Page -11 of 642
PDF/HTML Page 22 of 675
single page version
❈
ku nda-prabhA-praNayi-kIrti-vibhUShitAsha .
shchakre shrutasya bharate prayata pratiShThAm ..
is pRithvI par kisase vandya nahIn hain ?
rbAhyepi samvyanyjayitun yatIsha .
chachAr manye chaturanggulan sa ..
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -10 of 642
PDF/HTML Page 23 of 675
single page version
❈
ki — ve antaramen tathA bAhyamen rajase (apanI) atyanta aspRuShTatA vyakta karate the
to munijan sachche mArgako kaise jAnate ?
shankA nahIn hai . vah bAt vaisI hI hain; kalpanA karanA nahIn, nA kahanA nahIn; mAno to
Page -9 of 642
PDF/HTML Page 24 of 675
single page version
ki, ‘main jo yah bhAv kahanA
chAhatA hUn, vah antarake
AtmasAkShIke pramAN dvArA pramAN
karanA kyonki yah anubhavapradhAn
granth hai, usamen mujhe vartate sva-
Atmavaibhav dvArA kahA jA rahA
hai’ aisA kahakar gAthA 6 men
AchArya bhagavAn kahate hain ki,
‘Atmadravya apramatta nahIn aur
pramatta nahIn hai arthAt un do
avasthAonkA niShedh karatA main
ek jAnanahAr akhanD hUn
merI vartamAn vartatI dashAse kah rahA hUn’ . munitvarUp dashA apramatta va pramatta — in do bhUmikAmen hajAron bAr AtI-jAtI hain, us bhUmikAmen vartate mahA-munikA yah kathan hai .
samayaprAbhRut arthAt samayasArarUpI upahAr . jaise rAjAko milaneke lie upahAr lekar jAnA hotA hai . us bhAnti apanI param utkRuShTa AtmadashArUp paramAtmadashA pragaT karaneke lie samayasAr jo samyagdarshan-gnAn-chAritrasvarUp AtmA, usakI pariNatirUp upahAr dene par paramAtmadashA – siddhadashA pragaT hotI hai .
yah shabdabrahmarUp paramAgamase darshit ekatvavibhakta AtmAko pramAN karanA . ‘hAn’se hI svIkRut karanA, kalpanA nahIn karanA; isakA bahumAn karanevAlA bhI mahAbhAgyashAlI hai .
Page -8 of 642
PDF/HTML Page 25 of 675
single page version
gnAnI sukAnI maLyA vinA e nAv paN tAre nahIn;
A kALamAn shuddhAtmagnAnI sukAnI bahu bahu dohyalo,
muj puNyarAshi phaLyo aho ! guru k hAn tun nAvik maLyo.
bAhyAntar vibhavo tArA, tAre nAv mumukShunAn.
nijAlambIbhAve pariNati svarUpe jaI bhaLe,
nimitto vahevAro chidaghan viShe kAI na maLe.
je vajre sumumukShu sattva jhaLake ; paradravya nAto tUTe;
ka ruNA akAraN samudra ! tane namun hun;
he gnAnapoShak sumegh ! tane namun hun,
A dAsanA jIvanashilpI ! tane namun hun.
