Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Teesaree dhal vishay-suchi; Chauthee dhal vishay-suchi; Panchavee dhal vishay-suchi; Chhathavee dhal vishay-suchi; Pahalee Dhal; MangalAcharan; Gatha: 1: granth rachanAkA uddeshya aur jeevokee IchA,2: gurushikSha sunanekA Adesh tathA sansar-paribhramankA kAran,3: is granthkee pramAnikatA aur nigodakA dukha,4: nigodakA dukha aur vahase nikalkar prApt hui paryAye,5: tiryanchgatime trasparyaykee durlabhatA aur usakA dukh,6: tiryanchgatime asaNgyeeke dukh,7: tiryanchgatime nirbalatA tathA dukh,8: tiryanchgatime dukhakI adhikatA aur narakgatikI praptikA kAran,9: narakokee bhoomee aur nadiyokA varan,10: narakake semal vrukSh tathA shardee-garmeeke dukh,11: narkome anya nArkee, asurkumAr tathA pyAskA varan,12: narakoki bhoomee, Ayu aur manushyagatikee prAptikA varan,13: manushyagatime garbhanivAs tathA prasavkAlke dukha (Dhal 1).

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 2 of 11

 

Page -3 of 192
PDF/HTML Page 21 of 216
single page version

background image
tIsarI DhAl
Atmahit, sachchA sukh tathA do prakAr se mokShamArgakA kathan 1 ----- 53
nishchayasamyagdarshan-j~nAn-chAritrakA svarUp ................ 2 ----- 56
vyavahAr samyaktva (samyagdarshan)kA svarUp ................ 3 ----- 57
jIvake bhed, bahirAtmA aur uttam antarAtmAkA lakShaN .... 4 ----- 58
madhyam aur jaghanya antarAtmA tathA sakal paramAtmA ....... 5 ---- 60
nikal paramAtmAkA lakShaN tathA paramAtmAke dhyAnakA upadesh 6 ---- 62
ajIv–pudgal, dharma aur adharmadravyake lakShaN tathA bhed .. 7 ---- 63
AkAsh, kAl aur Asravake lakShaN athavA bhed ........ 8 ----- 65
AsravatyAgakA upadesh aur bandha, sa.nvar, nirjarAkA lakShaN 9 ---- 67
mokShakA lakShaN, vyavahArasamyaktvakA lakShaN tathA kAraN ... 10 --- 70
samyaktvake pachchIs doSh tathA ATh guN .................. 11 --- 71
samyaktvake ATh a.ng (guN) aur sha.nkAdi ATh
doSho.nkA lakShaN .................................. 12-13 73
mad nAmak ATh doSh ................................... 13-14 77
Chah anAyatan tathA tIn mU.DhtA doSh ..................... 14 ---- 79
avratI samakitIkI devo.n dvArA pUjA aur j~nAnIkI
gR^ihasthapaneme.n aprIti............................... 15 ---- 80
samyaktvakI mahimA, samyagdR^iShTike anutpatti sthAn tathA
sarvottam sukh aur sarva dharmakA mUl...................... 16 ---- 81
samyagdarshanake binA j~nAn aur chAritra kA mithyApanA ....... 17 ---- 83
tIsarI DhAlakA sArA.nsh........................................... 85
tIsarI DhAlakA bhed-sa.ngrah ........................................ 87
tIsarI DhAlakA lakShaN-sa.ngrah ..................................... 88

