Chha Dhala-Hindi (itrans transliteration). Gatha: 14: manushyagatime bAl yuvA aur vruddhAvasthAkA dukh,15: devagatime bhavantrikakA dukh (Dhal 1),1: sansAr (chaturgatee)me paribhraman (Dhal 2),2: agruhit mithyAdarshan aur jeev tattvakA lakshan (Dhal 2),3: jeevtattvake vishayme mithyAtva (vipareet shraddhA) (Dhal 2),4: mithyAdrashtikA sareer tatha parvastuo sambadhee vichar (Dhal 2),5: ajeev aur Ashravtattvakee vipareet shraddhA (Dhal 2),6: bandh aur sanvar tattvakee vipareet shraddha (Dhal 2); GathA: 16: devagatime vaimanikdevokA dukh (Dhal 1); Pahalee dhalka saransh; Pahalee dhalka bhed-sangrah; Pahalee dhalka lakshan-sangrah; Vitragataka lakshan; Antar-pradarshan; Pahalee dhalki prashnavali; Doosaree Dhal.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 3 of 11

 

Page 17 of 192
PDF/HTML Page 41 of 216
single page version

background image
vahA.N ] (a.ng) sharIr (sakuchatai.n) siko.Dkar rahanese (trAs) duHkh
(pAyo) pAyA, [aur ] (nikasat) nikalate samay (je) jo (ghor)
bhaya.nkar (dukh pAye) duHkh pAye (tinako) un duHkho.nko (kahat)
kahanese (or) anta (na Ave) nahI.n A sakatA .
bhAvArtha :manuShyagatime.n bhI yah jIv nau mahIne tak
mAtAke peTame.n rahA; vahA.N sharIrako siko.Dkar rahanese tIvra vedanA
sahan kI, jisakA varNan nahI.n kiyA jA sakatA . kabhI-kabhI to
mAtAke peTase nikalate samay mAtAkA athavA putrakA athavA
dono.nkA maraN bhI ho jAtA hai
..14..
manuShyagatime.n bAl, yuvA aur vR^iddhAvasthAke duHkh
bAlapaneme.n j~nAn na lahyo, taruN samay taruNI-rat rahyo .
ardhamR^itakasam bUDhApano, kaise rUp lakhai Apano ..14..
anvayArtha :[manuShyagatime.n jIv ] (bAlapaneme.n)
bachapaname.n (j~nAn) j~nAn (na lahyo) prApta nahI.n kar sakA [aur ]
(taruN samay) yuvAvasthAme.n (taruNI-rat) yuvatI strIme.n lIn (rahyo)
rahA, [aur ] (bU.DhApano) vR^iddhAvasthA (ardhamR^itakasam) adhamarA jaisA
[rahA, aisI dashAme.n ] (kaise) kis prakAr [jIv ] (Apano) apanA
(rUp) svarUp (lakhai) dekhe-vichAre .

Page 18 of 192
PDF/HTML Page 42 of 216
single page version

background image
bhAvArtha :manuShyagatime.n bhI yah jIv bAlyAvasthAme.n
visheSh j~nAn prApta nahI.n kar pAyA, yauvanAvasthAme.n j~nAn to prApta
kiyA kintu strIke moh (viShay-bhog)me.n bhUlA rahA aur
vR^iddhAvasthAme.n indriyo.nkI shakti kam ho gaI athavA maraNaparya.nt
pahu.Nche, aisA koI rog lag gayA ki, jisase adhamarA jaisA
pa.DA rahA . is prakAr yah jIv tIno.n avasthAo.nme.n
AtmasvarUpakA darshan (pahichAn) na kar sakA
..14..
devagatime.n bhavanatrikakA duHkh
kabhI akAmanirjarA karai, bhavanatrikame.n sur tan dharai .
viShay-chAh-dAvAnal dahyo, marat vilAp karat dukh sahyo ..15..
anvayArtha :[is jIvane ] (kabhI) kabhI
(akAmanirjarA) akAmanirjarA (karai) kI [to maraneke pashchAt ]
(bhavanatrik) bhavanavAsI, vya.ntar aur jyotiShIme.n (suratan) devaparyAy
(dharai) dhAraN kI, [parantu vahA.N bhI ] (viShay-chAh) pA.Nch indriyo.nke
viShayo.nkI ichChArUpI (dAvAnal) bhaya.nkar agnime.n (dahyo) jalatA