vANI chinmUrti ! tArI ur-anubhavanA sUkShma bhAve bharelI;
bhAvo UnDA vichArI, abhinav mahimA chittamAn lAvI lAvI,
khoyelun ratna pAmun,
Page -7 of 642
PDF/HTML Page 26 of 675
single page version
usamen jIv nAmake padArthakA svarUp kahA hai
ekatvakI kathA virale jAnate hain jo ki
durlabh hai, us sambandhI kathan
yah jIv-ajIvarUp chhah dravyAtmak lok hai,
dravya to svabhAvapariNatisvarUp hI hain aur
jIv-pudgaladravyake anAdikAlake sanyogase
vibhAvapariNati bhI hai, kyonki sparsha, ras, gandh,
varNa aur shabdarUp mUrtik pudgalonko dekhakar
yah jIv rAgadveShamoharUp pariNamatA hai aur
isake nimittase pudgal karmarUp hokar jIvake
sAth bandhatA hai
kar grahaN karanA
jAnanevAlA hai vahI jIv hai, us sambandhI
hai vah gnAyak hI hai
karma nahIn bandhate, purAne karma jhaD jAte hain,
isaliye mokSha hotI hai; aise jIvakI svasamay-
parasamayarUp pravRutti hai
bhAvarUp pariNamatA hai tab svasamay hotA hai
aur jab tak mithyA-darshanagnAn-chAritrarUp
pariNamatA hai tab tak vah pudgalakarmamen ThaharA
huA parasamay hai, aisA kathan
sAdhak avasthAmen hain unake vyavahAranay bhI
prayojanavAn hai, aisA kathan
isamen jIv sansAramen bhramatA anek tarahake dukh
pAtA hai; isaliye svabhAvamen sthir ho
Page -6 of 642
PDF/HTML Page 27 of 675
single page version
kathan
kathan
shuddhanayake viShayabhUt AtmAko jab tak na jAne
dRuShTAntapUrvak kathan
23-25
72
73
Asravonse nivRutta honekA vidhAn
pratyAkhyAn gnAn hI hai
75
gAthAommen) pUrNa
hotA
sakatA
jIvakA svarUp na jAnanese agnAnIjan jIvakI
karate hain, is prakArakA varNan
kartRukarmabhAv aur bhoktRu bhogyabhAv hain
jIvakA svarUp anyathA kalpate hain, unake
Page -5 of 642
PDF/HTML Page 28 of 675
single page version
vyavahAranay AtmA aur pudgalakarmake kartRu-
karma jIvane kiyA
inakA jIv kartAbhoktA nahIn hai
usakA hetu
pudgalako pariNAmI kahA hai
nimittase pudgalakA karmarUp honA
97
uttar
ve nimitta-naimittikabhAvase kartA hain aur yog-
upayogakA AtmA kartA hai
101
146
147
nahIn hai, kyonki paradravyonke paraspar kartRukarma-
bhAv nahIn hain
Page -4 of 642
PDF/HTML Page 29 of 675
single page version
vratAdik pAlai to bhI gnAn binA mokSha
puNyakarmake pakShapAtIkA doSh
gnAnako hI paramArthasvarUp mokShakA kAraN kahA
karma mokShake kAraNakA ghAt karatA hai aisA dRuShTAnt
aur tIsarA adhikAr pUrNa
194
195
196
197
bandhake kAraN hain, aisA kathan
sambandhI kathan
169
gnAnIke dravya-AsravonkA abhAv
‘gnAnI nirAsrav kis tarah hai’ aise
ek vItarAg gnAyakabhAvapadamen sthir
honekA upadesh
agnAnI aur gnAnIke AsravakA hone aur na
rAg-dveSh-moh agnAnapariNAm hai, vahI
kShayopashamake nimittase hain
nahIn hai; isaliye gnAnIke karmabandh bhI nahIn
hai
Page -3 of 642
PDF/HTML Page 30 of 675
single page version
gnAnI parako kyon nahIn grahaN karatA, aise
shiShyake prashnakA uttar
208
parigrahake tyAgakA vidhAn
gnAnIke sab parigrahakA tyAg hai
karmake phalakI vAnchhAse karma karatA hai vah
karmase lipta hotA hai; gnAnIke vAnchhA nahIn honese vah karmase lipta nahIn hotA hai, usakA dRuShTAnt dvArA kathan
avalamban abhavya bhI karatA hai, vrat, samiti,
gupti pAlatA hai, gyArah ang paDhatA hai, to bhI
use mokSha nahIn hai
samyaktvake ATh ang hain, unamense pratham
274
to samyagdRuShTi nishank tathA sAt bhay rahit hai, aisA kathan
niShkAnkShitA, nirvichikitsA, amUDhatva, upagUhan,