Page -2 of 192
PDF/HTML Page 22 of 216
single page version

background image
antar-pradarshan................................................... 91
tIsarI DhAlakI prashnAvalI ........................................ 92
chauthI DhAl
samyagj~nAnakA lakShaN aur usakA samay ................... 1 ----- 94
samyagdarshan aur samyagj~nAname.n antar ...................... 2 ----- 95
samyagj~nAnake bhed, parokSha aur deshapratyakShake lakShaN ......... 3 ----- 97
sakal-pratyakSha j~nAnakA lakShaN aur j~nAnakI mahimA ......... 4 ----- 98
j~nAnI aur aj~nAnIke karmanAshake viShayame.n antar ........... 5 --- 100
j~nAnake doSh aur manuShyaparyAy AdikI durlabhatA ........... 6 --- 101
samyagj~nAnakI mahimA aur kAraN......................... 7 --- 103
samyagj~nAnakI mahimA aur viShayechChA rokanekA upAy....... 8 --- 105
puNya-pApame.n harSha-viShAdakA niShedh aur tAtparyakI bAt ..... 9 --- 106
samyakchAritrakA samay aur bhed tathA
ahi.nsANuvrat aur satyANuvratakA lakShaN ........... 10 -- 108
achauryANuvrat, brahmacharyANuvrat, parigrahaparimANANuvrat
tathA digvratakA lakShaN ............................ 11 -- 110
deshavrat (deshAvagAshik) nAmak guNavratakA lakShaN ......... 12 -- 113
anarthada.nDavratake bhed aur unakA lakShaN ................... 13 -- 114
sAmAyik, proShadh, bhogopabhogaparimAN aur
atithisa.nvibhAgavrat .............................. 14 -- 116
niratichAr shrAvak vrat pAlan karanekA phal ............... 15 -- 117
chauthI DhAlakA sArA.nsh ......................................... 119
chauthI DhAlakA bhed-sa.ngrah....................................... 121
chauthI DhAlakA lakShaN-sa.ngrah .................................... 123

Page -1 of 192
PDF/HTML Page 23 of 216
single page version

background image
chauthI DhAlakA antar-pradarshan ................................... 126
chauthI DhAlakI prashnAvalI ...................................... 127
pA.NchavI.n DhAl
bhAvanAo.nke chi.ntavanakA kAraN, usake
adhikArI aur usakA phal ...................... 1 --- 130
bhAvanAo.nkA phal aur mokShasukhakI prAptikA samay ....... 2 --- 131
1. anitya bhAvanA ..................................... 3 --- 132
2. asharaN bhAvanA .................................... 4 --- 133
3. sa.nsAr bhAvanA ...................................... 5 --- 134
4. ekatva bhAvanA ...................................... 6 --- 135
5. anyatva bhAvanA ..................................... 7 --- 136
6. ashuchi bhAvanA ..................................... 8 --- 138
7. Asrav bhAvanA ..................................... 9 --- 139
8. sa.nvar bhAvanA ....................................... 10 -- 141
9. nirjarA bhAvanA ...................................... 11 -- 142
10. lok bhAvanA ..................................... 12 -- 143
11. bodhidurlabh bhAvanA ................................ 13 -- 144
12. dharma bhAvanA....................................... 14 -- 145
AtmAnubhavapUrvak bhAvali.ngI munikA svarUp .............. 15 -- 146
pA.NchavI.n DhAlakA sArA.nsh ........................................ 147
pA.NchavI.n DhAlakA bhed-sa.ngrah ..................................... 148
pA.NchavI.n DhAlakA lakShaN-sa.ngrah ................................... 149
antar-pradarshan................................................. 151
pA.NchavI.n DhAlakI prashnAvalI ..................................... 151