Page 19 of 192
PDF/HTML Page 43 of 216
single page version

background image
rahA [aur ] (marat) marate samay (vilAp karat) ro-ro kar (dukh)
duHkh (sahyo) sahan kiyA .
bhAvArtha :jab kabhI is jIvane akAm nirjarA kI, tab
marakar us nirjarAke prabhAvase (bhavanatrik) bhavanavAsI, vya.ntar aur
jyotiShI devo.nme.nse kisI ekakA sharIr dhAraN kiyA . vahA.N bhI anya
devo.nkA vaibhav dekhakar pa.nchendriyo.nke viShayo.nkI ichChArUpI agnime.n
jalatA rahA . phi ra ma.ndAramAlAko murajhAte dekhakar tathA sharIr aur
AbhUShaNo.nkI kAnti kShIN hote dekhakar apanA mR^ityukAl nikaT hai–
aisA avadhij~nAn dvArA jAnakar ‘‘hAy ! ab yah bhog mujhe bhoganeko
nahI.n mile.nge !’’ aise vichArase ro-rokar anek duHkh sahan
kiye
..15..
akAm nirjarA yah siddha karatI hai ki karmake udayAnusAr
hI jIv vikAr nahI.n karatA, kintu chAhe jaise karmoday hone par
bhI jIv svaya.n puruShArtha kar sakatA hai .
devagatime.n vaimAnik devo.nkA duHkh
jo vimAnavAsI hU thAy, samyagdarshan bin dukh pAy .
taha.Nte.n chay thAvar tan dharai, yo.n parivartan pUre karai ..16..

Page 20 of 192
PDF/HTML Page 44 of 216
single page version

background image
anvayArtha :(jo) yadi (vimAnavAsI) vaimAnik dev
(hU) bhI (thAy) huA [to vahA.N ] (samyagdarshan) samyagdarshan (bin)
binA (dukh) duHkh (pAy) prApta kiyA [aur ] (taha.Ntai.n) vahA.Nse (chay)
marakar (thAvar tan) sthAvar jIvakA sharIr (dharai) dhAraN karatA hai;
(yo.n) is prakAr [yah jIv ] (parivartan) pA.Nch parAvartan (pUre karai)
pUrNa karatA rahatA hai .
bhAvArtha :yah jIv vaimAnik devo.nme.n bhI utpanna huA;
kintu vahA.N isane samyagdarshanake binA duHkh uThAye aur vahA.Nse bhI
marakar pR^ithvIkAyik Adi sthAvaro.n
ke sharIr dhAraN kiye; arthAt
punaH tirya.nchagatime.n jA girA . is prakAr yah jIv anAdikAlase
sa.nsArame.n bhaTak rahA hai aur pA.Nch parAvartan kar rahA hai
..16..
sAr
sa.nsArakI koI bhI gati sukhadAyak nahI.n hai .
nishchayasamyagdarshanase hI pa.nch parAvartanarUp sa.nsAr samApta hotA hai .
anya kisI kAraNase–dayA, dAnAdike shubharAgase bhI sa.nsAr nahI.n
TUTatA . sa.nyog sukh-duHkhakA kAraN nahI.n hai, kintu mithyAtva
(parake sAth ekatvabuddhi-kartAbuddhi, shubharAgase dharma hotA hai, shubharAg
hitakar hai aisI mAnyatA) hI duHkhakA kAraN hai . samyagdarshan
sukhakA kAraN hai .
pahalI DhAlakA sArA.nsh
tIn lok me.n jo ana.nt jIv hai.n, ve sab sukh chAhate hai.n
aur duHkhase Darate hai.n; kintu apanA yathArtha svarUp samajhe.n, tabhI
mithyAdR^iShTi dev marakar ekendriy hotA hai, samyagdR^iShTi nahI.n .

