Samaysar-Hindi (itrans transliteration). Introduction; SamaysAr; Avrutti; Param pujya gurudevshri kAnjiswAmi; Samarpan; SamaysAr stuti; PrakAshakiy nivedan; PrakAshkiy nivedan; Hindi rupAntarkAra kee orse; Jinjini vAni; UpodghAt.

Next Page >


Combined PDF/HTML Page 1 of 34

 


Page -31 of 642
PDF/HTML Page 2 of 675
single page version

background image
bhagavAnashrIkundakunda-kahAnajainashAstramAlA, puShpa-86
namaH paramAtmane.
shrImadbhagavatkundakundAchAryadevapraNIt
shrI
samayasAr
mUl gAthA, sa.nskR^it ChAyA, hindI padyAnuvAd,
shrI amR^itacha.ndrAchAryadevavirachit ‘AtmakhyAti’ sa.nskR^it TIkA eva.n
usake gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntar sahit
: gujarAtI anuvAdak :
pa.nDitaratna shrI hi.nmatalAl jeThAlAl shAh
(bI. esasI.)
: hindI rUpAntarakAr :
pa.n. parameShThIdAs nyAyatIrtha
lalitapur (u.pra.)
: prakAshak :
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonagaDh-364250 (saurAShTra)

Page -30 of 642
PDF/HTML Page 3 of 675
single page version

vigat ATh sa.nskaraN : prati 17,200
prastut navavA.N sa.nskaraN : 1000

vi. ni. sa.n. 2533 vi. sa.n. 2066 I. sa. 2010

paramAgam shrI samayasAr (hindI)ke

sthAyI prakAshan puraskartA
sva. jaya.ntIlAl chImanalAl shAh, nAyarobI ha. patnI sushIlAben
(putra-putravadhU) devesh-pArUl, priyesh-soniyA (putrI-jamAI) jyoti-chirAg,
pautra-vishAl, mAnav, chirAg, pautrI karishmA
is shAstrakA lAgat mUlya ru 183=00 pa.DA hai. mumukShuo.nkI Arthik sahayogase
isakA vikriy mUlya ru 100=00 hotA hai. uname.n shrI ghATakopar diga.nbar jain mumukShu ma.nDal,
mu.nbaIkI orase 50
% Arthik sahayog visheSh prApta honese is shAstrakA vikriy-mUlya mAtra
ru. 50=00 rakhA gayA hai.
mUlya : ru. 50=00
mudrakaH
smR^iti ao.cph seT
jain vidyArthI gR^ih, sonagaDh-364250
Phone : (02846) 244081


Page -28 of 642
PDF/HTML Page 5 of 675
single page version

samarpaN
G
jinho.nne is pAmar par apAr upakAr kiyA hai,
jinakI preraNAse samayasArakA yah anuvAd
taiyAr huA hai, jo dravya aur bhAvase
samayasArakI mahA prabhAvanA kar rahe hai.n,
samayasArame.n prarU pit nishchay-vyavahArakI
sa.ndhipUrvak jinakA jIvan hai, un
paramapUjya param-upakArI sadguru dev
(shrI kAnajIsvAmI) ko yah
anuvAd-puShpa atyanta
bhaktibhAvase
samarpit
karatA
hU.N .
anuvAdak
(hi.nmatalAl jeThAlAl shAh)
J

Page -27 of 642
PDF/HTML Page 6 of 675
single page version

background image
shrI samayasArajIstuti
(harigIt)
sa.nsArI jIvanA.n bhAvamaraNo TALavA karuNA karI,
saritA vahAvI sudhA taNI prabhu vIr! te.n sa.njIvanI;
shoShAtI dekhI saritane karuNAbhInA hR^idaye karI,
muniku.nd sa.njIvanI samayaprAbhR^it taNe bhAjan bharI.
(anuShTup)
ku.ndaku.nd rachyu.n shAstra, sAthiyA amR^ite pUryA,
gra.nthAdhirAj! tArAmA.n bhAvo brahmA.nDanA bharyA.
(shikhariNI)
aho! vANI tArI prashamaras-bhAve nItaratI,
mumukShune pAtI amR^itaras a.njali bharI bharI;
anAdinI mUrChA viSh taNI tvarAthI utaratI,
vibhAvethI tha.nbhI svarUp bhaNI doDe pariNati.
(shArdUlavikrIDit)
tu.n Che nishchayagra.nth bha.ng saghaLA vyavahAranA bhedavA,
tu.n praj~nAChINI j~nAn ne udayanI sa.ndhi sahu ChedavA;
sAthI sAdhakano, tu.n bhAnu jagano, sa.ndesh mahAvIrano,
visAmo bhavaklA.ntanA hR^idayano, tu.n pa.nth mukti taNo.
(vasa.ntatilakA)
suNye tane rasaniba.ndh shithil thAy,
jANye tane hR^iday j~nAnI taNA.n jaNAy;
tu.n ruchatA.n jagatanI ruchi ALase sau,
tu.n rIjhatA.n sakalaj~nAyakadev rIjhe.
(anuShTup)
banAvu.n patra ku.ndananA.n, ratnonA akSharo lakhI;
tathApi ku.ndasUtronA.n a.nkAye mUlya nA kadI.
hi.nmatalAl jeThAlAl shAh

Page -26 of 642
PDF/HTML Page 7 of 675
single page version

OM
namaH shrIsamayasAr-paramAgamAy.
namaH shrIsadgurudevAy.

prakAshakIy nivedan
[AThavA.N sa.nskaraN]

adhyAtmashrutashiromaNi paramAgam shrI samayasAr, bhagavAn shrI kundakundAchAryadev praNIt sarvotkR^iShTa kR^iti hai. gujarAtI bhAShAme.n usakA gadyapadyAnuvAd sarvapratham vi. sa.n. 1997me.n sonaga.Dhse prakAshit huA thA. Aj tak usake gujarAtI anuvAdake sAt sa.nskaraN prakAshit ho chuke hai.n. is gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntar vi. sa.n. 2023me.n mAroTha(rAjasthAn)se ‘pATanI gra.nthamAlA’kI orase prakAshit kiyA gayA thA. is rUpAntarake kramashaH sAt sa.nskaraN shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa, sonaga.Dh.h.h eva.n anya TrasTo.nke dvArA prakAshit ho chuke hai.n. usakA yah AThavA.N sa.nskaraN prakAshit karate hue atIv Ananda anubhUt hotA hai.

