Page -31 of 642
PDF/HTML Page 2 of 675
single page version
Page -30 of 642
PDF/HTML Page 3 of 675
single page version
vi. ni. san. 2533 vi. san. 2066 I. sa. 2010
mumbaIkI orase 50% Arthik sahayog visheSh prApta honese is shAstrakA vikriy-mUlya mAtra
Page -28 of 642
PDF/HTML Page 5 of 675
single page version
Page -27 of 642
PDF/HTML Page 6 of 675
single page version
saritA vahAvI sudhA taNI prabhu vIr! ten sanjIvanI;
shoShAtI dekhI saritane karuNAbhInA hRudaye karI,
munikund sanjIvanI samayaprAbhRut taNe bhAjan bharI.
granthAdhirAj! tArAmAn bhAvo brahmAnDanA bharyA.
mumukShune pAtI amRutaras anjali bharI bharI;
anAdinI mUrchhA viSh taNI tvarAthI utaratI,
vibhAvethI thambhI svarUp bhaNI doDe pariNati.
tun pragnAchhINI gnAn ne udayanI sandhi sahu chhedavA;
sAthI sAdhakano, tun bhAnu jagano, sandesh mahAvIrano,
visAmo bhavaklAntanA hRudayano, tun panth mukti taNo.
jANye tane hRuday gnAnI taNAn jaNAy;
tun ruchatAn jagatanI ruchi ALase sau,
tun rIjhatAn sakalagnAyakadev rIjhe.
tathApi kundasUtronAn ankAye mUlya nA kadI.
Page -26 of 642
PDF/HTML Page 7 of 675
single page version
prakAshakIy nivedan
adhyAtmashrutashiromaNi paramAgam shrI samayasAr, bhagavAn shrI kundakundAchAryadev praNIt sarvotkRuShTa kRuti hai. gujarAtI bhAShAmen usakA gadyapadyAnuvAd sarvapratham vi. san. 1997men sonagaDhase prakAshit huA thA. Aj tak usake gujarAtI anuvAdake sAt sanskaraN prakAshit ho chuke hain. is gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntar vi. san. 2023men mAroTha(rAjasthAn)se ‘pATanI granthamAlA’kI orase prakAshit kiyA gayA thA. is rUpAntarake kramasha sAt sanskaraN shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa, sonagaDh evan anya TrasTonke dvArA prakAshit ho chuke hain. usakA yah AThavAn sanskaraN prakAshit karate hue atIv Ananda anubhUt hotA hai.
shrI paramashrutaprabhAvak maNDalakI orase yah paramAgam hindI bhAShAmen (sanskRit TIkAdvay sah) vi. san. 1975men prakAshit huA thA. pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIke pavitra karamakamalamen yah paramAgam vi. san. 1978men AyA. unake karakamalamen yah paramapAvan chintAmaNi Ane par us kushal jauharIne us shrutaratnako parakh liyA aur samayasArakI kRupAse unhonne chaitanyamUrti bhagavAn samayasArake darshan kiye. us pavitra prasangakA ullekh pUjya gurudevake jIvanacharitramen is prakAr kiyA gayA hai : — ‘‘vi. san. 1978men vIrashAsanake uddhArakA, anek mumukShuonke mahAn puNyodayako sUchit karanevAlA ek pavitra prasang ban gayA. vidhikI kisI dhanya palamen shrImadbhagavatkundakundAchAryavirachit shrI samayasAr nAmak mahAn grantha mahArAjashrIke hastakamalamen AyA. samayasAr paDhate hI unake harShakA pAr na rahA. jisakI shodhamen ve the vah unako mil gayA. shrI samayasAramen amRutake sarovar chhalakate mahArAjashrIke antarnayanane dekhe. ekake bAd ek gAthA paDhate hue mahArAjashrIne ghUnT bhar-bharake vah amRut pIyA. granthAdhirAj samayasArane mahArAjashrI par apUrva, alaukik, anupam upakAr kiyA aur unake AtmAnandakA pAr na rahA. mahArAjashrIke antarjIvanamen paramapavitra parivartan huA. bhUlI huI pariNatine nij ghar dekhA. upayog-jharaneke pravAh
Page -25 of 642
PDF/HTML Page 8 of 675
single page version
amRutamay hue. jineshvaradevake sunandan gurudevakI gnAnakalA ab apUrva rItise khIlane lagI. pUjya gurudev jyon jyon samayasArakI gaharAImen utarate gaye, tyon tyon usamen kevalagnAnI pitAse bapautImen Aye hue adbhut nidhAn unake suputra bhagavAn kundakundAchAryadevane sAvadhAnIse surakShit rakhe hue unhonne dekhe. anek varSha tak samayasArakA gaharAIse manan karaneke pashchAt, ‘kisI bhI prakArase jagatake jIv sarvagnapitAkI is amUlya bapautIkI kImat samajhe aur anAdikAlIn dInatAkA anta lAye !’ — aisI karuNAbuddhike kAraN pUjya gurudevashrIne samayasAr par apUrva pravachanonkA prArambha kiyA. sArvajanik sabhAmen sarvapratham vi. san. 1990men rAjakoTake chAturmAsake samay samayasAr par pravachan shurU kiye.’’ pUjya gurudevashrIne samayasAr par kul unnIs bAr pravachan diye hain. sonagaDh TrasTakI orase pUjya gurudevashrIke samayasAr par pravachanonke pAnch grantha chhapakar prasiddha ho gaye hain.