Page 21 of 192
PDF/HTML Page 45 of 216
single page version

background image
sukhI ho sakate hai.n . chAr gatiyo.nke sa.nyog ki sI bhI sukh-duHkhake
kAraN nahI.n hai.n; tathApi parame.n ekatvabuddhi dvArA iShTa-aniShTapanA
mAnakar jIv svaya.n duHkhI hotA hai; aur vahA.N bhramavash hokar kaise
sa.nyogake Ashrayase vikAr karatA hai, yah sa.nkShepame.n kahA hai .
1. tirya.nchagatike duHkho.nkA varNanyah jIv nigodame.n
ana.ntakAl tak rahakar, vahA.N ek shvAsame.n aThArah bAr janma-maraN
dhAraN karake akathanIy vedanA sahan karatA hai . vahA.Nse nikalakar
anya sthAvar paryAye.n dhAraN karatA hai . trasaparyAy to chintAmaNi-
ratnake samAn ati durlabhatAse prApta hotI hai . vahA.N bhI vikalatray
sharIr dhAraN karake atyanta duHkh sahan karatA hai . kadAchit
asa.nj~nI pa.nchendriy huA to manake binA duHkh prApta karatA hai . sa.nj~nI
ho to vahA.N bhI nirbal prANI balavAn prANI dvArA satAyA jAtA
hai . balavAn jIv dUsaro.nko duHkh dekar mahAn pApakA ba.ndh karate
hai.n aur Chedan, bhedan, bhUkh, pyAs, shIt, uShNatA Adike
akathanIy duHkho.nko prApta hote hai.n .
2. narakagatike duHkhjab kabhI jIv ashubh-pAp
pariNAmo.nse mR^ityu prApta karate hai.n, tab narakame.n jAte hai.n . vahA.NkI
miTTIkA ek kaN bhI is lokame.n A jAye to usakI durga.ndhase
kaI koso.nke sa.nj~nI pa.nchendriy jIv mar jAye.n . us dharatIko ChUnese
bhI asahya vedanA hotI hai . vahA.N vaitaraNI nadI, semalavR^ikSha, shIt,
uShNatA tathA anna-jalake abhAvase svataH mahAn duHkh hotA hai .
jab bilo.nme.n au.ndhe mu.Nh laTakate hai.n, tab apAr vedanA hotI hai .
phi ra dUsare nArakI use dekhate hI kuttekI bhA.Nti us par TUT
pa.Dte hai.n aur mArapIT karate hai.n . tIsare narak tak amba aur

Page 22 of 192
PDF/HTML Page 46 of 216
single page version

background image
ambarISh Adi nAmake sa.nkliShTa pariNAmI asurakumAr dev jAkar
nArakiyo.nko avadhij~nAnake dvArA pUrvabhavo.nke virodhakA smaraN karAke
paraspar la.DvAte hai.n; tab ek-dUsareke dvArA kolhUme.n pilanA,
agnime.n jalanA, Arese chIrA jAnA, ka.DhAIme.n ubalanA, Tuka.De-
Tuka.De kar DAlanA Adi apAr duHkh uThAte hai.n–aisI vedanAe.N
nirantar sahanA pa.DtI hai.n; tathApi kShaNamAtra sAtA nahI.n milatI;
kyo.nki Tuka.De-Tuka.De ho jAne par bhI sharIr pArekI bhA.Nti punaH
milakar jyo.nkA tyo.n ho jAtA hai . vahA.N Ayu pUrNa hue binA mR^ityu
nahI.n hotI . narakame.n aise duHkh kamase kam das hajAr varSha tak
to sahane pa.De hai.n; kintu yadi utkR^iShTa AyukA ba.ndh huA to tetIs
sAgaropam varSha tak sharIrakA anta nahI.n hotA .
3. manuShyagatike duHkhkisI visheSh puNyakarmake udayase
yah jIv jab kabhI manuShya paryAy prApta karatA hai, tab nau mahIne
tak to mAtAke udarame.n hI pa.DA rahatA hai, vahA.N sharIrako
siko.Dkar rahanese mahAn kaShTa uThAnA pa.DtA hai . vahA.Nse nikalate
samay jo apAr vedanA hotI hai, usakA to varNan bhI nahI.n kiyA
jA sakatA . phi ra bachapaname.n j~nAnake binA, yuvAvasthAme.n viShay-
bhogo.nme.n Asakta rahanese tathA vR^iddhAvasthAme.n indriyo.nkI shithilatA
athavA maraNaparya.nt kShayarog Adime.n rukaneke kAraN Atmadarshanase
vimukh rahatA hai aur AtmoddhArakA mArga prApta nahI.n kar pAtA .
4. devagatike duHkhyadi koI shubhakarmake udayase dev
bhI huA, to dUsare ba.De devo.nkA vaibhav aur sukh dekhakar man hI
man duHkhI hotA rahatA hai . kadAchit vaimAnik dev bhI huA, to
vahA.N bhI samyaktvake binA Atmik shA.nti prApta nahI.n kar pAtA tathA

Page 23 of 192
PDF/HTML Page 47 of 216
single page version

background image
a.nt samayame.n ma.ndAramAlA murajhA jAnese, AbhUShaN aur sharIrakI
kAnti kShIN honese mR^ityuko nikaT AyA jAnakar mahAn duHkhI
hotA hai, aur ArtadhyAn karake, hAy-hAy karake maratA hai . phi ra
ekendriy jIv tak hotA hai arthAt punaH tirya.nchagatime.n jA pahu.NchatA
hai . is prakAr chAro.n gatiyo.nme.n jIvako kahI.n bhI sukh-shA.nti nahI.n
milatI . is kAraN apane mithyAtvabhAvo.nke kAraN hI nirantar
sa.nsArachakrame.n paribhramaN karatA rahatA hai .
pahalI DhAlakA bhed-sa.ngrah
ekendriy :–pR^ithvIkAyik jIv, apakAyik jIv, agnikAyik
jIv, vAyukAyik jIv aur vanaspatikAyik jIv .
gati :–manuShyagati, tirya.nchagati, devagati aur narakagati .
jIv :–sa.nsArI aur mukta .
tras :–dvIndriy, trIndriy, chaturindriy aur pa.nchendriy .
dev :–bhavanavAsI, vyantar, jyotiShI aur vaimAnik .
pa.nchendriy :–sa.nj~nI aur asa.nj~nI .
yog :–man, vachan aur kAy athavA dravya aur bhAv .
lok :–Urdhva, madhya, adho .
vanaspati :–sAdhAraN aur pratyek .
vaimAnik :–kalpotpanna, kalpAtIt .
sa.nsArI :–tras aur sthAvar athavA ekendriy, dvIndriy, trIndriy,
chaturindriy aur pa.nchendriy .

