Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 7: nirjara aur mokShake vipareet shraddha tatha agruhit mithyAgyan,8: agruhit mithyA charitra (kuchAritra)kA lakShan (Dhal 2),9: gruhit mithyAdarshan aur kuguruke lakShan (Dhal 2),10: kudev (mithyAdev)ke swaroop (Dhal 2),11,12,13: gruhit mithyAgyAnaka lakShan (Dhal 2),14: gruhit mithyAcharitraka lakShan (Dhal 2),15: mithyAcharitrake tyAg tathA Atmahitme laganeka updesh (Dhal 2),1: Atmahit, sachchA sukh tathA do prakArse mokshamArgkA kathan (Dhal 3),2: noshchya samyagadarshan-gyan-charitrakA swaroop (Dhal 3); Doosaree dhalka saransh; Doosaree dhalka bhed sangrah; Doosaree dhalka lakshan sangrah; Antar-pradarshan; Doosaree dhalki prashnavali; Teesaree Dhal.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 4 of 11

 

Page 37 of 192
PDF/HTML Page 61 of 216
single page version

background image
phalAnusAr padArtho.nkI sa.nyog-viyogarUp avasthAe.N hotI hai.n .
mithyAdR^iShTi jIv unhe.n anukUl-pratikUl mAnakar unase mai.n sukhI-
duHkhI hU.N, aisI kalpanA dvArA rAg-dveSh, AkulatA karatA hai .
dhan, yogya strI, putrAdikA sa.nyog honese rati karatA hai; rog,
ni.ndA, nirdhanatA, putra-viyogAdi honese arati karatA hai; puNya-
pAp dono.n bandhanakartA hai.n; kintu aisA na mAnakar puNyako
hitakArI mAnatA hai; tattvadR^iShTise to puNya-pAp dono.n ahitakar
hI hai.n; parantu aj~nAnI aisA nirdhArarUp nahI.n mAnatA–yah
bandhatattvakI viparIt shraddhA hai .
(2) sa.nvaratattvakI bhUl–nishchayasamyagdarshan-j~nAn-chAritra hI
jIvako hitakArI hai.n; svarUpame.n sthiratA dvArA rAgakA jitanA
abhAv vah vairAgya hai, aur vah sukhake kAraNarUp hai; tathApi
aj~nAnI jIv use kaShTadAtA mAnatA hai–yah sa.nvaratattvakI viparIt
shraddhA hai
..6..
nirjarA aur mokShakI viparIt shraddhA tathA agR^ihIt mithyAj~nAn
roke na chAh nijashakti khoy, shivarUp nirAkulatA na joy .
yAhI pratItijut kaChuk j~nAn, so dukhadAyak aj~nAn jAn ..7..

Page 38 of 192
PDF/HTML Page 62 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[mithyAdR^iShTi jIv ] (nijashakti) apane
AtmAkI shakti (khoy) khokar (chAh) ichChAko (na roke) nahI.n
rokatA, aur (nirAkulatA) AkulatAke abhAvako (shivarUp)
mokShakA svarUp (na joy) nahI.n mAnatA . (yAhI) is (pratItijut)
mithyA mAnyatA sahit (kaChuk j~nAn) jo kuCh j~nAn hai (so) vah
(dukhadAyak) kaShTa denevAlA (aj~nAn) agR^ihIt mithyAj~nAn hai –aisA
(jAn) samajhanA chAhie .
bhAvArtha :nirjarAtattvame.n bhUl :–AtmAme.n A.nshik
shuddhikI vR^iddhi tathA ashuddhikI hAni honA, ise sa.nvarapUrvak
nirjarA kahA jAtA hai; yah nishchayasamyagdarshan pUrvak hI ho
sakatI hai . j~nAnAnandasvarUpame.n sthir honese shubh-ashubh ichChAkA
nirodh hotA hai, vah tap hai . tap do prakArakA hai; (1) bAlatap,
(2) samyaktap; aj~nAnadashAme.n jo tap kiyA jAtA hai vah
bAlatap hai, usase kabhI sachchI nirjarA nahI.n hotI; kintu
AtmasvarUpame.n samyakprakArase sthiratA-anusAr jitanA shubh-
ashubh ichChAkA abhAv hotA hai vah sachchI nirjarA hai-samyaktap
hai; kintu mithyAdR^iShTi jIv aisA nahI.n mAnatA . apanI ananta
j~nAnAdi shaktiko bhUlakar parAshrayame.n sukh mAnatA hai, shubhAshubh
ichChA tathA pA.Nch indriyo.nke viShayo.nkI chAhako nahI.n rokatA–yah
nirjarAtattvakI viparIt shraddhA hai .
(2) mokShatattvakI bhUl :–pUrNa nirAkul AtmikasukhakI
prApti arthAt jIvakI sampUrNa shuddhatA yah mokShakA svarUp hai tathA
vahI sachchA sukh hai . kintu aj~nAnI aisA nahI.n mAnatA .
mokSha hone par tejame.n tej mil jAtA hai athavA vahA.N sharIr,