sthatikaraN, vAtsalya, prabhAvanA – inakA
nishchayanayakI pradhAnatAse varNan
7. bandha adhikAr
bandhake kAraNakA kathan
aise kAraNarUp AtmA na pravarte to bandha na
ho, aisA kathan
agnAn hai, aisA siddha kiyA hai
svarUpako jAnakar hI santuShTa hai vah mokSha nahIn
pAtA hai
karaN hai
hai, aisA kathan
karanA, bandhako chhoDanA
Page -2 of 642
PDF/HTML Page 31 of 675
single page version
AtmAko pragnAke dvArA kaise grahaN karanA,
us sambandhI kathan
AtmAke sivAy anya bhAvakA tyAg karanA;
kaun gnAnI parabhAvako par jAnakar grahaN karegA ? arthAt koI nahIn karegA
jo paradravyako grahaN karatA hai vah aparAdhI hai,
kiyA hain
bandhanamen paDatA hai; jo aparAdh nahIn karatA, vah bandhanamen nahIn paDatA
304-305
aparAdhakA svarUp .............................. ‘shuddha AtmAke grahaNase mokSha kahA; parantu AtmA
yuktipUrvak niShedh
to pratikramaN Adi dvArA hI doShonse chhUT jAtA hai; to phi ra shuddha AtmAke grahaNakA kyA kAm hai ?’ aise shiShyake prashnakA uttar yah diyA hai ki pratikramaN-apratikramaNase rahit apratikramaNAdi-svarUp tIsarI bhUmikAse hI — shuddha AtmAke grahaNase hI
nahIn hotA; ve mAtra agnAnadashAmen pravartamAn
jIvake pariNAm hain
hotA hai
AtmAke akartApanA dRuShTAntapUrvak kahate
kartApanA jIv agnAnase mAnatA hai; us
AtmA bhI apane sthAnase chhUTakar unako
jAnane nahI jAtA; parantu agnAnI jIv unase
vRuthA rAg-dveSh karatA hai
jab tak AtmA prakRitike nimittase
vah kartA hotA hai
aisA kathan
318-319
bandh karatA hai
Page -1 of 642
PDF/HTML Page 32 of 675
single page version
kAyAse atIt, vartamAn aur anAgat karmake tyAgakA unachAs unachAs bhangga dvArA kathan karake karmachetanAke tyAgakA vidhAn dikhAyA hai tathA ek sau aDatAlIs prakRitiyonke phalake tyAgakA kathan karake karmaphalachetanAke tyAgakA vidhAn dikhAyA hai
AtA hai ? isako batAte hue, tathA ek hI
gnAnamen upAyabhAv aur upeyabhAv donon kis
tarah banate hain ? yah batAte hue TIkAkAr
AchAryadev is ‘AtmakhyAti’ TIkAke
antamen parishiShTarUpase syAdvAd aur upAy-
upey-bhAvake viShayamen thoDA kahanekI
pratignA karate hain
gnAnako samasta anya dravyonse bhinna batalAyA hain
in bhAvonke chaudah bhed kar unake 14
kAvya kahe hain
darshanagnAnachAritra hI mokShamArga hai, aisA
kathan
isaliye AtmAko gnAnamAtra kahA hai
mokShakA arthI darshanagnAnachAritrasvarUp
shaktiyonke nAm tathA lakShaNonkA kathan
upadesh kiyA hai
aisA kathan
lingako mokShamArga nahIn kahatA — aisA
sampUrNa
is shAstrako pUrNa karate hue, usake abhyAs
is shAstrako ananta dharmavAle AtmAko
Page 0 of 642
PDF/HTML Page 33 of 675
single page version
puNyaprakAshakan, pApapraNAshakamidan shAstran shrIsamayasAranAmadheyan, asya mUlagranthakartAra
shrIsarvagnadevAstaduttaragranthakartAra shrIgaNadharadevA pratigaNadharadevAsteShAn vachanAnusAramAsAdya
AchAryashrIkundakundAchAryadevavirachitan, shrotAra sAvadhAnatayA shRuNavantu ..
Page 1 of 642
PDF/HTML Page 34 of 675
single page version
samayasAr
shrImadbhagavatkundakundAchAryadev kRut mUl gAthAyen aur shrImad amRutachandrasUri kRut AtmakhyAti nAmak TIkAke gujarAtI anuvAdakA
Page 2 of 642
PDF/HTML Page 35 of 675
single page version
arthasamayamen jIv nAm hai sAr, sunahu sahu;
tAtain ju sAr binakarmamal shuddha jIv shuddha nay kahai,
is grantha mAnhi kathanI sabai samayasAr budhajan gahai ..4..