Page 24 of 192
PDF/HTML Page 48 of 216
single page version

background image
pahalI DhAlakA lakShaN-sa.ngrah
akAmanirjarA :–sahan karanekI anichChA hone par bhI jIv rog,
kShudhAdi sahan karatA hai . tIvra karmodayame.n yukta na hokar
jIv puruShArtha dvArA ma.ndakaShAyarUp pariNamit ho vah .
agnikAyik :–agni hI jisakA sharIr hotA hai aisA jIv .
asa.nj~nI :–shikShA aur upadesh grahaN karanekI shakti rahit jIvako
asa.nj~nI kahate hai.n .
indriy :–AtmAke chihnako indriy kahate hai.n .
ekendriy :–jise ek sparshanendriy hI hotI hai aisA jIv .
gati nAmakarma :–jo karma jIvake AkAr nArakI, tirya.nch, manuShya
tathA dev jaise banAtA hai .
gati :–jisake udayase jIv dUsarI paryAy (bhav) prApta karatA hai .
chintAmaNi :–jo ichChA karane mAtrase ichChit vastu pradAn karatA
hai, aisA ratna .
tirya.nchagati :–tirya.nchagati nAmakarmake udayase tirya.ncho.nme.n janma dhAraN
karanA .
devagati :–devagati nAmakarmake udayase devo.nme.n janma dhAraN karanA .
narak :–pApakarmake udayame.n yukta honeke kAraN jis sthAname.n janma
lete hI jIv asahya eva.n aparimit vedanAkA anubhav
karane lagatA hai tathA dUsare nArakiyo.n dvArA satAye jAneke
kAraN duHkhakA anubhav karatA hai, tathA jahA.N tIvra dveSh-

Page 25 of 192
PDF/HTML Page 49 of 216
single page version

background image
pUrNa jIvan vyatIt hotA hai–vah sthAn . jahA.N par kShaNabhar
bhI ThaharanA nahI.n chAhatA .
narakagati :–narakagati nAmakarmake udayase narakame.n janma lenA .
nigod :–sAdhAraN nAmakarmake udayase ek sharIrake Ashrayase
ana.ntAna.nt jIv samAn rUpase jisame.n rahate hai.n, marate hai.n
aur paidA hote hai.n, us avasthAvAle jIvo.nko nigod
kahate hai.n .
nityanigod :–jahA.Nke jIvo.nne anAdikAlase Ajatak trasaparyAy
prApta nahI.n kI aisI jIvarAshi; kintu bhaviShyame.n ve jIv
trasaparyAy prApta kar sakate hai.n .
parivartan :–dravya, kShetra, kAl, bhav aur bhAvarUp sa.nsArachakrame.n
paribhramaN .
pa.nchendriy :–jinake pA.Nch indriyA.N hotI hai.n aise jIv .
pR^ithvIkAyik :–pR^ithvI hI jin jIvo.nkA sharIr hai ve .
pratyekavanaspati :–jisame.n ek sharIrakA svAmI ek jIv hotA hai
aise vR^ikSha, phal Adi .
bhavya :–tInakAlame.n kisI bhI samay ratnatray-prAptikI yogyatA
rakhanevAle jIvako bhavya kahA jAtA hai .
man :–hit-ahitakA vichAr tathA shikShA aur upadesh grahaN
karanekI shakti sahit j~nAn-visheShako bhAvaman kahate hai.n .
hR^idayasthAname.n ATh pa.nkhu.Diyo.nvAle kamalakI AkR^iti
samAn jo pudgalapiNDa
use ja.D.h.h-man arthAt dravya-
man kahate hai.n .