Page 39 of 192
PDF/HTML Page 63 of 216
single page version

background image
indriyA.N tathA viShayo.nke binA sukh kaise ho sakatA hai? vahA.Nse punaH
avatAr dhAraN karanA pa.DtA hai –ityAdi . isaprakAr mokShadashAme.n
nirAkulatA nahI.n mAnatA yah mokShatattvakI viparIt shraddhA hai .
(3) aj~nAn :–agR^ihIt mithyAdarshanake rahate hue jo kuCh
j~nAn ho ise agR^ihIt mithyAj~nAn kahate hai.n; yah mahAn duHkhadAtA
hai . upadeshAdi bAhya nimitto.nke Alamban dvArA use navIn grahaN
nahI.n kiyA hai; kintu anAdikAlIn hai, isaliye use agR^ihIt
(svAbhAvik-nisargaj) mithyAj~nAn kahate hai.n
..7..
agR^ihIt mithyAchAritra (kuchAritra)kA lakShaN
in jut viShayanime.n jo pravR^itta, tAko jAno mithyAcharitta .
yo.n mithyAtvAdi nisarga jeh, ab je gR^ihIt, suniye su teh ..8..
anvayArtha :(jo) jo (viShayanime.n) pA.Nch indriyo.nke
viShayo.nme.n (in jut) agR^ihIt mithyAdarshan tathA agR^ihIt mithyAj~nAn
sahit (pravR^itta) pravR^itti karatA hai (tAko) use (mithyAcharitta)
agR^ihIt mithyAchAritra (jAno) samajho . (yo.n) is prakAr (nisarga)
agR^ihIt (mithyAtvAdi) mithyAdarshan, mithyAj~nAn aur
mithyAchAritrakA [varNan kiyA gayA ] (ab) ab (je) jo (gR^ihIt)
gR^ihIt [mithyAdarshan, j~nAn, chAritra ] hai (teh) use (suniye)
suno .
bhAvArtha :agR^ihIt mithyAdarshan tathA agR^ihIt mithyAj~nAn
sahit pA.Nch indriyo.nke viShayame.n pravR^itti karanA ise agR^ihIt
mithyAchAritra kahA jAtA hai . in tIno.nko duHkhakA kAraN jAnakar
tattvaj~nAn dvArA inakA tyAg karanA chAhiye
..8..

Page 40 of 192
PDF/HTML Page 64 of 216
single page version

background image
gR^ihIt mithyAdarshan aur kuguruke lakShaN
jo kuguru kudev kudharma sev, poShai.n chir darshanamoh ev .
a.ntar rAgAdik dharai.n jeh, bAhar dhan ambaratai.n saneh ..9..
gAthA 10 (pUrvArddha)0 (pUrvArddha)
dhArai.n kuli.ng lahi mahatabhAv, te kuguru janmajal upalanAv .
anvayArtha :(jo) jo (kuguru) mithyA gurukI
(kudev) mithyA devakI aur (kudharma) mithyA dharmakI (sev) sevA
karatA hai, vah (chir) ati dIrghakAl tak (darshanamoh)
mithyAdarshan (ev) hI (poShai.n) poShatA hai . (jeh) jo (a.ntar)
a.ntarame.n (rAgAdik) mithyAtva-rAg-dveSh Adi (dharai.n) dhAraN karatA
hai aur (bAhar) bAhyame.n (dhan ambaratai.n) dhan tathA vastrAdise
(saneh) prem rakhatA hai, tathA (mahat bhAv) mahAtmApanekA bhAv
(lahi) grahaN karake (kuli.ng) mithyAveSho.nko (dhArai.n) dhAraN karatA
hai, vah (kuguru) kuguru kahalAtA hai aur vah kuguru (janmajal)
sa.nsArarUpI samudrame.n (upalanAv) pattharakI naukA samAn hai .
bhAvArtha :kuguru, kudev aur kudharmakI sevA
karanese dIrghakAl tak mithyAtvakA hI poShaN hotA hai arthAt
kuguru, kudev aur kudharmakA sevan hI gR^ihIt mithyAdarshan
kahalAtA hai .
parigrah do prakArakA hai; ek a.ntara.ng aur dUsarA bahira.ng;
mithyAtva, rAg-dveShAdi a.ntara.ng parigrah hai aur vastra, pAtra, dhan,
makAnAdi bahira.ng parigrah hai.n . jo vastrAdi sahit hone par bhI
apaneko jinali.ngadhArI mAnate hai.n ve kuguru hai.n . ‘‘jinamArgame.n tIn

