Moksha Marg Prakashak-Gujarati (English transliteration). Brahma-Vishnu-Maheshane Shrushtina Karta, Rakshak Ane Sanharakapananu Nirakaran; Lokana Anadinidhanapanani Pushti; Avatar Mimamsa; Yagyama Pashuvadhathi Dharma Kalpana - Pashu Hinsano Nishedh; Nirgun Ane Sagun Bhaktini Mimamsa; Bhaktiyog Mimansha; Gyanyog Mimamsa; Pavanadi Sadhan Vade Gyani Hovano Pratishedh.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 7 of 20

 

Page 93 of 370
PDF/HTML Page 121 of 398
single page version

jo tun kahIsh ke‘‘e navIn padArtha nIpajyA’’ to e mAyAthI bhinna nIpajyA ke
abhinna nIpajyA? jo mAyAthI bhinna nIpajyA chhe to sharIrAdikane mAyAmay kem kahe chhe?
kAraN ke te to padArthamay thayA. tathA abhinna nIpajyA chhe to mAyA tadrUp ja thaI, navIn
padArtha nIpajyA kem kahe chhe?
e pramANe sharIrAdik mAyAsvarUp chhe em kahevun mAtra bhram chhe.
vaLI te kahe chhe ke‘‘mAyAmAnthI rAjas, tAmas ane sAttvik e traN guN
UpajyA’’ em kahevun e paN mithyA chhe. kAraN kemAnAdi kaShAyarUp bhAvane rAjas, krodhAdik
kaShAyarUp bhAvane tAmas tathA mandakaShAyarUp bhAvane sAttvik kahevAmAn Ave chhe. have e bhAv
to chetanAmay pratyakSha jovAmAn Ave chhe ane mAyAnun svarUp jaD chhe to jaDathI e bhAv kevI
rIte nIpajyA? jo jaDane paN e bhAv hoy to pAShANAdikane paN hoy. e bhAv to
chetanAsvarUp jIvanA ja dekhAy chhe. mATe te bhAv mAyAthI nIpajyA nathI. jo mAyAne chetan
TharAve to mAnIe. have mAyAne chetan TharAvatAn sharIrAdik mAyAthI bhinna
bhinna nIpajyAn
kahIsh to e nahi mAnIe. mATe nirdhAr kar. bhramarUp mAnavAthI shun lAbh chhe?
vaLI te kahe chhe ke‘‘e guNomAnthI brahmA, viShNu, mahesh e traN dev pragaT thAy.’’
te kem sambhave? arthAt e kahevun paN mithyA ja chhe. kAraN ke guNIthI to guN thAy paN
guNamAnthI guNI kevI rIte Upaje? jem koI puruShathI to krodh thAy paN krodhamAnthI puruSh
kevI rIte Upaje? vaLI e guNonI to nindA karavAmAn Ave chhe to tenAthI nIpajelA brahmAdikane
pUjya kem manAy? vaLI guNane to mAyAmay ane tene brahmanA avatAr kahe chhe paN te to
mAyAnA avatAr thayA, tene vaLI brahmanA
*avatAr kevI rIte kahe chhe? e guNo jenAmAn
thoDA paN hoy tene to chhoDAvavAno upadesh ApIe chhIe to pachhI tenI ja mUrtine pUjya
mAnIe to e kevo bhram chhe? (e to moTo bhram chhe.)
vaLI temanun kartavya paN e guNomay bhAse chhe. kutUhalAdik, yuddhAdik vA strIsevanAdik
kArya teo kare chhe, e badhI kriyA rAjasAdik guNo vaDe ja hoy chhe. tethI temane rAjasAdik
hoy chhe em kahe. temane pUjya ane parameshvar kahevA to na bane. jem anya sansArI jIvo
chhe tevA e paN chhe.
* brahmA, viShNu ane shiv etraNe brahmanI pradhAn shakti chhe. (viShNupurAN a0 22-58.)
kalikALanA prArambhamAn parabrahmaparamAtmAe rajoguNathI utpanna thaI brahmA thaIne prajAnI rachanA karI.
pralay vakhate tamoguNathI utpanna thaI kAL (
shiv) banIne te sRuShTine gaLI gayA tathA te ja
paramAtmAe satvaguNathI utpanna thaI nArAyaN banI samudramAn shayan karyun.
(vAyupurAN a0 7, 68, 69.)

Page 94 of 370
PDF/HTML Page 122 of 398
single page version

tun kahIsh ke‘‘sansArI to mAyAne AdhIn chhe, tethI teo vinA jANe e kAryo
kare chhe, paN e brahmAdikane to mAyA AdhIn hovAthI jANapUrvak e kAryo kare chhe.’ em
kahevun e paN bhram chhe, kAraN ke
mAyAne AdhIn thatAn to kAmkrodhAdik ja Upaje chhe,
anya shun thAy chhe? e brahmAdikane to kAmkrodhAdikanI tIvratA hoy chhe. juo, kAmanI tIvratA
vaDe strIone vashIbhUt thaI nRityagAnAdik karavA lAgyA, vihvaL thavA lAgyA ane nAnA
prakAranI kucheShTA karavA lAgyA; krodhane vashIbhUt thatAn anek yuddhAdik kArya karavA lAgyA; mAnane
vashIbhUt thatAn potAnI uchchatA pragaT karavA mATe anek upAy karavA lAgyA; mAyAne vashIbhUt
thatAn anek chhaL karavA lAgyA; tathA lobhane vashIbhUt thatAn parigrahano sangrah karavA lAgyA.
ityAdi ghaNun shun kahIe? e pramANe kaShAyane vashIbhUt thatAn chIraharaNAdi nirlajjonI kriyA
dadhilUTanAdi choronI kriyA, runDamAlAdhAraNAdi bahAvarAonI kriyA,
1bahurUpadhAraNAdi bhUtonI
kriyA ane gAyacharAvavAdi nIchA kuLavALAonI kriyA,ityAdi nindya kriyAo teo karavA
lAgyA. to ethI adhik mAyAvash thatAn shun shun kriyA thAt te samajAtun nathI. bAhya kucheShTAsahit
tIvra kAm
krodhAdikadhArI e brahmAdikone mAyArahit mAnavA te to jem koI meghapaTalasahit
amAsanI rAtane andhakAr rahit mAne tenI barAbar chhe.
tyAre te kahe chhe ke‘‘emane kAmkrodhAdi vyApta thatAn nathI e paN parameshvaranI
lIlA chhe.’’ tene ame kahIe chhIe keevAn kArya kare chhe te ichchhA vaDe kare chhe ke ichchhA
vinA? jo ichchhAvaDe kare chhe to strIsevananI ichchhAnun ja nAm kAm chhe, yuddha karavAnI ichchhAnun
ja nAm krodh chhe, ityAdi anya paN e ja pramANe jANavun. tathA jo ichchhA vinA kare chhe
to pote jene na ichchhe evAn kArya to paravash thatAn ja thAy paN tene paravashapaNun kem sambhave?
vaLI tun lIlA kahe chhe to jyAre parameshvar ja avatAr dharI e kAryomAn lIlA kare chhe to
pachhI anya jIvone e kAryothI chhoDAvI mukta karavAno upadesh shA mATe Ape chhe? kShamA,
santoSh, shIl ane sanyamAdikano sarva upadesh jUTho ja Tharyo.
vaLI te kahe chhe ke‘‘parameshvarane to kAI prayojan nathI, paN lokarItinI pravRutti
mATe vA bhaktonI rakShA ane duShTonA nigrah mATe te 2avatAr dhare chhe.’’ paN prayojan vinA
ek kIDI paN koI kArya na kare to parameshvar shA mATe kare? vaLI e prayojan paN shun
lok-rItinI pravRutti mATe kare chhe? e to jem koI puruSh pote kucheShTA karI potAnA putrone
shikhavADe ane te putro e kucheShTArUp pravartatAn temane mAre to evA pitAne bhalo kem kahevAy?
1नानारूपाय मुण्डाय वरूथपृथुदंडिने
नमः कपालहस्ताय दिग्वासाय शिखण्डिने ।। (matsapurAN a0 250 shlok nan. 2)
2परित्राणाय साधूनां विनाशाय च दुष्कृताम्
धर्मसंस्थापनार्थाय संभवामि युगे युगे ।।।। (gItA48)