pUjya gurudevashrI apanI anubhavavANI dvArA is paramAgamake gahIr-gambhIr bhAv jaise jaise kholate gaye vaise vaise mumukShu jIvonko usakA mahattva samajhamen AtA gayA, aur unamen adhyAtmarasikatAke sAth sAth is paramAgamake prati bhakti evan bahumAn bhI baDhate gaye. vi. san. 1995ke jyeShTha kRuShNA aShTamIke din, sonagaDhamen shrI digambar jain svAdhyAyamandirake uddhaghATanake avasar par usamen prashamamUrti bhagavatI pUjya bahinashrI champAbenake pavitra karakamalase shrI samayasAr paramAgamakI vidhipUrvak pratiShThA — sthApanA kI gaI thI.
— aisA mahimAvanta yah paramAgam gujarAtI bhAShAmen prakAshit ho to jignAsuonko mahAn lAbhakA kAraN hogA aisI pUjya gurudevashrIkI pavitra bhAvanAko jhaelakar shrI jain atithi sevA- samitine vi. san. 1997men is paramAgamakA gujarAtI anuvAd sahit prakAshan kiyA. tatpashchAt vi. san. 2009men isakI dvitIy AvRutti, shrImad-amRutachandrasUri virachit ‘AtmakhyAti’ sanskRit TIkA sahit, shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa, sonagaDhakI orase prakAshit kI gaI thI. usI gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntarakA yah AThavAn sanskaraN hai.
isaprakAr paramAgam shrI samayasArakA gujarAtI evan hindI prakAshan vAstavamen pUjya gurudevashrIke prabhAvakA hI prasAd hai. adhyAtmakA rahasya samajhaAkar pUjya gurudevashrIne jo apAr upakAr kiyA hai usakA varNan vANIke dvArA vyakta karanemen yah sansthA asamartha hai.
shrImAn samIp samayavartI samayagna shrImad rAjachandrajIne janasamAjako adhyAtma samajhaAyA tathA adhyAtmaprachArake liye shrI paramashrutaprabhAvak manDalakA sthApan kiyA; isaprakAr janasamAj par — mukhyatve gujarAt-saurAShTra par — unakA mahAn upakAr pravartamAn hai.
ab gujarAtI anuvAdake viShayamen : — is uchcha koTike adhyAtmashAstrakA gujarAtI anuvAd karanekA kAm saral na thA. gAthAsUtrakAr evan TIkAkAr AchAryabhagavantonke gambhIr bhAv yathArthatayA
Page -24 of 642
PDF/HTML Page 9 of 675
single page version
surakShit rahe — isaprakAr unake bhAvonko sparshakar anuvAd ho tabhI prakAshan samAjako sampUrNatayA lAbhadAyI siddha ho. sadbhAgyase mumukShu bhAIshrI himmatalAl jeThAlAl shAhane ( – pUjya bahinashrI champAbenake bhAIne) apanI shrutabhaktise, usakA anuvAd kar denekI svIkRuti dekar vah kAm apane hAthamen liyA aur unhonne yah anuvAd-kArya sAngopAng sampanna kiyA.
is pavitra paramAgamake gujarAtI anuvAdakA mahAn kArya sampanna karanevAle bhAIshrI himmatalAlabhAI adhyAtmarasik vidvAn honeke atirikta gambhIr, vairAgyashAlI, shAnta aur vivekI sajjan hain tathA kavi bhI hain. unhonne samayasAr evan usakI ‘AtmakhyAti’ sanskRit TIkAke gujarAtI gadyAnuvAdake atirikta usakI prAkRitabhAShAbaddha mUl gAthAonkA gujarAtI padyAnuvAd bhI harigIt chhandamen kiyA hai; vah bahut hI madhur, spaShTa evan saral hai aur pratyek gAthArthake pahale vah chhApA gayA hai. isaprakAr sArA hI anuvAd evan harigIt kAvya jignAsu jIvonko bahut hI upayogI evan upakArI huye hain. isake liye bhAIshrI himmatalAl jeThAlAl shAhake prati jitanI bhI kRutagnatA pragaT kI jAy utanI kam hI hai. is samayasAr jaise uttam paramAgamakA anuvAd karanekA param saubhAgya unako prApta huA etadartha ve sachamuch abhinandanIy hain.
