane puNyapAparUpe vyApato je karmano vipAk te ja jIv chhe kAraN ke shubhAshubh bhAvathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. agnAnIne AkhA lokamAn puNya-pApanun karavun-eTalun ja mAtra dekhAy chhe. parantu shubh ane ashubh bhAvo enAthI bhinna AtmA ene jaNAto nathI. paN e bhinna jaNAto nathI evo nirNay to gnAne karyo ne? parantu e gnAn upar agnAnInI draShTi jatI nathI. ahIn puNya-pApanA rktAnI vAt lIdhI chhe. shubhAshubh bhAvanA rktA thaIne pariNamavun-enAthI bhinna AtmA agnAnIne dekhAto nathI.

have chhaThTho bol bhoktAno kahe chhe. koI kahe chhe ke shAtA-ashAtArUpe vyApta je samasta tIvra-mandatvaguNo te vaDe bhedarUp thato je karmano anubhav te ja jIv chhe. kAraN ke sukh-dukhathI anya judo koI jIv dekhavAmAn Avato nathI. bhagavAn AtmA anant anant sukhanun dhAm chhe. parantu agnAnIne enI taraph najar nathI. e to shAtAmAn mand ane ashAtAmAn tIvra evo je bhedarUp karmano anubhav tene ja jANe chhe ane tethI e ja jIv chhe em mAne chhe. shAtAnA anubhavamAn sukhanun (alpa dukhanun) vedan ane ashAtAnA anubhavamAn (tIvra) dukhanun vedan dekhAy chhe. tethI te agnAnavash je sukh-dukhano anubhav thAy chhe tene ja jIv mAne chhe.

agnAnInI draShTi nirantar paryAy upar ja rahetI hoy chhe. vastutattva je chaitanyamUrti trikALI shuddha AtmA tenI ene draShTi ja nathI. tethI shAtA-ashAtAnA udrayamAn je moh-janit sukh-dukhanun vedan tenAthI bhinna shuddha Atmajanit vedan hoI shake chhe evun ene bhAsatun ja nathI. Am paryAyabuddhi jIvo, anantashaktimanDit je trikALI shuddha Atmadravya tenI draShTino abhAv hovAthI, sukh-dukhanI kalpanAsvarUp je shAtA-ashAtAnun vedan hoy chhe tene ja bhramavash AtmA mAne chhe.

have sAtamo bola-koI kahe chhe ke shikhanDanI jem ubhayarUp maLelAn je AtmA ane karma, te banne maLelAn ja jIv chhe kAraN ke samastapaNe karmathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. agnAnI kahe chhe ke karmarahit AtmA thAy evun to kAI jaNAtun nathI. ahAhA....! nishchayathI vastu to trikAL karmarahit ja chhe. parantu e vastunA svabhAv upar draShTi kare to ne? e to avasthAmAn AtmA ane karma ubhayarUp maLelAn jue chhe ane tethI tene ja AtmA mAne chhe. kharekhar to karmathI bhinna jIv nathI, nathI-evun je enun gnAn te ja jIvanun bhinna astitva siddha kare chhe. (jIv nathI evun jANanAr pote ja jIv chhe).


PDF/HTML Page 531 of 4199
single page version

ek samayanI paryAy chhe te vyakta chhe, pragaT chhe ane vastu (AtmA) chhe te avyakta chhe. avyakta eTale ke paryAy je pragaT-vyakta chhe temAn vastu AvatI nathI mATe te avyakta chhe. vastu chhe te paryAyamAn AvatI nathI, paN enun gnAn paryAyamAn Ave chhe. kharekhar to gnAnanI paryAy chhe emAn gnAyak chaitanya ja jaNAI rahyo chhe. gnAnano nishchayathI svaprakAshak svabhAv hovAthI, gnAyak emAn jaNAI ja rahyo chhe, parantu agnAnInI draShTi gnAyak upar nathI. paryAyabuddhi vaDe puNya-pApanun karavun ane shAtA-ashAtApaNe sukh-dukhanun bhogavavun e ja jIv chhe em agnAnI mAne chhe.

je shuddhabhAvano rktA ane atIndriy Anandano bhoktA chhe te jIv chhe e vAt agnAnIne besatI nathI. eno nirNay karavAno paN ene kayAn samay chhe? parantu bhAI! AtmA nathI, nathI evo nirNay tun gnAnamAn kare chhe ke puNya-pApanA bhAvamAn ke sukh-dukhanI kalpanAmAn? sukh-dukhanI kalpanA to achetan chhe. tathA shubh-ashubh bhAv paN achetan jaD chhe. achetan evAn teo chaitanyasvarUp jIv nathI evo nirNay kem kare? jo e nirNay chetan kare chhe em kaho to enAthI (karmathI) judo jIv chhe em sAbit thaI jAy chhe. parantu paryAy jenun sarvasva chhe evA agnAnI jIvane karma judAn paDe ane AtmA ekalo rahe evun kAI dekhAtun nathI. tethI AtmA ane karma beu bhegAn thaIne jIv chhe em te mAne chhe.