Page 95 of 370
PDF/HTML Page 123 of 398
single page version

tem brahmAdik pote kAmakrodharUp cheShTA karI potAnA nIpajAvelA lokomAn pravRutti karAve ane
e loko tem pravarte tyAre temane narakAdikamAn nAkhe, kAraN ke
e bhAvonun phal narakAdik ja
shAstromAn lakhyun chhe. to evA prabhune bhalo kem manAy?
vaLI te ‘‘bhaktonI rakShA ane duShTono nigrah karavo’’ e prayojan kahyun. parantu
bhaktajanone dukhadAyak je duShTo thayA te parameshvaranI ichchhAthI thayA ke ichchhA vinA thayA?
jo ichchhAthI thayA to jem koI potAnA sevakane pote ja koIne kahI marAve ane vaLI pachhI
te mAravAvALAne pote mAre to evA svAmIne bhalo kem kahevAy? tem je potAnA bhaktone
pote ja ichchhAvaDe duShTo dvArA pIDit karAve ane pachhI e duShTone pote avatAr dhArI mAre
to evA Ishvarane bhalo kem kahevAy?
tun kahIsh ke‘‘ichchhA vinA duShTo thayA’’ to kAn to parameshvarane evun bhaviShyanun gnAn
nahi hoy kemArA bhaktone duShTo dukh Apashe, agar pahelAn evI shakti nahi hoy ke
temane evA thavA ja na de. vaLI evAn kArya mATe teNe avatAr dhAryo, paN shun avatAr dhAryA
vinA tenAmAn shakti hatI ke nahotI? jo shakti hatI to avatAr shA mATe dhAryo? tathA
jo nahotI to pAchhaLathI sAmarthya thavAnun kAraN shun thayun?
tyAre te kahe chhe ke‘‘em karyA vinA parameshvarano mahimA kem pragaT thAy?’’ tene
ame pUchhIe chhIe kepotAnA mahimA mATe potAnA anucharonun pAlan kare tathA pratipakShIono
nigrah kare e ja rAgdveSh chhe ane rAgdveSh to sansArI jIvonun lakShaN chhe. have jo
parameshvarane paN rAgdveSh hoy chhe to anya jIvone rAgdveSh chhoDI samatAbhAv karavAno
upadesh shA mATe Ape chhe? vaLI teNe rAgdveSh anusAr kArya karavun vichAryun paN thoDo vA
ghaNo kAL lAgyA vinA kArya thAy nahi, to eTalo kAL paN parameshvarane AkulatA to thatI
ja hashe? vaLI jem koI kAryane halako manuShya ja karI shake te kAryane rAjA pote ja kare
to tethI kaI rAjAno mahimA thato nathI paN UlaTI nindA ja thAy chhe; tem je kAryane rAjA
vA vyantaradevAdik karI shake te kAryane parameshvar pote avatAr dhArI kare chhe em mAnIe,
to tethI kaI parameshvarano mahimA thato nathI paN UlaTI nindA ja thAy chhe.
vaLI mahimA to koI anya hoy tene batAvavAmAn Ave chhe paN tun to advaitabrahma
mAne chhe to e parameshvar kone mahimA batAve chhe? tathA mahimA batAvavAnun phaL to stuti
karAvavI e chhe, to te konI pAse stuti karAvavA ichchhe chhe? vaLI tun kahe chhe ke
‘‘sarva jIv
parameshvaranI ichchhAnusAr pravarte chhe.’’ have jo tene potAnI stuti karAvavAnI ichchhA chhe to
badhAne potAnI stutirUp ja pravartAvo shA mATe anya kArya karavun paDe? tethI mahimA arthe paN
evAn kArya banatAn nathI.

Page 96 of 370
PDF/HTML Page 124 of 398
single page version

vaLI te kahe chhe ke‘‘parameshvar e kAryone karato hovA chhatAn paN akartA chhe. paN
teno niradhAr thato nathI.’’ tene kahIe chhIe ketun kahIsh ke‘‘A mArI mAtA paN chhe ane
vandhyA paN chhe’’evun tArun kahevun koN sAchun mAnashe? je kArya kare chhe tene akartA kem
manAy? vaLI tun kahe chhe ke ‘‘teno niradhAr thato nathI’’ paN niradhAr vinA mAnI levun to
evun Tharyun ke
jem AkAshane phUl tathA gadheDAne shIngaDAn hovA mAnavAn. parantu em sambhavatun nathI.
e pramANe asambhavit kahevun yukta nathI.
e pramANe teo brahmAviShNumaheshanun hovun kahe chhe te mithyA jANavun.
braÙAviShNumaheshane sRuShTinAn kartA, rakShak ane
sanhArakapaNAnun nirAkaraN
vaLI te kahe chhe ke‘‘brahmA sRuShTine upajAve chhe, viShNu rakShA kare chhe tathA mahesh
sanhAr kare chhe.’’ em kahevun e paN sambhav nathI, kAraN keA kAryo karatAn koI kAI karavA
ichchhe tathA koI kAI karavA ichchhe tyAre paraspar virodh thAy.
tun kahIsh ke‘‘e to ek ja parameshvaranAn ja svarUp chhe, virodh shA mATe thAy,’’ to
pote ja upajAve ane pote ja nAsh kare evA kAryonun phaL shun? jo sRuShTi potAne aniShTa
chhe to upajAvI shA mATe? tathA jo iShTa chhe to tene nAsh karI e shA mATe? kadApi pahelAn
iShTa lAgI tyAre upajAvI ane pAchhaLathI aniShTa lAgatAn teno nAsh karyo, em hoy to e
parameshvarano svabhAv anyathA thayo ke sRuShTinun svarUp anyathA thayun? jo pratham pakSha grahaN karIsh
to tethI parameshvarano ek svabhAv na Tharyo; e ek svabhAv na rahevAnun kAraN shun te batAv?
vinA kAraN ek svabhAvanun palaTAvun shA mATe hoy tathA bIjo pakSha grahaN karIsh to sRuShTi
to parameshvarane AdhIn hatI tene evI te shA mATe thavA dIdhI ke
te potAne aniShTa lAge?
vaLI brahmA sRuShTi upajAve chhe te kevI rIte upajAve chhe? ek prakAr to A chhe
ke‘‘jem mandir chaNavAvALo chUnopaththar vagere sAmagrI ekaThI karI tenA AkArAdik banAve
chhe, te ja pramANe sAmagrI ekaThI karI brahmA sRuShTinI rachanA kare chhe.’’ to e sAmagrI jyAnthI
lAvI ekaThI karI hoy te ThekANun batAv? vaLI ek brahmAe ja ATalI badhI rachanA banAvI
te AgaL
pAchhaL banAvI hashe ke potAnA sharIranAn hastAdi ghaNAn karyAn hashe? e kevI rIte
chhe te batAv? je batAvIsh temAn paN vichAr karatAn viruddhatA ja bhAsashe.
vaLI ek prakAr A chhe ke‘‘jem rAjA AgnA kare te anusAr kArya thAy, tem
brahmAnI AgnAthI sRuShTi nIpaje chhe.’’ to teNe e AgnA kone ApI? tathA jene te AgnA
ApI te kyAthi sAmagrI lAvI kevI rIte rachanA kare chhe? te kahe.
vaLI ek prakAr A chhe kejem RIddhidhArI ichchhA kare te anusAr kArya svayam bane
14

Page 97 of 370
PDF/HTML Page 125 of 398
single page version

chhe tem brahmA ichchhA kare te anusAr sRuShTi nIpaje chhe, to tethI brahmA to mAtra ichchhAno
ja kartA thayo ane lok to svayam nIpajyo! vaLI ichchhA to paramabrahme karI hatI temAn brahmAnun
kartavya shun thayun ke jethI tun brahmAne sRuShTino nipajAvavAvALo kahe chhe?
tun kahIsh ke‘‘paramabrahme paN ichchhA karI tathA brahmAe paN ichchhA karI tyAre lok
nIpajyo.’’ to tethI em jaNAy chhe ke kevaL paramabrahmanI ichchhA kAryakArI nathI ane tethI
tenAmAn shaktihInapaNun Avyun.
vaLI ame pUchhIe chhIe kejo lok kevaL banAvyo bane chhe to banAvavAvALo to
sukhanA arthe ja banAve ane iShTa rachanA ja kare, paN lokamAn to iShTa padArtha thoDA ane
aniShTa padArtha ghaNA dekhAy chhe! jIvomAn devAdik banAvyA te to ramavA arthe vA bhakti
karAvavA arthe iShTa banAvyA hashe, paN iyaL, kIDI, kUtarAn, sUvar ane sinhAdik shA mATe
banAvyA? e to kAI ramaNIk nathI tathA bhakti paN karatAn nathI, sarva prakAre aniShTa ja
chhe. daridrI, dukhI ane nArakIone jovAthI paN potAne jugupsA Adi dukh Upaje evA
aniShTa shA mATe banAvyA?
tyAre te kahe chhe ke‘‘e jIvo potAnA pAp vaDe iyaL, kIDI, daridrI ane narakAdi
paryAy bhogave chhe.’’ tyAn ame pUchhIe chhIe kepAchhaLathI to pApanA ja phaLathI evA paryAy
thayA kahe, parantu pahelAn lokarachanA karatAn ja temane evA shA mATe banAvyA? vaLI te jIvo
pAchhaLathI pAparUp pariNamyA te kevI rIte pariNamyA? jo pote ja pariNamyA em kahIsh to
em jaNAy chhe ke
brahmAe pahelAn to temane nipajAvyA paN pAchhaLathI teo tenA AdhIn
na rahyA tethI brahmAne dukh ja thayun.
tun kahIsh kebrahmAnA pariNamAvyA teo pariName chhe to temane paN pAparUp shA mATe
pariNamAvyA? jIvo to potAnA nipajAvelA hatA, to temanun bUrun teNe shA mATe karyun? eTale
em paN banatun nathI.
vaLI ajIv padArthomAn suvarNasugandhAdi sahit vastu banAvI te to ramavA mATe banAvI
paN kuvarNadurgandhAdi sahit dukhadAyak vastu banAvI te shA mATe banAvI? enAn darshanAdikathI
brahmAne kAI sukh to nahi Upajatun hoy. tun kahIsh ke‘‘pApI jIvone dukh ApavA mATe
banAvI.’’ to pote ja nipajAvelA jIvothI teNe AvI duShTatA shA mATe karI ke temane dukhadAyak
sAmagrI pahelAnthI ja banAvI? vaLI dhUL parvatAdik keTalIk vastuo evI chhe ke je ramaNIk
paN nathI tathA dukhadAyak paN nathI, evI vastuone shA mATe banAvI? potAnI meLe to
jem tem ja hoy tathA banAvavALo banAve te to prayojanasahit ja banAve. mATe ‘‘brahmA
sRuShTino kartA chhe’’ e mithyA vachan chhe.