shrI paramashrutaprabhAvak maNDalakI orase yah paramAgam hindI bhAShAme.n (sa.nskR^it TIkAdvay sah) vi. sa.n. 1975me.n prakAshit huA thA. pUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIke pavitra karamakamalame.n yah paramAgam vi. sa.n. 1978me.n AyA. unake karakamalame.n yah paramapAvan chintAmaNi Ane par us kushal jauharIne us shrutaratnako parakh liyA aur samayasArakI kR^ipAse unho.nne chaitanyamUrti bhagavAn samayasArake darshan kiye. us pavitra prasa.ngakA ullekh pUjya gurudevake jIvanacharitrame.n is prakAr kiyA gayA hai :‘‘vi. sa.n. 1978me.n vIrashAsanake uddhArakA, anek mumukShuo.nke mahAn puNyodayako sUchit karanevAlA ek pavitra prasa.ng ban gayA. vidhikI kisI dhanya palame.n shrImadbhagavatkundakundAchAryavirachit shrI samayasAr nAmak mahAn grantha mahArAjashrIke hastakamalame.n AyA. samayasAr pa.Dhte hI unake harShakA pAr na rahA. jisakI shodhame.n ve the vah unako mil gayA. shrI samayasArame.n amR^itake sarovar Chalakate mahArAjashrIke antarnayanane dekhe. ekake bAd ek gAthA pa.Dhte hue mahArAjashrIne ghU.NT bhar-bharake vah amR^it pIyA. granthAdhirAj samayasArane mahArAjashrI par apUrva, alaukik, anupam upakAr kiyA aur unake AtmAnandakA pAr na rahA. mahArAjashrIke antarjIvaname.n paramapavitra parivartan huA. bhUlI huI pariNatine nij ghar dekhA. upayog-jharaneke pravAh


Page -25 of 642
PDF/HTML Page 8 of 675
single page version

amR^itamay hue. jineshvaradevake sunandan gurudevakI j~nAnakalA ab apUrva rItise khIlane lagI. pUjya gurudev jyo.n jyo.n samayasArakI gaharAIme.n utarate gaye, tyo.n tyo.n usame.n kevalaj~nAnI pitAse bapautIme.n Aye hue adbhut nidhAn unake suputra bhagavAn kundakundAchAryadevane sAvadhAnIse surakShit rakhe hue unho.nne dekhe. anek varSha tak samayasArakA gaharAIse manan karaneke pashchAt, ‘kisI bhI prakArase jagatake jIv sarvaj~napitAkI is amUlya bapautIkI kImat samajhe aur anAdikAlIn dInatAkA anta lAye !’aisI karuNAbuddhike kAraN pUjya gurudevashrIne samayasAr par apUrva pravachano.nkA prArambha kiyA. sArvajanik sabhAme.n sarvapratham vi. sa.n. 1990me.n rAjakoTake chAturmAsake samay samayasAr par pravachan shurU kiye.’’ pUjya gurudevashrIne samayasAr par kul unnIs bAr pravachan diye hai.n. sonaga.Dh.h.h TrasTakI orase pUjya gurudevashrIke samayasAr par pravachano.nke pA.Nch grantha Chapakar prasiddha ho gaye hai.n.

pUjya gurudevashrI apanI anubhavavANI dvArA is paramAgamake gahIr-gambhIr bhAv jaise jaise kholate gaye vaise vaise mumukShu jIvo.nko usakA mahattva samajhame.n AtA gayA, aur uname.n adhyAtmarasikatAke sAth sAth is paramAgamake prati bhakti eva.n bahumAn bhI ba.Dhte gaye. vi. sa.n. 1995ke jyeShTha kR^iShNA aShTamIke din, sonaga.Dhme.n shrI digambar jain svAdhyAyamandirake uddhaghATanake avasar par usame.n prashamamUrti bhagavatI pUjya bahinashrI champAbenake pavitra karakamalase shrI samayasAr paramAgamakI vidhipUrvak pratiShThAsthApanA kI gaI thI.

aisA mahimAvanta yah paramAgam gujarAtI bhAShAme.n prakAshit ho to jij~nAsuo.nko mahAn lAbhakA kAraN hogA aisI pUjya gurudevashrIkI pavitra bhAvanAko jhaelakar shrI jain atithi sevA- samitine vi. sa.n. 1997me.n is paramAgamakA gujarAtI anuvAd sahit prakAshan kiyA. tatpashchAt vi. sa.n. 2009me.n isakI dvitIy AvR^itti, shrImad-amR^itachandrasUri virachit ‘AtmakhyAti’ sa.nskR^it TIkA sahit, shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa, sonaga.DhkI orase prakAshit kI gaI thI. usI gujarAtI anuvAdake hindI rUpAntarakA yah AThavA.N sa.nskaraN hai.

isaprakAr paramAgam shrI samayasArakA gujarAtI eva.n hindI prakAshan vAstavame.n pUjya gurudevashrIke prabhAvakA hI prasAd hai. adhyAtmakA rahasya samajhaAkar pUjya gurudevashrIne jo apAr upakAr kiyA hai usakA varNan vANIke dvArA vyakta karaneme.n yah sa.nsthA asamartha hai.

shrImAn samIp samayavartI samayaj~na shrImad rAjachandrajIne janasamAjako adhyAtma samajhaAyA tathA adhyAtmaprachArake liye shrI paramashrutaprabhAvak ma.nDalakA sthApan kiyA; isaprakAr janasamAj par mukhyatve gujarAt-saurAShTra parunakA mahAn upakAr pravartamAn hai.

ab gujarAtI anuvAdake viShayame.n :is uchcha koTike adhyAtmashAstrakA gujarAtI anuvAd karanekA kAm saral na thA. gAthAsUtrakAr eva.n TIkAkAr AchAryabhagavanto.nke gambhIr bhAv yathArthatayA