Am to navamI graiveyak gayo tyAre shAstramAnthI dhAraNArUpe A vAt to jANI hatI ke shubhAshubh bhAv ane sukh-dukhanI kalpanAthI AtmA judo chhe. paN e vAt dhAraNArUpe hatI, vastutattvanI draShTi karI nahotI. agiyAr ang bhaNyo emAn A vAt to AvI hatI. tyAre e upadesh paN em ja Apato hato ke shubhAshubh bhAvathI bhinna akhanD ek Atmavastu chhe. paN are! eNe shubhAshubh bhAvathI bhinna paDI AtmA anubhavyo nahi. bhagavAn AtmA AnandasvarUp chhe emAn enI draShTi gaI nahi.

ahIn (A gAthAmAn) to sthULapaNe je em mAne chhe ke karmathI judo jIv jovAmAn Avato nathI enI vAt lIdhI chhe. paN kharekhar agiyAr anganA pAThI agnAnInI paN andar to A ja mAnyatA chhe. shubhAshubh bhAvanun karavApaNun vastumAn nathI, vastu to gnAyak chhe em teNe dhAraN to karI hatI. parantu paryAyabuddhi TaLI nahotI. karma ane AtmA judA chhe em navatattvane to e jANato hato. paN judA chhe ene judA karI shakayo nahoto. A gnAnadarshanarUp chaitanyashakti evun je svatattva, te puNya-pAp ane sukh-dukhanA vedanathI bhinna chhe em eNe dhAryun to hatun; paN bhedagnAn pragaT karI bhinnatA karI nahi, dishAne pheravI nahi. par ane paryAy upar je lakSha hatun e tyAn ja akabandh rahyun. svadravyanI sanmukhatA karyA vinA vimukhapaNe mAtra bahArathI dhAraNA karI. paN tethI shun? AtmA kAI paralakShI shAstragnAnathI jaNAy evI chIj nathI.


PDF/HTML Page 532 of 4199
single page version

shubhabhAvathI rahit AtmA chaitanyasvarUp chhe em vyavahArashraddhAmAn eNe mAnyun hatun, vyavahArashraddhAmAn eTale achetan shraddhAmAn (rAgamAn) mAnyun hatun. paN vastu je trikAL Anandano nAth prabhu ekalo gnAyakasattvapaNe birAjamAn chhe tenun antaramAn mAhAtmya karyun nahi. mAhAtmya ene puNya ane pApamAn rahI gayun. eNe em to sAmbhaL‌yun hatun ke shuddha AtmAnun vedan kare te AtmA chhe, paN e puNya-pAp sahitanA vedananI dhAraNA hatI. je gnAyak akhanD chaitanyashakti nityAnandarUp dhruv-dhruv-dhruv ekAkAr e ja kharekhar AtmA chhe. paryAyamAn eno svIkAr karIne A chaitanyatattva e ja hun chhun em vedan karyA vinA A hun chhun em vikalpamAn dhAraNA karI hatI. parantu pratyakSha vedan karIne emAn ahampaNun eNe na karyun. svabhAvanI antaramAn jaIne ‘A hun chhun’ evI pratIti karI nahi. antaramAn jaIne eTale kAI vartamAn paryAy dhruvamAn ek thaIne evo teno artha nathI. antaramAn jaIne eTale svasanmukh thaIne. paryAy jyAre dhruvanI sanmukh thAy chhe tyAre paripUrNa tattvano pratibhAs thAy chhe.

144 mI gAthAnI TIkAmAn e vAt lIdhI chhe ke-‘shrutagnAnatattvane paN Atmasanmukh karato, atyant vikalparahit thaIne, tatkAL nijarasathI ja pragaT thatA, Adi-madhya-ant rahit, anAkuL kevaL ek AkhA vishvanI upar jANe tarato hoy tem, akhanD pratibhAsamay....’ eTale paryAyamAn akhanDano pratibhAs thAy chhe. akhanD vastu chhe te paryAyamAn AvatI nathI paN akhanD pratibhAsamay je AtmA tenun gnAn paryAyamAn Ave chhe. paryAyamAn paramAtmasvarUpanun gnAn thaI jAy chhe ane evun jaNAy tyAre paryAyamAn paramAtmapaNun kAryapaNe pariName chhe. paryAy chhe te khanD chhe, ansh chhe. te jyAre vastu taraph DhaLe chhe tyAre temAn akhanD pratibhAsamay vastu AkhI jaNAy chhe.