Page 98 of 370
PDF/HTML Page 126 of 398
single page version

vaLI te viShNune lokano rakShak kahe chhe te paN mithyA chhe. kAraN ke rakShak hoy te
to be ja kArya kare chhe. ek to dukh upajAvavAvALAn kAraN na thavA de tathA bIjun sukhano
nAsh karanArAn kAraNo na thavA de. paN lokamAn to dukh ja upajAvanArAn kAraN ThAm ThAm
jovAmAn Ave chhe, ane tenAthI jIvone dukh ja thatun dekhAy chhe. bhUkh
taras Adi lAgI
rahyAn chhe, shItuShNAdik vaDe dukh thAy chhe, jIvo ekabIjAne dukh upajAve chhe tathA shastrAdi
dukhanA kAraNo banI rahyAn chhe. vaLI vinAshanAn kAraN paN anek banI rahyAn chhe. jemake
rogAdik vA agniviShshastrAdik paryAy nAshanAn kAraNo jIvone jovAmAn Ave chhe, tathA
jIvone paraspar vinAshanAn kAraNo paN joIe chhIe. e pramANe banne prakArathI rakShA karI nahi
to e viShNue rakShak thaIne shun karyun?
tyAre te kahe chhe ke‘‘viShNu rakShak ja chhe. juo, kShudhAtRuShAdik maTADavA arthe anna
jaLAdik banAvyAn chhe, kIDIne kaN ane hAthIne maN pahonchADe chhe, sankaTamAn sahAy kare chhe
ane maraNanAn kAraN banatAn paN
TiToDInI
1 mAphak bachAve chhe, ityAdi prakArathI viShNu rakShA
kare chhe.’’ tene ame pUchhIe chhIe kejo em chhe to jyAn jIvone kShudhAtRuShAdik ghaNAn pIDe
chhe, annajaLAdik temane maLatAn nathI, sankaT veLA koI sahAy hotI nathI tathA kinchit kAraN
pAmatAn temanun maraN thaI jAy chhe, tyAn e viShNunI shakti ja nahotI ke tene gnAn nahotun?
tathA lokamAn evA bIjA ghaNA ja dukhI thAy chhe
maraN pAme chhe to temanI rakShA viShNue
kem na karI?
tyAre te kahe chhe ke‘‘e jIvonA potAnA kartavyanun phaL chhe.’’ tene ame kahIe chhIe
kejem lobhI jUTho shaktihIn vaidya koInun kAI bhalun thAy tene to kahe ke ‘‘mArun karyun thayun’’
tathA jyAn bUrun thAymaraN thAy tyAre kahe ke‘enun em ja thavA yogya hatun.’ tem tun kahe
chhe ke‘‘bhalun thayun tyAn to viShNunun karyun thayun tathA bUrun thayun tyAn jIvonA kartavyanun phaL thayun.’’
paN evI jUThI kalpanA shA mATe kare chhe? kAn to bUrunbhalun banne viShNunun karyun kahe agar
kAn to potAnA kartavyanun phaL kahe. jo viShNunun karyun thayun hoy to ghaNA jIvo dukh ane shIghra
maraN pAmatA joIe chhIe. have evun kArya kare tene rakShak kevI rIte kahIe? tathA jo potAnA
kartavyanun phaL chhe to ‘‘karashe te pAmashe’’ emAn viShNue shun rakShA karI?
tyAre te kahe chhe ke‘‘je viShNunA bhakta chhe temanI te rakShA kare chhe.’’ tyAn ame kahIe
chhIe kejo em chhe to kIDI kunjarAdi temanAn bhakta nathI chhatAn temane annAdik
pahonchADavAmAn, sankaT veLA sahAy thavAmAn tathA maraN na thavAmAn viShNunun kartavya mAnI tene
1. ek prakAranun pakShI (TIToDI) ek samudranA kinAre rahetI nathI. tenAn inDAn samudra vahevaDAvI
laI jato hato tethI dukhI thaI teNe garuDapakShInI mAraphat viShNune araj karI eTale viShNue samudranI
pAsethI tenA inDAn pAchhAn apAvyAn. AvI kathA purANomAn chhe.

Page 99 of 370
PDF/HTML Page 127 of 398
single page version

sarvano rakShak shA mATe mAne chhe? mAtra bhakta bhakta je hoy temano ja rakShak mAn. parantu
bhaktono paN rakShak te dekhAto nathI kAraN ke abhakto paN bhakta puruShone pIDA upajAvatA
joIe chhIe.
tyAre te kahe chhe ke‘‘ghaNIy jagyAe prahlAdikanI sahAy teNe karI chhe.’’ tene ame
kahIe chhIe kejyAn sahAy karI tyAn to tun em mAn, parantu mlechchhamusalamAn Adi
abhakta puruShothI bhakta puruSho pratyakSha pIDit thavA vA mandirAdikane vighna karatAn dekhI ame
pUchhIe chhIe ke
tyAn te sahAy nathI karato, to tyAn shun viShNunI shakti ja nathI ke tene A
vAtanI khabar nathI? jo shakti nathI to temanAthI paN te (viShNu) hInashaktino dhArak thayo,
tathA jo tene khabar nathI to jene eTalI paN khabar nathI to te agnAnI thayo.
tun kahIsh ke‘‘tenAmAn shakti paN chhe tathA te jANe paN chhe, parantu tene evI ja
ichchhA thaI,’’ to pachhI tene bhaktavatsal tun shA mATe kahe chhe?
e pramANe viShNune lokano rakShak mAnavo sAbit thatun nathI mATe mithyA chhe.
vaLI te kahe chhe ke
‘‘mahesh sanhAr kare chhe,’’ e kahevun paN mithyA chhe. kAraN ke
pratham to mahesh sanhAr kare chhe te sadAy kare chhe ke mahApralay thAy chhe tyAre ja kare chhe?
jo sadAy kare chhe to jem viShNunI rakShA karavApaNAthI stuti karI tem AnI sanhAr
karavApaNAthI nindA kar! kAraN ke
rakShA ane sanhAr paraspar pratipakShI chhe.
vaLI te sanhAr kevI rIte kare chhe? jem koI puruSh hastAdik vaDe koIne mAre vA
koI pAse marAve, tem e mahesh potAnAn ango vaDe sanhAr kare chhe ke koIne AgnA karI
marAve chhe? jo potAnAn ango vaDe sanhAr kare chhe to sarvalokamAn ghaNA jIvono kShaNe kShaNe
sanhAr thAy chhe, to e kevA kevA angovaDe vA kone kone AgnA ApI, kevI rIte ekasAthe
sanhAr kare chhe? tun kahIsh ke
‘‘mahesh to ichchhA ja kare chhe tathA enI ichchhAnusAr temano
sanhAr svayam thAy chhe.’’ to tene sadAkAL mAravArUp duShTa pariNAm ja rahyA karatAn hashe? tathA
anek jIvone ekasAth mAravAnI ichchhA kevI rIte thatI hashe? vaLI te mahApralay thatAn sanhAr
kare chhe to paramabrahmanI ichchhA thatAn kare chhe ke tenI ichchhA vinA ja kare chhe? jo ichchhA
thatAn kare chhe to paramabrahmane evo krodh kyAthi thayo ke
sarvano pralay karavAnI tene ichchhA thaI?
kAraN kekoI kAraN vinA nAsh karavAnI to ichchhA thAy nahi. ane nAsh karavAnI ichchhA
tenun ja nAm krodh chhe. to e kAraN batAv! tathA jo kAraN vinA paN ichchhA thAy chhe
to e bahAvarA jevI ichchhA thaI.
tun kahIsh ke‘‘parabrahme A khel banAvyo hato ane vaLI te dUr karyo, emAn kAraN
kAI paN nathI.’’ to khel banAvavAvALo paN khel iShTa lAge chhe tyAre banAve chhe tathA aniShTa