Page 0 of 192
PDF/HTML Page 24 of 216
single page version

background image
ChaThavI.n DhAl
ahi.nsA, satya, achaurya, brahmacharya mahAvratake lakShaN ........ 1 --- 153
parigrahatyAg mahAvrat, IryA samiti aur bhAShA samiti ...... 2 --- 155
eShaNA, AdAn-nikShepaN aur pratiShThApan samiti .......... 3 --- 158
muniyo.nkI tIn gupti aur pA.Nch indriyo.n par vijay ......... 4 --- 160
muniyo.nke Chah Avashyak aur sheSh sAt mUlaguN .......... 5 --- 162
muniyo.nke sheSh guN tathA rAg-dveShakA abhAv ............... 6 --- 163
muniyo.nke tap, dharma, vihAr tathA svarUpAcharaNachAritra ....... 7 --- 166
svarUpAcharaNachAritra (shuddhopayog)kA varNan ................ 8 --- 169
svarUpAcharaNachAritra (shuddhopayog)kA varNan ................ 9 --- 171
svarUpAcharaNachAritrakA lakShaN aur nirvikalpa dhyAn ....... 10 -- 172
svarUpAcharaNachAritra aur arihantadashA .................... 11 -- 174
siddhadashAkA (siddhasvarUp)kA varNan ..................... 12 -- 176
mokShadashAkA varNan ..................................... 13 -- 178
ratnatrayakA phal aur Atmahitame.n pravR^ittikA upadesh ........ 14 -- 179
antim sIkh .......................................... 15 -- 181
grantha-rachanAkA kAl aur usame.n AdhAr .................. 16 -- 183
ChaThavI.n DhAlakA sArA.nsh......................................... 183
ChaThavI.n DhAlakA bhed-sa.ngrah ....................................... 185
ChaThavI.n DhAlakA lakShaN-sa.ngrah ................................... 187
antar-pradarshan.................................................. 189
prashnAvalI ..................................................... 189

Page 1 of 192
PDF/HTML Page 25 of 216
single page version

background image
shrIsadgurudevAy namaH
adhyAtmapremI kavivar paNDit daulatarAmajI kR^it
ChahaDhAlA
(subodh TIkA)
pahalI DhAl
ma.ngalAcharaN
(soraThA)
tIn bhuvaname.n sAr, vItarAg vij~nAnatA .
shivasvarUp shivakAr, namahU.N triyog samhArikai.n ..1..
anvayArtha :(vItarAg ) rAg-dveSh rahit, (vij~nAnatA)
kevalaj~nAn, (tIn bhuvaname.n) tIn lokame.n, (sAr) uttam vastu
(shivasvarUp) AnandasvarUp [aur ] (shivakAr) mokSha prApta
karAnevAlA hai; [use mai.n ] (triyog) tIn yogase (samhArikai.n)
sAvadhAnI pUrvak (namahU.N ) namaskAr karatA hU.N .
noT– is granthame.n sarvatra ( ) yah chihna mUl granthake padakA hai aur
[ ] is chihna kA prayog sa.ndhi milAneke liye kiyA gayA hai .

Page 2 of 192
PDF/HTML Page 26 of 216
single page version

background image
bhAvArtha : rAg-dveSharahit ‘‘kevalaj~nAn’’ Urdhva, madhya
aur adho– in tIn lokame.n uttam, AnandasvarUp tathA mokShadAyak

Page 3 of 192
PDF/HTML Page 27 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(tribhuvaname.n) tIno.n lokame.n (je ) jo
(ananta) ananta (jIv) prANI [hai.n ve ] (sukh) sukhakI (chAhai.n) ichChA
karate hai.n aur (dukhatai.n) duHkhase (bhayavanta) Darate hai.n, (tAtai.n) isaliye
(guru) AchArya (karuNA) dayA (dhAr) karake (dukhahArI) duHkhakA
nAsh karanevAlI aur (sukhakAr) sukhako denevAlI (sIkh) shikShA
(kahai.n) kahate hai.n .
bhAvArtha :tIn lokame.n jo ananta jIv (prANI) hai.n, ve
duHkhase Darate hai.n aur sukhako chAhate hai.n, isaliye AchArya duHkhakA
nAsh karanevAlI tathA sukh denevAlI shikShA dete hai.n
..1..
hai; isaliye mai.n (daulatarAm) apane triyog arthAt man-vachan-kAy
dvArA sAvadhAnI pUrvak us vItarAg (18 doSharahit ) svarUp
kevalaj~nAnako namaskAr karatA hU.N
..
grantha-rachanAkA uddeshya aur jIvo.nkI ichChA
je tribhuvaname.n jIv ananta, sukh chAhai.n dukhatai.n bhayavanta .
tAtai.n dukhahArI sukhakAr, kahai.n sIkh guru karuNA dhAr ..1..