Page 41 of 192
PDF/HTML Page 65 of 216
single page version

background image
li.ng to shraddhApUrvak hai.n . ek to jinasvarUp-nirgra.nth diga.nbar
munili.ng, dUsarA utkR^iShTa shrAvakarUp dasavI.n-gyArahavI.n pratimAdhArI
shrAvakali.ng aur tIsarA AryikAo.nkA rUp–yah striyo.nkA
li.ng,–in tInake atirikta koI chauthA li.ng samyagdarshan svarUp
nahI.n hai; isaliye in tInake atirikta anya li.ngo.nko jo
mAnatA hai, use jinamatakI shraddhA nahI.n hai; kintu vah mithyAdR^iShTi
hai . (darshanapAhuD gAthA 18)’’ isaliye jo kuli.ngake dhArak hai.n,
mithyAtvAdi a.ntara.ng tathA vastrAdi bahira.ng parigrah sahit hai.n,
apaneko muni mAnate hai.n, manAte hai.n ve kuguru hai.n . jis prakAr
pattharakI naukA DUb jAtI hai tathA usame.n baiThane vAle bhI DUbate
hai.n; usIprakAr kuguru bhI svaya.n sa.nsAr-samudrame.n DUbate hai.n aur
unakI va.ndanA tathA sevA-bhakti karanevAle bhI ana.nt sa.nsArame.n
DUbate hai.n arthAt kugurukI shraddhA, bhakti, pUjA, vinay tathA
anumodanA karanese gR^ihIt mithyAtvakA sevan hotA hai aur usase
jIv ana.ntakAl tak bhav-bhramaN karatA hai
..9..
gAthA 10 (uttarArddha)0 (uttarArddha)
kudev (mithyAdev)kA svarUp
jo rAgadveSh malakari malIn, vanitA gadAdijut chihna chIn ..10..
gAthA 11 (pUrvArdha) (pUrvArdha)
te hai.n kudev tinakI ju sev, shaTh karat na tin bhavabhramaN Chev .
anvayArtha :(je) jo (rAg-dveSh malakari malIn)

Page 42 of 192
PDF/HTML Page 66 of 216
single page version

background image
rAg-dveSharUpI mailase malin hai.n aur (vanitA) strI (gadAdi jut)
gadA Adi sahit (chihna chIn) chihno.nse pahichAne jAte hai.n (te)
ve (kudev) jhUThe dev hai.n, (tinakI) un kudevo.nkI (ju) jo
(shaTh) mUrkha (sev karat) sevA karate hai.n, (tin) unakA
(bhavabhramaN) sa.nsArame.n bhramaN karanA (na Chev) nahI.n miTatA .
bhAvArtha :jo rAg aur dveSharUpI mailase malin (rAgI-
dveShI) hai.n aur strI, gadA, AbhUShaN Adi chihno.nse jinako
pahichAnA jA sakatA hai ve ‘kudev’
kahe jAte hai.n . jo aj~nAnI
aise kudevo.nkI sevA (pUjA, bhakti aur vinay) karate hai.n, ve is
sa.nsArakA anta nahI.n kar sakate arthAt anantakAl tak unakA
bhavabhramaN nahI.n miTatA
..10..
gAthA 11 (uttarArddha) (uttarArddha)
kudharma aur gR^ihIt mithyAdarshanakA sa.nkShipta lakShaN
rAgAdi bhAvahi.nsA samet, darvit tras thAvar maraN khet ..11..
je kriyA tinhai.n jAnahu kudharma, tin saradhai jIv lahai asharma .
yAkU.n gR^ihIt mithyAtva jAn, ab sun gR^ihIt jo hai aj~nAn ..12..
anvayArtha :(rAgAdi bhAvahi.nsA) rAg-dveSh Adi
sudev–ariha.nt parameShThI; dev–bhavanavAsI, vya.ntar, jyotiShI aur
vaimAnik, kudev–hari, har shItalAdi; adev–pIpal, tulasI,
laka.DbAbA Adi kalpitadev, jo koI bhI sarAgI dev-devI hai.n ve
vandan-pUjan ke yogya nahI.n hai.n
.