Page 100 of 370
PDF/HTML Page 128 of 398
single page version

lAge chhe tyAre dUr kare chhe. have jo tene A lok iShTaaniShTa lAge chhe to tene lokanI
sAthe rAgdveSh thayo, to paramabrahmanun svarUp sAkShIrUp shA mATe kahe chhe? sAkShIbhUt to tenun
nAm chhe keje svayam jem hoy tem ja dekhyAjANyA kare. paN je iShTaaniShTa mAnI utpanna-
nAsh kare tene sAkShIbhUt kevI rIte kahIe? kAraN kesAkShIbhUt rahevun ane kartAhartA thavun
e banne paraspar virodhI chhe, ekane e banne sambhavatAn nathI.
vaLI paramabrahmane pahelAn to evI ichchhA thatI hatI ke‘hun ek chhun te ghaNo thAun.’’
jyAre te ghaNo thayo tyAre vaLI evI ichchhA thaI hashe ke‘‘hun ghaNo chhun te ek thAun.’’ te
to jem koI bhoLapaNathI kArya karI pachhI pastAI te kAryane dUr karavA ichchhe, tem paramabrahme
paN ghaNo thaI ek thavAnI ichchhA karI to jANI shakAy chhe ke pote pahelAn ghaNA thavAnun kArya
karyun te bhoLapaNathI ja karyun hatun em jaNAy chhe. jo bhAvignAnapUrvak kArya karyun hot to tene
dUr karavAnI ichchhA shA mATe thAt?
vaLI jo paramabrahmanI ichchhA vinA ja mahesh sanhAr kare chhe, to te parabrahmano vA
brahmano virodhI thayo.
tathA ame pUchhIe chhIe kemahesh lokano sanhAr kevI rIte kare chhe? potAnAn
angovaDe sanhAr kare chhe, ke tene ichchhA thatAn svayam sanhAr thAy chhe? jo potAnAn angovaDe
sanhAr kare chhe, to te sarvano yugapat (ekasAth) sanhAr kevI rIte kare chhe? tathA tenI ichchhA
thatAn svayam sanhAr thAy chhe, to ichchhA to parabrahme karI hatI, maheshe sanhAr sho karyo?
vaLI ame pUchhIe chhIe kee sanhAr thatAn sarva lokamAn je jIvajIv hatA te
kyAn gayA? tyAre te kahe chhe ke‘‘jIvomAn bhakta hatA teo to brahmamAn maLI gayA tathA anya
mAyAmAn maLyA.’’
have tene ame pUchhIe chhIe kemAyA brahmathI judI rahe chhe ke pachhI ek thaI jAy
chhe? jo judI rahe chhe to brahmanI mAphak mAyA paN nitya thaI tethI advaitabrahma to na rahyo.
tathA mAyA brahmamAn ekarUp thaI jAy chhe to je jIvo mAyAmAn maLelA hatA teo paN mAyAnI
sAthe brahmamAn maLI gayA. jyAre mahApralay thatAn sarvanun paramabrahmamAn maLavun Tharyun to mokShano
upAy shA mATe karIe?
vaLI je jIvo mAyAmAn maLyA hatA teo ja pharI lokarachanA thatAn lokamAn Avashe,
ke teo brahmamAn maLI gayelA hovAthI anya navA Upajashe? jo teo ja Avashe to jaNAy
chhe ke
teo judA judA ja rahe chhe, maLI gayA shA mATe kahe chhe? tathA navA Upajashe to
jIvanun astitva thoDA kAl sudhI ja rahe chhe eTale mukta thavAno upAy ja shA mATe karIe?
vaLI te kahe chhe ke‘‘pRithvI Adi chhe te mAyAmAn maLI jAy chhe.’’ to mAyA

Page 101 of 370
PDF/HTML Page 129 of 398
single page version

amUrtiksachetan chhe ke mUrtikachetan chhe? jo amUrtiksachetan chhe to temAn mUrtikachetan
kevI rIte maLe? tathA jo mUrtikachetan chhe to temAn amUrtiksachetan kevI rIte maLe? tathA
mUrtikachetan chhe to brahmamAn maLe chhe ke nahi? jo maLe chhe to tenA maLavAthI brahma paN
mUrtikachetanavaDe mishrit thayun tathA jo nathI maLatA to advaitatA na rahI! tun kahIsh ke
‘‘e sarva amUrtik chhe te chetan banI jAy chhe.’’ to AtmA ane sharIrAdikanI ekatA thaI.
have tene sansArI jIvo paN ekatA ja mAne chhe to temane agnAnI shA mATe kahe chhe?
vaLI lokano pralay thatAn maheshano pralay thAy chhe ke nahi? jo thAy chhe to te ekasAth
thAy chhe ke AgaL pAchhaL thAy chhe? jo ekasAth thAy chhe to pote ja naShTa thato mahesh
lokane naShTa kevI rIte karI shake? tathA AgaL pAchhaL thAy chhe to lokane naShTa karI e mahesh
pote kyAn rahyo? kAraN ke pote paN sRuShTimAn ja hato.
em maheshane sRuShTino sanhArakartA mAne chhe te asambhav chhe.
e pramANe vA anya anek prakArathI brahmA, viShNu, maheshane sRuShTine upajAvavAvALA,
rakShA karavAvALA tathA sanhAr karavAvALA mAnavA te banatun ja nathI tethI mithyA chhe em samajI
lokane anAdinidhan mAnavo.
‘‘lokanA anAdinidhAnapaNAnI puShTi’’
A lokamAn je jIvAdi padArtho chhe te judA judA anAdinidhan chhe. temanI avasthAnI
palaTanA thayA kare chhe e apekShAe temane UpajatAviNasatA kahIe chhIe. svarga, narak ane
dvIpAdik chhe te anAdithI e ja pramANe chhe ane sadAkAL em ja raheshe.
tun kahIsh kekoInA banAvyA vinA evA AkArAdik kem sambhave? thAy to
banAvavAthI ja thAy. paN em nathI; kAraN keanAdithI ja je chhe tyAn tarka sho? jem tun
paramabrahmanun svarUp anAdinidhan mAne chhe tem e svargAdik tathA jIvAdik paN anAdinidhan
mAne chhe. tun kahIsh ke
jIvAdik vA svargAdik kevI rIte thayA? to ame pUchhIe chhIe ke
paramabrahma kevI rIte thayo? tun kahIsh keenI (lokanI) rachanA AvI koNe karI? to ame
pUchhIe chhIe keparamabrahmane Avo koNe banAvyo? tun kahIsh ke paramabrahma svayamsiddha chhe. to
ame kahIe chhIe kejIvAdik vA svargAdik paN svayamsiddha chhe. tun kahIsh ketenI ane
paramabrahmanI samAnatA kem sambhave? ame kahIe chhIe keevI sambhavatAmAn dUShaN batAv. jem
lokane navo upajAvavo, teno nAsh karavo temAn ame anek doSh batAvyA, tem lokane
anAdinidhan mAnavAmAn sho doSh chhe? te tun batAv!
tun je paramabrahma mAne chhe te judo koI nathI, parantu sansAramAn jIv chhe te ja
yathArthagnAnavaDe mokShamArga sAdhanathI sarvagnavItarAg thAy chhe.

Page 102 of 370
PDF/HTML Page 130 of 398
single page version

prashnatame to nyArA nyArA jIvo anAdinidhan kaho chho, paN mokSha thayA
pachhI to te nirAkAr thAy chhe, to tyAn nyArA nyArA kevI rIte sambhave?
uttaramukta thayA pachhI sarvagnane te dekhAy chhe ke nahi? jo dekhAy chhe to koI
AkAr ja dekhAto hashe, AkAr dIThA vinA teNe shun dekhyun? tathA jo nathI dekhAtA to kAn
to vastu ja nathI agar kAn to sarvagna nathI. mATe indriyagnAnagamya e AkAr nathI e
apekShAe te (jIvo) nirAkAr chhe tathA sarvagnagnAnagamya chhe tethI te AkAravAn chhe. have jyAre
te AkAravAn TharyA to judA judA teo hoy temAn sho doSh Ave chhe? vaLI tun jo jAti
apekShAe ek kahe to te ame paN mAnIe chhIe. jem ghaunnA dANA judA judA chhe paN
tenI jAti ek chhe tem ek mAnIe to temAn kAI doSh nathI.
e pramANe yathArthashraddhAnavaDe lokamAn sarva padArtho akRutrim judA judA anAdinidhan
mAnavA. paN jo mAtra nirarthak bhramavaDe sAchjUThano nirNay na kare to tun jANe, kAraN ke
tArA shraddhAnanun phaL tun ja pAmIsh.
vaLI teo ja brahmAthI putrapautrAdikavaDe kuLapravRutti chAlI kahe chhe. e kuLomAn rAkShas,
manuShya, dev vA tiryanchomAn paraspar prasUtibhed teo batAve chhe. devathI manuShya ane manuShyathI
dev vA tiryanchathI manuShya ityAdi koI mAtA ane koI pitAthI putra
putrInun Upajavun batAve
chhe. paN e kevI rIte sambhave?
vaLI manathI, pavanAdithI vA vIrya sUnghavA AdithI prasUti thavI batAve chhe. paN e
pratyakSha viruddha bhAse chhe. kAraN em thatAn putrapautrAdino niyam kevI rIte rahyo? vaLI moTA
moTA mahAn puruSho anya anya mAtapitAthI thayA teo kahe chhe, mahAn puruSho kushIlavAn
mAtapitAthI kem Upaje ? e to lokamAn paN gAL manAy chhe. to em kahI tenI mahantatA
shA mATe kahe chhe?
vaLI mel Adi vaDe gaNeshAdikanI utpatti batAve chhe, vA koInun ang koIne joDAyun
em batAve chhe. ityAdi anek pratyakShaviruddha teo kahe chhe.
avatAr mImAnsA
vaLI chovIs 1avatAr thayA teo kahe chhe, temAn koI avatArone to pUrNAvatAr kahe
1. sanatakumAr1, shUkar (-vArAh) avatAr2, devarShinArad3, narnArAyaN4,
kapil5, datAtray6, yagnapuruSh7, RUShabhAvatAr8, pRuthu avatAr9, matsya 10, kachchhap11,
dhanavantarI12, mohinI13, nRusinhAvatAr14, vAman15, parashurAm16, vyAs17, hans18,
rAmAvatAr19, kRuShNAvatAr20, hayagrIv21, hari22, buddha23, kalki24. em chovIsh avatAr
mAne chhe. (bhAgavataskandh5 a. 6
711.)