Page 26 of 192
PDF/HTML Page 50 of 216
single page version

background image
manuShyagati :–manuShyagati nAmakarmake udayase manuShyo.nme.n janma lenA
athavA utpanna honA .
meru :–jambUdvIpake videhakShetrame.n sthit ek lAkh yojan U.NchA ek
parvat visheSh .
moh :–parake sAth ekatvabuddhi so mithyAtva moh hai; yah moh
aparimit hai tathA asthiratArUp rAgAdi so chAritramoh
hai; yah moh parimit hai .
lok :–jisame.n jIvAdi Chah dravya sthit hai.n, use lok athavA
lokAkAsh kahate hai.n .
vimAnavAsI :–svarga aur graiveyak Adike dev .
vItarAgakA lakShaN
janma1, jarA2, tR^iShA3, kShudhA4, vismay5, Arat6, khed7.
rog8, shok9, mad10, moh11, bhay12, nidrA13, chintA14, sved15..
rAg16, dveSh17, aru maraN18 jut, ye aShTAdash doSh .
nAhi.n hot jis jIvake, vItarAg so hoy ..
shvAs :–
raktakI gati pramAN samay, ki jo ek minaTame.n 80
bArase kuCh a.nsh kam chalatI hai .
sAgar :–do hajAr kos gahare tathA itane hI chau.De golAkAr
gaDDheko, kai.nchIse jisake do Tuka.De na ho sake.n aise tathA
ekase sAt dinakI umrake uttam bhogabhUmike me.nDheke
bAlo.nse bhar diyA jAye . phi ra usame.nse sau-sau varShake
a.ntarase ek bAl nikAlA jAye . jitane kAlame.n un

Page 27 of 192
PDF/HTML Page 51 of 216
single page version

background image
sab bAlo.nko nikAl diyA jAye use ‘‘vyavahArapalya’’
kahate hai.n; vyavahArapalyase asa.nkhyAtagune samayako
‘‘uddhArapalya’’ aur uddhArapalyase asa.nkhyAtagune kAlako
‘‘addhApalya’’ kahate hai.n . das ko.DAko.DI (10 karo.D.h.h+
10 karo.D.h.h) addhApalyo.nkA ek sAgar hotA hai .
sa.nj~nI :–shikShA tathA upadesh grahaN kar sakanekI shaktivAle man
sahit prANI .
sthAvar :–thAvar nAmakarmake uday sahit pR^ithvI-jal-agni-vAyu
tathA vanaspatikAyik jIv .
antar-pradarshan
(1) tras jIvo.nko tras nAmakarmakA uday hotA hai; parantu
sthAvar jIvo.nko sthAvar nAmakarmakA uday hotA hai . –dono.nme.n yah
antar hai .
noT–tras aur sthAvaro.nme.n, chal sakate hai.n aur nahI.n chal
sakate– is apekShAse antar batalAnA ThIk nahI.n hai; kyo.nki aisA
mAnanese gamanarahit ayogI kevalIme.n sthAvarakA lakShaN tathA gaman-
sahit pavan Adi ekendriy jIvo.nme.n trasakA lakShaN milanese
ativyAptidoSh AtA hai .
(2) sAdhAraNake Ashrayase ananta jIv rahate hai.n; kintu
pratyekake Ashrayase ek hI jIv rahatA hai .
(3) sa.nj~nI to shikShA aur upadesh grahaN kar sakatA hai;
kintu asa.nj~nI nahI.n .

Page 28 of 192
PDF/HTML Page 52 of 216
single page version

background image
noT–kinhI.nkA bhI antar batalAneke liye sarvatra is
shailIkA anukaraN karanA chAhiye; mAtra lakShaN batalAnese antar
nahI.n nikalatA .
pahalI DhAlakI prashnAvalI
(1) asa.nj~nI, Urdhvalok, ekendriy, karma, gati, chaturindriy,
tras, trIndriy, dvIndriy, adholok, pa.nchendriy, pratyek, madhyalok,
vItarAg, vaikriyik sharIr, sAdhAraN aur sthAvarake lakShaN
batalAo .
(2) sAdhAraN (nigod) aur pratyekame.n, tras aur sthAvarame.n,
sa.nj~nI aur asa.nj~nIme.n antar batalAo .
(3) asa.nj~nI tirya.nch, tras, dev, nirbal, nigod, pashu,
bAlyAvasthA, bhavanatrik, manuShya, yauvan, vR^iddhAvasthA, vaimAnik,
sabal, sa.nj~nI, sthAvar, narakagati, narakasambandhI bhUkh, pyAs, sardI,
garmI, bhUmisparsha tathA asurakumAro.nke duHkh; akAm nirjarAkA phal,
asurakumAro.nkA kArya tathA gaman; nArakIke sharIrakI visheShatA aur
akAlamR^ityukA abhAv, ma.ndAramAlA, vaitaraNI tathA shItase loheke
golekA gal jAnA–inakA spaShTa varNan karo .
(4) anAdikAlase sa.nsArame.n paribhramaN, bhavanatrikame.n utpanna
honA tathA svargo.nme.n duHkhakA kAraN batalAo .
(5) asurakumAro.nkA gaman, sampUrNa jIvarAshi, garbha
nivAsakA samay, yauvanAvasthA, narakakI Ayu, nigodavAsakA samay,
nigodiyAkI indriyA.N, nigodiyAkI Ayu, nigodame.n ek shvAsame.n
janma-maraN tathA shvAsakA parimAN batalAo .