kharekhar to dravya, guN. paryAyamAn (traNemAn) prameyatvaguN vyApelo chhe. tethI paryAyamAn (gnAnamAn) dravya, guN, paryAy jaNAy chhe. parantu agnAnIne, trikALI potAnAmAn jaNAy chhe evun lakSha nathI kemake enI draShTi antarmukh nathI. antarmukh gnAnanI vAt eNe paryAyamAn dhArI hatI, parantu gnAnanI vartamAn pragaT avasthAne svagneyamAn DhALI na hatI. tethI dhAraNAmAn Avyun chhatAn rahI gayo agnAnI. gnAnanI paryAy je pragaT chhe e, trikALI vastu ane potAne (paryAyane) paN jANe chhe evun eNe dhAraNAmAn lIdhun hatun, paN vastuno je svabhAv chhe tene e aDayo nahoto. gnAn, gnAnane jANe to chhe, paN hun gnAnane jANun chhun evI ene khabar nathI. gnAn gnAnane jANe chhe em nakkI thAy to Akhun gney emAn jaNAy chhe e paN nakkI thaI jAy.

shrI niyamasAranI 38 mI gAthAmAn em Ave chhe ke paryAy chhe e to vyavahAr AtmA chhe. mokShamArganI paryAy e paN vyavahAr chhe. nishchay AtmA to trikALI shuddha


PDF/HTML Page 533 of 4199
single page version

dhruv-dhruv-dhruv, paryAyanI sakriyatArahit niShkriy vastu chhe. shrI samayasAranI 320 gAthAnI shrI jayasenAchAryanI TIkAmAn paN kahyun chhe ke AtmA niShkriy chhe. parantu e niShkriy (AtmA) jaNAy chhe sakriyamAn (paryAyamAn). sarvagnano Avo adbhut mArga chhe. jenA panthamAn sarvagna nathI enA panthamAn satya vAt hotI ja nathI.

pahelAn darshanaupayog ane pachhI gnAnaupayog evo kram je kevaLIne mAne chhe tathA kevaLIne kShudhAnI pIDA ane AhAr mAne chhe tene sarvagnanA sAchA svarUpanI khabar nathI. pUrNagnAnanI dashA eTale shun e, te jANato nathI. AtmA andar sarvagnashaktithI paripUrNa bharelo chhe. enI sanmukh thaI emAn pUrNa ekAgra thatAn sarvagnapaNun paryAyamAn pragaTe chhe. sarvagnapaNun pragaT thatAn atIndriy AnandanI pUrNa bharatI Ave chhe evA svarUpanI agnAnIne khabar nathI. bhagavAn kevaLI sarvadarshI ane sarvagna ekI sAthe chhe.

ahIn A gAthAmAn agnAnI kahe chhe ke karma ane AtmA banne ek chhe. kAraN ke karmanI kriyAno je anubhav enAthI AtmA judo chhe evun kAI amane dekhAtun nathI. paN kayAnthI dekhAy, prabhu? jyAn prabhu paDayo chhe tyAn tun joto nathI. bhAI! karma ane AtmA banne thaIne jIv chhe, judo jIv nathI evI tArI mAnyatA pUrNa shuddha Anandaghan prabhu AtmAnI hinsA karanArI chhe. e mAnyatA vaDe tun potAnI hinsA kare chhe. jIvatun jIvan (trikALI jIvadravya) teno tun nakAr kare chhe e ja hinsA chhe. bhAI! vItarAgano ahinsAno mArga Avo sUkShma ane jhINo chhe. loko bichArA vrat karo, posA karo ityAdi shubhabhAvarUp kriyAkAnDamAn gUnchavAI gayA chhe. paN nishchayathI shubhabhAv ane ashubhabhAv banne ek jAt chhe. (bannemAn chaitanyasvarUpanI nAsti chhe).

AThamo bola koI kahe chhe ke arthakriyAmAn samartha evo je karmano sanyog te ja jIv chhe. kAraN ke jem ATh lAkaDAnA sanyogathI anya judo koI khATalo jovAmAn Avato nathI tem karmanA sanyogathI anya judo koI jIv jovAmAn Avato nathI. ahIn khATalAnun draShTAnt Apyun chhe. khATalo hoy chhe ne? te ATh lAkaDAnA sanyogathI banelo chhe. chAr pAyA, be Is ane be upaDAn-em ATh lAkaDAno banelo chhe. e rIte agnAnI em mAne chhe ke ATh karmano sanyog e ja jIv chhe. ATh karmanA sanyogarahit jIv hoI ja na shake em te mAne chhe.