Page 103 of 370
PDF/HTML Page 131 of 398
single page version

chhe tathA koIne anshAvatAr kahe chhe. have pUrNAvatAr thatAn brahma anya ThekANe vyApI rahyo chhe
ke nahi? jo vyApI rahyo chhe to A avatArone tun pUrNAvatAr shA mATe kahe chhe? tathA jo
nathI vyApI rahyo to eTalo ja mAtra brahma rahyo. vaLI anshAvatAr thayo tyAn brahmano ansh
to tun sarvatra kahe chhe, to AmAn adhikatA shun thaI? vaLI tuchchha kArya mATe brahme pote anshAvatAr
dhAryo kahe chhe, tethI jaNAy chhe ke avatAr dhAryA vinA brahmanI shakti e kArya karatI nahotI.
kAraN ke
je kArya alpa udyamathI thAy tyAn ghaNo udyam shA mATe karIe?
vaLI e avatAromAn machchha kachchhAdi avatAr thayA, paN kinchit kArya karavA mATe hIn
tiryanchaparyAyarUp brahma thayo. paN e kem sambhave? prahlAd mATe narasinh avatAr thayo paN
hiraNAkashyapane evo thavA ja kem dIdho? ane keTalAk kAL sudhI potAnA bhaktane shA mATe dukh
apAvyun? tathA virUp (kadarUpo) svAng shA mATe dharyo? teo nAbhirAjAne tyAn vRuShabhAvatAr thayo
batAve chhe. nAbhirAjAne putrapaNAnun sukh upajAvavA mATe avatAr dhAraN karyo to teNe ghor
tapashcharaN shA mATe karyun ? tene to kAI sAdhya hatun ja nahi. tun kahIsh ke
‘‘jagatane batAvavA
mATe em karyun.’’ to koI avatAr tapashcharaN batAve, koI avatAr bhogAdik batAve, koI
avatAr krodhAdik pragaT kare tathA koI kutUhal mAtra nAche, to temAn jagat kone bhalo jANe?
vaLI te kahe chhe ke‘‘ek ‘arahant’ nAmano rAjA thayo teNe vRuShabhAvatArano mat
angIkAr karI jainamat pragaT karyo.’’ paN jainamAn to koI ‘arahant’ nAmano rAjA thayo nathI.
tyAn to sarvagnapad pAmI pUjavA yogya hoy tenun ja nAm arhant chhe.
vaLI teo rAm ane kRiShNa e be ja avatArone mukhya kahe chhe. paN rAmAvatAre shun
karyun? sItAne mATe vilAp karI rAvaNathI laDI tene mArI rAjya karyun. tathA kRuShNAvatAre pahelAn
govAL thaI parastrI gopikAone mATe nAnA prakAranI viparIt nindya cheShTA karI, pachhI jarAsangh
Adine mArI rAjya karyun. paN evAn kAryo karavAthI shun siddhi thaI?
rAmakRuShNAdinun teo ek svarUp kahe chhe. to vachchenA eTalA kAL sudhI teo kyAn
rahyA? jo brahmamAn rahyA to tyAn judA rahyA ke ek rahyA? jo judA rahyA to jaNAy chhe
ke
teo brahmathI judA ja TharyA. tathA ek rahe chhe to rAm pote ja kRiShNa thayA ane sItA
pote ja rukmiNI thaI ityAdi kevI rIte kaho chho?
vaLI teo rAmAvatAramAn to sItAne mukhya kahe chhe, tathA kRuShNAvatAramAn e ja sItAne
rukmiNI thaI kahe chhe. have tene to pradhAnarUp na kahetAn rAdhikAkumArIne mukhya kahe chhe. tyAn
pUchhIe chhIe tyAre kem kahe chhe ke
‘‘rAdhikA bhakta hatI.’’ paN potAnI strIne chhoDI ek
dAsIne mukhya karavI kem bane? vaLI kRiShNane to rAdhikA sahit parastrIsevananAn sarvavidhAn thayAn,
paN e bhakti kevI? evAn kArya to mahAnindya chhe. vaLI rukmiNIne chhoDI rAdhikAne mukhya

Page 104 of 370
PDF/HTML Page 132 of 398
single page version

karI te shun parastrIsevanane bhalun jANI karI hashe? tathA e kRiShNa ek rAdhA ja viShe Asakta
na thayA parantu anya gopIo
*kubjA Adi anek parastrIomAn paN Asakta thayA. e
avatAr evAn ja kAryono adhikArI thayo.
vaLI teo kahe chhe ke‘‘lakShmI tenI strI chhe’’ ane dhanAdikane lakShmI kahe chhe? paN
te to pRithvI AdimAn jem pAShAN ane dhUL Adi chhe tem ratnasuvarNAdikane joIe chhIe.
ethI judI lakShmI koN chhe ke jeno bharathAr nArAyaN chhe? vaLI teo sItAdikane mAyAnun
svarUp kahe chhe. have temAn te Asakta thayA tyAre te mAyAmAn ja Asakta thayA kem na kahevAy?
bahu kyAn sudhI kahIe? teo je nirUpaN kare chhe te badhun viruddha kare chhe. parantu jIvone
bhogAdikanI vAt game chhe tethI temanun kahevun vahAlun lAge chhe.
e pramANe teo avatAr kahe chhe, ane tene brahmasvarUp kahe chhe. tathA anya jIvone
paN brahmasvarUp kahe chhe. ek to mahAdevane teo brahmasvarUp mAne chhe, ane tene vaLI yogI
kahe chhe, paN teNe yog shA mATe grahaN karyo? mRugachhAlA ane bhasma dhAraN kare chhe te shA
mATe dhAraN kare chhe? te runDamAlA pahere chhe. have jyAre hAnDakAnne aDakavun paN nindya chhe. to
tene gaLAmAn shA mATe dhAraN kare chhe? sarpAdik sahit chhe, ane AnkaDo
dhatUro khAy chhe temAn
shun moTAI ke bhalAI chhe? trishUlAdi te rAkhe chhe paN tene kono bhay chhe? pArvatInA sangasahit
chhe paN yogI banI joDe strI rAkhe chhe evun viparItapaNun teNe shA mATe karyun? jo kAmAsakta
hatA to gharamAn ja rahevun hatun! tathA nAnAprakAre teNe viparIt cheShTAo karI tenun prayojan to
kAI jaNAtun nathI, mAtra bahAvarA jevun kartavya dekhAy chhe chhatAn tene teo brahmasvarUp kahe chhe.
vaLI teo kRiShNane mahAdevanA sevak kahe chhe, koI veLA tene kRiShNanA sevak kahe chhe
tathA koI veLA bannene ek kahe chhe. kAI ThekANun ja nathI.
sUryAdikane brahmanun svarUp kahe chhe. viShNue kahyun chhe ke‘‘dhAtuomAn suvarNa, vRukShomAn
kalpavRukSha tathA jugAramAn jUTh ityAdikamAn hun ja chhun,’’ em teo kahe chhe, paN pUrvApar kaI
vichAratA ja nathI. koI ek ang vaDe sansArI jIvane mahant mAne ane tene ja brahmanun svarUp
paN kahe to ‘‘brahma sarvavyApI chhe’’ evun visheShaN shA mATe Apo chho? ‘sUryAdikamAn vA
suvarNAdikamAn paN brahma chhe;’’ have sUrya ajavALun kare chhe ane suvarNa dhan chhe ityAgi guNo
vaDe temAn brahma mAnyo, to sUryanI mAphak dIpAdik paN ajavALun kare chhe tathA suvarNanI mAphak
rUpun, lokhanD Adi paN dhan chhe, ityAdi guN anya padArthomAn paN chhe to temane paN brahma
mAno! temane nAnA
moTA mAno paN jAti to ek thaI. em jUThI mahantatA TharAvavA mATe
teo anek prakAranI yuktio banAve chhe.
* bhAgavataskandh 10, a. 48, 111.
15

Page 105 of 370
PDF/HTML Page 133 of 398
single page version

vaLI teo jvAlA mAlinI Adi anek devIone mAyAnun svarUp kahI hinsAdik pAp
UpajAvI tenun pUjan TharAve chhe. paN mAyA to nindya chhe, tenun pUjan kem sambhave? tathA hinsAdik
karatAn bhalun kem thAy? gAy, sarpAdik abhakShya
bhakShaNAdisahit pashune teo pUjya kahe chhe;
agni, pavan ane jaLAdikane dev TharAvI tene pUjya kahe chhe, tathA vRukShAdikane paN kalpit
yukti banAvI pUjya kahe chhe.
ghaNun shun kahIe? puruShalingI nAm sahit je hoy temAn to brahmanI kalpanA karI tathA
strIlingI nAm sahit je hoy temAn mAyAnI kalpanA karI teo anek vastuonun pUjan TharAve
chhe. emane pUjavAthI shun phaL thashe, teno paN kAI vichAr nathI. mAtra jUThAn laukik prayojanarUp
kAraNo TharAvI teo jagatane bhamAve chhe.
vaLI teo kahe chhe ke‘‘vidhAtA sharIrane ghaDe chhe, yam mAre chhe, maratI veLA yamanA
dUt levA Ave chhe, maryA pachhI mArgamAn ghaNo kAL lAge chhe, tyAn puNyapApanA hisAb levAy
chhe tathA tyAn danDAdik de chhe.’’ paN e badhI kalpit jUThI yukti chhe. kAraN kesamay samay
anant jIvo Upaje chhe ane mare chhe, te sarvanun yugapat kevI rIte A prakAre sambhave? ane
em mAnavA mATe koI kAraN paN bhAsatun nathI.
vaLI teo maraN pachhI shrAddhAdikavaDe tenun bhalun thavun kahe chhe, paN jIvatAn to koInAn
puNyapApavaDe koI bIjo sukhIdukhI thato dekhAto ja nathI, to maraN pachhI kevI rIte thashe?
mAtra manuShyone bhamAvI potAno lobh sAdhavA mATe teo AvI yuktio banAve chhe.
kIDI, patang ane hinsAdik jIv paN Upajemare chhe temane teo pralayanA jIv TharAve
chhe. paN jem manuShyAdikane janmamaraN thatAn joIe chhIe, te ja pramANe temane paN thatAn
joIe chhIe. mAtra jUThI kalpanA karavAthI shun siddhi chhe?
vaLI teo shAstromAn kathAdikanun nirUpaN kare chhe, tyAn paN vichAr karatAn viruddhatA ja
bhAse chhe.
yagnamAn pashuvadhAthI dhArmakalpanApashuhinsAno niShedhA
vaLI teo yagnAdik karavAmAn dharma TharAve chhe. yagnamAn moTA jIvono hom kare chhe,
agnikAShThAdikano mahAArambh kare chhe ane temAn jIvaghAt thAy chhe. have temanAn ja shAstromAn
vA lokamAn hinsAno to niShedh chhe, parantu teo evA nirday chhe kee badhun kAI gaNatA ja
nathI. teo koI kahe chhe ke‘‘यज्ञार्थं पशवः सृष्टाः arthAt yagna mATe ja pashu banAvyAn chhe, tethI
tyAn ghAt karavAno kAI doSh nathI.’’
vaLI megh Adinun thavun, shatru Adino vinAsh thavo, ityAdi phaL batAvI teo potAnA