Page 4 of 192
PDF/HTML Page 28 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(bhavi) he bhavya jIvo ! (jo) yadi
(apano) apanA (kalyAn) hit (chAho )chAhate ho [to ] (tAhi)
gurukI vah shikShA (man) manako (thir) sthir (An) karake (suno)
suno [ki is sa.nsArame.n pratyek prANI ] (anAdi) anAdikAlase
(moh mahAmad) moharUpI mahAmadirA (piyo) pIkar, (Apako)
apane AtmAko (bhUl) bhUlakar (vAdi) vyartha (bharamat) bhaTak rahA
hai .
bhAvArtha :he bhadra prANiyo.n ! yadi apanA hit chAhate ho
to, apane manako sthir karake yah shikShA suno . jis prakAr koI
sharAbI manuShya tej sharAb pIkar, nasheme.n chakachUr hokar, idhar-udhar
DagamagAkar giratA hai; usIprakAr yah jIv anAdi-kAlase mohame.n
gurushikShA sunanekA Adesh tathA sa.nsAr-paribhramaNakA kAraN
tAhi suno bhavi man thir An, jo chAho apano kalyAn .
moh mahAmad piyo anAdi, bhUl Apako bharamat vAdi ..2..

Page 5 of 192
PDF/HTML Page 29 of 216
single page version

background image
pha.Nsakar, apanI AtmAke svarUpako bhUlakar chAro.n gatiyo.nme.n janma-
maraN dhAraN karake bhaTak rahA hai
..2..
is granthakI prAmANikatA aur nigodakA duHkh
tAs bhramanakI hai bahu kathA, pai kaChu kahU.N kahI muni yathA .
kAl ananta nigod ma.NjhAr, bItyo ekendrI tan dhAr ..3..
anvayArtha :(tAs) us sa.nsArame.n (bhramanakI)
bhaTakanekI (kathA) kathA (bahu) ba.DI (hai) hai (pai) tathApi (yathA)
jaisI (muni) pUrvAchAryo.nne (kahI) kahI hai [tadanusAr mai.n bhI ]
(kaChu) tho.DI-sI (kahU.N) kahatA hU.N [ki is jIvakA ] (nigod
ma.NjhAr) nigodame.n (ekendrI) ekendriy jIvake (tan) sharIr (dhAr)
dhAraN karake (ana.nt) ana.nt (kAl) kAl (vItyo) vyatIt huA
hai .
bhAvArtha :sa.nsArame.n janma-maraN dhAraN karanekI kathA bahut
ba.DI hai; tathApi jis prakAr pUrvAchAryo.nne apane anya grantho.nme.n kahI
hai, tadanusAr mai.n (daulatarAm) bhI is granthame.n tho.DI-sI kahatA hU.N .
is jIvane narakase bhI nikR^iShTa nigodame.n ekendriy jIvake sharIr
dhAraN kiye arthAt sAdhAraN vanaspatikAyame.n utpanna hokar vahA.N
ana.ntakAl vyatIt kiyA hai
..3..
nigodakA duHkh aur vahA.Nse nikalakar prAptakI huI paryAye.n
ek shvAsame.n aThadas bAr, janamyo marayo bharayo dukhabhAr .
nikasi bhUmi jalapAvak bhayo, pavan pratyek vanaspati thayo ..4..

Page 6 of 192
PDF/HTML Page 30 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[nigodame.n yah jIv ] (ek shvAsame.n) ek
sA.Nsame.n (aThadas bAr) aThArah bAr (janamyo) janamA aur (marayo)
marA [tathA ] (dukhabhAr) duHkho.nke samUh (bharayo) sahan kiye [aur
vahA.Nse ] (nikasi) nikalakar (bhUmi) pR^ithvIkAyik jIv, (jal)
jalakAyik jIv, (pAvak) agnikAyik jIv (bhayo) huA, tathA
(pavan) vAyukAyik jIv [aur ] (pratyek vanaspati) pratyek
vanaspatikAyik jIv (thayo) huA .
bhAvArtha :nigod [sAdhAraN vanaspati ]me.n is jIvane ek
shvAsamAtra (jitane) samayame.n aThArah bAr janma1 aur maraN2 karake
bhaya.nkar duHkh sahan kiye hai.n, aur vahA.Nse nikalakar pR^ithvIkAyik,
jalakAyik, agnikAyik, vAyukAyik tathA pratyek vanaspati-
kAyik jIv
3ke rUpame.n utpanna huA hai ..4..
1 nayA sharIr dhAraN karanA . 2vartamAn sharIrakA tyAg .
3 nigodase nikalakar aisI paryAye.n dhAraN karanekA koI nishchit kram
nahI.n hai; nigodase ekadam manuShya paryAy bhI prApta ho sakatI hai . jaise
ki–bharat chakravartI ke 32 hajAr putro.n ne nigodase sidhI manuShya paryAy
prApta kI aur mokSha gaye
.