Page -24 of 642
PDF/HTML Page 9 of 675
single page version

surakShit raheisaprakAr unake bhAvo.nko sparshakar anuvAd ho tabhI prakAshan samAjako sampUrNatayA lAbhadAyI siddha ho. sadbhAgyase mumukShu bhAIshrI himmatalAl jeThAlAl shAhane (pUjya bahinashrI champAbenake bhAIne) apanI shrutabhaktise, usakA anuvAd kar denekI svIkR^iti dekar vah kAm apane hAthame.n liyA aur unho.nne yah anuvAd-kArya sA.NgopA.Ng sampanna kiyA.

is pavitra paramAgamake gujarAtI anuvAdakA mahAn kArya sampanna karanevAle bhAIshrI himmatalAlabhAI adhyAtmarasik vidvAn honeke atirikta gambhIr, vairAgyashAlI, shAnta aur vivekI sajjan hai.n tathA kavi bhI hai.n. unho.nne samayasAr eva.n usakI ‘AtmakhyAti’ sa.nskR^it TIkAke gujarAtI gadyAnuvAdake atirikta usakI prAkR^itabhAShAbaddha mUl gAthAo.nkA gujarAtI padyAnuvAd bhI harigIt Chandame.n kiyA hai; vah bahut hI madhur, spaShTa eva.n saral hai aur pratyek gAthArthake pahale vah ChApA gayA hai. isaprakAr sArA hI anuvAd eva.n harigIt kAvya jij~nAsu jIvo.nko bahut hI upayogI eva.n upakArI huye hai.n. isake liye bhAIshrI himmatalAl jeThAlAl shAhake prati jitanI bhI kR^itaj~natA pragaT kI jAy utanI kam hI hai. is samayasAr jaise uttam paramAgamakA anuvAd karanekA param saubhAgya unako prApta huA etadartha ve sachamuch abhinandanIy hai.n.

Ajase lagabhag DhAIsau varSha pahale pa.n. jayachandrajIne is paramAgamakA hindI bhAShAntar karake jainasamAj par upakAr kiyA hai. yah gujarAtI anuvAd shrI paramashrutaprabhAvak maNDalakI orase prakAshit hue hindI samayasArake AdhArase kiyA gayA hai, gujarAtI anuvAdakA hindI rUpAntar pa.n. parameShThidAsajI jain, lalitapurane aur is prastut sa.nskaraNakA mudraNasa.nshodhan-kArya bra0 chandUbhAI jhobAliyAne tathA sundar mudraNakArya ‘kahAn mudraNAlay’, sonaga.Dhke mAlik shrI j~nAnachandajI jainane kiyA hai. ataH yah sa.nsthA un sabake prati kR^itaj~natA abhivyakta karatI hai.

yah paramAgam samayasAr sachamuch ek uttamottam shAstra hai. sAdhak jIvo.nke liye usame.n AdhyAtmik mantro.nkA bhaNDAr bharA hai. bhagavatkundakundAchAryadevake pashchAt rach gaye prAyaH sab adhyAtmashAstra par samayasArakA prabhAv pa.DA hai. adhyAtmake sarva bIj samayasArame.n samAviShTa hai.n. sabhI jij~nAsu jIvo.nko gurugamapUrvak is paramAgamakA abhyAs avashya karane yogya hai. param mahimAvanta nij shuddhAtmasvarUpako anubhavagamya karaneke liye is shAstrame.n advitIy upadesh hai; aur vah anubhav hI pratyek jij~nAsu jIvakA ekamAtra param kartavya hai. shrI padmanandI munirAj kahate hai.n ki

tatprati prItichitten yen vArtApi hi shrutA.
nishchita.n sa bhavedbhavyo bhAvinirvANabhAjanam..23..
(padmanandipa.nchavi.nshatikAekatva adhikAr)

Page -23 of 642
PDF/HTML Page 10 of 675
single page version

artha :jis jIvane prasannachittase is chaitanyasvarUp AtmAkI bAt bhI sunI hai, vah bhavya puruSh bhaviShyame.n honevAlI muktikA avashya bhAjan hotA hai.

uparyukta prakArase supAtra jIv gurugamase shuddhachaitanyatattvakI vArtAkA prItipUrvak shravaN karo aur is paramAgamakI pA.NchavI gAthAme.n kathit AchAryabhagavAnakI Aj~nAnusAr us ekatvavibhakta shuddha AtmAko svAnubhavapratyakShase pramAN karo.

Ashvin shukkA 10,
(vijayAdashamI)
vi. sa.n. 2055
sAhityaprakAshanavibhAg
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonaga.Dh.h.h364250 (saurAShTra)

prakAshakIy nivedan
[navavA.N sa.nskaraN]

samayasAr hindIkA yah navavA.N sa.nskaraN prathamakI AvR^itti anusAr hI hai. mudraNakArya ‘kahAn mudraNAlay’ke mAlik shrI j~nAnacha.ndajI jainane alpa samayame.n mudrit kar diyA ataH TrasTa AbhAr mAnatA hai.

samayasAr granthAdhirAj hai. usame.n batAye hue bhAvo.nko yathArtha samajhakar, antarame.n usakA pariNaman karake atIndriy j~nAnakI prApti dvArA atIndriy Anandako sab jIv AsvAdan kare yah a.ntarIk bhAvanA sah..... pUjya gurudevashrIkI 121vI.n janmajaya.ntI tA. 15-05-2010

sAhityaprakAshanavibhAg
shrI digambar jain svAdhyAyamandir TrasTa,
sonaga.Dh.h.h364250 (saurAShTra)

Page -22 of 642
PDF/HTML Page 11 of 675
single page version

hindI rUpAntarakArakI orase

mai.n ise apanA param saubhAgya mAnatA hU.N ki mujhe is yugake mahAn AdhyAtmik sa.nt shrI kAnajIsvAmIke sAnnidhyakA suyog prApta huA, aur unake pravachano.nko sunane eva.n unhe.n rAShTrabhAShA-hindIme.n anUdit karanekA saubhAgya prApta huA hai. un anUdit grantho.nme.nse ‘samayasAr pravachanAdi’ pahale prakAshit ho chuke hai.n. pUjya kAnajIsvAmIke sAnnidhyame.n rahakar anek vidvAno.nne kaI AdhyAtmik grantho.nkI rachanA kI hai, anuvAd kiye hai.n aur sampAdan kiyA hai. un vidvAno.nme.n shrI himmatalAl shAh tathA shrI rAmajIbhAI doshI Adi pramukh hai.n.