Page 106 of 370
PDF/HTML Page 134 of 398
single page version

lobh mATe rAjA vagerene bhramamAn nAkhe chhe. paN koI viShathI jIvanavRuddhi thavI kahe e jem
pratyakShaviruddha chhe tem hinsA karatAn dharma ane kAryasiddhi thavI kahevI e pratyakShaviruddha chhe, parantu
temaNe jemanI hinsA karavI kahI, temanI to kAI shakti nathI ane temanI koIne kAI pIDA
paN nathI. jo koI shaktivAnano ke iShTano hom karavo TharAvyo hot to ThIk paDat, paN
pApano bhay nathI tethI teo potAnA lobh mATe durbaLanA ghAtak banI potAnun vA anyanun
bUrun karavAmAn tatpar thayA chhe.
nirguN ane saguN bhakitanI mImAnsA
teo bhaktiyog ane gnAnayog em be prakAr vaDe mokShamArga prarUpaN kare chhe.
bhakitayog mImAnsA
temAn pratham bhaktiyogavaDe mokShamArga teo kahe chhe, tenun svarUp ahIn kahIe chhIe
nirguN ane saguN bhedarUp be prakAranI bhaktio teo kahe chhe. advait parabrahmanI
bhakti karavI te nirguNabhakti chhe. te A pramANe kahe chhe‘‘tame nirAkAr chho, niranjan
chho, manvachanathI agochar chho, apAr chho, sarvavyApI chho, ek chho, sarvanA pratipAlak chho,
adhamauddhArak chho ane sarvanA kartAhartA chho.’’ ityAdi visheShaNovaDe guN gAy chhe. have temAn
nirAkArAdi koI visheShaNo to abhAvarUp chhe, tene sarvathArUp mAnavAthI abhAv ja bhAse.
kAraN ke
vastu vinA AkArAdi kevI rIte bhAse? tathA sarvavyApI Adi keTalAnk visheShaNo
asambhavarUp chhe, tenun asambhavaNun pahelAn darshAvyun chhe.
vaLI em kahe chhe ke‘‘jIvabuddhivaDe hun tAro dAs chhun, shAstradraShTivaDe tAro ansh chhun
tathA tattvabuddhivaDe tun ja hun chhun? paN e traNe bhram chhe. vaLI e bhakti karavAvALo chetan
chhe ke jaD? jo chetan chhe to e chetanA brahmanI chhe ke tenI ja chhe? jo brahmanI chhe to
‘‘hun tAro dAs chhun’’ em mAnavun chetanAne ja thAy chhe. have chetanA to brahmano svabhAv Tharyo
tathA svabhAv
svabhAvIne tAdAtmya sambandh chhe, to tyAn dAs ane svAmIno sambandh kem bane?
dAssvAmI sambandh to be bhinna padArtho hoy tyAn ja bane. tathA jo e chetanA tenI ja
chhe to te potAnI chetanAno dhaNI brahmathI judo padArtha Tharyo. to pachhI ‘‘hun ansh chhun, athavA
tun chhe te hun chhun,’’
em kahevun jUTh thayun. vaLI bhakti karavAvALo jaD chhe, to jaDane buddhinun
hovun asambhavit chhe, to tene evI buddhi kyAthi thaI ke‘‘hun dAs chhun’’ em kahevun to tyAre
ja bane kejyAre banne padArtha judA hoy. tathA ‘‘tAro hun ansh chhun’’ em kahevun paN banatun
nathI. kAraN ke‘tun’ ane ‘hun’ em kahevun to tyAre ja bane kejyAre pote ane te judA
ja hoy. paN anshanshI judA kevI rIte hoy? kAraN keanshI e koI judI vastu nathI
paN anshono samudAy te ja anshI chhe. vaLI ‘‘tun chhe te hun chhun’’evun vachan ja viruddha chhe.

Page 107 of 370
PDF/HTML Page 135 of 398
single page version

kAraN keek ja padArthamAn potApaNun mAnavun ane parapaNun paN mAnavun em banne kevI rIte
sambhave? mATe bhram chhoDI nirNay karavo yogya chhe.
vaLI koI nAm ja jape chhe, paN jenun te nAm jape chhe tenun svarUp oLakhyA vinA
kevaL nAm ja japavun kevI rIte kAryakArI thAy? tun kahIsh ke‘‘nAmano evo atishay chhe.’’
to je nAm Ishvaranun chhe te ja nAm koI pApI puruShanun dharyun hoy to tyAn bannenAn nAm
uchchAraNamAn phaLanI to samAnatA thaI? paN em kevI rIte bane? mATe pahelAn svarUpano nirNay
karI pachhI bhakti karavA yogya hoy tenI bhakti karavI.
e pramANe nirguNabhaktinun svarUp darshAvyun. have saguN bhakti kahIe chhIe.
jyAn kAm krodhAdijanya kAryonA varNanavaDe, stuti Adi karavAmAn Ave tene teo
saguNabhakti kahe chhe.
e saguNabhaktimAn jem laukik shRungArapUrvak nAyaknAyikAnun varNan karIe chhIe, tem
teo ThAkorThakurANInun varNan kare chhe, tyAn svastrIparastrI sambandhI sanyogviyogarUp sarva
vyavahAr nirUpaN kare chhe. snAn karatI strIonAn vastra choravAn, dahIn lUnTavun, strIonA charaNe
paDavun ane strIonI AgaL nAchavun ityAdi kAryo ke
je karatAn sansArI jIvo lajjA pAme
tevAn kAryo karavAn teo TharAve chhe. paN evAn kAryo to ati kAmanI pIDA thatAn ja bane.
vaLI yuddhAdik kArya karyAn kahe chhe, paN e krodhanAn kArya chhe, potAno mahimA batAvavA
mATe upAy karyA kahe chhe, paN e mAnanAn kArya chhe. anek chhaL karyAn kahe chhe. paN e mAyAnAn
kArya chhe. viShayasAmagrInI prApti arthe prayatna karyAn kahe chhe, paN e lobhanAn kArya chhe, tathA
kutUhalAdik kAryo karyAn kahe chhe, paN e hAsyAdikanAn kArya chhe, e pramANe e badhAn kAryo
krodhAdiyukta thatAn ja bane.
e pramANe kAmkrodhAdithI utpanna thayelAn kAryone pragaT karI kahe chhe ke‘‘ame stuti
karIe chhIe.’’ have jo kAmkrodhAdijanya kAryo ja stutiyogya thatAn hoy to nindya kArya kyAn
Tharashe? jenI lokamAn ane shAstramAn atyant nindA hoy te ja kAryonun varNan karI stuti karavI
e to hastachugal jevun kArya thayun.
ame pUchhIe chhIe kekoInun nAm kahyA vinA AvAn kAryonun ja nirUpaN karI koI
temane kahe ke‘‘phalANAe AvAn kAryo karyAn’’ to tene tame bhalA jANasho ke bUro? jo bhalo
jANasho to pApI bhalA thayA paN bUro koN thayo, tathA bUro jANasho to evAn kArya koI
paN karo, parantu e bUro ja thayo. pakShapAt rahit nyAy karo?
jo pakShapAtapUrvak kahesho ke‘‘ThAkorajInun evun varNan karavun e paN stuti chhe’’ to