pratham, sanskRit TIkAkAr shrImad amRutachandrAchAryadev granthake prArambhamen mangalake liye iShTadevako namaskAr karate hain : —
shlokArtha : — [nama samayasArAy ] ‘samay’ arthAt jIv nAmak padArtha, usamen sAr — jo dravyakarma, bhAvakarma, nokarma rahit shuddha AtmA, use merA namaskAr ho . vah kaisA hai ? [bhAvAy ] shuddha sattAsvarUp vastu hai . is visheShaNapadase sarvathA abhAvavAdI nAstikonkA mat khaNDit ho gayA . aur vah kaisA hai ? [chitsvabhAvAy ] jisakA svabhAv chetanAguNarUp hai . is visheShaNase guN-guNIkA sarvathA bhed mAnanevAle naiyAyikonkA niShedh ho gayA . aur vah kaisA hai ? [svAnubhUtyA chakAsate ] apanI hI anubhavanarUp kriyAse prakAshamAn hai, arthAt apaneko apanese hI jAnatA hai — pragaT karatA hai . is visheShaNase, AtmAko tathA gnAnako sarvathA parokSha hI mAnanevAle jaiminIy – bhaTTa – prabhAkarake bhedavAle mImAnsakonke matakA khaNDan ho gayA; tathA gnAn anya gnAnase jAnA jA sakatA hai, svayam apaneko nahIn jAnatA — aisA mAnanevAle naiyAyikonkA bhI pratiShedh ho gayA . aur vah kaisA hai ? [sarvabhAvAntarachchhide ] apanese anya sarva jIvAjIv, charAchar padArthonko sarva kShetrakAlasambandhI, sarva visheShaNonke sAth, ek hI samayamen jAnanevAlA hai . is visheShaNase, sarvagnakA abhAv mAnanevAle mImAnsak AdikA nirAkaraN ho gayA . is prakArake visheShaNon (guNon) se shuddha AtmAko hI iShTadev siddha karake (use) namaskAr kiyA hai .
Page 3 of 642
PDF/HTML Page 36 of 675
single page version
daviratamanubhAvyavyAptikalmAShitAyA .
bhAvArtha : — yahAn mangalake liye shuddha AtmAko namaskAr kiyA hai . yadi koI yah prashna kare ki kisI iShTadevakA nAm lekar namaskAr kyon nahIn kiyA ? to usakA samAdhAn is prakAr hai : — vAstavamen iShTadevakA sAmAnya svarUp sarvakarmarahit, sarvagna, vItarAg, shuddha AtmA hI hai, isaliye is adhyAtmagranthamen ‘samayasAr’ kahanese isamen iShTadevakA samAvesh ho gayA . tathA ek hI nAm lenemen anyamatavAdI matapakShakA vivAd karate hain un sabakA nirAkaraN, samayasArake visheShaNonse kiyA hai . aur anyavAdIjan apane iShTadevakA nAm lete hain usamen iShTa shabdakA artha ghaTit nahIn hotA, usamen anek bAdhAen AtI hain, aur syAdvAdI jainonko to sarvagna vItarAgI shuddha AtmA hI iShTa hai . phi ra chAhe bhale hI us iShTadevako paramAtmA kaho, paramajyoti kaho, parameshvar, parabrahma, shiv, niranjan, niShkalank, akShay, avyay, shuddha, buddha, avinAshI, anupam, achchhedya, abhedya, paramapuruSh, nirAbAdh, siddha, satyAtmA, chidAnand, sarvagna, vItarAg, arhat, jin, Apta, bhagavAn, samayasAr ityAdi hajAro nAmonse kaho; ve sab nAm kathanchit satyArtha hain . sarvathA ekAntavAdiyonko bhinna nAmommen virodh hai, syAdvAdIko koI virodh nahIn hai . isaliye arthako yathArtha samajhanA chAhie .
shlokArtha : — [anekAntamayI mUrti ] jinamen anek anta (dharma) hain aise jo gnAn tathA vachan usamayI mUrti [nityam ev ] sadA hI [prakAshatAm ] prakAsharUp ho . kaisI hai vah mUrti ? [anantadharmaNa pratyagAtmana tattvan ] jo ananta dharmomvAlA hai aur jo paradravyonse tathA paradravyonke guNaparyAyonse bhinna evan paradravyake nimittase honevAle apane vikAronse kathanchit bhinna ekAkAr hai aise AtmAke tattvako, arthAt asAdhAraN — sajAtIy vijAtIy dravyonse vilakShaN — nijasvarUpako, [pashyantI ] vah mUrti avalokan karatI hai .