Page 7 of 192
PDF/HTML Page 31 of 216
single page version

background image
tirya.nchagatime.n trasaparyAyakI durlabhatA aur usakA duHkh
durlabh lahi jyo.n chintAmaNi, tyo.n paryAy lahI trasataNI .
laT pipIl ali Adi sharIr, dhar-dhar marayo sahI bahu pIr ..5..
anvayArtha :(jyo.n) jis prakAr (chintAmaNi)
chintAmaNiratna (durlabh) kaThinAIse (lahi) prApta hotA hai (tyo.n)
usIprakAr (trasataNI) trasakI (paryAy) paryAy [bhI ba.DI
kaThinAIse ] (lahI) prApta huI . [vahA.N bhI ] (laT) illI
(pipIl) chI.nTI (ali) bha.NvarA (Adi) ityAdike (sharIr) sharIr
(dhar dhar ) bArambAr dhAraN karake (marayo) maraNako prApta huA
[aur ] (bahu pIr) atyanta pI.DA (sahI) sahan kI .
bhAvArtha :jis prakAr chintAmaNiratna ba.DI kaThinAIse
prApta hotA hai; usIprakAr is jIvane trasakI paryAy ba.DI
kaThinatAse prApta kI . us tras paryAyame.n bhI laT (illI) Adi
do indriy jIv, chI.nTI Adi tIn indriy jIv aur bha.NvarA
Adi chAr indriy jIvake sharIr dhAraN karake marA aur anek
duHkh sahan kiye
..5..

Page 8 of 192
PDF/HTML Page 32 of 216
single page version

background image
tirya.nchagatime.n asa.nj~nI tathA sa.nj~nIke duHkh
kabahU.N pa.nchendriy pashu bhayo, man bin nipaT aj~nAnI thayo .
si.nhAdik sainI hvai krUr, nibal pashu hati khAye bhUr ..6..
anvayArtha :[yah jIv ] (kabahU.N) kabhI (pa.nchendriy)
pa.nchendriy (pashu) tirya.nch (bhayo) huA [to ] (man bin) manake binA
(nipaT) atyanta (aj~nAnI) mUrkha (thayo) huA [aur ] (sainI) sa.nj~nI
[bhI ] (hvai) huA [to ] (si.nhAdik) si.nh Adi (krUr) krUr jIv
(hvai) hokar (nibal) apanese nirbal, (bhUr) anek (pashu) tirya.nch
(hati) mAr-mArakar (khAye) khAye .
bhAvArtha :yah jIv kabhI pa.nchendriy asa.nj~nI pashu bhI huA
to manarahit honese atyanta aj~nAnI rahA aur kabhI sa.nj~nI huA to
si.nh Adi krUr-nirday hokar, anek nirbal jIvo.nko mAr-mArakar
khAyA tathA ghor aj~nAnI huA
..6..

Page 9 of 192
PDF/HTML Page 33 of 216
single page version

background image
tirya.nchagatime.n nirbalatA tathA duHkh
kabahU.N Ap bhayo balahIn, sabalani kari khAyo atidIn .
Chedan bhedan bhUkh piyAs, bhAr-vahan him Atap trAs ..7..
anvayArtha :[yah jIv tirya.nch gatime.n ] (kabahU.N) kabhI
(Ap) svaya.n (balahIn) nirbal (bhayo) huA [to ] (atidIn)
asamartha honese (sabalani kari) apanese balavAn prANiyo.n dvArA
(khAyo) khAyA gayA [aur ] (Chedan) ChedA jAnA, (bhedan) bhedA
jAnA, (bhUkh) bhUkh (piyAs) pyAs, (bhAr-vahan) bojh DhonA,
(him) ThaNDa (Atap) garmI [Adike ] (trAs) duHkh sahan kiye .
bhAvArtha :yah jIv tirya.nchagatime.n kisI samay nirbal