Ajase lagabhag DhAIsau varSha pahale pt.. jayachandrajIne is paramAgamakA hindI bhAShAntar karake jainasamAj par upakAr kiyA hai. yah gujarAtI anuvAd shrI paramashrutaprabhAvak maNDalakI orase prakAshit hue hindI samayasArake AdhArase kiyA gayA hai, gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntar pt.. parameShThidAsajI jain, lalitapurane aur is prastut sanskaraNakA mudraNasanshodhan-kArya bra0 chandUbhAI jhobAliyAne tathA sundar mudraNakArya ‘kahAn mudraNAlay’, sonagaDhake mAlik shrI gnAnachandajI jainane kiyA hai. ata yah sansthA un sabake prati kRutagnatA abhivyakta karatI hai.
yah paramAgam samayasAr sachamuch ek uttamottam shAstra hai. sAdhak jIvonke liye usamen AdhyAtmik mantronkA bhaNDAr bharA hai. bhagavatkundakundAchAryadevake pashchAt rach gaye prAya sab adhyAtmashAstra par samayasArakA prabhAv paDA hai. adhyAtmake sarva bIj samayasAramen samAviShTa hain. sabhI jignAsu jIvonko gurugamapUrvak is paramAgamakA abhyAs avashya karane yogya hai. param mahimAvanta nij shuddhAtmasvarUpako anubhavagamya karaneke liye is shAstramen advitIy upadesh hai; aur vah anubhav hI pratyek jignAsu jIvakA ekamAtra param kartavya hai. shrI padmanandI munirAj kahate hain ki —
Page -23 of 642
PDF/HTML Page 10 of 675
single page version
artha : — jis jIvane prasannachittase is chaitanyasvarUp AtmAkI bAt bhI sunI hai, vah bhavya puruSh bhaviShyamen honevAlI muktikA avashya bhAjan hotA hai.
uparyukta prakArase supAtra jIv gurugamase shuddhachaitanyatattvakI vArtAkA prItipUrvak shravaN karo aur is paramAgamakI pAnchavI gAthAmen kathit AchAryabhagavAnakI AgnAnusAr us ekatvavibhakta shuddha AtmAko svAnubhavapratyakShase pramAN karo.
(vijayAdashamI)
vi. san. 2055
samayasAr hindIkA yah navavAn sanskaraN prathamakI AvRutti anusAr hI hai. mudraNakArya ‘kahAn mudraNAlay’ke mAlik shrI gnAnachandajI jainane alpa samayamen mudrit kar diyA ata TrasTa AbhAr mAnatA hai.
samayasAr granthAdhirAj hai. usamen batAye hue bhAvonko yathArtha samajhakar, antaramen usakA pariNaman karake atIndriy gnAnakI prApti dvArA atIndriy Anandako sab jIv AsvAdan kare yah antarIk bhAvanA sah..... pUjya gurudevashrIkI 121vIn janmajayantI tA. 15-05-2010
Page -22 of 642
PDF/HTML Page 11 of 675
single page version
main ise apanA param saubhAgya mAnatA hUn ki mujhe is yugake mahAn AdhyAtmik sant shrI kAnajIsvAmIke sAnnidhyakA suyog prApta huA, aur unake pravachanonko sunane evan unhen rAShTrabhAShA-hindImen anUdit karanekA saubhAgya prApta huA hai. un anUdit granthommense ‘samayasAr pravachanAdi’ pahale prakAshit ho chuke hain. pUjya kAnajIsvAmIke sAnnidhyamen rahakar anek vidvAnonne kaI AdhyAtmik granthonkI rachanA kI hai, anuvAd kiye hain aur sampAdan kiyA hai. un vidvAnommen shrI himmatalAl shAh tathA shrI rAmajIbhAI doshI Adi pramukh hain.
uparokta vidvAnonke dvArA gujarAtI bhAShAmen anUdit, sampAdit evan likhit anek granthonkA hindI bhAShAntar karanekA mujhe suyog milA hai, jinamen pravachanasAr, mokShashAstra aur yah samayasAr grantha bhI hain. adhyAtmapremI bhAI shrI kun0 nemIchandajI pATanIkI preraNA is sukAryamen visheSh sAdhak siddha huI hai. pratyek gAthAkA gujarAtIse hindI padyAnuvAd unhonne kiyA hai. mainne gujarAtI anvayArtha, TIkA aur bhAvArthakA hindI rUpAntar kiyA hai. yadyapi is kAryamen sampUrNa sAvadhAnI rakhI gaI hai, tathApi yadi koI doSh rah gaye hon to visheShagna mujhe kShamA karen.