bhAvArtha : — yahAn sarasvatIkI mUrtiko AshIrvachanarUpase namaskAr kiyA hai . laukikamen jo sarasvatIkI mUrti prasiddha hai vah yathArtha nahIn hai, isaliye yahAn usakA yathArtha varNan kiyA hai . samyakgnAn hI sarasvatIkI yathArtha mUrti hai . usamen bhI sampUrNa gnAn to kevalagnAn hai,
Page 4 of 642
PDF/HTML Page 37 of 675
single page version
rbhavatu samayasAravyAkhyayaivAnubhUte ..3..
jisamen samasta padArtha pratyakSha bhAsit hote hain . vah ananta dharma sahit Atmatattvako pratyakSha dekhatA hai isaliye vah sarasvatIkI mUrti hai . aur usIke anusAr jo shrutagnAn hai vah Atmatattvako parokSha dekhatA hai isaliye vah bhI sarasvatIkI mUrti hai . aur dravyashrut vachanarUp hai vah bhI usakI mUrti hai, kyonki vah vachanonke dvArA anek dharmavAle AtmAko batalAtI hai . isaprakAr samasta padArthonke tattvako batAnevAlI gnAnarUp tathA vachanarUp anekAntamayI sarasvatIkI mUrti hai; isIliye sarasvatIke vANI, bhAratI, shAradA, vAgdevI ityAdi bahutase nAm kahe jAte hain . yah sarasvatIke mUrti anantadharmonko ‘syAt’ padase ek dharmImen avirodharUpase sAdhatI hai, isaliye vah satyArtha hai . kitane hI anyavAdIjan sarasvatIkI mUrtiko anyathA (prakArAntarase) sthApit karate hain, kintu vah padArthako satyArtha kahanevAlI nahIn hai .
yahAn koI prashna karatA hai ki AtmAko anantadharmavAlA kahA hai, so usamen ve ananta dharma kaun kaunase hain ? usakA uttar dete hue kahate hain ki — vastumen astitva, vastutva, prameyatva, pradeshatva, chetanatva, achetanatva, mUrtikatva, amUrtikatva ityAdi (dharma) to guN hain; aur un guNonkA tInon kAlamen samay-samayavartI pariNaman honA paryAy hai, jo ki ananta hain . aur vastumen ekatva, anekatva, nityatva, anityatva, bhedatva, abhedatva, shuddhatva, ashuddhatva Adi anek dharma hain . ve sAmAnyarUp dharma to vachanagochar hain, kintu anya visheSharUp ananta dharma bhI hain jo ki vachanake viShay nahIn hain, kintu ve gnAnagamya hain . AtmA bhI vastu hai, isaliye usamen bhI apane ananta dharma hain .
AtmAke ananta dharmommen chetanatva asAdhAraN dharma hai vah anya achetan dravyommen nahIn hai . sajAtIy jIvadravya ananta hain, unamen bhI yadyapi chetanatva hai tathApi sabakA chetanatva nijasvarUpase bhinna bhinna kahA hai, kyonki pratyek dravyake pradeshabhed honese vah kisIkA kisImen nahIn milatA . vah chetanatva apane ananta dharmommen vyApak hai, isaliye use AtmAkA tattva kahA hai . use yah sarasvatIkI mUrti dekhatI hai aur dikhAtI hai . isaprakAr isake dvArA sarva prANiyonkA kalyAN hotA hai isaliye ‘sadA prakAsharUp raho’ isaprakAr isake prati AshIrvAdarUp vachan kahA ..2..