AtmA trikAL sanyogathI rahit asanyogI shuddha vastu chhe. agnAnInI tyAn draShTi nathI. tethI tene ATh karma bhegAn thAy e ja jIv chhe em viparIt bhAse chhe.

Am mithyA mAnyatAnA keTalAk prakAr ahIn ApyA chhe, bAkI asankhya prakAranI mithyA mAnyatA hoy chhe. durbuddhio anek prakAre parane AtmA kahe chhe. parantu paramArthanA


PDF/HTML Page 534 of 4199
single page version

jANanArAo temane satyArthavAdI kahetA nathI. vastunA svarUpane yathArtha jANanArA gaNadharAdi mahanto temane sAchA kahetA nathI.

* gAthA 39 thI 43 bhAvArtha uparanun pravachan *

jIv-ajIv banne anAdithI ekakShetrAvagAhasanyogarUp maLI rahyAn chhe. banne AkAshanA ek kShetre rahelAn chhe. anAdithI ja jIvanI pudgalanA sanyogathI anek vikAr-sahit avasthA thaI rahI chhe. paramArthadraShTie jotAn jIv to potAnA chaitanyatva Adi bhAvone chhoDato nathI ane pudgal potAnA mUrtik, jaDatva Adine chhoDatun nathI. AtmA potAnA gnAn-darshanasvarUp, AnandasvarUp, shAntasvarUp, svachchhatAsvarUp ityAdi nij svabhAvane kadIy chhoDato nathI. paryAyamAn anek prakAranA vikArI bhAv thavA chhatAn, vastu potAnI anant shaktithI bharelo je ek chaitanyasvabhAv chhe tene kem chhoDe? jIv maTIne ajIv kem thAy? (kadIy na thAy). tevI ja rIte pudgal paN potAnun jaDatva chhoDI jIvarUp kem thAy? (na ja thAy).

jIv-ajIv sarva dravyo potapotAnA svabhAvamAn ja sthit rahe evI vastunA svarUpanI maryAdA chhe. parantu jeo paramArthane jANatA nathI teo sanyogathI thayelA bhAvone ja jIv kahe chhe. paramArthe jIvanun svarUp, pudgalathI bhinna sarvagnane dekhAy chhe tem ja sarvagnanI paramparAnAn AgamathI jANI shakAy chhe. tethI jemanA matamAn sarvagna nathI teo potAnI buddhithI anek kalpanA karI kahe chhe. vedAntI, mImAnsak, sAnkhya yog, bauddha, naiyAyik, vaisheShik, chArvAk Adi matonA Ashay laI ATh prakAr to pragaT kahyA; ane anya paN potapotAnI buddhithI anek kalpanA karI anek prakAre kahe chhe te kayAn sudhI kahevA?

evun kahenArA satyArthavAdI kem nathI te have AgaLanI gAthAmAn kahe chhe-

[pravachan nan. 87, 88 * dinAnk 6-6-76 thI 7-6-76]

PDF/HTML Page 535 of 4199
single page version

कुतः–

एदे सव्वे भावा पोग्गलदव्वपरिणामणिप्पण्णा।
केवलिजिणेहिं भणिया कह ते जीवो त्ति वृच्चंति।। ४४ ।।
एते सर्वे भावाः पुद्गलद्रव्यपरिणामनिष्पन्नाः।
केवलिजिनैर्भणिताः कथं ते जीव इत्युच्यन्ते।। ४४ ।

_________________________________________________________________

evun kahenArA satyArthavAdI kem nathI te kahe chhe-

pudgal taNA pariNAmathI nIpajel sarve bhAv A
sahu kevaLIjin bhAkhiyA, te jIv kem kaho bhalA? 44.

gAthArtha– [एते] A pUrve kahelAn adhyavasAn Adi [सर्वे भावाः] bhAvo chhe te badhAy [पुद्गगलद्रव्यपरिणामनिष्षन्नाः] pudgaladravyanA pariNAmathI nIpajyA chhe em [केवलिजिनैः] kevaLI sarvagna jinadevoe [भणिताः] kahyun chhe [ते] temane [जीवः इति] jIv em [कथं उच्यन्ते] kem kahI shakAy?