Page 43 of 192
PDF/HTML Page 67 of 216
single page version

background image
bhAvahi.nsA (samet) sahit tathA (tras-thAvar) tras aur sthAvar
(maraN khet) maraNakA sthAn (darvit) dravyahi.nsA (samet) sahit
(je) jo (kriyA) kriyAe.N [ hai.n ] (tinhai.n) unhe.n (kudharma) mithyAdharma
(jAnahu) jAnanA chAhiye . (tin) unakI (saradhai) shraddhA karanese
(jIv) AtmA-prANI (lahai asharma) duHkh pAte hai.n . (yAkU.n) is
kuguru, kudev aur kudharmakA shraddhAn karaneko (gR^ihIt mithyAtva)
gR^ihIt mithyAdarshan jAnanA, (ab gR^ihIt) ab gR^ihIt (aj~nAn)
mithyAj~nAn (jo hai) jise kahA jAtA hai usakA varNan (sun)
suno .
bhAvArtha :jis dharmame.n mithyAtva tathA rAgAdirUp
bhAvahi.nsA aur tras tathA sthAvar jIvo.nke ghAtarUp dravyahi.nsAko
dharma mAnA jAtA hai, use kudharma kahate hai.n . jo jIv us
kudharmakI shraddhA karatA hai vah duHkh prApta karatA hai . aise mithyA
guru, dev aur dharmakI shraddhA karanA use ‘‘gR^ihIt mithyAdarshan’’
kahate hai.n . vah paropadesh Adi bAhya kAraNake Ashrayase grahaN
kiyA jAtA hai; isaliye ‘‘gR^ihIt’’ kahalAtA hai . ab gR^ihIt
mithyAj~nAnakA varNan kiyA jAtA hai
..11..

Page 44 of 192
PDF/HTML Page 68 of 216
single page version

background image
gR^ihIt mithyAj~nAnakA lakShaN
ekAntavAd-dUShit samasta, viShayAdik poShak aprashasta .
kapilAdi-rachit shrutako abhyAs, so hai kubodh bahu den trAs ..13..
anvayArtha :(ekAntavAd) ekAntarUp kathanase
(dUShit) mithyA [aur ] (viShayAdik) pA.Nch indriyo.nke viShay
AdikI (poShak) puShTi karanevAle (kapilAdi rachit) kalpanAo.n
dvArA svechChAchArI Adike rache hue (aprashasta) mithyA (samasta)
samasta (shrutako) shAstro.nkA (abhyAs) pa.DhnA-pa.DhAnA, sunanA aur
sunAnA (so) vah (kubodh) mithyAj~nAn [hai; vah ] (bahu) bahut
(trAs) duHkhako (den) denevAlA hai .
bhAvArtha :(1) vastu anek dharmAtmak hai; usame.nse kisI
bhI ek hI dharmako pUrNa vastu kahaneke kAraNase dUShit (mithyA) tathA
viShay-kaShAyAdikI puShTi karanevAle kuguruo.nke rache hue sarva
prakArake mithyA shAstro.nko dharma buddhise likhanA-likhAnA, pa.DhnA-
pa.DhAnA, sunanA aur sunAnA use gR^ihIt mithyAj~nAn kahate hai.n .
(2) jo shAstra jagatame.n sarvathA nitya, ek, advait aur
sarvavyApak brahmamAtra vastu hai, anya koI padArtha nahI.n hai–aisA varNan

Page 45 of 192
PDF/HTML Page 69 of 216
single page version

background image
karatA hai, vah shAstra ekAntavAdase dUShit honeke kAraN kushAstra
hai .
(3) vastuko sarvathA kShaNik-anitya batalAye.n, athavA (4)
guN-guNI sarvathA bhinna hai.n, kisI guNake sa.nyogase vastu hai aisA
kathan kare.n, athavA (5) jagatakA koI kartA-hartA tathA niya.ntA hai
aisA varNan kare.n, athavA (6) dayA, dAn, mahAvratAdik shubharAg –jo
ki puNyAsrav hai, parAshray hai usase tathA sAdhuko AhAr deneke
shubhabhAvase sa.nsAr parit (alpa, maryAdit) honA batalAye.n tathA
upadesh deneke shubhabhAvase paramArtharUp dharma hotA hai –ityAdi anya
dharmiyo.nke gra.ntho.nme.n jo viparIt kathan hai.n, ve ekAnta aur aprashasta
honeke kAraN kushAstra hai.n; kyo.nki uname.n prayojanabhUt sAt tattvo.nkI
yathArthatA nahI.n hai . jahA.N ek tattvakI bhUl ho, vahA.N sAto.n tattvakI
bhUl hotI hI hai, aisA samajhanA chAhiye
..13..
gR^ihIt mithyAchAritrakA lakShaN
jo khyAti lAbh pUjAdi chAh, dhari karan vividh vidh dehadAh .
Atam-anAtmake j~nAnahIn, je je karanI tan karan ChIn ..14..
anvayArtha :(jo) jo (khyAti) prasiddhi (lAbh) lAbh
tathA (pUjAdi) mAnyatA aur Adar-sanmAn AdikI (chAh dhari)
ichChA karake (dehadAh) sharIrako kaShTa denevAlI (Atam anAtmake)
AtmA aur paravastuo.nke (j~nAnahIn) bhedaj~nAnase rahit (tan)
sharIrako (ChIn) kShIN (karan) karanevAlI (vividh vidh) anek
prakArakI (je je karanI) jo-jo kriyAe.N hai.n, ve sab (mithyAchAritra)
mithyAchAritra hai.n .