shlokArtha : — shrImad amRutachandrAchAryadev kahate hain ki [samayasAravyAkhyayA ev ] is samayasAr (shuddhAtmA tathA grantha) kI vyAkhyA (TIkA) se hI [mam anubhUte ] merI anubhUtikI
Page 5 of 642
PDF/HTML Page 38 of 675
single page version
rahit utkRuShTa nirmalatA) [bhavatu ] ho . kaisI hai yah merI pariNati ? [parapariNatiheto mohanAmna
se [aviratam anubhAvya-vyApti-kalmAShitAyA ] jo anubhAvya (rAgAdi pariNAmon) kI vyApti hai
usase nirantar kalmAShit arthAt mailI hai . aur main kaisA hUn ? [shuddha-chinmAtramUrte ] dravyadRuShTise shuddha
bhAvArtha : — AchAryadev kahate hain ki shuddha dravyArthikanayakI dRuShTise to main shuddha chaitanyamAtra mUrti hUn . kintu merI pariNati mohakarmake udayakA nimitta pA karake mailI hai — rAgAdisvarUp ho rahI hai . isaliye shuddha AtmAkI kathanIrUp is samayasAr granthakI TIkA karanekA phal yah chAhatA hUn ki merI pariNati rAgAdi rahit shuddha ho, mere shuddha svarUpakI prApti ho . main dUsarA kuchh bhI — khyAti, lAbh, pUjAdik — nahIn chAhatA . isaprakAr AchAryane TIkA karanekI pratignAgarbhit usake phalakI prArthanA kI hai ..3..
ab mUlagAthAsUtrakAr shrImadbhagavatkundakundAchAryadev granthake prArambhamen mangalapUrvak pratignA karate hain —
main vand shrutakevalikathit kahUn samayaprAbhRutako aho ..1..
gAthArtha : — [dhruvAm ] dhruv, [achalAm ] achal aur [anaupamyAn ] anupam — in tIn visheShaNonse yukta [gatin ] gatiko [prAptAn ] prApta hue [sarvasiddhAn ] sarva siddhonko [vanditvA ] namaskAr karake [aho ] aho ! [shrutakevalibhaNitam ] shrutakevaliyonke dvArA kathit [idan ] yah [samayaprAbhRutam ] samayasAr nAmak prAbhRut [vakShyAmi ] kahUngA .
Page 6 of 642
PDF/HTML Page 39 of 675
single page version
ath prathamat ev svabhAvabhAvabhUtatayA dhruvatvamavalambamAnAmanAdibhAvAntaraparaparivRutti- vishrAntivashenAchalatvamupagatAmakhilopamAnavilakShaNAdbhutamAhAtmyatvenAvidyamAnaupamyAmapavargasangnikAn gatimApannAn bhagavata sarvasiddhAn siddhatven sAdhyasyAtmana pratichchhandasthAnIyAn bhAvadravyastavAbhyAn svAtmani parAtmani cha nidhAyAnAdinidhanashrutaprakAshitatven nikhilArthasArthasAkShAtkArikevalipraNIt- tven shrutakevalibhi svayamanubhavadbhirabhihitatven cha pramANatAmupagatasyAsya samayaprakAshak sya prAbhRutA- hvayasyArhatpravachanAvayavasya svaparayoranAdimohaprahANAy bhAvavAchA dravyavAchA cha paribhAShaNamupakramyate .