Page 29 of 192
PDF/HTML Page 53 of 216
single page version

background image
(6) trasaparyAyakI durlabhatA 1-2-3-4-5 indriy jIv,
tathA shItase lohekA golA gal jAneko dR^iShTA.nt dvArA samajhAo .
(7) bure pariNAmo.nse prApta hone yogya gati, grantharachayitA,
jIv-karma sambandha, jIvo.nkI ichChit tathA anichChit vastu,
namaskR^it vastu, narak kI nadI, narakame.n jAnevAle asurakumAr,
nArakIkA sharIr, nigodiyAkA sharIr, nigodase nikalakar prApta
honevAlI paryAye.n, nau mahInese kam samay tak garbhame.n rahanevAle,
mithyAtvI vaimAnikakI bhaviShyakAlIn paryAy, mAtA-pitA rahit
jIv, sarvAdhik duHkhakA sthAn aur sa.nklesh pariNAm sahit mR^ityu
honeke kAraN prApta hone yogya gatikA nAm batalAo .
(8) apanI ichChAnusAr kisI shabda, charaN athavA Cha.ndakA
artha yA bhAvArtha kaho . pahalI DhAlakA sArA.nsh samajhAo, gatiyo.nke
duHkho.n par ek lekh likho athavA kahakar sunAo .

Page 30 of 192
PDF/HTML Page 54 of 216
single page version

background image


dUsarI DhAl
paddhari Chanda (15 mAtrA)
sa.nsAr (chaturgati)me.n paribhramaNakA kAraN
aise mithyA-dR^ig-j~nAn-charNavash, bhramat bharat dukh janma-marNa .
tAtai.n inako tajiye sujAn, sun tin sa.nkShep kahU.N bakhAn ..1..
anvayArtha :[yah jIv ] (mithyAdR^ig-j~nAn-charNavash)
mithyAdarshan, mithyAj~nAn aur mithyAchAritrake vash hokar (aise)
is prakAr (janma-maraN) janma aur maraNake (dukh) duHkho.nko
(bharat) bhogatA huA [chAro.n gatiyo.nme.n ] (bhramat) bhaTakatA phi ratA
hai . (tAtai.n) isaliye (inako) in tIno.nko (sujAn) bhalI-bhA.Nti

Page 31 of 192
PDF/HTML Page 55 of 216
single page version

background image
jAnakar (tajiye) Cho.D.h.h denA chAhiye . [isalie ] in tIno.nkA
(sa.nkShep) sa.nkShepase (kahU.N bakhAn) varNan karatA hU.N, use (sun)
suno .
bhAvArtha :is charaNase aisA samajhanA chAhiye ki
mithyAdarshan, j~nAn, chAritrase hI jIvako duHkh hotA hai arthAt
shubhAshubh rAgAdi vikAr tathA parake sAth ekatvakI shraddhA, j~nAn
aur mithyA AcharaNase hI jIv duHkhI hotA hai; kyo.nki koI sa.nyog
sukh-duHkhakA kAraN nahI.n ho sakatA –aisA jAnakar sukhArthIko
in mithyAbhAvo.nkA tyAg karanA chAhiye . isaliye mai.n yahA.N sa.nkShepame.n
un tIno.nkA varNan karatA hU.N
..1..
agR^ihIt-mithyAdarshan aur jIvatattvakA lakShaN
jIvAdi prayojanabhUt tattva, saradhai.n tinamA.nhi viparyayatva .
chetanako hai upayog rUp, binamUrat chinmUrat anUp ..2..
anvayArtha :(jIvAdi) jIv, ajIv, Asrav, ba.ndh,
sa.nvar, nirjarA aur mokSha (prayojanabhUt) prayojanabhUt (tattva) tattva
hai.n, (tinamA.nhi) uname.n (viparyayatva) viparIt (saradhai.n) shraddhA karanA