lalitapur — parameShThIdAs jain
Page -21 of 642
PDF/HTML Page 12 of 675
single page version
(rAg – AshAbharyA ame AvIyA)
enI kun dakun da gUnthe mAL re,
jemAn sAr-samay shiratAj re,
gUnthyun pravachanasAr re,
gUnthyo samayano sAr re,
jinajIno OMkAranAd re,
vandun e OMkAranAd re,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
vAjo mane dinarAt re,
Page -20 of 642
PDF/HTML Page 13 of 675
single page version
artha : — shrI samayasAr mokSha par chaDhaneke liye sIDhI hai (athavA
jis prakAr jalamen namak pighal jAtA hai usI prakAr samayasArake rasamen
budhapuruSh lIn ho jAte hain, vah guNakI gAnTh hai (arthAt samyagdarshanAdi guNonkA
samUh hai), muktikA sugam panth hai aur usake (apAr) yashakA varNan karanemen
indra bhI Akulit ho jAtA hai. samayasArarUp pankhavAle (athavA samayasArake
pakShavAle) jIv gnAnagaganamen uDate hain aur samayasArarUp pankh rahit (athavA
samayasArase vipakSha) jIv jagajAlamen rulate hai. samayasAranATak (arthAt
samayasAr-paramAgam ki jisako shrI amRutachandrAchAryadevane nATakakI upamA dI
hai vah) shuddha suvarNa samAn nirmal hai, virAT (brahmANDa) samAn usakA vistAr
hai aur usakA shravaN karane par hRudayake kapAT khul jAte hain.
Page -19 of 642
PDF/HTML Page 14 of 675
single page version
bhagavAn shrI kundakundAchAryadevapraNIt yah ‘samayaprAbhRut’ athavA ‘samayasAr’ nAmakA shAstra ‘dvitIy shrutaskandh’kA sarvotkRuShTa Agam hai.
‘dvitIy shrutaskandh’kI utpatti kis prakAr huI, yah pahale ham paTTAvalionke AdhArase sankShepamen dekh leven.
Aj se 2466 varSha pahale is bharatakShetrakI puNya-bhUmimen mokShamArgakA prakAsh karaneke liye jagatpUjya param bhaTTArak bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI apanI sAtishay divyadhvani dvArA samasta padArthonkA svarUp pragaT kar rahe the. unake nirvANake pashchAt pAnch shrutakevalI hue, unamense antim shrutakevalI shrI bhadrabAhusvAmI hue. vahAn tak to dvAdashAngashAstrake prarUpaNase vyavahAranishchayAtmak mokShamArga yathArtha pravartatA rahA. tatpashchAt kAladoShase kramakramase angAonke gnAnakI vyuchchhitti hotI gaI. isaprakAr apAr gnAnasindhukA bahu bhAg vichchhed ho jAneke pashchAt dUsare bhadrabAhusvAmI AchAryakI paripATImen do mahA samartha muni hue — ekakA nAm shrI dharasen AchArya tathA dUsaronkA nAm shrI guNadhar AchArya thA. unase mile hue gnAnake dvArA unakI paramparAmen honevAle AchAryonne shAstronkI rachanAen kI aur shrI vIrabhagavAnake upadeshakA pravAh pravAhit rakhA.
shrI dharasen AchAryako agrAyaNIpUrvake pAnchaven ‘vastu’ adhikArake mahAkarmaprakRiti nAmak chauthe prAbhRutakA gnAn thA. us gnAnAmRutamense anukramase unake pIchheke AchAryon dvArA ShTakhanDAgam tathA usakI dhavalA-TIkA, gommTasAr, labdhisAr, kShapaNAsAr Adi shAstronkI rachanA huI. isaprakAr pratham shrutaskandhakI utpatti hai. usamen jIv aur karmake sanyogase hue AtmAkI sansAr-paryAyakA — guNasthAn, mArgaNAsthAn AdikA — sankShipta varNan hai, paryAyArthikanayako pradhAn karake kathan hai. is nayako ashuddhadravyArthik bhI kahate hain aur adhyAtmabhAShAse ashuddha-nishchayanay athavA vyavahAr kahate hain.
shrI guNadhar AchAryako gnAnapravAdapUrvakI dasavIn ‘vastu’ke tRutIy prAbhRutakA gnAn thA. us gnAnamense unake pIchheke AchAryonne anukramase siddhAnta rache. isaprakAr sarvagna bhagavAn mahAvIrase pravAhit hotA huvA gnAn, AchAryonkI paramparAse bhagavAn shrI kundakundAchAryadevako prApta huA. unhonne
Page -18 of 642
PDF/HTML Page 15 of 675
single page version
panchAstikAyasangrah, pravachanasAr, samayasAr, niyamasAr, aShTapAhuD Adi shAstra rache. is prakAr dvitIy shrutaskandhakI utpatti huI. isamen gnAnako pradhAn karake shuddha-dravyArthikanayase kathan hai, AtmAke shuddha svarUpakA varNan hai.
bhagavAn shrI kundakundAchAryadev vikram samvatke prArambhamen ho gaye hain. digambar jain paramparAmen bhagavAn kundakundAchAryadevakA sthAn sarvotkRuShTa hai.