TIkA : — yahAn (sanskRit TIkAmen) ‘ath’ shabda mangalake arthako sUchit karatA hai . granthake prArambhamen sarva siddhonko bhAv-dravyastutise apane AtmAmen tathA parake AtmAmen sthApit karake is samay nAmak prAbhRutakA bhAvavachan aur dravyavachanase paribhAShaN (vyAkhyAn) prArambha karate hain — is prakAr shrI kundakundAchAryadev kahate hain . ve siddha bhagavAn, siddhatvake kAraN, sAdhya jo AtmA usake pratichchhandake sthAn par hain, — jinake svarUpakA sansArI bhavyajIv chintavan karake, unake samAn apane svarUpako dhyAkar, unhIn ke samAn ho jAte hain aur chAron gatiyonse vilakShaN panchamagati – mokShako prApta karate hain . vah panchamagati svabhAvasvarUp hai, isalie dhruvatvakA avalamban karatI hai . chAron gatiyAn paranimittase hotI hain, isalie dhruv nahIn kintu vinashvar hain . ‘dhruv’ visheShaNase panchamagatimen is vinashvaratAkA vyavachchhed ho gayA . aur vah gati anAdikAlase parabhAvonke nimittase honevAle paramen bhramaN, usakI vishrAnti (abhAv)ke vash achalatAko prApta hai . is visheShaNase, chAron gatiyommen par nimittase jo bhramaN hotA hai, usakA panchamagatimen vyavachchhed ho gayA . aur vah jagatmen jo samasta upamAyogya padArtha hain unase vilakShaN — adbhut mahimAvAlI hai, isalie use kisIkI upamA nahIn mil sakatI . is visheShaNase chAron gatiyommen jo paraspar kathanchit samAnatA pAI jAtI hai, usakA panchamagatimen nirAkaraN ho gayA . aur us gatikA nAm apavarga hai . dharma, artha aur kAm — trivarga kahalAte hain; mokShagati is vargamen nahIn hai, isalie use apavarga kahI hai . — aisI panchamagatiko siddha bhagavAn prApta hue hain . unhen apane tathA parake AtmAmen sthApit karake, samayakA (sarva padArthonkA athavA jIv padArthakA) prakAshak jo prAbhRut nAmak arhatpravachanakA avayav hai usakA, anAdikAlase utpanna hue apane aur parake mohakA nAsh karaneke lie paribhAShaN karatA hUn . vah arhatpravachanakA avayav anAdinidhan paramAgam shabdabrahmase prakAshit honese, sarva padArthonke samUhako sAkShAt karanevAle kevalI bhagavAn sarvagnadev dvArA praNIt honese aur kevaliyonke nikaTavartI sAkShAt sunanevAle tathA svayam anubhav karanevAle shrutakevalI gaNadharadevonke dvArA kathit honese pramANatAko prApta hai . yah anya vAdiyonke AgamakI bhAnti chhadmastha (alpagnAniyon)kI kalpanA mAtra nahIn hai ki jisakA apramAN ho .
Page 7 of 642
PDF/HTML Page 40 of 675
single page version
adhikAr hain . unamense dashaven vastumen samay nAmak jo prAbhRut hai usake mUlasUtronke shabdonkA gnAn pahale
kundakundAchAryadevako bhI thA . unhonne samayaprAbhRutakA paribhAShaN kiyA — paribhAShAsUtra banAyA .
AchAryane mangalake lie siddhonko namaskAr kiyA hai . sansArIke lie shuddha AtmA sAdhya hai aur siddha sAkShAt shuddhAtmA hai, isalie unhen namaskAr karanA uchit hai . yahAn kisI iShTadevakA nAm lekar namaskAr kyon nahIn kiyA ? isakI charchA TIkAkArane mangalAcharaN par kI hai, use yahAn bhI samajh lenA chAhie . siddhonko ‘sarva’ visheShaN dekar yah abhiprAy batAyA hai ki siddha ananta hain . isase yah mAnanevAle anyamatiyonkA khaNDan ho gayA ki ‘shuddha AtmA ek hI hai’ . ‘shrutakevalI’ shabdake arthamen (1) shrut arthAt anAdinidhan pravAharUp Agam aur kevalI arthAt sarvagnadev kahe gaye hain, tathA (2) shrut-apekShAse kevalI samAn aise gaNadharadevAdi vishiShTa shrutagnAnadhar kahe gaye hain; unase samayaprAbhRutakI utpatti batAI gaI hai . isaprakAr granthakI pramANatA batAI hai, aur apanI buddhise kalpit kahanekA niShedh kiyA hai . anyavAdI chhadmastha (alpagna) apanI buddhise padArthakA svarUp chAhe jaisA kahakar vivAd karate hain, unakA asatyArthapan batAyA hai .
is granthake abhidhey, sambandha aur prayojan to pragaT hI hain . shuddha AtmAkA svarUp abhidhey (kahane yogya) hai . usake vAchak is granthamen jo shabda hain unakA aur shuddha AtmAkA vAchyavAchakarUp sambandha hai so sambandha hai . aur shuddhAtmAke svarUpakI prAptikA honA prayojan hai ..1..
pratham gAthAmen samayakA prAbhRut kahanekI pratignA kI hai . isalie yah AkAnkShA hotI hai ki samay kyA hai ? isalie pahale us samayako hI kahate hain : —
sthit karmapudgalake pradeshon, parasamay jIv jAnanA ..2..