Page 46 of 192
PDF/HTML Page 70 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :sharIr aur AtmAkA bhed-vij~nAn na honese jo
yash, dhan-sampatti, Adar-satkAr AdikI ichChAse mAnAdi
kaShAyake vashIbhUt hokar sharIrako kShIN karanevAlI anek prakArakI
kriyAe.N karatA hai, use ‘‘gR^ihIt mithyAchAritra’’ kahate hai.n
..14..
mithyAchAritrake tyAgakA tathA Atmahitame.n laganekA upadesh
te sab mithyAchAritra tyAg, ab Atamake hitapa.nth lAg .
jagajAl-bhramaNako dehu tyAg, ab daulat ! nij Atam supAg ..15..
anvayArtha :(te) us (sab) samasta (mithyAchAritra)
mithyAchAritrako (tyAg) Cho.Dkar (ab) ab (Atamake) AtmAke
(hit) kalyANake (pa.nth) mArgame.n (lAg) lag jAo, (jagajAl)
sa.nsArarUpI jAlame.n (bhramaNako) bhaTakanA (dehu tyAg) Cho.D.h.h do,

Page 47 of 192
PDF/HTML Page 71 of 216
single page version

background image
(daulat) he daulatarAm ! (nij Atam) apane AtmAme.n (ab) ab
(supAg) bhalI-bhA.Nti lIn ho jAo .
bhAvArtha :AtmahitaiShI jIvako nishchay samyagdarshan-j~nAn-
chAritra grahaN karake gR^ihIt mithyAdarshan-j~nAn-chAritra tathA agR^ihIt
mithyAdarshan-j~nAn-chAritrakA tyAg karake AtmakalyANake mArgame.n
laganA chAhiye . shrI paNDit daulatarAm jI apane AtmAko
sambodhan karake kahate hai.n ki –he Atman ! parAshrayarUp sa.nsAr
arthAt puNya-pApame.n bhaTakanA Cho.Dkar sAvadhAnIse AtmasvarUpame.n
lIn ho
..15..
dUsarI DhAlakA sArA.nsh
(1) yah jIv mithyAdarshan, mithyAj~nAn aur mithyAchAritrake
vash hokar chAr gatiyo.nme.n paribhramaN karake pratisamay ananta duHkh
bhog rahA hai . jab tak dehAdise bhinna apane AtmAkI sachchI pratIti
tathA rAgAdikA abhAv na kare, tab tak sukh-shAnti aur AtmAkA
uddhAr nahI.n ho sakatA .
(2) Atmahitake lie (sukhI honeke liye) pratham (1) sachche
dev, guru aur dharmakI yathArtha pratIti, (2) jIvAdi sAt tattvo.nkI
yathArtha pratIti, (3) sva-parake svarUpakI shraddhA, (4) nij
shuddhAtmAke pratibhAsarUp AtmAkI shraddhA,–in chAr lakShaNo.nke
avinAbhAvasahit satya shraddhA (nishchay samyagdarshan) jab tak jIv
pragaT na kare, tab tak jIv (AtmAkA) uddhAr nahI.n ho sakatA
arthAt dharmakA prArambha bhI nahI.n ho sakatA aur tab tak AtmAko
a.nshamAtra bhI sachchA atIndriy sukh pragaT nahI.n hotA .

Page 48 of 192
PDF/HTML Page 72 of 216
single page version

background image
(3) sAt tattvo.nkI mithyAshraddhA karanA use mithyAdarshan
kahate hai.n . apane svata.ntra svarUpakI bhUlakA kAraN AtmasvarUpame.n
viparIt shraddhA honese j~nAnAvaraNI Adi dravyakarma, sharIrAdi nokarma
tathA puNya-pAp-rAgAdi malinabhAvo.nme.n ekatAbuddhi-kartAbuddhi hai aur
isaliye shubharAg tathA puNya hitakar hai; sharIrAdi parapadArtho.nkI
avasthA (kriyA) mai.n kar sakatA hU.N, par mujhe lAbh-hAni kar sakatA
hai, tathA mai.n parakA kuCh kar sakatA hU.N–aisI mAnyatAke kAraN use
sat-asatkA vivek hotA hI nahI.n . sachchA sukh tathA hitarUp
shraddhA-j~nAn-chAritra apane AtmAke hI Ashrayase hote hai.n, is
bAtakI bhI use khabar nahI.n hotI .
(4) punashcha, kudev-kuguru-kushAstra aur kudharmakI shraddhA,
pUjA, sevA tathA vinay karanekI jo-jo pravR^itti hai vah apane
mithyAtvAdi mahAn doSho.nko poShaN karaneevAlI honese duHkhadAyak
hai, ananta sa.nsAr-bhramaNakA kAraN hai . jo jIv usakA sevan
karatA hai, use kartavya samajhatA hai vah durlabh manuShya-jIvanako
naShTa karatA hai .
(5) agR^ihIt mithyAdarshan-j~nAn-chAritra jIvako
anAdikAlase hote hai.n, phi ra vah manuShya honeke pashchAt kushAstrakA
abhyAs karake athavA kugurukA upadesh svIkAr karake gR^ihIt
mithyAj~nAn-mithyAshraddhA dhAraN karatA hai, tathA kumatakA anusaraN
karake mithyAkriyA karatA hai; vah gR^ihIt mithyAchAritra hai . isaliye
jIvako bhalI-bhA.Nti sAvadhAn hokar gR^ihIt tathA agR^ihIt–dono.n
prakArake mithyAbhAv Cho.Dne yogya hai.n, tathA unakA yathArtha nirNay
karake nishchay samyagdarshan pragaT karanA chAhiye . mithyAbhAvo.nkA sevan