pratyek digambar jain, is shlokako, shAstrAdhyayan prArambha karate samay mangalAcharaNarUp bolate hain. isase yah siddha hotA hai ki sarvagna bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI aur gaNadhar bhagavAn shrI gautamasvAmIke anantar hI bhagavAn kundakundAchAryakA sthAn AtA hai. digambar jain sAdhugaN svayamko kundakundAchAryakI paramparAkA kahalAnemen gaurav mAnate hain. bhagavAn kundakundAchAryadevake shAstra sAkShAt gaNadharadevake vachanon jaise hI pramANabhUt mAne jAte hain. unake pashchAt hue granthakAr AchArya svayamke kisI kathanako siddha karaneke liye kundakundAchAryadevake shAstronkA pramAN dete hain jisase yah kathan nirvivAd siddha hotA hai. unake pIchhe rache gaye granthommen unake shAstrommense anekAnek avataraN liye hue hain. yathArthata bhagavAn kundakundAchAryadevane svayamke paramAgamommen tIrthankaradevonke dvArA prarUpit uttamottam siddhAntonko surakShit rakhe hain aur mokShamArgako TikA rakhA hai. vi0 san0 990dmamen hue shrI devasenAchAryavar apane darshanasAr nAmake granthamen kahate hain ki —
‘‘videhakShetrake vartamAn tIrthankar shrI sImandharasvAmIke samavasaraNamen jAkar svayam prApta kiye hue divya gnAnake dvArA shrI padmanandinAthane (shrI kundakundAchAryadevane) bodh nahIn diyA hotA to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?’’ dUsarA ek ullekh dekhiye, jisamen kundakundAchAryadevako kalikAlasarvagna kahA gayA hai : ‘‘padmanandI, kundakundAchArya, vakragrIvAchArya, ailAchArya, gRidhrapichchhAchArya — in pAnch nAmonse virAjit, chAr angul U par AkAshamen gaman karanekI jinako Ruddhi thI, jinhonne pUrvavidehamen jAkar shrI sImangharabhagavAnako vandan kiyA thA aur unake pAsase mile hue shrutagnAnake dvArA jinhonne bhAratavarShake bhavya jIvonko pratibodhit kiyA hai, aise jo shrI jinachandrasUribhaTTArakake paTTake AbharaNarUp kalikAlasarvagna (bhagavAn kundakundAchAryadev) unake dvArA rachit is ShaTprAbhRut granthamen........sUrIshvar shrI shrutasAgar dvArA rachit mokShaprAbhRutakI TIkA samApta huI.’’ is prakAr ShaTprAbhRutakI shrI shrutasAgarasUrikRut TIkAke antamen likhA huA hai. bhagavAn kundakundAchAryadevakI mahattA batAnevAle aise anekAnek ullekh jain sAhityamen milate hain;
Page -17 of 642
PDF/HTML Page 16 of 675
single page version
❃ shilAlekh bhI anek hain. is prakAr yah nirNIt hai ki sanAtan jain (digambar) sampradAyamen kalikAlasarvagna bhagavAn kundakundAchAryakA sthAn ajoD hai.
bhagavAn kundakundAchAryake rache hue anek shAstra hain; usamense thoDe abhI vidyamAn hain. trilokanAth sarvagnadevake mukhase pravAhit shrutAmRutakI saritAmense jo amRut-bhAjan bhar liye gaye the, ve amRutabhAjan vartamAnamen bhI anek AtmArthiyonko Atma-jIvan arpaN karate hain. unake panchAstikAyasangrah, pravachanasAr aur samayasAr nAmake tIn uttamottam shAstra ‘prAbhRutatray’ kahalAte hain. in tIn paramAgamommen hajAron shAstronkA sAr A jAtA hai. in tIn paramAgamommen bhagavAn shrI kundakundAchAryake pashchAt likhe gaye anek granthonke bIj nihit hain aisA sUkShma dRuShTise abhyAs karane par mAlUm hotA hai. panchAstikAyasangrahamen chhah dravyonkA aur nau tattvonkA svarUp sankShepamen kahA hai. pravachanasArako gnAn, gney aur charaNAnuyogasUchak chUlikA — is prakAr tIn adhikArommen vibhAjit kiyA hai. samayasAramen nav tattvonkA shuddhanayakI dRuShTise kathan hai.
shrI samayasAr alaukik shAstra hai. AchAryabhagavAnne is jagatake jIvon par param karuNA karake is shAstrakI rachanA kI hai. usamen maukShamArgakA yathArtha svarUp jaisA hai vaisA kahA gayA hai. ananta kAlase paribhramaN karate hue jIvonko jo kuchh bhI samajhanA bAkI rah gayA hai, vah is paramAgamamen samajhAyA gayA hai. param kRupAlu AchAryabhagavAn is shAstrakA prArambha karate hue svayam hI kahate hain : — ‘kAmabhogabandhakI kathA sabane sunI hai, parichay kiyA hai, anubhav kiyA hai, lekin parase bhinna ekatvakI prApti hI keval durlabh hai. us ekatvakI — parase bhinna AtmAkI — bAt
artha : — kundapuShpakI prabhAko dhAraN karanevAlI jinakI kIrtike dvArA dishAen vibhUShit huI hain, jo chAraNonke — chAraNaRuddhidhArI mahAmuniyonke — sundar hastakamalonke bhramar the aur jin pavitrAtmAne bharatakShetramen shrutakI pratiShThA kI hai, ve vibhu kundakunda is pRithvI par kisase bandya nahIn hain ?
artha : — yatIshvar (shrI kundakundasvAmI) rajasthAnako — bhUmitalako – chhoDakar chAr angul U par AkAshamen chalate the, usase main yah samajhatA hUn ki, ve antarangga tathA bahirangga rajase (apanA) atyanta aspRuShTatva vyakta karate the ( — ve antaranggamen rAgAdi malase aur bAhyamen dhUlase aspRuShTa the) .