uparokta vidvAno.nke dvArA gujarAtI bhAShAme.n anUdit, sampAdit eva.n likhit anek grantho.nkA hindI bhAShAntar karanekA mujhe suyog milA hai, jiname.n pravachanasAr, mokShashAstra aur yah samayasAr grantha bhI hai.n. adhyAtmapremI bhAI shrI ku.n0 nemIchandajI pATanIkI preraNA is sukAryame.n visheSh sAdhak siddha huI hai. pratyek gAthAkA gujarAtIse hindI padyAnuvAd unho.nne kiyA hai. mai.nne gujarAtI anvayArtha, TIkA aur bhAvArthakA hindI rUpAntar kiyA hai. yadyapi is kAryame.n sampUrNa sAvadhAnI rakhI gaI hai, tathApi yadi koI doSh rah gaye ho.n to visheShaj~na mujhe kShamA kare.n.

jainendra pres
lalitapur
parameShThIdAs jain
sampAdak ‘‘vIr’’

Page -21 of 642
PDF/HTML Page 12 of 675
single page version

jinajInI vANI

(rAgAshAbharyA ame AvIyA)

sIma.ndhar mukhathI phU laDA.n khare,
enI ku.n daku.n da gU.nthe mAL re,
jinajInI vANI bhalI re.
vANI bhalI, man lAge raLI,
jemA.n sAr-samay shiratAj re,
jinajInI vANI bhalI re......sIma.ndhara0
gU.nthyA.n pAhuD ne gU.nthyu.n pa.nchAsti,
gU.nthyu.n pravachanasAr re,
jinajInI vANI bhalI re.
gU.nthyu.n niyamasAr, gU.nthyu.n rayaNasAr,
gU.nthyo samayano sAr re,
jinajInI vANI bhalI re.......sIma.ndhara0
syAdvAd ke rI suvAse bharelo,
jinajIno OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.
va.ndu.n jineshvar, va.ndu.n hu.n ku.n daku.n da,
va.ndu.n e OMkAranAd re,
jinajInI vANI bhalI re.......sIma.ndhara0
haiDe hajo, mArA bhAve hajo,
mArA dhyAne hajo jinavAN re,
jinajInI vANI bhalI re.
jineshvaradevanI vANInA vAyarA
vAjo mane dinarAt re,
jinajInI vANI bhalI re.......sIma.ndhara0
hi.nmatalAl jeThAlAl shAh

Page -20 of 642
PDF/HTML Page 13 of 675
single page version

samayasArakI mahimA
mokh chalivekau sau.nn karamakau karai baun,
jAke ras-bhaun budh laun jyau.n ghulat hai .
gunakau gara.nth niragunakau.n sugam pa.nth,
jAkau jas ka hat suresh akulat hai ..
yAhIke ju pachChI te u.Dt j~nAnagaganame.n,
yAhIke vipachChI jagajAlame.n rulat hai .
hATak sau vimal virATak sau visatAr,
nATak sunat hIye phATak khulat hai ..
pa.n. banArasIdAsajI

artha :shrI samayasAr mokSha par cha.Dhneke liye sI.DhI hai (athavA

mokShakI or chalaneke liye shubh shuk na hai), ka rmakA vah vaman karatA hai aur
jis prakAr jalame.n namak pighal jAtA hai usI prakAr samayasArake rasame.n
budhapuruSh lIn ho jAte hai.n, vah guNakI gA.NTh hai (arthAt samyagdarshanAdi guNo.nkA
samUh hai), muktikA sugam pa.nth hai aur usake (apAr) yashakA varNan karaneme.n
indra bhI Akulit ho jAtA hai. samayasArarUp pa.nkhavAle (athavA samayasArake
pakShavAle) jIv j~nAnagaganame.n u.Dte hai.n aur samayasArarUp pa.nkh rahit (athavA
samayasArase vipakSha) jIv jagajAlame.n rulate hai. samayasAranATak (arthAt
samayasAr-paramAgam ki jisako shrI amR^itacha.ndrAchAryadevane nATakakI upamA dI
hai vah) shuddha suvarNa samAn nirmal hai, virAT (brahmANDa) samAn usakA vistAr
hai aur usakA shravaN karane par hR^idayake kapAT khul jAte hai.n.

Page -19 of 642
PDF/HTML Page 14 of 675
single page version

namaH shrIsadgurave .
upodghAt

bhagavAn shrI kundakundAchAryadevapraNIt yah ‘samayaprAbhR^it’ athavA ‘samayasAr’ nAmakA shAstra ‘dvitIy shrutaska.ndh’kA sarvotkR^iShTa Agam hai.

‘dvitIy shrutaska.ndh’kI utpatti kis prakAr huI, yah pahale ham paTTAvalio.nke AdhArase sa.nkShepame.n dekh leve.n.

Aj se 2466 varSha pahale is bharatakShetrakI puNya-bhUmime.n mokShamArgakA prakAsh karaneke liye jagatpUjya param bhaTTArak bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI apanI sAtishay divyadhvani dvArA samasta padArtho.nkA svarUp pragaT kar rahe the. unake nirvANake pashchAt pA.nch shrutakevalI hue, uname.nse antim shrutakevalI shrI bhadrabAhusvAmI hue. vahA.N tak to dvAdashA.ngashAstrake prarUpaNase vyavahAranishchayAtmak mokShamArga yathArtha pravartatA rahA. tatpashchAt kAladoShase kramakramase a.ngAo.nke j~nAnakI vyuchChitti hotI gaI. isaprakAr apAr j~nAnasi.ndhukA bahu bhAg vichChed ho jAneke pashchAt dUsare bhadrabAhusvAmI AchAryakI paripATIme.n do mahA samartha muni hueekakA nAm shrI dharasen AchArya tathA dUsaro.nkA nAm shrI guNadhar AchArya thA. unase mile hue j~nAnake dvArA unakI paramparAme.n honevAle AchAryo.nne shAstro.nkI rachanAe.N kI aur shrI vIrabhagavAnake upadeshakA pravAh pravAhit rakhA.