Page 49 of 192
PDF/HTML Page 73 of 216
single page version

background image
kar-karake, sa.nsArame.n bhaTakakar, ananta janma dhAraN karake
anantakAl ga.NvA diyA; isaliye ab sAvadhAn hokar AtmoddhAr
karanA chAhiye .
dUsarI DhAlakA bhed-sa.ngrah
indriyaviShay :–sparsha, ras, ga.ndh, varNa aur shabda .
tattva :–jIv, ajIv, Asrav, bandha, sa.nvar, nirjarA aur mokSha .
dravya :–jIv, pudgal, dharma, adharma, AkAsh aur kAl .
mithyAdarshan :–gR^ihIt, agR^ihIt .
mithyAj~nAn :–gR^ihIt (bAhyakAraN prApta), agR^ihIt (nisargaj) .
mithyAchAritra :– gR^ihIt aur agR^ihIt .
mahAduHkh :–svarUp sambandhI aj~nAn; mithyAtva .
vimAnavAsI :–kalpopapanna aur kalpAtIt .
dUsarI DhAlakA lakShaN-sa.ngrah
anekAnta :–pratyek vastume.n vastupaneko pramANit–nishchit
karanevAlI astitva-nAstitva Adi paraspar-viruddha do
shaktiyo.nkA ekasAth prakAshit honA . (AtmA sadaiv sva-
rUpase hai aur par-rUpase nahI.n hai, aisI jo dR^iShTi vah
anekAntadR^iShTi hai .)
amUrtik :–rUp, ras, ga.ndh aur sparsharahit vastu .
AtmA :–jAnane-dekhane athavA j~nAn-darshan shaktivAlI vastuko
AtmA kahA jAtA hai . jo sadA jAne aur jAnane rUp
pariNamit ho use jIv athavA AtmA kahate hai.n .

Page 50 of 192
PDF/HTML Page 74 of 216
single page version

background image
upayog :– jIvakI j~nAn-darshan athavA jAnane-dekhanekI shaktikA
vyApAr .
ekAntavAd :– anek dharmo.nkI sattAkI apekShA na rakhakar vastukA
ek hI rUpase nirUpaN karanA .
darshanamoh :–AtmAke svarUpakI viparIt shraddhA .
dravyahi.nsA :–tras aur sthAvar prANiyo.nkA ghAt karanA .
bhAvahi.nsA :–mithyAtva tathA rAg-dveShAdi vikAro.nkI utpatti .
mithyAdarshan :–jIvAdi tattvo.nkI viparIt shraddhA .
mUrtik :– rUp, ras, gandha aur sparsha sahit vastu .
antar-pradarshan
(1) AtmA aur jIvame.n koI antar nahI.n hai, mAtra paryAyavAchI shabda
hai.n .
(2) agR^ihIt (nisargaj) to upadeshAdikake nimitta binA hotA hai;
parantu gR^ihItame.n upadeshAdi nimitta hote hai.n .
*aprAdurbhAvaH khalu rAgAdInA.n bhavatyahi.nseti .
teShAmevotpattirhi.nseti jinAgamasya sa.nkShepaH ..44..
(puruShArthasiddhi0 )
artha– vAstavame.n rAgAdi bhAvo.nkA pragaT na honA so ahi.nsA hai aur rAgAdi
bhAvo.nkI utpatti honA so hi.nsA haiaisA jainashAstrakA sa.nkShipta
rahasya hai .