Page 108 of 370
PDF/HTML Page 136 of 398
single page version

ThAkorajIe evAn kArya shA arthe karyAn? evAn nindyakArya karavAmAn shun siddhi thaI? tame kahesho
ke
pravRutti chalAvavA mATe karyAn. paN parastrIsevan Adi nindyakAryonI pravRutti chalAvavAmAn potAne
vA anyane shun napho thayo? mATe ThAkorajIe AvAn kAryo karavAn sambhavatAn nathI. vaLI jo e
kAryo ThAkore nathI karyAn. kevaL tame ja kaho chho, to jemAn doSh nahoto temAn doSh lagAvyo!
eTale evun varNan karavun to nindA ja chhe, stuti nahi.
vaLI stuti karatAn je guNonun varNan karIe te rUp ja pariNAm thAy vA temAn ja anurAg
Ave. have kAmkrodhAdi kAryonun varNan karatAn pote paN kAmkrodhAdirUp thAy, athavA kAm
krodhAdimAn anurAgI thAy, tethI evA bhAv to bhalA nathI. tame kahesho ke‘‘bhakta evA bhAv
karato nathI’’ to pariNAm thayA vinA bhakti kevI rIte karI? ane anurAg thayA vinA
varNan kevI rIte karyun? bhakti kevI rIte karI? jo e bhAvo ja rUDA hoy to brahmacharya
ane kShamAdikane bhalA shAmATe kaho chho? kAraN ke temane to ekabIjAthI pratipakShapaNun chhe.
vaLI saguNabhakti karavA mATe rAmkRuShNAdikanI mUrti paN shRungArAdikavaDe vakratvAdi
sahit ane strI Adi sangasahit banAve chhe, tene jotAn ja kAmkrodhAdibhAv pragaT thaI Ave
mahAdevane mAtra lingano ja AkAr banAve chhe. juo, keTalI viTambaNA kejenun nAm letAn paN
lAj Ave, jagat paN jene DhAnkI rAkhe chhe, tenA ja AkAranun teo pUjan karAve chhe. shun
tene anya ang nahotAn? parantu ghaNI viTambaNA to em ja karatAn pragaT thAy chhe.
vaLI saguNabhakti mATe nAnAprakAranI viShayasAmagrI teo ekaThI kare chhe, tyAn nAm
to ThAkorajInun de, ane tene pote ja bhogave. bhojanAdik banAvI ‘‘ThAkorajIne bhog lagAvyo,’’
em kahI pachhI temAn prasAdanI kalpanA karI pote ja bhakShaN karI jAy chhe. tyAn ame pUchhIe
chhIe ke pahelAn ThAkorajIne kShudhA
tRuShAdikanI pIDA hashe? jo pIDA na hoy to AvI kalpanA
kem sambhave? tathA kShudhAdikavaDe pIDit hoy to te vyAkuL paN hoy, tyAre e Ishvar to dukhI
thayo, te anyanA dukhane kevI rIte dUr kare? vaLI bhojanAdik sAmagrI pote to tenA mATe
mangAve, tathA tene arpaN karI te karI, pachhI prasAd to e ThAkorajI Ape tyAre ja thAy,
potAno karyo to na ja thAy. jem koI rAjAne kAI bheT kare pachhI rAjA bakShis kare to
te grahaN karavI yogya chhe, paN pote rAjAne bheT kare ane rAjA to kaI kahe nahi, mAtra
‘‘rAjAe mane bakShis karI’’ em pote ja kahI tene angIkAr kare, e to mAtra khel ja
thayo. tem ahIn paN em karavAthI bhakti to na thaI paN mAtra hAsya karavun ja thayun.
vaLI ThAkorajI ane tun be chho ke ek? jo be chho to ten bheT karI, have tene ThAkorajI
bakShis Ape to grahaN kar, tun pote ja shA mATe grahaN kare chhe? tun kahIsh ke‘‘ThAkorajInI
to mUrti chhe, tethI evI hun ja kalpanA karun chhun.’’ to ThAkorajIne karavAnun kArya ten ja karyun,

Page 109 of 370
PDF/HTML Page 137 of 398
single page version

tethI tun ja ThAkorajI thayo? tathA jo ek chho to bheT karavI, prasAd karavo, e badhun jUThun
thayun. kAraN ke
ek thatAn evo vyavahAr sambhavato nathI. tethI mAtra bhojanAsakta puruSho dvArA
AvI kalpanA karavAmAn Ave chhe.
vaLI ThAkorajInA mATe nRityagItAdik karavAmAn tathA shItgrIShmavasantAdi RUtuomAn
sansArIomAn sambhavatI evI viShayasAmagrI ekaThI karavI, ityAdi kAryo teo kare chhe. tyAn nAm
to ThAkorajInun levun, ane indriyaviShay potAnA poShavA, evA badhA upAy mAtra viShayAsakta
jIvoe ja karyA chhe. ThAkorajIno janma, vivAhAdik, rAjabhog, shayan ane jAgaraNAdinI
kalpanA teo kare chhe, te jem koI chhokarA
chhokarI, guDDAguDDInA khel banAvI kutUhal kare,
tem A paN kutUhal karavA jevun ja chhe. paramArtharUp guN temAn kAI paN nathI. bAL
ThAkorajIno svAng banAvI teo cheShTA batAve chhe, temAn e vaDe potAnA ja viShay
poShaN kare
ane kahe ke‘‘A paN bhakti chhe.’’ ityAdi ghaNun shun kahIe? evI evI anek viparItatA
saguNabhaktimAn hoy chhe.
e pramANe be prakAranI bhaktivaDe teo mokShamArga kahe chhe, paN tenun svarUp mithyA
samajavun.
have anyamat prarUpit gnAnayogavaDe mokShamArganun svarUp batAvIe chhIe.
gnAnayog mImAnsA
ek advaitsarvavyApI paramabrahmane jANavo, tene gnAn kahe chhe. tenun mithyApaNun to
pahelAn ja kahyun chhe.
vaLI potAne sarvathA shuddha brahmasvarUp mAnavo, kAmkrodhAdik vA sharIrAdikane bhramarUp
jANavAn tene gnAn kahe chhe, paN e bhram chhe. jo pote shuddha chhe to mokShano upAy shA mATe
kare chhe? pote shuddha brahma Tharyo tyAre kartavya shun rahyun? potAne pratyakSha kAm
krodhAdik thatA dekhAy
chhe tathA sharIrAdikano sanyog pratyakSha joIe chhIe. have eno abhAv thashe tyAre thashe, parantu
vartamAnamAn eno sadbhAv mAnavo e bhram kem kahevAy?
vaLI teo kahe chhe ke‘‘mokShano upAy karavo e paN bhram chhe. jem doraDI te doraDI
ja chhe, tene sarpa jANyo hato te bhram hatoe bhram maTatAn te doraDI ja chhe; tem pote to
brahma ja chhe, paN potAne ashuddha mAnyo hato e ja bhram hato. bhram maTatAn pote brahma ja
chhe.’’ em kahevun paN mithyA chhe. jo pote shuddha hoy ane tene ashuddha jANe to te bhram
kharo, paN pote kAm
krodhAdi sahit ashuddha thaI rahyo chhe, tene ashuddha jANe to te bhram
shAno? shuddha jANe to bhram hoy bhramathI potAne jUTho shuddha mAnavAthI shun siddhi chhe?

Page 110 of 370
PDF/HTML Page 138 of 398
single page version

tame kahesho ke‘‘e kAmkrodhAdik to mananA dharma chhe, brahma to nyAro chhe.’’ to
tene pUchhIe chhIe keman chhe te tArun svarUp chhe ke nahi? jo chhe to e kAmkrodhAdi paN
tArA ja thayA, tathA nathI to ame pUchhIe chhIe ketun gnAnasvarUp chhe ke jaD chhe? jo
gnAnasvarUp chhe, to tane gnAn to man vA indriy dvArA ja thatun dekhAy chhe, enA vinA koI
gnAn batAve to tene judun tArun svarUp mAnIe. paN e bhAsatun nathI vaLI
‘मनज्ञाने’ dhAtuthI
‘man’ shabda utpanna thAy chhe. have man to gnAnasvarUp chhe, to e gnAn konun chhe te batAv?
paN judun to koI bhAsatun nathI, vaLI jo tun jaD chhe to gnAn vinA potAnA svarUpano vichAr
kevI rIte kare chhe? em to bane nahi. tun kahe chhe ke
‘‘brahma nyAro chhe.’’ paN e nyAro
brahma tun ja chhe ke koI bIjo? jo tun ja chhe to tArAmAn ‘‘hun brahma chhun’’ evun mAnavAvALun
gnAn chhe te to manasvarUp ja chhe, manathI judun nathI. have potApaNun mAnavun to potAnAmAn ja
hoy, paN jene judun jANe temAn potApaNun mAnyun jAy nahi. tathA jo brahma manathI judo chhe
to manarUp gnAn e brahmamAn potApaNun shA mATe mAne chhe? tathA jo brahma koI bIjo ja chhe
to tun e brahmamAn potApaNun shA mATe mAne chhe? mATe bhram chhoDI em mAn ke
jem sparshanAdi
indriyo to sharIranun svarUp chhejaD chhe, paN e dvArA je jANapaNun thAy chhe te AtmAnun svarUp
chhe. tem man paN sUkShma pudgalaparamANuono punj chhe, ane te sharIranun ja ang chhe, te dvArA
jANapaNun thAy chhe, vA kAm
krodhAdibhAv thAy chhe te sarva AtmAnun svarUp chhe.
visheShatA eTalI chhe kejANapaNun to nij svabhAv chhe tathA kAmkrodhAdik upAdhik
bhAv chhe, tenAthI AtmA ashuddha chhe. jyAre avasar pAmIne kAmkrodhAdik maTashe tathA
jANapaNAne manindriyonun AdhInapaNun maTashe tyAre kevaLagnAnasvarUp AtmA shuddha thashe.
e ja pramANe buddhiahankArAdi paN jANI levAn. kAraN keman ane buddhi Adi
ekArtha ja chhe, tathA ahankArAdi chhe te kAmkrodhAdivat upAdhikabhAv chhe, tene potAnAthI bhinna
jANavA e bhram chhe. paN te potAne chhe em jANI e upAdhikabhAvono abhAv karavAno
udyam karavo yogya chhe. paN jenAthI teno abhAv na thaI shake ane potAnI mahantatA ichchhe,
te jIv e bhAvo potAnA nathI em TharAvI svachchhande pravarte chhe, ane kAm
krodhAdik bhAvone
vadhArI viShayasAmagrImAn vA hinsAdi kAryomAn tatpar thAy chhe.
vaLI ahankArAdinA tyAgane paN te anyathA mAne chhe. sarvane parabrahma mAnavun, koI
ThekANe potApaNun na mAnavun tene te ahankArano tyAg batAve chhe, paN te mithyA chhe. kAraN ke
koI pote chhe ke nahi? jo chhe to potAmAn potApaNun kem na mAnIe? tathA pote nathI to
sarvane brahma koN mAne chhe? mATe sharIrAdi paramAn ahambuddhi na karavI, tyAn kartArUp na thavun
e ahankArano tyAg chhe. potAnAmAn ahambuddhi karavAmAn doSh nathI.
vaLI sarvane samAn jANavA, tathA koImAn bhed na karavo, tene te rAgdveShano tyAg batAve