Page 32 of 192
PDF/HTML Page 56 of 216
single page version

background image
[so agR^ihIt mithyAdarshan hai . ] (chetanako) AtmAkA (rUp) svarUp
(upayog) dekhanA-jAnanA athavA darshan-j~nAn hai [aur vah ]
(binamUrat) amUrtik (chinmUrat) chaitanyamay [tathA ] (anUp) upamA
rahit hai .
bhAvArtha :yathArtharUpase shuddhAtmadR^iShTi dvArA jIv, ajIv,
Asrav, bandha, sa.nvar, nirjarA aur mokSha –in sAt tattvo.nkI shraddhA
karanese samyagdarshan hotA hai; isaliye in sAt tattvo.nko jAnanA
Avashyak hai . sAto.n tattvo.nkA viparIt shraddhAn karanA use
agR^ihIt mithyAdarshan kahate hai.n . jIv j~nAn-darshan upayogasvarUp
arthAt j~nAtA-dR^iShTA hai . amUrtik, chaitanyamay tathA upamArahit
hai
..2..
jIvatattvake viShayame.n mithyAtva (viparIt shraddhA)
pudgal nabh dharma adharma kAl, inatai.n nyArI hai jIv chAl .
tAko.n na jAn viparIt mAn, kari karai dehame.n nij piChAn ..3..
anvayArtha :(pudgal) pudgal (nabh) AkAsh (dharma)
dharma (adharma) adharma (kAl) kAl (inatai.n) inase (jIv chAl) jIvakA
svabhAv athavA pariNAm (nyArI) bhinna (hai) hai; [tathApi mithyAdR^iShTi

Page 33 of 192
PDF/HTML Page 57 of 216
single page version

background image
jIv ] (tAko.n) us svabhAvako (na jAn) nahI.n jAnatA aur
(viparIt) viparIt (mAn kari) mAnakar (dehame.n) sharIrame.n (nij)
AtmAkI (piChAn) pahichAn (kare) karatA hai .
bhAvArtha :pudgal, dharma, adharma, AkAsh aur kAl –ye
pA.Nch ajIv dravya hai.n . jIv trikAl j~nAnasvarUp tathA pudgalAdi
dravyo.nse pR^ithak hai, kintu mithyAdR^iShTi jIv AtmAke svabhAvakI yathArtha
shraddhA na karake aj~nAnavash viparIt mAnakar, sharIr hI mai.n hU.N, sharIrake
kArya mai.n kar sakatA hU.N, mai.n apanI ichChAnusAr sharIrakI vyavasthA
rakh sakatA hU.N– aisA mAnakar sharIrako hI AtmA mAnatA hai .
[yah jIvatattvakI viparIt shraddhA hai . ]
..3..
mithyAdR^iShTikA sharIr tathA paravastuo.n sambandhI vichAr
mai.n sukhI dukhI mai.n ra.nk rAv, mere dhan gR^ih godhan prabhAv .
mere sut tiy mai.n sabal dIn, berUp subhag mUrakh pravIN ..4..
anvayArtha :[mithyAdR^iShTi jIv mithyAdarshanake kAraNase
mAnatA hai ki ] (mai.n) mai.n (sukhI) sukhI (dukhI) duHkhI, (ra.nk)
nirdhan, (rAv) rAjA hU.N, (mere) mere yahA.N (dhan) rupayA-paisA Adi
(gR^ih) ghar (godhan) gAy, bhai.ns Adi (prabhAv) ba.Dppan [hai; aur ]

Page 34 of 192
PDF/HTML Page 58 of 216
single page version

background image
(mere sut) merI sa.ntAn tathA (tiy) merI strI hai; (mai.n) mai.n (sabal)
balavAn, (dIn) nirbal, (berUp) kurUp, (subhag) sundar, (mUrakh)
mUrkha aur (pravIN) chatur hU.N .
bhAvArtha :(1) jIvatattvakI bhUl–jIv to trikAl
j~nAnasvarUp hai, use aj~nAnI jIv nahI.n jAnatA-mAnatA aur jo
sharIr hai so mai.n hI hU.N, sharIrake kArya mai.n kar sakatA hU.N, sharIr
svastha ho to mujhe lAbh ho, bAhya anukUl sa.nyogo.nse mai.n sukhI aur
pratikUl sa.nyogo.nse mai.n duHkhI, mai.n nirdhan, mai.n dhanavAn, mai.n balavAn, mai.n
nirbal, mai.n manuShya, mai.n kurUp, mai.n sundar–aisA mAnatA hai; sharIrAshrit
upadesh tathA upavAsAdi kriyAo.nme.n apanatva mAnatA hai– ityAdi
mithyA abhiprAy dvArA jo apane pariNAm nahI.n hai.n, unhe.n AtmAkA
pariNAm mAnatA hai, vah jIvatattvakI bhUl hai
..4..
ajIv aur AsravatattvakI viparIt shraddhA
tan upajat apanI upaj jAn, tan nashat Apako nAsh mAn .
rAgAdi pragaT ye dukh den, tinahIko sevat ginat chain ..5..
jo sharIrAdi padArtha dikhAI dete hai.n, ve AtmA se bhinna hai.n; unake ThIk
rahane yA biga.Dnese AtmAkA kuCh bhI achChA-burA nahI.n hotA;
kintu mithyAdR^iShTi jIv isase viparIt mAnatA hai .