TIkA– A adhyavasAnAdi bhAvo chhe te badhAy, vishvane (samasta padArthone) sAkShAt dekhanArA bhagavAn (vItarAg sarvagna) arhantadevo vaDe, pudgaladravyanA pariNAmamay kahevAmAn AvyA hovAthI, teo chaitanyasvabhAvamay jIvadravya thavA samartha nathI ke je jIvadravya chaitanyabhAvathI shUnya evA pudgaladravyathI atirikta (bhinna) kahevAmAn Avyun chhe; mATe jeo A adhyavasAnAdikane jIv kahe chhe teo kharekhar paramArthavAdI nathI kem ke Agam, yukit ane svAnubhavathI temano pakSha bAdhit chhe. temAn, ‘teo jIv nathI’ evun A sarvagnanun vachan chhe te to Agam chhe ane A (nIche pramANe) svAnubhavagarbhit yukti chhe-svayamev utpanna thayelA evA rAg-dveSh vaDe malin adhyavasAn chhe te jIv nathI kAraN ke, kAlimA (kALap) thI judA suvarNanI jem, evA adhyavasAnathI judo anya chitsvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo pratyakSha chaitanyabhAvane judo anubhave chhe. 1. anAdi jeno pUrva avayav chhe ane anant jeno bhaviShyano avayav chhe evI je ek sansaraNarUp kriyA te-rUpe krIDA karatun karma chhe te paN jIv nathI kAraN ke karmathI judo anya chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo tene pratyakSha anubhave chhe. 2. tIvra-mand anubhavathI bhedarUp thatAn, durant


PDF/HTML Page 536 of 4199
single page version

इह खलु पुद्गलभिन्नात्मोपलबि्ंधं प्रति विप्रतिपन्नः साम्नैवैवमनुशास्यः।

(मालिनी)
विरम किमपरेणाकार्यकोलाहलेन
स्वयमपि निभृतः सन् पश्य षण्मासमेकम्।

_________________________________________________________________ rAgarasathI bharelAn adhyavasAnonI santati paN jIv nathI kAraN ke te santatithI anya judo chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo tene pratyakSha anubhave chhe. 3. navI purANI avasthAdikanA bhedathI pravartatun je nokarma te paN jIv nathI kAraN ke sharIrathI anya judo chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo tene pratyakSha anubhave chhe. 4. samasta jagatane puNyapAparUpe vyApato karmano vipAk chhe te paN jIv nathI kAraN ke shubhAshubh bhAvathI anya judo chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo pote tene pratyakSha anubhave chhe. pa. shAtA-ashAtArUpe vyApta je samasta tIvramandapaNArUp guNo te vaDe bhedarUp thato je karmano anubhav te paN jIv nathI kAraN ke sukh-dukhathI judo anya chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo pote tene pratyakSha anubhave chhe. 6. shikhanDanI jem ubhayAtmakapaNe maLelAn je AtmA ane karma te banne maLelAn paN jIv nathI kAraN ke samastapaNe (sampUrNapaNe) karmathI judo anya chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo pote tene pratyakSha anubhave chhe. 7. arthakriyAmAn samartha evo je karmano sanyog te paN jIv nathI kAraN ke, ATh kAShTanA sanyogathI (-khATalAthI) judo je khATalAmAn sUnAro puruSh tenI jem, karmasanyogathI judo anya chaitanyasvabhAvarUp jIv bhedagnAnIo vaDe svayam upalabhyamAn chhe arthAt teo pote tene pratyakSha anubhave chhe. 8. (A ja rIte anya koI bIjA prakAre kahe tyAn paN A ja yukti jANavI.)

[bhAvArtha– chaitanyasvabhAvarUp jIv, sarva parabhAvothI judo, bhedagnAnIone anubhavagochar chhe; tethI jem agnAnI mAne chhe tem nathI.]

ahIn pudgalathI bhinna AtmAnI upalabdhi pratye virodh karanAr (-pudgalane ja AtmA jANanAr) puruShane (tenA hitarUp AtmaprAptinI vAt kahI) mIThAshathI (ane samabhAvathI) ja A pramANe upadesh karavo em kAvyamAn kahe chhe-

shlokArtha– he bhavya! tane [अपरेण] bIjo [अकार्य–कोलाहलेन] nakAmo


PDF/HTML Page 537 of 4199
single page version

हृदयसरसि पुंसः पुद्गलाद्भिन्नधाम्नो
ननु किमनुपलब्धिर्भाति किंचोपलब्धिः।। ३४ ।।

_________________________________________________________________

kolAhal karavAthI [किम्] sho lAbh chhe? [विरम्] e kolAhalathI tun virakta thA ane [एकम्] ek chaitanyamAtra vastune [स्वयम् अपि] pote [निभृतः सन्] nishchaL lIn thaI [पश्य षण्मासम्] dekh; evo chha mahinA abhyAs kar ane jo (-tapAs) ke em karavAthI [हृदय–सरसि] potAnA hRudayasarovaramAn [पुद्गगलात् भिन्नधाम्नः] jenun tej-pratAp-prakAsh pudgalathI bhinna chhe evA [पुंसः] AtmAnI [ननु किम् अनुपलब्धिः भाति] prApti nathI thatI [किं च उपलब्धिः] ke thAy chhe.