Page -16 of 642
PDF/HTML Page 17 of 675
single page version
main is shAstramen samasta nij vaibhavase (Agam, yukti, paramparA aur anubhavase) kahUngA.’ is pratignAke anusAr AchAryadev is shAstramen AtmAkA ekatva — par-dravyase aur parabhAvonse bhinnatA — samajhAte hain. ve kahate hain ki ‘jo AtmAko abaddhaspRuShTa, ananya, niyat, avisheSh aur asanyukta dekhate hain ve samagra jinashAsanako dekhate hain’. aur bhI ve kahate hain ki ‘aisA nahIn dekhanevAle agnAnIke sarva bhAv agnAnamay hain’. is prakAr, jahAn tak jIvako svayamkI shuddhatAkA anubhav nahIn hotA vahAn tak vah mokShamArgI nahIn hai; bhale hI vah vrat, samiti, gupti Adi vyavahArachAritra pAlatA ho aur sarva Agam bhI paDh chukA ho. jisako shuddha AtmAkA anubhav vartatA hai vah hI samyagdRuShTi hai. rAgAdike udayamen samyaktvI jIv kabhI ekAkArarUp pariNamatA nahIn hain, parantu aisA anubhavatA hai ki ‘yah, pudgalakarmarUp rAgake vipAkarUp uday hai; vah merA bhAv nahIn hain, main to ek gnAyakabhAv hUn.’ yahAn prashna hogA ki rAgAdibhAv hone par bhI AtmA shuddha kaise ho sakatA hai ? uttaramen spha TikamaNikA dRuShTAnta diyA gayA hai. jaise spha TikamaNi lAl kapaDeke sanyogase lAl dikhAI detA hai — hotA hai to bhI spha TikamaNike svabhAvakI dRuShTise dekhane par spha TikamaNine nirmalapanA chhoDA nahIn hai, usI prakAr AtmA rAgAdi karmodayake sanyogase rAgI dikhAI detA hai — hotA hai to bhI shuddhanayakI dRuShTise usane shuddhatA chhoDI nahIn hai. paryAyadRuShTise ashuddhatA vartatI hone par bhI dravyadRuShTise shuddhatAkA anubhav ho sakatA hai. vah anubhav chaturtha guNasthAn men hotA hai. isase vAchakako samajhamen AyegA ki samyagdarshan kitanA duShkar hai. samyagdRuShTikA pariNaman hI palaT gayA hotA hai. vah chAhe jo kArya karate hue bhI shuddha AtmAko hI anubhavatA hai. jaise lolupI manuShya namak aur shAkake svAdakA bhed nahIn kar sakatA, usI prakAr agnAnI gnAnakA aur rAgakA bhed nahIn kar sakatA, jaise alubdha manuShya shAkase namakakA bhinna svAd le sakatA hai usI prakAr samyagdRuShTi rAgase gnAnako bhinna hI anubhavatA hai. ab yah prashna hotA hai ki aisA samyagdarshan kis prakAr prApta kiyA jA sakatA hai arthAt rAg aur AtmAkI bhinnatA kis prakAr anubhavAnshapUrvak samajhamen Aye ? AchArya bhagavAn uttar dete hain ki — pragnArUpI chhainIse chhedane par ve donno bhinna ho jAte hain, arthAt gnAnase hI — vastuke yathArtha svarUp kI pahachAnase hI — , anAdikAlase rAgadveShake sAth ekAkArarUp pariNamatA AtmA bhinnapane pariNamane lagatA hai; isase anya dUsarA koI upAy nahIn hai. isaliye pratyek jIvako vastuke yathArtha svarUpakI pahichAn karanekA prayatna sadA kartavya hai.