shrI dharasen AchAryako agrAyaNIpUrvake pA.Nchave.N ‘vastu’ adhikArake mahAkarmaprakR^iti nAmak chauthe prAbhR^itakA j~nAn thA. us j~nAnAmR^itame.nse anukramase unake pICheke AchAryo.n dvArA ShTakha.nDAgam tathA usakI dhavalA-TIkA, gommTasAr, labdhisAr, kShapaNAsAr Adi shAstro.nkI rachanA huI. isaprakAr pratham shrutaska.ndhakI utpatti hai. usame.n jIv aur karmake sa.nyogase hue AtmAkI sa.nsAr-paryAyakA guNasthAn, mArgaNAsthAn AdikAsa.nkShipta varNan hai, paryAyArthikanayako pradhAn karake kathan hai. is nayako ashuddhadravyArthik bhI kahate hai.n aur adhyAtmabhAShAse ashuddha-nishchayanay athavA vyavahAr kahate hai.n.

shrI guNadhar AchAryako j~nAnapravAdapUrvakI dasavI.n ‘vastu’ke tR^itIy prAbhR^itakA j~nAn thA. us j~nAname.nse unake pICheke AchAryo.nne anukramase siddhAnta rache. isaprakAr sarvaj~na bhagavAn mahAvIrase pravAhit hotA huvA j~nAn, AchAryo.nkI paramparAse bhagavAn shrI kundakundAchAryadevako prApta huA. unho.nne


Page -18 of 642
PDF/HTML Page 15 of 675
single page version

pa.nchAstikAyasa.ngrah, pravachanasAr, samayasAr, niyamasAr, aShTapAhu.D.h.h Adi shAstra rache. is prakAr dvitIy shrutaska.ndhakI utpatti huI. isame.n j~nAnako pradhAn karake shuddha-dravyArthikanayase kathan hai, AtmAke shuddha svarUpakA varNan hai.

bhagavAn shrI kundakundAchAryadev vikram sa.nvatke prArambhame.n ho gaye hai.n. digambar jain paramparAme.n bhagavAn kundakundAchAryadevakA sthAn sarvotkR^iShTa hai.

ma.ngala.n bhagavAn vIro ma.ngala.n gautamo gaNI.
ma.ngala.n kundakundAryo jainadharmo.astu ma.ngalam..

pratyek digambar jain, is shlokako, shAstrAdhyayan prArambha karate samay ma.ngalAcharaNarUp bolate hai.n. isase yah siddha hotA hai ki sarvaj~na bhagavAn shrI mahAvIrasvAmI aur gaNadhar bhagavAn shrI gautamasvAmIke anantar hI bhagavAn kundakundAchAryakA sthAn AtA hai. digambar jain sAdhugaN svaya.nko kundakundAchAryakI paramparAkA kahalAneme.n gaurav mAnate hai.n. bhagavAn kundakundAchAryadevake shAstra sAkShAt gaNadharadevake vachano.n jaise hI pramANabhUt mAne jAte hai.n. unake pashchAt hue granthakAr AchArya svaya.nke kisI kathanako siddha karaneke liye kundakundAchAryadevake shAstro.nkA pramAN dete hai.n jisase yah kathan nirvivAd siddha hotA hai. unake pIChe rache gaye grantho.nme.n unake shAstro.nme.nse anekAnek avataraN liye hue hai.n. yathArthataH bhagavAn kundakundAchAryadevane svaya.nke paramAgamo.nme.n tIrtha.nkaradevo.nke dvArA prarUpit uttamottam siddhA.nto.nko surakShit rakhe hai.n aur mokShamArgako TikA rakhA hai. vi0 sa.n0 990dmame.n hue shrI devasenAchAryavar apane darshanasAr nAmake granthame.n kahate hai.n ki

jai paumaNa.ndiNAho sIma.ndharasAmidivvaNANeN.
Na vibohai to samaNA kaha.n sumagga.n payANa.nti..

‘‘videhakShetrake vartamAn tIrtha.nkar shrI sIma.ndharasvAmIke samavasaraName.n jAkar svaya.n prApta kiye hue divya j~nAnake dvArA shrI padmana.ndinAthane (shrI kundakundAchAryadevane) bodh nahI.n diyA hotA to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?’’ dUsarA ek ullekh dekhiye, jisame.n kundakundAchAryadevako kalikAlasarvaj~na kahA gayA hai : ‘‘padmana.ndI, kundakundAchArya, vakragrIvAchArya, ailAchArya, gR^idhrapichChAchArya in pA.Nch nAmo.nse virAjit, chAr a.ngul U par AkAshame.n gaman karanekI jinako R^iddhi thI, jinho.nne pUrvavidehame.n jAkar shrI sIma.ngharabhagavAnako va.ndan kiyA thA aur unake pAsase mile hue shrutaj~nAnake dvArA jinho.nne bhAratavarShake bhavya jIvo.nko pratibodhit kiyA hai, aise jo shrI jinachandrasUribhaTTArakake paTTake AbharaNarUp kalikAlasarvaj~na (bhagavAn kundakundAchAryadev) unake dvArA rachit is ShaTprAbhR^it granthame.n........sUrIshvar shrI shrutasAgar dvArA rachit mokShaprAbhR^itakI TIkA samApta huI.’’ is prakAr ShaTprAbhR^itakI shrI shrutasAgarasUrikR^it TIkAke antame.n likhA huA hai. bhagavAn kundakundAchAryadevakI mahattA batAnevAle aise anekAnek ullekh jain sAhityame.n milate hai.n;


Page -17 of 642
PDF/HTML Page 16 of 675
single page version

shilAlekh bhI anek hai.n. is prakAr yah nirNIt hai ki sanAtan jain (digambar) sa.npradAyame.n kalikAlasarvaj~na bhagavAn ku.ndaku.ndAchAryakA sthAn ajo.D.h.h hai.