Page 10 of 192
PDF/HTML Page 34 of 216
single page version

background image
pashu huA to svaya.n asamartha honeke kAraN apanese balavAn
prANiyo.n dvArA khAyA gayA; tathA us tirya.nchagatime.n ChedA jAnA,
bhedA jAnA, bhUkh, pyAs, bojh DhonA, ThaNDa, garmI Adike duHkh
bhI sahan kiye
..7..
tirya.nchake duHkhakI adhikatA aur narak gatikI prAptikA kAraN
badh ba.ndhan Adik dukh ghane, koTi jIbhatai.n jAt na bhane .
ati sa.nklesh bhAvatai.n marayo, ghor shvabhrasAgarame.n parayo ..8..
anvayArtha :[is tirya.nchagatime.n jIvane anya bhI ] (badh)
mArA jAnA, (ba.ndhan) ba.NdhanA (Adik) Adi (ghane) anek (dukh)
duHkh sahan kiye; [ve ] (koTi) karo.Do.n (jIbhatai.n) jIbho.nse (bhane na
jAt) nahI.n kahe jA sakate . [is kAraN ] (ati sa.nklesh) atyanta
bure (bhAvatai.n) pariNAmo.nse (marayo) marakar (ghor) bhayAnak
(shvabhrasAgar) narakarUpI samudra (parayo) jA girA .
bhAvArtha :is jIvane tirya.nchagatime.n mArA jAnA, ba.NdhanA
Adi anek duHkh sahan kiye; jo karo.Do.n jIbho.nse bhI nahI.n kahe

Page 11 of 192
PDF/HTML Page 35 of 216
single page version

background image
jA sakate aur a.ntame.n itane bure pariNAmo.n (ArtadhyAn)se marA ki
jise ba.DI kaThinatAse pAr kiyA jA sake, aise samudrasamAn ghor
narakame.n jA pahu.NchA
..9..
narako.nkI bhUmi aur nadiyo.nkA varNan
tahA.N bhUmi parasat dukh iso, bichChU sahas Dase nahi.n tiso .
tahA.N rAdh-shroNitavAhinI, kR^imikulakalit, dehadAhinI ..9..
anvayArtha :(tahA.N) us narakame.n (bhUmi) dharatI
(parasat) sparsha karanese (iso) aisA (dukh) duHkh hotA hai [ki ]
(sahas) hajAro.n (bichChU) bichChU (Dase) Da.nk mAre.n; tathApi (nahi.n
tiso) usake samAn duHkh nahI.n hotA [tathA ] (tahA.N) vahA.N
[narakame.n ] (rAdh-shroNitavAhinI) rakta aur mavAd bahAnevAlI nadI
[vaitaraNI nAmakI nadI ] hai jo (kR^imi-kul-kalit) ChoTe-ChoTe kShudra
kI.Do.nse bharI hai tathA (deh-dAhinI) sharIrame.n dAh utpanna karanevAlI
hai .
bhAvArtha :un narako.nkI bhUmikA sparshamAtra karanese
nArakiyo.nko itanI vedanA hotI hai ki hajAro.n bichChU ekasAth Da.nk
mAre.n, tab bhI utanI vedanA na ho tathA us narakame.n rakta, mavAd