is shAstrakA mukhya uddesh yathArtha AtmasvarUpakI pahichAn karAnA hai. is uddeshakI pUrtike liye is shAstramen AchAryabhagavAnane anek viShayonkA nirUpaN kiyA hai. jIv aur pudgalake nimitta-naimittikapanA hone par bhI dononkA atyanta svatantra pariNaman, gnAnIko rAg-dveShakA akartA- abhoktApanA, agnAnIko rAgadveShakA kartAbhoktApanA, sAnkhyadarshanakI ekAntikatA, guNasthAn- ArohaNamen bhAvakA aur dravyakA nimitta-naimittikapanA, vikArarUp pariNaman karanemen agnAnIkA
Page -15 of 642
PDF/HTML Page 18 of 675
single page version
svayamkA hI doSh, mithyAtvAdikA jaDapanA usI prakAr chetanapanA, puNya aur pAp dononkA bandhasvarUpapanA, mokShamArgamen charaNAnuyog kA sthAn — ityAdi anek viShay is shAstramen prarUpaN kiye hain. bhavya jIvonko yathArtha mokShamArga batalAnekA in sabakA uddesh hai. is shAstrakI mahattA dekhakar antar ullAs A jAnese shrImad jayasen AchArya kahate hain ki ‘jayavant varto ve padmanandi AchArya arthAt kundakunda AchArya ki jinhonne mahAtattvase bhare huye prAbhRutarUpI parvatako buddhirUpI sir par uThAkar bhavya jIvonko samarpit kiyA hai. vastuta is kAlamen yah shAstra mumukShu bhavya jIvonkA param AdhAr hai. aise duSham kAlamen bhI aisA adbhut ananya-sharaNabhUt shAstra — tIrthankaradevake mukhamense nikalA huA amRut — vidyamAn hai yah ham sabakA mahA sadbhAgya hai. nishchay-vyavahArakI sandhipUrvak yathArtha mokShamArgakI aisI sankalanAbaddha prarUpaNA dUsare koI bhI granthamen nahIn hai. paramapUjya sadgurudev(shrI kAnajIsvAmI)ke shabdommen kahA jAye to — ‘yah samayasAr shAstra AgamonkA bhI Agam hai; lAkhon shAstronkA sAr isamen hai; jainashAsanakA yah stambha hai; sAdhakakI yah kAmaghenu hai, kalpavRukSha hai. chaudah pUrvakA rahasya isamen samAyA huvA hai. isakI haraek gAthA chhaTThe-sAtaven guNasthAnamen jhUlate hue mahAmunike Atma-anubhavamense nikalI huI hai. is shAstrake kartA bhagavAn kundakundAchAryadev mahAvidehakShetramen sarvagna vItarAg shrI sImangharabhagavAnake samavasaraNamen gaye the aur vahAn ve ATh din rahe the yah bAt yathAtathya hai, akSharasha satya hai, pramANasiddha hai, isamen leshamAtra bhI shankAke liye sthAn nahIn hai. un param upakArI AchAryabhagavAn dvArA rachit is samayasAramen tIrthanngkaradevakI nirakSharI OMkAradhvanimense nikalA huA hI upadesh hai’.
is shAstramen bhagavAn kundakundAchAryadevakI prAkRit gAthAon par AtmakhyAti nAmakI sanskRit TIkA likhanevAle (lagabhag vikramakI dasavIn shatAbdImen hue) shrImAn amRutachandrAchAryadev hain. jisaprakAr is shAstrake mUl kartA alaukik puruSh hain usIprakAr isake TIkAkAr bhI mahAsamartha AchArya hain. AtmakhyAti jaisI TIkA abhI tak dUsare koI jain granthakI nahIn likhI gaI hai. unhonne panchAstikAyasangrah tathA pravachanasArakI bhI TIkA likhI hai aur tattvArthasAr, puruShArthasiddhayupAy Adi svatantra grantha bhI likhe hain. unakI ek is AtmakhyAti TIkA paDhanevAleko hI unakI adhyAtmarasikatA, AtmAnubhav, prakhar vidvattA, vastusvarUpako nyAyase siddha karanekI unakI asAdhAraN shakti aur uttam kAvyashaktikA pUrA gnAn ho jAyegA. ati sankShepamen gambhIr rahasyonko bharadenekI unakI anokhI shakti vidvAnonko Ashcharyachakit karatI hai. unakI yah daivI TIkA shrutakevalIke vachanonke samAn hai. jisaprakAr mUlashAstrakartAne samasta nijavaibhavase is shAstrakI rachanA kI hai usIprakAr TIkAkArane bhI atyanta utsAhapUrvak sarva nijavaibhavase yah TIkA rachI hai, aisA is TIkAke paDhanevAlonko svabhAvata hI nishchay huye binA nahIn rah sakatA. shAsanamAnya bhagavAn kundakundAchAryadevane is kalikAlamen jagadguru tIrthankaradevake jaisA kAm kiyA hai aur shrI amRutachandrAchAryadevane, mAnon ki ve kundakundabhagavAnke hRudayamen pravesh kar gaye hon us prakArase unake
Page -14 of 642
PDF/HTML Page 19 of 675
single page version
gambhIr Ashayonko yathArthatayA vyakta karake, unake gaNadharake samAn kArya kiyA hai. is TIkAmen AnevAle kAvya (-kalash) adhyAtmarasase aur AtmAnubhavakI mastIse bharapUr hain. shrI padmaprabhamaladhAridev jaise samartha munivaron par un kalashonne gaharI chhAp DAlI hai aur Aj bhI ve tattvagnAnase aur adhyAtmarasase bhare hue madhur kalash, adhyAtmarasikonke hRudayake tArako jhanajhanA dete hain. adhyAtmakavirUpamen shrI amRutachandrAchAryadevakA sthAn jain sAhityamen advitIy hai.