Page 51 of 192
PDF/HTML Page 75 of 216
single page version

background image
(3) mithyAtva aur mithyAdarshaname.n koI antar nahI.n hai; mAtra dono.n
paryAyavAchak shabda hai.n .
(4) sugurume.n mithyAtvAdi doSh nahI.n hote; kintu kugurume.n hote hai.n .
vidyAguru to suguru aur kuguruse bhinna vyakti hai.n . mokShamArgake
prasa.ngame.n to mokShamArgake pradarshak suguruse tAtparya hai .
dUsarI DhAlakI prashnAvalI
(1) agR^ihIt-mithyAchAritra, agR^ihIt-mithyAj~nAn, agR^ihIt-
mithyAdarshan, kudev, kuguru, kudharma, gR^ihIt-mithyAdarshan,
gR^ihIt-mithyAj~nAn, gR^ihIt-mithyAchAritra eva.n jIvAdi Chah
dravya–in sabake lakShaN batalAo .
(2) mithyAtva aur mithyAdarshaname.n, agR^ihIt aur gR^ihItame.n, AtmA
aur jIvame.n tathA suguru, kuguru aur vidyAgurume.n kyA antar
hai, vah batalAo .
(3) agR^ihItakA nAmAntar, AtmahitakA mArga, ekendriyako j~nAn na
mAnanese hAni, kudevAdikI sevAse hAni; dUsarI DhAlame.n kahI
huI vAstavikatA, mR^ityukAlame.n jIv nikalate hue dikhAI nahI.n
detA usakA kAraN, mithyAdR^iShTikI ruchi, mithyAdR^iShTikI
aruchi, mithyAdarshan-j~nAn-chAritrakI sattAkA kAl;
mithyAdR^iShTiko duHkh denevAlI vastu, mithyA-dhArmik kArya
karane-karAne vA usame.n sammat honese hAni tathA sAt
tattvo.nkI viparIt shraddhAke prakArAdikA spaShTa varNan karo .
(4) Atmahit, AtmashaktikA vismaraN, gR^ihIt mithyAtva,
jIvatattvakI pahichAn na honeme.n kisakA doSh hai, tattvakA

Page 52 of 192
PDF/HTML Page 76 of 216
single page version

background image
prayojan, duHkh, mokShasukhakI aprApti aur sa.nsAr-paribhramaNake
kAraN darshAo .
(5) mithyAdR^iShTikA AtmA, janma aur maraN, kaShTadAyak vastu Adi
sambandhI vichAr pragaT karo .
(6) kuguru, kudev aur mithyAchAritra Adike dR^iShTAnta do .
AtmahitarUp dharmake liye pratham vyavahAr hotA hai yA nishchay ?
(7) kuguru tathA kudharmakA sevan aur rAgAdibhAv AdikA phal
batalAo . mithyAtva par ek lekh likho . anekAnta kyA
hai ? rAg to bAdhak hI hai, tathApi vyavahAr mokShamArgako
arthAt (shubharAgako) nishchayakA hetu kyo.n kahA hai?
(8) amuk shabda, charaN athavA ChandakA artha aur bhAvArtha
batalAo . dUsarI DhAlakA sArA.nsh samajhAo .
LDL

Page 53 of 192
PDF/HTML Page 77 of 216
single page version

background image
tIsarI DhAl

narendra Chanda (jogIrAsA)
Atmahit, sachchA sukh tathA do prakAr se mokShamArgakA kathan
Atamako hit hai sukh, so sukh AkulatA bin kahiye .
AkulatA shivamA.nhi na tAtai.n, shivamag lAgyo chahiye ..
samyagdarshan-j~nAn-charan shiv, mag so dvividh vichAro .
jo satyArath-rUp so nishchay, kAraN so vyavahAro ..1..
anvayArtha :(Atamako) AtmAkA (hit) kalyAN
(hai) hai (sukh) sukhakI prApti, (so sukh) vah sukh (AkulatA bin)

Page 54 of 192
PDF/HTML Page 78 of 216
single page version

background image
AkulatA rahit (kahiye) kahA jAtA hai . (AkulatA) AkulatA
(shivamA.nhi) mokShame.n (na) nahI.n hai, (tAtai.n) isaliye (shivamag)
mokShamArgame.n (lAgyo) laganA (chahiye) chAhiye . (samyagdarshan-j~nAn-
charan) samyagdarshan-j~nAn-chAritra in tIno.nkI ekatA vah (shivamag)
mokShakA mArga hai . (so) us mokShamArgakA (dvividh) do prakArase
(vichAro) vichAr karanA chAhiye ki (jo) jo (satyAratharUp)
vAstavik svarUp hai (so) vah (nishchay) nishchay-mokShamArga hai aur
(kAraN) jo nishchay-mokShamArgakA nimittakAraN hai (so) use
(vyavahAro) vyavahAr-mokShamArga kahate hai.n .
bhAvArtha :(1) samyakchAritra nishchayasamyagdarshan-
j~nAnapUrvak hI hotA hai . jIvako nishchayasamyagdarshanake sAth hI
samyak bhAvashrutaj~nAn hotA hai aur nishchayanay tathA vyavahAranay
–yah dono.n samyak shrutaj~nAnake avayav (a.nsh) hai.n; isaliye
mithyAdR^iShTiko nishchay yA vyavahAranay ho hI nahI.n sakate; isaliye
‘‘vyavahAr pratham hotA hai aur nishchayanay bAdame.n pragaT hotA
hai’’–aisA mAnanevAleko nayo.nke svarUpakA yathArtha j~nAn nahI.n hai .
(2) tathA nay nirapekSha nahI.n hote . nishchayasamyagdarshan pragaT
honese pUrva yadi vyavahAranay ho to nishchayanayakI apekShArahit
nirapekShanay huA aur yadi pahale akelA vyavahAranay ho to
aj~nAnadashAme.n samyagnay mAnanA pa.DegA; kintu ‘‘nirapekShAnayAH mithyA
sApekShAvastu te.arthakR^it’’ (AptamImA.nsA shlok–108) aisA
AgamakA vachan hai; isaliye aj~nAnadashAme.n kisI jIvako
vyavahAranay nahI.n ho sakatA; kintu vyavahArAbhAs athavA
nishchayAbhAsarUp mithyAnay ho sakatA hai .