Page 12 of 192
PDF/HTML Page 36 of 216
single page version

background image
aur ChoTe-ChoTe kI.Do.nse bharI huI, sharIrame.n dAh utpanna karanevAlI
ek vaitaraNI nadI hai, jisame.n shA.ntilAbhakI ichChAse nArakI jIv
kUdate hai.n; kintu vahA.N to pI.DA adhik bhaya.nkar ho jAtI hai .
(jIvo.nko duHkh honekA mUlakAraN to unakI sharIrake sAth
mamatA tathA ekatvabuddhi hI hai; dharatIkA sparsha Adi to mAtra nimitta
kAraN hai . )
..10..
narako.nke semal vR^ikSha tathA sardI-garmIke duHkh
semar taru dalajut asipatra, asi jyo.n deh vidArai.n tatra .
meru samAn loh gali jAy, aisI shIt uShNatA thAy ..10..
anvayArtha :(tatra) un narako.nme.n (asipatra jyo.n)
talavArakI dhArakI bhA.Nti tIkShNa (dalajut) patto.nvAle (semar taru)
semalake vR^ikSha [hai.n, jo ] (deh) sharIrako (asi jyo.n) talavArakI
bhA.Nti (vidArai.n) chIr dete hai.n, [aur ] (tatra) vahA.N [us narakame.n ]
(aisI) aisI (shIt) ThaNDa [aur ] (uShNatA) garamI (thAy) hotI
hai [ki ] (meru samAn) meru parvatake barAbar (loh) lohekA golA
bhI (gali) gal (jAy) sakatA hai .
bhAvArtha :un narako.nme.n
anek semalake vR^ikSha hai.n, jinake patte
talavArakI dhArake samAn tIkShNa hote
hai.n . jab duHkhI nArakI ChAyA
milanekI AshA lekar us vR^ikShake
nIche jAtA hai, tab us vR^ikShake patte
girakar usake sharIrako chIr dete
hai.n . un narako.nme.n itanI garamI hotI

Page 13 of 192
PDF/HTML Page 37 of 216
single page version

background image
hai ki ek lAkh yojan U.Nche sumeru parvatake barAbar lohekA piNDa
bhI pighal
1 jAtA hai; tathA itanI ThaNDa pa.DtI hai ki sumeruke samAn
lohekA golA bhI gal2 jAtA hai . jis prakAr lokame.n kahA jAtA
hai ki ThaNDake mAre hAth aka.D.h.h gaye, him giranese vR^ikSha yA anAj
1merusam lohapiNDa.n, sIda.n uNhe vilammi pakkhita.n .
Na lahadi talappadesha.n, vilIyade mayaNakhaNDa.n vA ..
2merusam lohapiNDa.n, uNha.n sIde vilammi pakkhita.n .
Na lahadi tala.n padesha.n, vilIyade lavaNakhaNDa.n vA ..
1artha–jis prakAr garmIme.n mom pighal jAtA hai; (bahane lagatA hai;)
usI prakAr sumeru parvatake barAbar lohekA golA garma bilame.n phe.n kA
jAye to vah bIchame.n hI pighalane lagatA hai
.
2tathA jis prakAr ThaNDa aur barasAtame.n namak gal jAtA hai, (pAnI
ban jAtA hai,) usIprakAr sumeruke barAbar lohekA golA ThaNDe
bilame.n phe.n kA jAye to bIchame.n hI galane lagatA hai
. pahale, dUsare,
tIsare aur chauthe narakakI bhUmi garma hai; pA.Nchave.n narak me.n U parakI
bhUmi garma tathA nIche tIsarA bhAg ThaNDA hai
. ChaThave.n tathA sAtave.n
narakakI bhUmi ThaNDI hai .