samayasAramen bhagavAn kundakundAchAryadevane 415 gAthAonkI prAkRitamen rachanA kI hai. us par shrI amRutachandrAchAryadevane AtmakhyAti nAmakI aur shrI jayasenAchAryadevane tAtparyavRutti nAmakI sanskRit TIkA likhI hai. panDit jayachandrajIne mUl gAthAonkA aur AtmakhyAtikA hindImen bhAShAntar kiyA aur usamen svayamne thoDA bhAvArtha bhI likhA hai. vah pustak ‘samayaprAbhRut’ke nAmase vikram san0 1964 men prakAshit huI. usake bAd us pustakako panDit manoharalAlajIne prachalit hindImen parivartit kiyA aur shrI paramashrutaprabhAvak maNDal dvArA ‘samayasAr’ke nAmase vi. san. 1975men prakAshit huA. us hindI granthake AdhArase, usIprakAr sanskRit TIkAke shabdon tathA Ashayase chipake rahakar, yah gujarAtI anuvAd taiyAr kiyA gayA hai.
yah anuvAd karanekA mahAbhAgya mujhe prApta huA yah mujhe atyant harShakA kAraN hai. paramapUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIkI chhatrachhAyAmen is gahan shAstrakA anuvAd huA hai. anuvAd karanekI samasta shakti mujhe pUjyapAd sadgurudevake pAsase hI milI hai. mere dvArA anuvAd huA, isaliye ‘yah anuvAd mainne kiyA hai’ aisA vyavahArase bhale hI kahA jAye, parantu mujhe merI alpatAkA pUrA gnAn honese aur anuvAdakI sarva shaktikA mUl pUjya shrI sadgurudev hI honese main to barAbar samajhatA hUn ki sadgurudevakI amRutavANIkA prapAt hI — unake dvArA milA huA anamol upadesh hI — yathAkAl is anuvAdarUpamen pariNamA hai. jinake bal par hI is atigahan shAstrake anuvAd karanekA mainne sAhas kiyA thA aur jinakI kRupAse yah nirvighna pUrA huvA hai, un param upakArI sadgurudevake charaNAravindamen ati bhaktibhAvase vandan karatA hUn.
is anuvAdamen anek bhAiyonkI madad hai. bhAI shrI amRutalAl mANekalAl jhATakiyAkI isamen sabase jyAdA madad hai. unhonne sampUrNa anuvAdakA ati parishram karake bahut hI sUkShmatAse aur utsAhase sanshodhan kiyA hai, bahutasI ati-upayogI sUchanAen unhonne batAIn hai, sanskRit TIkAkI hastalikhit pratiyonkA milAn kar pAThAntaronko DhUnDh diyA hai, shankA-sthalonkA samAdhAn paNDitajanonse bulA diyA hain — ityAdi anek prakArase unhonne jo sarvatomukhI sahAyatA kI hai usake liye main unakA atyant AbhArI hUn. apane vishAl shAstragnAnase, is anuvAdamen paDanevAlI chhoTI moTI dikkatonko dUr kar denevAle mAnanIy vakIl shrI rAmajIbhAI mANekachanda doshIkA main hRudayapUrvak AbhAr mAnatA hUn. bhAShAntar karate samay jab jab koI artha barAbar nahIn baiThA tab tab mainne pt.
Page -13 of 642
PDF/HTML Page 20 of 675
single page version
gaNeshaprasAdajI varNI aur pt. rAmaprasAdajI shAstrIko patra dvArA (bhAI amRutalAlabhAI dvArA) artha puchhavAne par unhonne mereko har samay binAsankoch prashnonke uttar diye hain; isake liye main unakA antakaraNapUrvak AbhAr mAnatA hUn. isake atirikta bhI jin jin bhAiyonkI is anuvAdamen sahAyatA hai un sabakA bhI main AbhArI hUn.
yah anuvAd bhavya jIvonko jinadev dvArA prarUpit AtmashAntikA yathArtha mArga batAye, yah merI antarakI bhAvanA hai. shrI amRutachandrAchAryadevake shabdommen ‘yah shAstra Anandamay vignAnaghan AtmAko pratyakSha dikhAnevAlA advitIy jagatchakShu hai’. jo koI usake param gambhIr aur sUkShma bhAvonko hRudayanggat karegA usako vah jagatchakShu AtmAkA pratyakSha darshan karAyegA. jab tak ve bhAv yathArtha prakArase hRudayanggat nahIn hoven tab tak rAtadin vah hI manthan, vah hI puruShArtha kartavya hai. shrI jayasenAchAryadevake shabdommen samayasArake abhyAs AdikA phal kahakar yah upodghAt pUrNa karatA hUn : — ‘svarUparasik puruShon dvArA varNit is prAbhRutakA jo koI Adarase abhyAs karegA, shravaN karegA, paThan karegA, prasiddhi karegA, vah puruSh avinAshI svarUpamay, anek prakArakI vichitratAvAle, keval ek gnAnAtmak bhAvako prApta karake agra padamen muktilalanAmen lIn hogA.’ dIpotsav vi0 san0 1996
✽ ✽✽