Page 55 of 192
PDF/HTML Page 79 of 216
single page version

background image
(3) jIv nij j~nAyakasvabhAvake Ashray dvArA nishchayaratnatray
(mokShamArga) pragaT kare, tab sarvaj~nakathit nav tattva, sachche dev-
shAstra-gurukI shraddhA sambandhI rAgamishrit vichAr tathA
mandakaShAyarUp shubhabhAv–jo ki us jIvako pUrvakAlame.n thA, use
bhUtanaigamanayase vyavahArakAraN kahA jAtA hai . (paramAtmaprakAsh,
adhyAy 2 gAthA 14 kI TIkA) . tathA usI jIvako
nishchayasamyagdarshanakI bhUmikAme.n shubharAg aur nimitta kis prakArake
hote hai.n, unakA sahacharapanA batalAneke liye vartamAn shubharAgako
vyavahAramokShamArga kahA hai, aisA kahanekA kAraN yah hai ki usase
bhinna prakArake (viruddha) nimitta us dashAme.n kisIko ho nahI.n
sakate . –is prakAr nimitta-vyavahAr hotA hai; tathApi vah yathArtha
kAraN nahI.n hai .
(4) AtmA svaya.n hI sukhasvarUp hai; isaliye AtmAke
Ashrayase hI sukh pragaT ho sakatA hai; kintu kisI nimitta yA
vyavahArake Ashrayase sukh pragaT nahI.n ho sakatA .
(5) mokShamArga to ek hI hai, vah nishchayasamyagdarshan-j~nAn-
chAritrakI ekatArUp hai . (pravachanasAr gAthA 82-199 tathA
mokShamArga prakAshak dehalI, pR^iShTha 462)
(6) ab, ‘‘mokShamArga to kahI.n do nahI.n hai.n; kintu mokShamArgakA
nirUpaN do prakArase hai . jahA.N mokShamArgake rUpame.n sachche mokShamArgakI
prarUpaNA kI hai vah nishchayamokShamArga hai tathA jahA.N jo mokShamArga to
nahI.n hai; kintu mokShamArgakA nimitta hai athavA sahachArI hai, vahA.N use
upachArase mokShamArga kahe.n to vah vyavahAramokShamArga hai; kyo.nki
nishchay-vyavahArakA sarvatra aisA hI lakShaN hai arthAt yathArtha nirUpaN

Page 56 of 192
PDF/HTML Page 80 of 216
single page version

background image
vah nishchay aur upachAr nirUpaN vah vyavahAr . isaliye
nirUpaNakI apekShAse do prakArakA mokShamArga jAnanA . kintu ek
nishchayamokShamArga hai aur dUsarA vyavahAramokShamArga hai–is prakAr do
mokShamArga mAnanA mithyA hai
..1..
(mokShamArgaprakAshak dehalI pR^iShTha 365-366)
nishchayasamyagdarshan-j~nAn-chAritrakA svarUp
paradravyanatai.n bhinna Apame.n ruchi, samyaktva bhalA hai .
AparUpako jAnapano.n, so samyagj~nAn kalA hai ..
AparUpame.n lIn rahe thir, samyagchArit soI .
ab vyavahAr mokShamag suniye, hetu niyatako hoI ..2..
anvayArtha :(Apame.n) AtmAme.n (paradravyanatai.n)
paravastuo.nse (bhinna) bhinnatvakI (ruchi) shraddhA karanA so (bhalA)
nishchay (samyaktva) samyagdarshan hai; (AparUpako) AtmAke
svarUpako (paradravyanatai.n bhinna) paradravyo.nse bhinna (jAnapano.n) jAnanA
(so) vah (samyagj~nAn) nishchay samyagj~nAn (kalA) prakAsh (hai) hai .
(paradravyanatai.n bhinna) paradravyo.nse bhinna aise (AparUpame.n) AtmasvarUpame.n
(thir) sthiratApUrvak (lIn rahe) lIn honA so (samyakchArit)