Page 35 of 192
PDF/HTML Page 59 of 216
single page version

background image
anvayArtha :[mithyAdR^iShTi jIv ] (tan) sharIrake
(upajat) utpanna honese (apanI) apanA AtmA (upaj) utpanna
huA (jAn) aisA mAnatA hai aur (tan) sharIrake (nashat) nAsh
honese (Apako) AtmAkA (nAsh) maraN huA aisA (mAn) mAnatA
hai . (rAgAdi) rAg, dveSh, mohAdi (ye) jo (pragaT) spaShTa rUpase
(dukh den) duHkh denevAle hai.n, (tinahIko) unakI (sevat) sevA
karatA huA (chain) sukh (ginat) mAnatA hai .
bhAvArtha :(1) ajIvatattvakI bhUl–mithyAdR^iShTi jIv aisA
mAnatA hai ki sharIrakI utpatti (sa.nyog) honese mai.n utpanna huA aur
sharIrakA nAsh (viyog) honese mai.n mar jAU.NgA, (AtmAkA maraN
mAnatA hai;) dhan, sharIrAdi ja.D.h.h padArtho.nme.n parivartan honese apaneme.n
iShTa-aniShTa parivartan mAnanA, sharIrame.n kShudhA-tR^iShArUp avasthA honese
mujhe kShudhA-tR^iShAdi hote hai.n; sharIr kaTanese mai.n kaT gayA–ityAdi jo
ajIvakI avasthAe.N hai.n, unhe.n apanI mAnatA hai yah ajIvatattvakI
bhUl hai
.
(2) AsravatattvakI bhUl–jIv athavA ajIv koI bhI par
padArtha AtmAko ki.nchit bhI sukh-duHkh, sudhAr-bigAD, iShTa-aniShTa
nahI.n kar sakate; tathApi aj~nAnI aisA nahI.n mAnatA . parame.n kartR^itva,
mamatvarUp mithyAtva tathA rAg-dveShAdi shubhAshubh AsravabhAv–yah
pratyakSha duHkh denevAle hai.n, ba.ndhake hI kAraN hai.n, tathApi aj~nAnI jIv
unhe.n sukhakar jAnakar sevan karatA hai . aur shubhabhAv bhI bandhakA
hI kAraN hai– Asrav hai, use hitakar mAnatA hai . paradravya jIvako
AtmA amar hai; vah viSh, agni, shastra, astra athavA anya kisI
se nahI.n maratA aur na navIn utpanna hotA hai
. maraN arthAt viyog
to mAtra sharIrakA hI hotA hai .

Page 36 of 192
PDF/HTML Page 60 of 216
single page version

background image
lAbh-hAni nahI.n pahu.NchA sakate; tathApi unhe.n iShTa-aniShTa mAnakar
uname.n prIti-aprIti karatA hai; mithyAtva, rAg-dveShakA svarUp nahI.n
jAnatA; par padArtha mujhe sukh-duHkh dete hai.n athavA rAg-dveSh-moh
karAte hai.n –aisA mAnatA hai, yah AsravatattvakI bhUl hai .
..5..
bandha aur sa.nvaratattvakI viparIt shraddhA
shubh-ashubh ba.ndhake phal ma.NjhAr, rati-arati karai nijapad visAr .
Atamahitahetu virAg j~nAn, te lakhai Apako kaShTadAn ..6..
anvayArtha :[mithyAdR^iShTi jIv ] (nijapad) AtmAke
svarUpako (visAr) bhUlakar (ba.ndhake) karmabandhake (shubh) achChe (phal
ma.njhAr) phalame.n (rati) prem (karai) karatA hai aur karmabandhake (ashubh)
bure phalase (arati) dveSh karatA hai; [tathA jo ] (virAg) rAg-dveShakA
abhAv [arthAt apane yathArtha svabhAvame.n sthiratArUp
samyakchAritra ]
aur (j~nAn) samyagj~nAn [aur samyagdarshan ] (Atamahit) AtmAke
hitake (hetu) kAraN hai.n, (te) unhe.n (Apako) AtmAko (kaShTadAn)
duHkh denevAle (lakhai) mAnatA hai .
bhAvArtha :bhAvArtha :(1) bandhatattvakI bhUl– aghAti karmake
ana.ntadarshan, ana.ntaj~nAn, ana.ntasukh aur ana.ntavIrya hI AtmAkA
sachchA svarUp hai
.