bhAvArtha– jo potAnA svarUpano abhyAs kare to tenI prApti avashya thAy; jo paravastu hoy to tenI to prApti na thAy. potAnun svarUp to mojUd chhe, paN bhUlI rahyo chhe; jo chetIne dekhe to pAse ja chhe. ahIn chha mahinAno abhyAs kahyo tethI em na samajavun ke eTalo ja vakhat lAge. tenun thavun to antarmUhUrtamAtramAn ja chhe, parantu shiShyane bahu kaThin lAgatun hoy to teno niShedh karyo chhe. jo samajavAmAn bahu kAL lAge to chha mahinAthI adhik nahi lAge; tethI anya niShprayojan kolAhal chhoDI AmAn lAgavAthI jaladI svarUpanI prApti thashe evo upadesh chhe. 34.

* * *

AgaLanI gAthAmAn anek prakAranI mithyA mAnyatA batAvI. teno have uttar Ape chhe-

* samayasAr gAthA 44 TIkA uparanun pravachan *

A adhyavasAn Adi bhAvonI hayAtI kahetAn astitva to chhe. ashuddhatA chhe ja nahi em koI kahe to te vAt khoTI chhe. jo ashuddhatA hoy ja nahi to pachhI dukhathI mukta thavAno upadesh paN kem hoy? dukh na hoy to dukhathI mukta thavAnI vAt rahetI nathI. parantu dukhathI Atyantik mukta thavAno je jinopadesh chhe eno artha ja e thayo ke ek (shuddha) AtmA sivAy (sansArIne) paryAyamAn dukh paN chhe.

vaLI koI jo em kahe ke AtmAmAn guN nathI to e vAt paN khoTI chhe. hA, prakRitinA je rajoguN, tamoguN ityAdi chhe te AtmAmAn nathI e barAbar chhe. parantu vastunA guNo eTale shaktio to vastumAn chhe ja. to shrI pravachanasAramAn alingagrahaNanA 18mA bolamAn em Ave chhe ne ke-‘AtmA guNavisheShathI nahi Alingit evun shuddha dravya chhe’? bhAI! tyAn bIjun kahevun chhe. tyAn em kahevun chhe ke sAmAnya je vastu dhruv-dhruv-


PDF/HTML Page 538 of 4199
single page version

dhruv akhanD ekAkAr chhe te guNavisheSharUpe thatI nathI. sAmAnya chidrUp chIj je dhruv chhe temAn guNo chhe to kharA, paN guN ane guNIno bhed jyAn lakShamAn levA jAy tyAn vikalpa-rAg UThe chhe. tethI sAmAnya je chhe te guNavisheShane nahi Alingan karatun shuddha dravya chhe em tyAn kahyun chhe. sUkShma vAt chhe, bhAI! samyagdarshanano viShay abhed ekAkAr chhe, guN-guNIbhed e samyaktvano viShay nathI. bhedanA lakShe nahi, paN pUrNa sat vastu je abhed ekarUp sAmAnya chaitanyasvarUp chhe tenA lakShe samyagdarshan thAy chhe.

A samajavun paDashe, hon. jem vanToLiyAnun taraNun kayAn jaIne paDe eno koI meL nathI tem AnI samajaN vinA mithyA bhramamAn paDelo jIv chorAshInA avatAramAn kayAn jaIne paDe eno kAI meL nathI. vastu je trikAL abhed chhe temAn bhedanI najarathI jotAn bhed chhe topaN vastu kadIy bhedapaNe thatI nathI. vastunun svarUp ja sahaj Avun chhe.