bhagavAn kundakundAchAryake rache hue anek shAstra hai.n; usame.nse tho.De abhI vidyamAn hai.n. trilokanAth sarvaj~nadevake mukhase pravAhit shrutAmR^itakI saritAme.nse jo amR^it-bhAjan bhar liye gaye the, ve amR^itabhAjan vartamAname.n bhI anek AtmArthiyo.nko Atma-jIvan arpaN karate hai.n. unake pa.nchAstikAyasa.ngrah, pravachanasAr aur samayasAr nAmake tIn uttamottam shAstra ‘prAbhR^itatray’ kahalAte hai.n. in tIn paramAgamo.nme.n hajAro.n shAstro.nkA sAr A jAtA hai. in tIn paramAgamo.nme.n bhagavAn shrI kundakundAchAryake pashchAt likhe gaye anek grantho.nke bIj nihit hai.n aisA sUkShma dR^iShTise abhyAs karane par mAlUm hotA hai. pa.nchAstikAyasa.ngrahame.n Chah dravyo.nkA aur nau tattvo.nkA svarUp sa.nkShepame.n kahA hai. pravachanasArako j~nAn, j~ney aur charaNAnuyogasUchak chUlikAis prakAr tIn adhikAro.nme.n vibhAjit kiyA hai. samayasArame.n nav tattvo.nkA shuddhanayakI dR^iShTise kathan hai.

shrI samayasAr alaukik shAstra hai. AchAryabhagavAnne is jagatake jIvo.n par param karuNA karake is shAstrakI rachanA kI hai. usame.n maukShamArgakA yathArtha svarUp jaisA hai vaisA kahA gayA hai. ananta kAlase paribhramaN karate hue jIvo.nko jo kuCh bhI samajhanA bAkI rah gayA hai, vah is paramAgamame.n samajhAyA gayA hai. param kR^ipAlu AchAryabhagavAn is shAstrakA prArambha karate hue svaya.n hI kahate hai.n :‘kAmabhogaba.ndhakI kathA sabane sunI hai, parichay kiyA hai, anubhav kiyA hai, lekin parase bhinna ekatvakI prApti hI keval durlabh hai. us ekatvakIparase bhinna AtmAkIbAt

vandyo vibhurbhbhuvi na kai rih kauNDakundaH . ku nda-prabhA-praNayi-kIrti-vibhUShitAshaH .
yashchAru-chAraN-karAmbujacha~ncharIk -shchakre shrutasya bharate prayataH pratiShThAm ..
[chandragiri parvatakA shilAlekh ]

artha :kundapuShpakI prabhAko dhAraN karanevAlI jinakI kIrtike dvArA dishAe.N vibhUShit huI hai.n, jo chAraNo.nkechAraNaR^iddhidhArI mahAmuniyo.nkesundar hastakamalo.nke bhramar the aur jin pavitrAtmAne bharatakShetrame.n shrutakI pratiShThA kI hai, ve vibhu kundakunda is pR^ithvI par kisase bandya nahI.n hai.n ?

.......................................koNDaku ndo yatIndraH ..
rajobhiraspR^iShTatamatvamantarbAhyepi sa.nvya~njayitu.n yatIshaH .
rajaHpada.n bhUmitala.n vihAy chachAr manye chatura~N.hgula.n saH ..
[vi.ndhyagirishilAlekh ]

artha :yatIshvar (shrI kundakundasvAmI) rajaHsthAnakobhUmitalakoCho.Dkar chAr a.ngul U par AkAshame.n chalate the, usase mai.n yah samajhatA hU.N ki, ve antara~N.hga tathA bahira~N.hga rajase (apanA) atyanta aspR^iShTatva vyakta karate the (ve antara~N.hgame.n rAgAdi malase aur bAhyame.n dhUlase aspR^iShTa the) .


Page -16 of 642
PDF/HTML Page 17 of 675
single page version

mai.n is shAstrame.n samasta nij vaibhavase (Agam, yukti, paramparA aur anubhavase) kahU.NgA.’ is pratij~nAke anusAr AchAryadev is shAstrame.n AtmAkA ekatvapar-dravyase aur parabhAvo.nse bhinnatA samajhAte hai.n. ve kahate hai.n ki ‘jo AtmAko abaddhaspR^iShTa, ananya, niyat, avisheSh aur asa.nyukta dekhate hai.n ve samagra jinashAsanako dekhate hai.n’. aur bhI ve kahate hai.n ki ‘aisA nahI.n dekhanevAle aj~nAnIke sarva bhAv aj~nAnamay hai.n’. is prakAr, jahA.N tak jIvako svaya.nkI shuddhatAkA anubhav nahI.n hotA vahA.N tak vah mokShamArgI nahI.n hai; bhale hI vah vrat, samiti, gupti Adi vyavahArachAritra pAlatA ho aur sarva Agam bhI pa.Dh.h.h chukA ho. jisako shuddha AtmAkA anubhav vartatA hai vah hI samyagdR^iShTi hai. rAgAdike udayame.n samyaktvI jIv kabhI ekAkArarUp pariNamatA nahI.n hai.n, parantu aisA anubhavatA hai ki ‘yah, pudgalakarmarUp rAgake vipAkarUp uday hai; vah merA bhAv nahI.n hai.n, mai.n to ek j~nAyakabhAv hU.N.’ yahA.N prashna hogA ki rAgAdibhAv hone par bhI AtmA shuddha kaise ho sakatA hai ? uttarame.n spha TikamaNikA dR^iShTAnta diyA gayA hai. jaise spha TikamaNi lAl kapa.Deke sa.nyogase lAl dikhAI detA haihotA hai to bhI spha TikamaNike svabhAvakI dR^iShTise dekhane par spha TikamaNine nirmalapanA Cho.DA nahI.n hai, usI prakAr AtmA rAgAdi karmodayake sa.nyogase rAgI dikhAI detA hai hotA hai to bhI shuddhanayakI dR^iShTise usane shuddhatA Cho.DI nahI.n hai. paryAyadR^iShTise ashuddhatA vartatI hone par bhI dravyadR^iShTise shuddhatAkA anubhav ho sakatA hai. vah anubhav chaturtha guNasthAn me.n hotA hai. isase vAchakako samajhame.n AyegA ki samyagdarshan kitanA duShkar hai. samyagdR^iShTikA pariNaman hI palaT gayA hotA hai. vah chAhe jo kArya karate hue bhI shuddha AtmAko hI anubhavatA hai. jaise lolupI manuShya namak aur shAkake svAdakA bhed nahI.n kar sakatA, usI prakAr aj~nAnI j~nAnakA aur rAgakA bhed nahI.n kar sakatA, jaise alubdha manuShya shAkase namakakA bhinna svAd le sakatA hai usI prakAr samyagdR^iShTi rAgase j~nAnako bhinna hI anubhavatA hai. ab yah prashna hotA hai ki aisA samyagdarshan kis prakAr prApta kiyA jA sakatA hai arthAt rAg aur AtmAkI bhinnatA kis prakAr anubhavA.nshapUrvak samajhame.n Aye ? AchArya bhagavAn uttar dete hai.n kipraj~nArUpI ChainIse Chedane par ve do.nno bhinna ho jAte hai.n, arthAt j~nAnase hIvastuke yathArtha svarUp kI pahachAnase hI, anAdikAlase rAgadveShake sAth ekAkArarUp pariNamatA AtmA bhinnapane pariNamane lagatA hai; isase anya dUsarA koI upAy nahI.n hai. isaliye pratyek jIvako vastuke yathArtha svarUpakI pahichAn karanekA prayatna sadA kartavya hai.