Page 14 of 192
PDF/HTML Page 38 of 216
single page version

background image
jal gayA Adi . yAnI atishay pracha.nD ThaNDake kAraN loheme.n
chikanAhaT kam ho jAnese usakA ska.ndh bikhar jAtA hai
..10..
narako.nme.n anya nArakI, asurakumAr tathA pyAsakA duHkh
til-til karai.n dehake khaNDa, asur bhi.DAvai.n duShTa prachaNDa .
sindhunIratai.n pyAs na jAy, topaN ek na bU.Nd lahAy ..11..
anvayArtha :[in narako.nme.n nArakI jIv ek-dUsareke ]
(dehake) sharIrake (til-til) tillIke dAne barAbar (khaNDa)
Tuka.De (kare.n) kar DAlate hai.n [aur ] (prachaNDa) atyanta (duShTa) krUr
(asur) asurakumAr jAtike dev [ek-dUsareke sAth ] (bhi.DAvai.n)
la.DAte hai.n; [tathA itanI ] (pyAs) pyAs [lagatI hai ki ]
(sindhunIr tai.n) samudra bhar pAnI pInese bhI (na jAy) shA.nt na ho;
(to paN) tathApi (ek bU.Nd) ek bU.Nd bhI (na lahAy) nahI.n
milatI .
bhAvArtha :un narako.nme.n nArakI ek-dUsareko duHkh dete
rahate hai.n arthAt kutto.nkI bhA.Nti hameshA Apasame.n la.Dte rahate hai.n . ve
ek-dUsareke sharIrake Tuka.De-Tuka.De kar DAlate hai.n; tathApi unake

Page 15 of 192
PDF/HTML Page 39 of 216
single page version

background image
sharIr bArambAr pArekI bhA.Nti bikharakar phi ra ju.D.h.h jAte hai.n .
sa.nkliShTa pariNAmavAle ambarISh Adi jAtike asurakumAr dev
pahale, dUsare tathA tIsare narak tak jAkar vahA.NkI tIvra yAtanAo.nme.n
pa.De hue nArakiyo.nko apane avadhij~nAnake dvArA paraspar bair
batalAkar athavA krUratA aur kutUhalase Apasame.n la.DAte hai.n aur
svaya.n Anandit hote hai.n . un nArakI jIvo.nko itanI mahAn pyAs
lagatI hai ki mil jAye to pUre mahAsAgarakA jal bhI pI jAye.n;
tathApi tR^iShA shA.nt na ho; kintu pIneke liye jalakI ek bU.Nd bhI
nahI.n milatI
..11..
narako.nkI bhUkh, Ayu aur manuShyagati prAptikA varNan
tInalokako nAj ju khAy, miTai na bhUkh kaNA na lahAy .
ye dukh bahu sAgar lau.n sahai, karam jogatai.n naragati lahai ..12..
anvayArtha :[un narako.nme.n itanI bhUkh lagatI hai ki ]
pArA ek dhAtuke ras samAn hotA hai . dharatI par phe.n kanese vah
amuk a.nsh me.n ChAr-ChAr hokar bikhar jAtA hai aur punaH ekatrit
kar denese ek piNDarUp ban jAtA hai
.

Page 16 of 192
PDF/HTML Page 40 of 216
single page version

background image
(tIn lokako) tIno.n lokakA (nAj) anAj (ju khAy) khA
jAye; tathApi (bhUkh) kShudhA (na miTai) shA.nt na ho, [parantu khAneke
lie ] (kaNA) ek dAnA bhI (na lahAy) nahI.n milatA . (ye dukh)
aise duHkh (bahu sAgar lau.n) anek sAgaropam kAl tak (sahai)
sahan karatA hai, (karam jogatai.n) kisI visheSh shubhakarmake yogase
(naragati) manuShyagati (lahai) prApta karatA hai .
bhAvArtha :un narako.nme.n itanI tIvra bhUkh lagatI hai ki
yadi mil jAye to tIno.n lokakA anAj ek sAth khA jAye.n;
tathApi kShudhA shA.nt na ho; parantu vahA.N khAneke lie ek dAnA bhI
nahI.n milatA . un narako.nme.n yah jIv aise apAr duHkh dIrghakAl
(kamase kam das hajAr varSha aur adhikase adhik tetIs sAgaropam
kAl tak) bhogatA hai . phi ra kisI shubhakarmake udayase yah jIv
manuShyagati prApta karatA hai
..12..
manuShyagatime.n garbhanivAs tathA prasavakAlake duHkh
jananI udar vasyo nav mAs, a.ng sakuchatai.n pAyo trAs .
nikasat je dukh pAye ghor, tinako kahat na Ave or ..13..
anvayArtha :[manuShyagatime.n bhI yah jIv ] (nav mAs)
nau mahIne tak (jananI) mAtAke (udar) peTame.n (vasyo) rahA; [tab