A adhyavasAnAdi bhAvo chhe te badhAy, vishvane sAkShAt dekhanArA bhagavAn arhantadevo vaDe, pudgaladravyanA pariNAmamay kahevAmAn AvyA chhe. juo, shrI arihantadev vishvane eTale ke samasta padArthone sAkShAt jANe-dekhe chhe. bhagavAnane kevaLagnAn-kevaLadarshanamAn svaparaprakAshakapaNAnun sampUrNa sAmarthya pragaTayun chhe. tethI teo AkhA vishvane dekhe chhe, jANe chhe.

kharekhar to sarvagnapaNun e AtmagnapaNun chhe. kevaLagnAnanI paryAyano svabhAv ja eTalo ane evaDo chhe ke te sva ane parane sampUrNa prakAshe. lokAlok chhe to paryAyamAn tenun gnAn thAy chhe em nathI. paryAyano e sahaj ja svabhAv chhe ke e samasta vishvane jANe. svaparaprakAshakapaNAnun sAmarthya potAthI ja pragaTayun chhe. arihantadev vishvane sAkShAt dekhe chhe eTale ke potAnI paryAyamAn pUrNatAne dekhe chhe. jem rAtrinA samaye koI sarovaranA pANImAn tArA, chandra vagere dekhAy chhe te kharekhar to pANInI ja avasthA dekhAy chhe tem gnAn kharekhar to gnAnane ja sampUrNa jANI rahyun chhe.

shrI arihantadevane kevaLagnAnanI dashA evI svachchha ane nirmaL pragaT thaI chhe ke ene dekhatAn Akhun lokAlok jaNAI jAy chhe. ahIn siddha bhagavantonI vAt lIdhI nathI kemake siddhone arihantanI jem vANI (divyadhvani) hotI nathI. evA vItarAg, sarvagna arihantadevo vaDe A dayA, dAn, vrat, tap, bhakti, pUjA, shIl, sanyam Adi je vikalpo-shubhabhAvo chhe te pudgaladravyanA pariNAmamay kahevAmAn AvyA chhe. ahAhA! je bhAve tIrthankar-nAmakarma bandhAy te bhAvane pudgaladravyanA pariNAmamay kahyA chhe.

prashna– shubhabhAvone achetan evA pudgaladravyanA pariNAmamay kem kahyA?

samAdhAna– vastu AtmA chhe e to chaitanyaghanasvarUp chhe. ane A shubhabhAvo chhe te chaitanyanA svabhAvamay nathI. shrI samayasAr gAthA 68 nI TIkAmAn lIdhun chhe ke-‘kAraNanA


PDF/HTML Page 539 of 4199
single page version

jevAn ja kAryo hoy chhe,’ ‘javapUrvak je jav thAy chhe te jav ja hoy chhe.’ jem javamAnthI jav thAy tem chaitanyamAnthI chaitanya pariNAm ja thAy chhe. AtmA gnAnAnandasvabhAvI chhe. temAnthI gnAn ane AnandanI ja dashA thAy. temAnthI A jaD, achetan shubhAshubhabhAvo kem thAy? tethI pAnch mahAvrat ane bAr aNuvratanA je shubh vikalpo chhe te pudgaladravyanA pariNAmamay chhe, chaitanyanA pariNAmamay nathI.

ashuddhanishchayanayathI temane jIvanA kahevAy chhe. parantu ashuddhanishchayanay eTale ja vyavahAr. kharekhar to teo paranA Ashraye (karmodray nimitte) thatA hovAthI e bhAvo paranA ja chhe. ahIn temane pudgaladravyanA pariNAm em na kahetAn abhedapaNe pudgaladravyanA pariNAmamay eTale ke pudgaladravyanA pariNAmothI ekamek kahyA chhe.

bhAI, bhagavAn jineshvarano mArga koI alaukik ane adbhut chhe. mand kaShAyano game te bhAv hoy, bhagavAn kevaLIe ene pudgaladravyanA pariNAmamay kahyo chhe kemake temAn chaitanyanA nUrano ansh nathI. koI ene mokShano mArga kahe to e mahA viparItatA chhe. bhale e rAganA pariNAmamAn sparsha, ras, gandh ane varNa nathI paN e pariNAmamAn chaitanyapaNAno abhAv chhe ane tethI e pudgalanA pariNAmamay chhe. AgaL gAthA 68 nI TIkAmAn ati spaShTapaNe kahyun chhe ke-A mithyAdraShTi Adi guNasthAno paudgalik mohakarmanI prakRitinA udrayapUrvak thatAn hoIne, sadAy achetan hovAthI, pudgal ja chhe-jIv nathI, kemake kAraNanA jevAn ja kAryo hoy chhe.

have kahe chhe ke-teo (te adhyavasAno) chaitanyasvabhAvamay jIvadravya thavA samartha nathI ke je jIvadravya, chaitanyabhAvathI shUnya evA pudgaladravyathI atirikta kahevAmAn Avyun chhe. juo, svarUpathI jIvadravya kevun chhe te ahIn kahyun chhe. svarUpathI jIvadravya shuddha chaitanya-svabhAvamay chhe. bhagavAn AtmA chaitanyasvabhAvamay ek gnAyakamAtra chhe. ahAhA! e trikALI satnun sattva, bhAvavAnano bhAv abhinna ek chaitanyamAtra chhe ene chaitanyabhAvathI shUnya evA pudgaladravyathI, bhinna kahevAmAn Avel chhe.