is shAstrakA mukhya uddesh yathArtha AtmasvarUpakI pahichAn karAnA hai. is uddeshakI pUrtike liye is shAstrame.n AchAryabhagavAnane anek viShayo.nkA nirUpaN kiyA hai. jIv aur pudgalake nimitta-naimittikapanA hone par bhI dono.nkA atyanta svatantra pariNaman, j~nAnIko rAg-dveShakA akartA- abhoktApanA, aj~nAnIko rAgadveShakA kartAbhoktApanA, sA.nkhyadarshanakI ekAntikatA, guNasthAn- ArohaName.n bhAvakA aur dravyakA nimitta-naimittikapanA, vikArarUp pariNaman karaneme.n aj~nAnIkA


Page -15 of 642
PDF/HTML Page 18 of 675
single page version

svaya.nkA hI doSh, mithyAtvAdikA ja.DpanA usI prakAr chetanapanA, puNya aur pAp dono.nkA ba.ndhasvarUpapanA, mokShamArgame.n charaNAnuyog kA sthAnityAdi anek viShay is shAstrame.n prarUpaN kiye hai.n. bhavya jIvo.nko yathArtha mokShamArga batalAnekA in sabakA uddesh hai. is shAstrakI mahattA dekhakar antar ullAs A jAnese shrImad jayasen AchArya kahate hai.n ki ‘jayava.nt varto ve padmana.ndi AchArya arthAt kundakunda AchArya ki jinho.nne mahAtattvase bhare huye prAbhR^itarUpI parvatako buddhirUpI sir par uThAkar bhavya jIvo.nko samarpit kiyA hai. vastutaH is kAlame.n yah shAstra mumukShu bhavya jIvo.nkA param AdhAr hai. aise duHSham kAlame.n bhI aisA adbhut ananya-sharaNabhUt shAstratIrtha.nkaradevake mukhame.nse nikalA huA amR^itvidyamAn hai yah ham sabakA mahA sadbhAgya hai. nishchay-vyavahArakI sa.ndhipUrvak yathArtha mokShamArgakI aisI sa.nkalanAbaddha prarUpaNA dUsare koI bhI granthame.n nahI.n hai. paramapUjya sadgurudev(shrI kAnajIsvAmI)ke shabdo.nme.n kahA jAye to‘yah samayasAr shAstra Agamo.nkA bhI Agam hai; lAkho.n shAstro.nkA sAr isame.n hai; jainashAsanakA yah stambha hai; sAdhakakI yah kAmaghenu hai, kalpavR^ikSha hai. chaudah pUrvakA rahasya isame.n samAyA huvA hai. isakI haraek gAthA ChaTThe-sAtave.n guNasthAname.n jhUlate hue mahAmunike Atma-anubhavame.nse nikalI huI hai. is shAstrake kartA bhagavAn kundakundAchAryadev mahAvidehakShetrame.n sarvaj~na vItarAg shrI sImangharabhagavAnake samavasaraName.n gaye the aur vahA.N ve ATh din rahe the yah bAt yathAtathya hai, akSharashaH satya hai, pramANasiddha hai, isame.n leshamAtra bhI sha.nkAke liye sthAn nahI.n hai. un param upakArI AchAryabhagavAn dvArA rachit is samayasArame.n tIrtha.n~N.hkaradevakI nirakSharI OMkAradhvanime.nse nikalA huA hI upadesh hai’.

is shAstrame.n bhagavAn kundakundAchAryadevakI prAkR^it gAthAo.n par AtmakhyAti nAmakI sa.nskR^it TIkA likhanevAle (lagabhag vikramakI dasavI.n shatAbdIme.n hue) shrImAn amR^itachandrAchAryadev hai.n. jisaprakAr is shAstrake mUl kartA alaukik puruSh hai.n usIprakAr isake TIkAkAr bhI mahAsamartha AchArya hai.n. AtmakhyAti jaisI TIkA abhI tak dUsare koI jain granthakI nahI.n likhI gaI hai. unho.nne pa.nchAstikAyasa.ngrah tathA pravachanasArakI bhI TIkA likhI hai aur tattvArthasAr, puruShArthasiddhayupAy Adi svatantra grantha bhI likhe hai.n. unakI ek is AtmakhyAti TIkA pa.DhnevAleko hI unakI adhyAtmarasikatA, AtmAnubhav, prakhar vidvattA, vastusvarUpako nyAyase siddha karanekI unakI asAdhAraN shakti aur uttam kAvyashaktikA pUrA j~nAn ho jAyegA. ati sa.nkShepame.n ga.nbhIr rahasyo.nko bharadenekI unakI anokhI shakti vidvAno.nko Ashcharyachakit karatI hai. unakI yah daivI TIkA shrutakevalIke vachano.nke samAn hai. jisaprakAr mUlashAstrakartAne samasta nijavaibhavase is shAstrakI rachanA kI hai usIprakAr TIkAkArane bhI atyanta utsAhapUrvak sarva nijavaibhavase yah TIkA rachI hai, aisA is TIkAke pa.DhnevAlo.nko svabhAvataH hI nishchay huye binA nahI.n rah sakatA. shAsanamAnya bhagavAn kundakundAchAryadevane is kalikAlame.n jagadguru tIrtha.nkaradevake jaisA kAm kiyA hai aur shrI amR^itachandrAchAryadevane, mAno.n ki ve kundakundabhagavAnke hR^idayame.n pravesh kar gaye ho.n us prakArase unake