Page 111 of 370
PDF/HTML Page 139 of 398
single page version

chhe. e paN mithyA chhe. kAraN kesarva padArtha samAn nathI. koI chetan chhe, koI achetan chhe,
tathA koI kevA chhe, koI kevA chhe, tene samAn kevI rIte mAnIe? mATe paradravya iShTaaniShTa
na mAnavAn e rAgdveShano tyAg chhe, paN padArthonA visheSho jANavAmAn to kAI doSh nathI.
e ja pramANe bIjA paN mokShamArgarUp bhAvonI teo anyathA kalpanA kare chhe, vaLI
evI kalpanAthI teo kushIl seve chhe, abhakShyabhakShaN kare chhe, varNAdi bhed karatA nathI, tathA
hInakriyA Achare chhe, ityAdi viparItarUp pravarte chhe. jyAre koI pUchhe tyAre kahe chhe ke
‘‘A
to sharIrano dharma chhe, athavA jevun prArabdha chhe tem thAy chhe, athavA jevI IshvaranI ichchhA hoy
chhe tem thAy chhe, temAn amAre vikalpa na karavo.’’
juo to kharA, pote jANavA chhatAn jUTharUp pravarte chhe, tene to sharIrano dharma batAve
chhe; jyAn pote udyamI banI kArya kare chhe, tene prArabdha kahe chhe; pote ichchhApUrvak seve tene
IshvaranI ichchhA batAve chhe, tathA vikalpa kare ane kahe ke
amAre to vikalpa na karavo. paN
mAtra dharmano Ashray laI viShaykaShAy sevavA chhe mATe ja te AvI jUThI yukti banAve chhe.
jo potAnA pariNAm kinchit paN temAn na meLave, to ame tenun kartavya na mAnIe. jem pote
dhyAn dharI beTho hoy, ane koI potAnA upar vastra nAkhI jAy, tyAn pote jo kinchit paN
sukhI na thAy, to tyAn tenun kartavya nathI e sAchun, paN jyAn pote vastrane angIkAr karI pahere,
ane potAnI shItAdik vedanA maTADI sukhI thAy, tyAn jo potAnun kartavya na mAne to e kem
bane? vaLI kushIlasevan, abhakShyabhakShaN ityAdi kArya to pariNAm maLyA vinA thatAn ja nathI,
tyAn potAnun kartavya kevI rIte na mAnIe? jo kAm
krodhAdino abhAv ja thayo hoy to tyAn
koI kriyAomAn pravRutti sambhave ja nahIn tathA jo kAmkrodhAdik hoy, to jem e bhAvo ghaTatA
jAy tem pravRutti karavI. paN svachchhandI banI tene vadhAravA yogya nathI.
pavanAdi sAdhAn vaMe gnAnI hovAno pratiShedhA
vaLI keTalAk jIvo pavanAdikanA sAdhan vaDe potAne gnAnI mAne chhe. tyAn inDApIngaLA
suShumNArUp nAsikAdvAr vaDe pavan nIkaLe, tyAn varNAdik bhedothI pavanane ja pRithvItattvAdirUp
kalpanA kare chhe. tenA vignAnavaDe k ksAdhanAthI nimittanun gnAn thAy, je vaDe te jagatane iShTa
aniShTa batAve ane potAne mahant kahevaDAve. paN e to laukik kArya chhe, e kAI mokShamArga
nathI. jIvone iShTa
aniShTa batAvI temanAn rAgdveSh vadhAre ane potAne mAnlobhAdik
upajAve temAn shun siddhi chhe?
prANAyAmAdik sAdhan kare, pavanane chaDhAvI samAdhi lagAvI kahe chhe, paN e to jem
naT sAdhanAvaDe hastAdik vaDe kriyA kare chhe, tem ahIn paN sAdhanAthI pavanavaDe kriyA karI
hastAdik ane pavan e to sharIranAn ja ang chhe. tenI sAdhanAthI Atmahit kem sadhAy?

Page 112 of 370
PDF/HTML Page 140 of 398
single page version

tun kahIsh ke‘‘tyAn manano vikalpa maTI sukh Upaje chhe, ane yamane vashIbhUtapaNun thatun
nathI.’’ paN e mithyA chhe. jem nidrAmAn chetanAnI pravRutti maTe chhe tem pavanasAdhanAthI ahIn
chetanAnI pravRutti maTe chhe. tyAn manane rokI rAkhyun chhe; paN kAI vAsanA to maTI nathI, tethI tyAn
manano vikalpa maTyo na kahevAy, ane chetanA vinA sukh koN bhogave chhe? tethI sukh Upajyun
na kahevAy. vaLI e sAdhanAvALA to A kShetramAn thayA chhe, temAn koI amar dekhAtA nathI. agni
lagAvatAn tenun maraN thatun dekhAy chhe, mATe te ‘‘yamanA vashIbhUt nathI’’ e kalpanA jUThI chhe.
vaLI jyAn sAdhanAmAn k kchetanA rahe ane tyAn sAdhanAthI shabda sAmbhaLe tene te
‘‘anAhat’’ shabda batAve chhe. te to jem vINAdikanA shabda sAmbhaLavAthI sukh mAnavun thAy chhe,
tem tenA sAmbhaLavAthI sukh mAnavA jevun chhe. e to mAtra viShayanun poShaN thayun, paN paramArtha
to kAI paN na Tharyo. vaLI pavananA nIkaLavA
pesavAmAn ‘‘सोहं’’ evA shabdanI kalpanA karI
tene teo ‘ajapA jAp’ kahe chhe, paN te to jem tetaranA shabdamAn ‘tun hI’ shabdanI kalpanA
kare chhe, kAI arthane avadhArI e tetar evo shabda kahetun nathI. tem ahIn
‘‘सोहं’’ shabdanI
kalpanA chhe. kAI pavan arthane avadhArI evo shabda raheto nathI. vaLI shabdane japavA
sAmbhaLavAthI ja kAI phaLaprApti nathI, paN artha avadhAravAthI phalaprApti thAy chhe.
‘‘सोहं’’ shabdano to e artha chhe ke‘‘te hun chhun.’’ have ahIn evI apekShA joIe
ke‘‘te’’ koN? teno nirNay karavo joIe. kAraN ke‘‘तत्’’ shabdane ane ‘‘यत्’’ shabdane
nityasambandh chhe. tethI vastuno nirNay karI temAn ahambuddhi dhAravAmAn ‘‘सोहं’’ shabda bane chhe.
tyAn paN jyAn potAne potArUp anubhave chhe, tyAn to ‘‘सोहं’’ shabda sambhavato nathI, paN anyane
potAnun svarUp batAvavAmAn ‘‘सोहं’’ shabda sambhave chhe. jem koI puruSh potAne potArUp jANe
tyAn te ‘‘te hun chhun’ evun shA mATe vichAre? paN koI anya jIv ke je potAne na oLakhato
hoy, tathA koI potAnun lakShaN na oLakhato hoy, tyAre tene em kahevAy ke
‘‘je Avo
chhe te hun chhun.’’ e ja pramANe ahIn jANavun.
vaLI koI lalAT, bhramar ane nAsikAnA agrabhAg dekhavAnA sAdhanavaDe trikUTI Adinun
dhyAn thayun kahI paramArtha mAne chhe. tyAn netranI pUtaLI pharavAthI koI mUrtik vastu dIThI emAn
shun siddhi chhe? vaLI evAn sAdhanothI kinchit bhUt
bhaviShyAdikanun gnAn thAy, vachanasiddha thAy,
pRithvIAkAshAdikamAn gamanAdikanI shakti utpanna thAy, vA sharIramAn ArogyAdik thAy, topaN
e badhAn laukik kAryo chhe. devAdikamAn evI shakti svayam hoy chhe, tenAthI kAI potAnun bhalun
thatun nathI, paN bhalun to viShayakaShAyanI vAsanA maTatAn ja thAy chhe. ane e to viShay
kaShAy
poShavAnA upAy chhe; ethI e badhAn sAdhan kAI paN hitakArI nathI. emAn kaShTa ghaNun chhe,
maraNAdi sudhI paN thaI jAy chhe ane hit sadhAtun nathI, mATe gnAnI puruSh evo vyartha khed
karatA nathI. kaShAyI jIvo ja evA sAdhanamAn lAge chhe.
16