tathA je A rAgAdi pariNAm, dayA, dAn, vrat, bhakti Adi shubhabhAvanA pariNAm chhe temane arhantadevoe pudgaladravyanA pariNAmamay kahyA chhe tethI teo chaitanyasvabhAvamay jIvadravya thavA samartha nathI. ahA! gajabanI vAt karI chhe. saghaLAy puNyabhAvo-chAhe to bhagavAnanI stuti ho, vandanA ho, bhakti ho, ke vrat-tapanA vikalpa ho ke chhakAyanA jIvonI rakShAnA pariNAm ho-e badhA jIvadravya thavA samartha nathI kemake te pudgalapariNAmamay chhe, adharmanA pariNAm chhe.

shrI samayasAr-kalashaTIkAnA 108mA kaLashamAn kahyun chhe ke-‘ahIn koI jANashe ke


PDF/HTML Page 540 of 4199
single page version

shubh-ashubhakriyArUp je AcharaNarUp chAritra chhe te karavA yogya nathI tem varjavAyogya paN nathI.’

samAdhAna– ‘uttar Am chhe ke-varjavAyogya chhe, kAraN ke vyavahArachAritra hotun thakun duShTa chhe, aniShTa chhe, ghAtak chhe; tethI viShay-kaShAyanI mAphak kriyArUp chAritra niShiddha chhe.’ AvA shubhabhAvonI pratignA laIne koI em mAne ke badhun thaI gayun (dharma thaI gayo) to te agnAn poShe chhe. shubhabhAv paN viShay-kaShAyanI jem ja aniShTa ane AtmaghAtak chhe. tethI jem viShay-kaShAyano niShedh chhe tem puNyapariNAmarUp bAhya chAritrano paN niShedh chhe. Avun lokone kaThaN paDe paN shun thAy? vyavahAr chAritranA pariNAm chaitanyabhAvathI shUnya chhe tethI te jIvadravya thavA samartha nathI. tathA jeo jIv thavA samartha nathI tevA e achetan bhAvo jIvano mokShamArga kem thAy? je bandhabhAv chhe temAnthI mokShano bhAv kem thAy?

A pancham ArAnA sAdhu-parameShThI-bhagavAn kundakundAchArya ane amRutachandrAchArya bhagavAnanI divyadhvanino sandesh pahonchADe chhe ke-gnAyakasvabhAvamay, chaitanyasvabhAvamay evun je jIvadravya, chaitanyabhAvathI shUnya evun je pudgaladravya tenAthI bhinna chhe. mATe jeo adhyavasAnAdikane jIv kahe chhe teo kharekhar paramArthavAdI nathI. teo sAchun mAnanArA ane sAchun kahenArA nathI. vyavahArathI nishchay thAy em kahenArA paramArthavAdI nathI. shubh-bhAvarUp je vyavahAr e to ajIv chhe. e ajIv mokShamArganun sAdhan kevI rIte thAy? je bandhasvarUp chhe te mokShanun sAdhan kem thAy?

prashna– shrImade kahyun chhe ne ke-‘lope sadvyavahArane sAdhanarahit thAy.’

uttara– shrImade to tyAn je nishchayAbhAsI chhe tenI vAt karI chhe. je koI jIv nishchayanayanA abhiprAyane yathArtha jANato nathI ane sadvyavahAr kahetAn AtmavyavahArane lope chhe arthAt nishchayaratnatray pragaT karato nathI te sAdhanarahit thayo thako nishchayabhAsI mithyAdraShTi chhe. shrImade kahelI pUrI panktio A pramANe chhe-(AtmasiddhimAn)

‘athavA nishchayanay grahe, mAtra shabdanI mAny;
lope sadvyavahArane, sAdhan rahit thAy.’

‘sAdhanarahit thAy’ em kahyun tyAn kayun sAdhan? A shubhabhAv je ajIv bhAv chhe e sAdhan? e to sAdhan chhe ja nahi. antarang sAdhan nij shuddhAtmA chhe ane tenA lakShe pragaT thatAn je nishchayaratnatray te bAhya sAdhan chhe. A sivAy anya kAI sAdhan nathI.

shrI pravachanasAramAn Ave chhe ke-mokShamArgano bhAv e jIvano vyavahArabhAv chhe, AtmavyavahAr chhe. nishchay samakit, nishchayagnAn ane nishchayachAritra evI je nishchayaratnatray-