Page -14 of 642
PDF/HTML Page 19 of 675
single page version

gambhIr Ashayo.nko yathArthatayA vyakta karake, unake gaNadharake samAn kArya kiyA hai. is TIkAme.n AnevAle kAvya (-kalash) adhyAtmarasase aur AtmAnubhavakI mastIse bharapUr hai.n. shrI padmaprabhamaladhAridev jaise samartha munivaro.n par un kalasho.nne gaharI ChAp DAlI hai aur Aj bhI ve tattvaj~nAnase aur adhyAtmarasase bhare hue madhur kalash, adhyAtmarasiko.nke hR^idayake tArako jhanajhanA dete hai.n. adhyAtmakavirUpame.n shrI amR^itachandrAchAryadevakA sthAn jain sAhityame.n advitIy hai.

samayasArame.n bhagavAn kundakundAchAryadevane 415 gAthAo.nkI prAkR^itame.n rachanA kI hai. us par shrI amR^itachandrAchAryadevane AtmakhyAti nAmakI aur shrI jayasenAchAryadevane tAtparyavR^itti nAmakI sa.nskR^it TIkA likhI hai. pa.nDit jayachandrajIne mUl gAthAo.nkA aur AtmakhyAtikA hindIme.n bhAShA.ntar kiyA aur usame.n svaya.nne tho.DA bhAvArtha bhI likhA hai. vah pustak ‘samayaprAbhR^it’ke nAmase vikram sa.n0 1964 me.n prakAshit huI. usake bAd us pustakako pa.nDit manoharalAlajIne prachalit hi.ndIme.n parivartit kiyA aur shrI paramashrutaprabhAvak maNDal dvArA ‘samayasAr’ke nAmase vi. sa.n. 1975me.n prakAshit huA. us hi.ndI granthake AdhArase, usIprakAr sa.nskR^it TIkAke shabdo.n tathA Ashayase chipake rahakar, yah gujarAtI anuvAd taiyAr kiyA gayA hai.

yah anuvAd karanekA mahAbhAgya mujhe prApta huA yah mujhe atya.nt harShakA kAraN hai. paramapUjya sadgurudev shrI kAnajIsvAmIkI ChatraChAyAme.n is gahan shAstrakA anuvAd huA hai. anuvAd karanekI samasta shakti mujhe pUjyapAd sadgurudevake pAsase hI milI hai. mere dvArA anuvAd huA, isaliye ‘yah anuvAd mai.nne kiyA hai’ aisA vyavahArase bhale hI kahA jAye, parantu mujhe merI alpatAkA pUrA j~nAn honese aur anuvAdakI sarva shaktikA mUl pUjya shrI sadgurudev hI honese mai.n to barAbar samajhatA hU.N ki sadgurudevakI amR^itavANIkA prapAt hIunake dvArA milA huA anamol upadesh hIyathAkAl is anuvAdarUpame.n pariNamA hai. jinake bal par hI is atigahan shAstrake anuvAd karanekA mai.nne sAhas kiyA thA aur jinakI kR^ipAse yah nirvighna pUrA huvA hai, un param upakArI sadgurudevake charaNAravi.ndame.n ati bhaktibhAvase va.ndan karatA hU.N.

is anuvAdame.n anek bhAiyo.nkI madad hai. bhAI shrI amR^italAl mANekalAl jhATakiyAkI isame.n sabase jyAdA madad hai. unho.nne sampUrNa anuvAdakA ati parishram karake bahut hI sUkShmatAse aur utsAhase sa.nshodhan kiyA hai, bahutasI ati-upayogI sUchanAe.N unho.nne batAI.n hai, sa.nskR^it TIkAkI hastalikhit pratiyo.nkA milAn kar pAThAntaro.nko DhU.nDh diyA hai, sha.nkA-sthalo.nkA samAdhAn paNDitajano.nse bulA diyA hai.nityAdi anek prakArase unho.nne jo sarvatomukhI sahAyatA kI hai usake liye mai.n unakA atya.nt AbhArI hU.N. apane vishAl shAstraj~nAnase, is anuvAdame.n pa.DnevAlI ChoTI moTI dikkato.nko dUr kar denevAle mAnanIy vakIl shrI rAmajIbhAI mANekachanda doshIkA mai.n hR^idayapUrvak AbhAr mAnatA hU.N. bhAShA.ntar karate samay jab jab koI artha barAbar nahI.n baiThA tab tab mai.nne pa.n0


Page -13 of 642
PDF/HTML Page 20 of 675
single page version

gaNeshaprasAdajI varNI aur pa.n0 rAmaprasAdajI shAstrIko patra dvArA (bhAI amR^italAlabhAI dvArA) artha puChavAne par unho.nne mereko har samay binAsa.nkoch prashno.nke uttar diye hai.n; isake liye mai.n unakA antaHkaraNapUrvak AbhAr mAnatA hU.N. isake atirikta bhI jin jin bhAiyo.nkI is anuvAdame.n sahAyatA hai un sabakA bhI mai.n AbhArI hU.N.

yah anuvAd bhavya jIvo.nko jinadev dvArA prarUpit AtmashA.ntikA yathArtha mArga batAye, yah merI antarakI bhAvanA hai. shrI amR^itachandrAchAryadevake shabdo.nme.n ‘yah shAstra Ana.ndamay vij~nAnaghan AtmAko pratyakSha dikhAnevAlA advitIy jagatchakShu hai’. jo koI usake param gambhIr aur sUkShma bhAvo.nko hR^idaya~N.hgat karegA usako vah jagatchakShu AtmAkA pratyakSha darshan karAyegA. jab tak ve bhAv yathArtha prakArase hR^idaya~N.hgat nahI.n hove.n tab tak rAtadin vah hI ma.nthan, vah hI puruShArtha kartavya hai. shrI jayasenAchAryadevake shabdo.nme.n samayasArake abhyAs AdikA phal kahakar yah upodghAt pUrNa karatA hU.N :‘svarUparasik puruSho.n dvArA varNit is prAbhR^itakA jo koI Adarase abhyAs karegA, shravaN karegA, paThan karegA, prasiddhi karegA, vah puruSh avinAshI svarUpamay, anek prakArakI vichitratAvAle, keval ek j~nAnAtmak bhAvako prApta karake agra padame.n muktilalanAme.n lIn hogA. dIpotsav vi0 sa.n0 1996

hi.nmatalAl jeThAlAl shAh

✽ ✽